بررسی تطبیقی ور جم در اساطیر ایرانی و طوفان نوح در تورات

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 11، شماره 41، بهمن 1394، صفحه 45-75   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

جواد تراب‌پور¹؛ میر جلال‌الدین کزّازی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک

چکیده

در اسطوره­های رستاخیزی ویرانی و آبادانی جهان امری ناگزیر می‌نماید. همان‌گونه که جهان در آغاز از جفتی اوّلیّه تکثیر شد، در اساطیر پایان جهان نیز سخن از جفتی در میان است که جهانِ نو را از تخمه خود پر خواهند کرد. با توجّه به اینکه در بینش اسطوره‌ای، واقعیّت عبارت است از عمل تقلید از یک نمونه مینوی یا ازلی، این جفت‌های نرینه و مادینه عمل آفرینشِ زوج نخستین را تجدید و تکرار می‌کنند. از دیگر سو عمل آفرینشِ کیهان و انسان تنها در مرکز  که سرچشمه هر واقعیت و نیروی زندگانی است، رخ می‌دهد. حادثه طوفان نوح در روایت تورات و ماجرای ور جمکرد در اساطیر ایرانی در زمره اساطیر رستاخیزی به شمار می‌روند؛ کشتی نوح و ور جم نمادهایی از مرکز(فضای قدسی) قلمداد می‌شوند که ورود بدان‌ها معادل با مرگ آیینی انسان قدیم و تولد انسان نو است؛ این بازگشت به آغـاز، نیروهای قـدسی را که نخست بار در مرکز ظهـور کـرده بودند، فعال می‌سازد و جامعه انسانی را به همان وضعیت نخست خود، یعنی پاکی و خلوص باز می گرداند. در این جستار  اسطوره ور جم در اساطیر ایرانی و طوفان نوح به روایت تورات از دید نماد‌شناسی با هم سنجیده شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

نمادشناسیِ اسطوره؛ فضای قدسی؛ ور جم؛ طوفان نوح؛ تورات

مراجع

کتاب مقدس (عهد عتیق و عهد جدید). بی‌تا. بی‌نا. بی‌جا.

آموزگار، ژاله. 1374. تاریخ اساطیری ایران. چاپ اوّل. تهران: سمت.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1391. اسطوره بیان نمادین. چاپ سوم. تهران: سروش.

اسمیت، ژوئل. 1384. فرهنگ اساطیر یونان و رُم.ترجمه شهلا برادران خسروشاهی. چاپ اوّل. تهران: روزبهان.

الیاده، میرچاه. 1390. اسطوره بازگشت جاودانه. ترجمه بهمن سرکاراتی. چاپ سوم. تهران: طهوری.

ــــــــــــ. 1391. تصاویر و نمادها. ترجمه محمد‌کاظم مهاجری. چاپ اوّل. تهران: کتاب پارس.

ـــــــــــ. 1386. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمه جلال ستاری. چاپ دوم. تهران: توس.

اوستا. 1381. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چاپ ششم. تهران: مروارید.

بایار،ژان پیر. 1387. رمزپردازی آتش. ترجمه جلال ستاری. چاپ دوم. تهران: مرکز.

بلک، جر می و آنتونی گرین. 1385. فرهنگنامه خدایان، دیوان و نمادهای بین‌النهرین باستان. ترجمه پیمان متین. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.

بهار، مهرداد. 1384. از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده و ویراستار ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چاپ چهارم. تهران: چشمه.

ــــــــــ. 1378. پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ سوم. تهران: آگاه.

بیرلین. ج.ف. 1389. اسطوره‌های موازی. ترجمه عباس مخبر. چاپ دوم. تهران: مرکز.

حیدری، علی. 1391. «تحلیل عرفانی داستان ضحاک». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش26.

دلاشو، م. لوفلر. 1386. زبان رمزی قصّه‌های پریوار. ترجمه جلال ستاری. چاپ دوم. تهران: توس.

رضی، هاشم. 1382. دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت. تهران» سخن.

ژیران، فلیکس. 1382. اساطیر یونان. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: کاروان.

ستاری، جلال. 1390. اسطوره و رمز در اندیشه میر چا الیاده. چاپ چهارم. تهران: مرکز.

