بررسی تطبیقی ایزدان داوری در اوستا و شاهنامه

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 11، شماره 41، بهمن 1394، صفحه 195-223   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

قدسیه رضوانیان^{* 1}؛ محمد زارعی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

²دانش‌آموحته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

«مهر» در اساطیر ایران ایزد داوری و پیمان است که پیوندی استوار با خورشید دارد و در انجام خویشکاری خود از او یاری می­گیرد. دو ایزد «سروش» و «رشن» نیز «مهر» را در کار داوری همراهی می‌کنند. هر یک از این ایزدان علاوه بر داوری، خویشکاری­های دیگری نیز برعهده دارند که از آن میان می‌توان به برکت‌بخشی، همراهی با روان مرده، راستی و نبرد با دیوان اشاره کرد. از این رو در این مقاله کوشیده‌ایم با روش اثباتی و بر اساس تحلیل محتوا نخست نشان دهیم که ویژگی­های ایزدان داوری چیست و همچنین  این ویژگی­ها چه پیوندی با ایزد داور در شاهنامه دارند. در این پژوهش گذشته از ابیاتی که آشکارا بر داوری مهر و خورشید گواهی می­دهند، مواردی را نیز که بر اساس محور همنشینی کلام با واژه «داور» ارتباط دارند، و نشانه حضور ایزدان داوری ایران باستان به شمار می‌روند، بررسی کرده‌ایم.

کلیدواژه‌ها

داوری؛ مهر؛ خورشید؛ شاهنامه؛ اوستا

مراجع

 

اوستا. 1386. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چ 11. تهران: مروارید.

بنونیست، امیل. 1350. دین ایرانی بر پایه متن‌های کهن یونانی. ترجمه بهمن سرکاراتی. تبریز: دانشگاه تبریز.

بویس، مری. 1375. تاریخ کیش زرتشت. جلد اول. ترجمه همایون صنعتی‌زاده. تهران: توس.

ـــــــــــــ. 1376. تاریخ کیش زرتشت؛ پس از اسکندر گجسته. جلد سوم. ترجمه همایون صنعتی زاده. تهران: توس.

بهار، مهرداد. 1377. از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.

ـــــــــــــ. 1384. پژوهشی در اساطیر ایران. چ 4. تهران: آگه.

جلالی مقدم، مسعود. 1384. آیین زروانی. تهران: امیر کبیر.

حافظ، شمس الدین محمد. 1383. دیوان حافظ، بر اساس نسخه علامه قزوینی و قاسم غنی، تهران: محمد.

خیام، عمر. 1387. رباعیات خیام، بر اساس نسخه محمدعلی فروغی. چ 9. تهران: کاروان.

دو مزیل، ژرژ. 1379. «خدایان سه کنش»، در جهان اسطوره شناسی. جلد چهارم. ترجمه جلال ستاری. تهران: مرکز.

روایت داراب برزو. 1384. پیوست به کتاب آئین زروانی. مسعود جلالی مقدم. تهران: امیر کبیر.

زاویه، سعید و آمنه مافی‌تبار. 1392. «بررسی آیین‌های اساطیری داوری ایزدی در ایران باستان»، فصلنامه علمی و پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب، س9 . ش30.

زند بهمن یسن. 1385. ترجمه و تحقیق از محمد‌تقی راشد محصل. چ2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زنر، آر.سی.1384الف. زروان یا معمای زرتشتی گری. ترجمه تیمور قادری. تهران: امیر کبیر.

ـــــــــ. 1384ب. طلوع و غروب زردشتی‌گری. ترجمه تیمور قادری. تهران: امیر کبیر.

زمردی، حمیرا. 1382. نقد تطبیقی ادیان و اساطیر. تهران: زوار.

ژیران، ف . 1384. اساطیر آشور و بابل. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چ2. تهران: کاروان.

سرّامی، قدمعلی و سیما منصوری. 1390. «هفت زینه مهری در هفت خوان بیژن»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، شماره 23.

شایگان، داریوش. 1383. ادیان و مکتبهای فلسفی هند. چ5.  تهران: امیرکبیر.

شفق، اسماعیل. 1372. «نگاهی به اسطوره خورشید در شاهنامه»، چیستا، شماره104 و 105.

صدیقی، علیرضا. 1386. «آشیانه سیمرغ از درخت ویسپوبیش تا کوه البرز»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. سال چهلم. شماره153، صص89-100.

طبسی، حمید. 1380. «سیمای خورشید در شاهنامه»، چکیده مقالات گردهمایی پروژهشهای ادبیات فارسی. دانشگاه تربیت مدرس.

عرب، راحله. 1384. نماد خورشید. تهران.

فردوسی، ابوالقاسم. 1382. شاهنامه. بر پایه چاپ مسکو. تهران: هرمس.

فرنبغ، دادگی. 1380. بندهش. گزارنده مهرداد بهار. چ 2. تهران: توس.

کومن، فرانس. 1383.  آئین پررمز و راز میترایی. ترجمه و پژوهش هاشم رضی. چ 2. تهران: بهجت.

مینوی‌خرد. 1380. ترجمه احمد تفضلی. چ 3. تهران : توس.

نیبرگ، هنریک ساموئل. 1383. دین های ایران باستان. ترجمه سیف الدین نجم آبادی. کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.

ویدن گرن، گئو. 1373. دین‌های ایران. ترجمه منوچهر فرهنگ. تهران: آگاهان ایده.

یشت‌ها. 1377. تفسیر و تألیف ابراهیم پورداود. جلداول تهران: اساطیر.

