بررسی آداب و آرای صوفیان در مورد زکات و سؤال

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 11، شماره 41، بهمن 1394، صفحه 77-104   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

مهدی جباری^{* 1}؛ فرهاد طهماسبی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

²دانشیار زبان وادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر

چکیده

آداب و رسوم متصوّفه که متضمّن ابعاد و زوایای مختلف عقاید و اندیشه‌های آنها است، از تعالیم اسلامی مایه گرفته است، اما بنا به دلایلی در مسیر تطّور و تحّول خود، شکلی متفاوت یافته است. زکات به عنوان فریضه‌ای دینی و سؤال به عنوان پدیده‌ای اجتماعی، از جمله آدابی هستند که صوفیه نگاهی متمایز از شریعت بدان دارند؛ از جمله این تفاوت نگرشها، اعتقاد به واجب نبودن زکات بر صوفیان، تجویز سؤال و دریوزگی و ترجیح آن بر دریافت زکات بوده است. در این مقاله، ضمن بیان دیدگاه‌های اهل شریعت و طریقت درباره زکات و سؤال، به بررسی و تحلیل عواملی که سبب شکل‌گیری رویکرد متفاوت متصوّفه به این دو موضوع شده است، می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها

عرفان و تصوّف؛ آداب و رسوم؛ زکات؛ سؤال

مراجع

قرآن کریم.

آمدی، عبد‌الواحد‌بن محمد. 1377. غرر الحکم و درر الکلم. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

ابن‌جوزی، ابوالفرج. 1368. تلبیس ابلیس. ترجمه علیرضا ذکاوتی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم. 1414ق. لسان العرب. ج14.بیروت: دار الطباعه والنشر والتوزیع.

انوری، حسن. 1383. فرهنگ کنایات سخن. ج1. تهران: سخن.

________. 1381. فرهنگ بزرگ سخن. ج5. تهران: سخن.

باخرزی، ابوالمفاخر یحیی. 1353. اوراد ‌الاحباب و فصوص ‌الاداب. به اهتمام ایرج افشار. تهران: دانشگاه تهران.

جامی، عبدالرحمن‌بن احمد. 1390. نفحات‌الانس. به تصحیح محمود عابدی. چاپ ششم. تهران: سخن

دهخدا، علی اکبر. 1377. لغت نامه دهخدا. ج7و9. تهران: دانشگاه تهران.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1392. ارزش میراث صوفیه. چاپ پانزدهم. تهران: امیرکبیر.

ـــــــــــــــــــــ . 1382.  بحر در کوزه. چاپ دهم. تهران: علمی.

ـــــــــــــــــــــ . 1390. جست‌وجو در تصّوف ایران. چاپ یازدهم. تهران: امیرکبیر.

سجّادی، سیّدجعفر. 1393. فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چاپ دهم. تهران: طهوری.

سرّاج، ابونصر. 1388. الّلمع‌فی التصوّف. ترجمه مهدی محبتی. چاپ یازدهم. تهران: اساطیر.

سعدی، مصلح‌بن عبدالله. 1384. کلیات. بر اساس نسخه محمدعلی فروغی. چاپ هفتم. تهران: پیمان.

سهروردی، شهاب‌الدین عمربن محمد. 1392. عوارف‌المعارف. به اهتمام قاسم انصاری. چاپ پنجم. تهران: علمی و فرهنگی.

شجاری، مرتضی و زهرا گوزلی. 1392. «دل آدمی و مراتب آن در عرفان اسلامی» ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. سال نهم. ش.33. صص.  139 تا 176.

عطار، فریدالدین‌محمد‌بن ابراهیم. 1388. تذکرة‌الاولیا. براساس نسخه تصحیح شده رینولد نیکلسون. چاپ دوم. تهران: میلاد.

عدلی، محمدرضا. 1392. «علل گسترش جماعت‌های اولیه صوفیان و شکل‌گیری خانقاه‌ها»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. سال نهم. ش31.