ستاری، جلال. 1351. «رموز قصّه از دیدگاه روان شناسی»، مجله هنر و مردم، ش123. صص60-59.

سرلو، خوان ادواردو. 1389. فرهنگ نمادها. ترجمه مهرانگیز اوحدی. چاپ اوّل. تهران: دستان.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1385. فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. جلد2و4 چاپ اوّل. تهران: جیحون.

ــــــــــــــــــــــ. 1387. فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. جلد5. چاپ اوّل. تهران: جیحون.

ــــــــــــــــــــــ. 1388. فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. جلد1. چاپ سوم. تهران: جیحون.

طبری، محمدبن جریر. 1362. تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده. جلد1. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

فرای، نورتروپ. 1388. رمزکل: کتاب مقدس و ادبیات. ترجمه صالح حسینی. چاپ دوم. تهران: نیلوفر.

فرنبغ دادگی. 1385. بندهش. گزارنده مهرداد بهار. چاپ سوم. تهران: توس.

کریستن‌سن، آرتور. 1393. نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار- احمد تفضلی. جلد1و2. چاپ پنجم. تهران: چشمه.

کزازی، میرجلال‌الدین. 1386. نامه باستان. جلد نخست. چاپ ششم.تهران. سمت.

ـــــــــــــــــــ. 1383. نامه باستان. جلد چهارم. چاپ اول. تهران: سمت.

محجوب، محمدجعفر. 1336. «طوفان نوح، ورجم، ارم ذات العماد»، ماهنامه صدف، س1 ش2 صص 96-87 .

مینویِ‌خرد. 1391. ترجمه احمد تفضلی. به کوشش ژاله آموزگار. چاپ پنجم. تهران: توس.

هاکس، مستر. 1383. قاموس کتاب مقدس. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

هینلز، جان راسل. 1385. شناخت اساطیر ایران. ترجمه محمدحسین باجلان فرخی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

 

 

References

Ᾱmouzegār, Zhāleh. (1996/1374SH). Tārikh-e asātiri-ye Irān.1^st ed. Tehrān: SAMT.

Avestā. (2002/1381SH). Reported by Jalil-e Doustkhāh. 6^th ed. Tehrān: Morvārid.

Bahār, Mehrdād. (2005/1384SH). Az ostoureh tā tārikh. Ed by Abolghāsem Esmā’eil-pour.4^th ed. Tehrān: Cheshmeh.

Bahār, Mehrdād. (1999/1378SH). Pazhouheshi dar asātir-e Irān. 3^rd ed. Tehrān: Ᾱgāh.

Bayard, Jean Pierre. (2008/1378SH). Ramzpardāzi-e ātash (La symbolique du feu). Tr. by Jalāl Sattāri. 2^nd ed. Tehran: Markaz.

Black, Jeremy & Anthony Green. (2006/1385SH). Farhangnāmeh Khodāyān, Divān Va Nemādhā-ye Beyn-onnahreyn-e Bastān (Gods, demons, and symbols of ancient Mesopotamia: an illustrated dictionary). Tr. by Peymān Matin. 2^nd ed. Tehran: Amirkabir.

Bierlein, J. F. (2010/1389SH). Ostoureh-hā-ye movāzi (Parallel Myths). Tr. by Abbās Mokhber. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Christensen, Arthur. (1989/1368SH). Nemoune-hā-ye nakhostin ensān va nakhostin shahreiyār (le types du premier home et du premier roi dans l´histoire le´gendaire des Iraniens). Tr. by Zhāleh Ᾱmouzegār & Ahmad Tafazzoli. Vols. 1 & 2. Tehrān: Now.

Cirlot, Juan Eduardo. (2010/1389SH). Farhang-e namādhā (A Dictionary of Symbols). Tr. by Mehrangiz-e Owhadi. 1^st ed. Tehrān: Dastān.

Chevalier Jean & Alain Guerbrant. (2006/1385SH). Farhang-e namādhā (Dictionnaire des symbols). Tr. by Sudābeh-ye Tafazzoli. Vols. 2 & 4. 1^st ed. Tehrān: Jeyhoun.

Chevalier Jean & Alain Guerbrant. (2008/1378SH). Farhang-e namādhā (Dictionnaire des symbols). Tr. by Sudābeh-ye Taffazoli. Vol. 5. 1^st ed Tehrān: Jeyhoun.