 

 

 

References

’Arab, Rāheleh. (2005/1384SH). Nemād-e khorshid. Tehran.

Avestā. (2007/1386SH). Report and research by Jalil Doustkhāh. 11^th ed. Tehran: Morvārid.

Bahār, Mehrdād. (1998/1377SH). Az ostoureh tā tārikh. Tehran: Cheshmeh.

Bahār, Mehrdād. (2005/1384SH). Pazhouheshi dar Asātir-e Iran. Tehran: Āgah.

Benvéniste, Émile. (1971/1350SH). Din-e Irani: bar pāyeh-ye matn-hā-ye mohemm-e younani (The Persian religion: According to the chief greek text). Tr. by Bahman Sarkārāti. Tabriz: Tabriz University.

Boyce, Merry. (1997/1376SH). Tārikh-e Kish-e Zartosht; pas az Eskandar-e Gojasteh (Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices). Vol. 3. Tr. by Homāyoun San'ati-zādeh. Tehran: Tous.

Boyce. Merry.(1996/1375SH). Tārikh-e Kish-e Zartosht (Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices). Tr. by Homāyoun San'ati-zādeh. Tehran: Tous.

Cumont, Franz. (2004/1383SH). Āein-e por-ramz o rāz-e Mitrāei (Mysteres de Mithra). Tr. by Hāshem Razi. 2^nd ed. Tehran: Bahjat.

Dādagi, Faranbagh. (2001/1380SH). Bondaheshn. Tr. by Mehrdād Bahār. 2^nd ed. Tehran: Tous.

Dumezil, Georges. (2000/1379SH). “Khodāyān-e she konesh”dar Jahān-e ostoureh-shenāsi (The world of mythology). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Markaz.

Ferdowsi, Abolghāsem. (2003/1382SH). Shāhnāmeh. Based on Moscow edition. Tehran: Hermes.

Guirand, F. (2005/1384SH). Asātir-e Ashour o Bābel (Assyro-Babylonian Mythology).Tr. by Abolghāsem Esmā’eilpour. 2^nd ed. Tehran: Karvān.

Hāfez, Shams-oddin Mohammad. (2004/1383SH). Divān-e Hāfez. Based on Gazvini & Ghani version. Tehrān: Mohammad.

Jalāli Moghaddam, Mas’oud. (2005/1384SH). Ā’ein-e Zorvāni. Tehran: amirkabir.

Khayyām, ’Omar ibn-e Ebrāhim. (2008/1387SH). Robā’iyyāt-e Khayyām. Edition and introduction by Mohammad ’Ali Foroughi. 9^th ed. Tehran: Nāhid.

Minouye kherad. (2001/1380SH). Tr. by Ahmad Tafazzoli. 3^rd ed. Tehran: Tous.

Nyberg, Henrik Samuel. (2004/1383SH). Din-hā-ye Iran-e Bāstān (Die Religionen Des Alten Iran). Tr. by Seif-oddin Najm-ābādi. Kermān: Bāhonar University.

Revāyat-e Dārāb Borzou. (2005/1384SH). Annex to āein-e zorvāni. Mas’oud Jalāli Moghaddam. Tehran: Amirkabir.

Sarrāmi, Ghadam-’ali va Mansouri Simā. (2011/1390SH). “Haft zineh mehri dar haft khan-e Bizhan”. Azād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. No. 23.

Sedighi, ’Alirezā. (2007/1386SH). “āshiyāneh simorq az derakht-e vispobish tā kouh-e alborz”. Literature and Humanities Faculty Journal of Ferdowsi University. No. 153. Pp. 89-100.

Shafagh, Esmā’eil. (1993/1372SH). “negāhi be ostoureh khorshid dar Shāhnāmeh”. Chista. No. 104 & 105.

Shāyegān, Dāryoush. (2004/1383SH). Adyān va maktab-hā-ye falsafi-ye Hend. 5^th ed. Tehran: Amirkabir.

Tabasi, Hamid. (2001/1380SH). “simā-ye khorshid dar Shāhnāmeh”. Abstracts Collection of Persian Literature Conferences. Tarbiyat Modarres University.

Viden Geran, Geo. (1994/1373SH). Dinhā-ye Iran. Tr. by Manouchehr Farhangh. 1^st ed. Tehrān: Aghāhān Ideh.

Yashthā. (1998/1377SH). Written and explained by Ebrāhim Pourdāvoud. Vol. 1. Tehrān: Asātir.

Zaehner, R. C. (2005/1384SH). Zurwān yā mo’ammā-ye zartoshtigari (zurvan: a            zoroastrian dilemma). Tr. by Teimour Ghāderi. Tehran: Amirkabir.

Zaehner, R. C. (2008/1384SH)B. Tolou’ o ghoroub-e zartoshtigari. Tr. by Teimour Ghāderi. Tehran. Amirkabir.

Zand bahman yasan.(2006/1385SH). Translation and research. by Mohammad Taghi Rāshed Mohassel. 2^nd ed. Tehran: Pazhouheshgāh-e’Oloum-e Ensāni va Motāle’āt-e Farhangi.  

Zāviyeh, Sa’eid va Āmeneh Māfi-tabār. (2013/1392SH). “Barresi-ye āein-hā-ye asātiri-ye dāvari-ye izadi dar Irān-e bāstān”. Azād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 9. No. 30.

Zomorrodi, Homeirā. (2003/1382SH). Naghd-e tatbiqi-ye adyān o asātir. Tehran: Zavvār.