خُروج ریاحین، نقدى بر ضبط و شرح یک بیت از حافظ

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مقاله 5، دوره 1، شماره 1، آذر 1389، صفحه 115-126   

نوع مقاله: پژوهشی

چکیده

شد از خروج ریاحین چو آسمان روشن
 زمین به اختر میمون و طالع مسعود

 بجز چاپ‏هاى خلخالى، پژمان، و قزوینى - غنى، تقریبا همه چاپ‏هاى دیگر دیوان حافظ، در بیت بالا به جاى "خروج"، واژه "بروج" را ضبط کرده‏اند. شارحان نیز اغلب به معناى واژه خروج در این بیت التفاتى نداشته‏اند. این کم‏توجهى به لفظ "خروج" شاید به دلیل ارتباط آشکار میان نسخه بدل‏هاى دیگر (بروج) با کلمات؛ آسمان، روشن، زمین، اختر، طالع، میمون و مسعود بوده است، با این حال در این مقاله نشان خواهیم داد که "خروج" نیز با واژه‏هاى مذکور ارتباط معنایى دارد و چنان که برخى شارحان پنداشته‏اند، نه تنها غلط نیست، بلکه بر ضبط دیگر (بروج) ترجیح دارد.

کلیدواژه‌ها

حافظ؛ خروج ریاحین؛ بروج ریاحین؛ ضبط؛ شروح حافظ