عین‌القضات همدانی، عبدالله‌بن محمد. 1387. نامه‌های عین القضات. 3جلدی. به اهتمام علینقی منزوی و عفیف عسیران. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

غزالی، ابوحامد محمد. 1380. کیمیای سعادت. تصحیح حسین خدیوجم. چاپ نهم. تهران: علمی و فرهنگی.

غنی ، قاسم. 1389 . تاریخ تصوّف در اسلام. چاپ یازدهم. تهران: زوّار.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1387. احادیث و قصص مثنوی. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.

فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی. 1365. وافی. اصفهان: مکتبه الامام امیرالمؤمنین علی علیه السلام.

کاشانی، محمود‌بن علی عزّالدّین. 1392. مصباح ‌الهدایه و مفتاح ‌الکفایه. به تصحیح جلال‌الدین همایی. چاپ سیزدهم. تهران: هما.

کیانی، محسن. 1389. تاریخ خانقاه در ایران. چاپ سوم. تهران: طهوری.

مجلسی،  محمد باقر. 1364. بحار ‌الانوار. ج9. تهران: الاسلامیه.

محمد بن منور، میهنی. 1385. اسرار التّوحید فی ‌مقامات ابی سعید. 2جلدی. با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمد رضا شفیعی کدکنی. چاپ ششم. تهران: آگاه.

مولوی، جلال الدین محمد. 1379. مثنوی معنوی. 7 جلدی. به تصحیح محمد استعلامی. چاپ ششم.  تهران: سخن.

معین، محمد. 1375. فرهنگ فارسی. 6جلدی. تهران: امیرکبیر.

نجم رازی، عبدالله‌بن محمد. 1391. مرصاد العباد من المبدأ إلی المعاد. به اهتمام محمد امین ریاحی. چاپ پانزدهم. تهران: علمی و فرهنگی.

هجویری، علی‌بن عثمان. 1382. کشف ‌المحجوب. به تصحیح ژوکوفسکی. به اهتمام قاسم انصاری. چاپ نهم. تهران: طهوری.

 

 

References

The Holy Qurārn.

Adli, Mohammad Rezā. (2013/1392SH). “Elal-e gostaresh-e jamā’t-hā-ye avvaliyeh soufiyān va sheklgiri-ye khāngāh-hā”. Azād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 9. No. 30. Pp. 93-113.

Āmedi , Abdol-vāhed Ebn-e Mohammad. (1998/1377SH). Ghorar-olhekam. va dorar-olkalām. Tehran: Daftar-e Nashr-e Farhang-e Eslāmi.

Anvari , Hasan. (2002/1381SH). Farhang-e bozorg-e sokhan. Vol. 5. Tehran: Sokhan.

Anvari , Hasan. (2004/1383SH). Farhang-e Kenāyāt-e Sokhan. Vol. 1. Tehran: Sokhan.

Attār, Farid-oddin Mohammad Ibn-e Ebrāhim. (2009/1388SH). Tazkerat-ol owliyā. Based on Reynold Nicholson edition. 2^nd ed. Tehrān: Milād.

Bākharzi, Abol-mafākher Yahayā. (1974/1353SH). Awrād-ol-ahbāb va fosous-ol-ādāb. With the efforts of Iraj Afshār. Tehrān: Tehrān University.

Dehkhodā, Ali Akbar. (1998/1377SH). Loghat nāmeh-ye Dehkhodā. Vols 7 & 9. Tehrān: Moasseseh-ye Enteshārāt va Chāp-e Dāneshgāh-e Tehrān.

Ebn-e Jouzi, Abol-faraj. (1989/1368SH). Telbis-e Eblis. Tr. by ’Ali Rezā Zakāvati Gharagouzlou. Tehrān: Markaz-e Nashr-e Dānesgahi.

Feiz Kāshāni, Mohmmad Ebn-e Shāh Mortezā. (1986/1365SH). Vāfi. Esfahān: Maktab-ol-Emām Amir-ol-Mo’menin’Ali (pbnh).

Forouzānfar, Badi’-ozzamān. (2008/1387SH). Ahādis va  gesas-e Masnavi. 4^th ed. Tehrān: Amirkabir.