Chevalier Jean & Alain Guerbrant. (2009/1388SH). Farhang-e namādhā (Dictionnaire des symbols).Tr. by Sudābe-ye Taffazoli. Vol. 1. 3^rd ed Tehrān: Jeyhoun.

Delachaux, M. Loeffer. (2007/1386SH). Zabān-e ramzi-ye ghesse-hā-ye parivār (Le Symbolisme des Legendes). Tr. by Jalāl Sattāri. 2^nd ed. Tehran: Tous.

Eliade, Mircea. (2011/1390SH). Ostoureh-ye bāzgasht-e jāvedāneh (The myth of the eternal return, or, cosmos and history). Tr. by Bahman Sarkārāti. 3^rd ed. Tehrān: Tahouri.

Eliade, Mircea. (2011/1390SH). Tasāvir va nemād-hā (Images and Symbols: Studies in Religious Symbolism). Tr. by Mohammad Kāzem Mohājeri. 1^st ed.Tehran: Ketāb-e Pārseh.

Eliade, Mircea. (2007/1386SH). Chashm andāz-hā-ye Ostoureh (Aspects du mythe). Tr. by Jalāl Sattāri. 2^nd ed. Tehran: Tous.

Esmāeil-pour, Abolghāsem. (2012/1391SH). Ostoureh, bayān-e namādin. 3^rd ed. Tehrān: Soroush.

Dadegi, Faranbagh. (2006/1385SH). Bondahesh. Tr. by Mehrdād Bahār. 3^rd ed. Tehrān: Tous.

Frye, Herman Northrop. (2009/1388SH). Ramz-e kol (The Great Code: The Bible and Literature). Tr. by Sāleh Hosseini. 2^nd ed. Tehrān: Niloufar.

Guirand, Felix. (2003/1382SH).  Asātir-e Younān (The Myths of Greece). Tr. by Abolghāsem Esmā’eil-poor. Tehrān: Karevān.

Hawks, Master. (2004/1383SH). Ghāmous-e Ketāb-e Moghaddas (Bible Dictionary).2^nd ed. Tehrān: Asātir.

Heydari, Ali. (2012/1391SH). “Tahlil-e ’erfāni-ye dāstān-e zahhāk”.Azād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature.Year 8 . No. 26.

Hinnells, John Russell. (2006/1385SH). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. by Bājelān Farrokhi. 2^nd ed. Tehran: Asātir.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2007/1386SH). Nāmeh-ye bāstān. 1^st.Vol. 6^th ed. Tehrān: SAMT.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2004/1383SH). Nāmeh-ye bāstan. Vol. 4. 1^st ed. Tehrān: SAMT.

Ketāb-e Moghaddas. (’ahd-e ’atigh va Jadid). Unknown.

Mahjoub, Mohammad Ja’far. (1975/1336SH). “Toufān-e Nouh, Var-e Jam, Eram-e Zāt-ol ’emād”. Sadaf Monthly Journal. Year 1. No. 2. Pp. 87-96.

Minou-ye Kherad. (2012/1391SH). Tr. by Ahmad-e Tafazzoli. With the efforts of Zhāleh Ᾱmouzegār. 5^th ed. Tehrān: Tous.

Razi. Hāshem. (2003/1382SH). Din va farhang-e Irani-ye pish az ’asr-e Zartosht. Tehrān: Sokhan.

Sattāri, Jalāl. (2011/1390SH). Ostoureh va ramz dar andisheh-ye Mircea Eliade.  4^th ed. Tehrān: Markaz.

Sattāri, Jalāl. (1972/1351SH). “Romouz-e Ghesse az didgāh-e Ravān-shenāsi. Majalleh-ye Honar va Mardom. No. 123. Pp. 59-60.

Schmidt, Joël. (2005/1384SH). Farhang-e Asātir-e Younān va Rom (Dictionnaire de la Mythologie Grecque et Romaine). Tr. by Shahlā Barādarān Khosrow shāhi. 1^st ed. Tehran: Roozbahān.

Tabari, Mohammad Ibn-e Jarir. (1983/1362SH). Tarikh-e Tabari. Tr by Abolghāsem Pāyandeh. 1^st vol. 2^nd ed. Tehrān: Asātir.