Ghani, Ghāsem. (2010/1389SH). Tarikh-e Tasavvof dar Eslām. 11^th ed. Tehrān: Zavvār.

Ghazzāli, Abouhāmed. (2001/1380SH). Kimiyā-ye sa’ādat. Ed. by Hossein Khadiv-jam. 9^th ed. Tehran: ’Elmi o Farhangi.

Hamedāni, Abdollāh Ebne Mohammad ’Einol-ghozāt. (2008/1387SH). Nāmeh-hā-ye’Einol-ghozāt. 3 Vols. With the efforts of ’Ali-naghi Monzavi va’Afif ’Osirān. 2^nd ed. Tehrān: Asātir

Hojviri, Ali Ebne Osmān. (2003/1382SH). Kashf-ol-Mahjoub. Ed. by. Zhukovsky. With the efforts of Ghāsem Ansāri. 9^th ed. Tehrān: Tahouri.

Ibn-e Manzour, Mohammad ibn-e Mokarram. (1993/1414GH). Lesān-ol-’Arab. Vol. 14. Beirut: Dārol-tebā’a Valnashr Valtowzi’.

Jāmi, Abdorrahmān Ebn-e Ahmad. (2001/1390SH). Nafahātol-ons. Ed. by. Mahmoud ’Ᾱbedi. 6^th ed. Tehran: Sokhan.

Kāshāni, Ez-oddin Mahmoud. (2013/1392SH). Mesbāh-ol-Hedāyat. va Meftāh-ol-Kefāyat. Ed. by. Jalāl-oddin Homāei. 13^th ed. Tehrān: Homā

Kiyāni, Mohsen. (2010/1389SH). Tārikh-e Khāngāh Dar Irān. 3^rd ed. Tehran: Tahouri.

Majlesi, Mohammad Bāgher. (1985/1364SH). Behārol-Anvār. Tehrān: Eslāmiyeh.

Mihani, Mohammad Ebn-e Monavvar. (2009/1388SH). Asrār-ottowhid fi Maghāmāt-e Abi-Sa’eid. Ed. by. Mohammad Rezā Shafi’ei Kadkani. 6^th ed. Tehran: Ᾱgāh.

Mo’in, Mohammad. (1978/1357SH). Fahang-e Fārsi. 6 Vols. Tehrān: Amirkabir.

Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (2000/1379SH). Masnavi Ma’navi. Ed. by Mohammad Este’alāmi. 6^th ed. Tehrān: Sokhan.

Najm Rāzi, Abdollāh Ebn-e Mohammad. (2012/1391SH). Mersād-ol-‘ebād Menal-mabda’ Elal Ma’ād. Ed. by. Mohmmad Amin Riyāhi. 15^th ed. Tehrān: Elmi Va Farhangi

Sa’di, Mosleh Ebn-e Abdollāh. (2005/1384SH). Koliyyāt. Based on Mohammad ’Ali Foroughi version. 7^th ed. Tehran: Peimān.

Sajjādi, Seyyed Ja’far. (2014/1393SH). Farhang-e Estelāhāt va ta’birāt-e ‘erfāni. 10^th ed. Tehrān: Tahouri

Sarrāj-e Tousi, Abou-Nasr. (2009/1388SH). Alloma' fettasavvof. Tr. by Mahdi Mohabbati. 11^th ed. Tehran: Asātir.

Shajāri, Mortezā va Zahrā Gozali. (2013/1392SH). “Del-e ādami va marateb-e ān dar erfān-e eslāmi”. Azād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature . Year 9. No. 39. Pp. 139-176.

Sohravardi, Shahāb-oddin ’Omar Ebn-e Mohammad. (2013/1392SH). Avārefol-Ma’āref. With the efforts of Ghāsem Ansāri. 5^th ed. Tehrān: ‘Elmi va Farhangi.

Zarrinkoub, Abdol-hossein. (2003/1382SH). Bahr Dar Kouzeh. 10^th ed. Tehrān:’Elmi.