بررسی سبک و اسلوب معماری دوره هخامنشیان

پژوهش نامه تاریخ

مقاله 4، دوره 10، شماره 37، بهمن 1393، صفحه 1-20   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

دکتر محمود سید¹؛ مهناز بابایی توسکی²

¹استادیار گروه تاریخ واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی

²دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد اصفهان

چکیده

در دوره هخامنشیان یک سبک معماری مخصوصی به وجود آمد، که در آن سنن و آداب ملل مختلف ساکن در کشور هخامنشیان جلوه­گری می­کرد. یکی از آثار اولیه­ی معماری هخامنشیان، کاخ کوروش است که در نخستین اقامتگاه این دولت در پاسارگاد بنا شد و عبارت از یک رشته ساختمان‌هایی در میان باغ و محصور به دیوار بود. هنر شاهنشاهی هخامنشی در سده­های شم تا چهارم ق.م. دو دسته است: یکی هنر پادشاهان نخستین پارسی است که بهترین نمود آن پاسارگاد است و دیگری هنر شاهان پس از داریوش. اگرچه کوروش در معماری پاسارگاد و نقوش تزینی آن کوشید عناصر مختلف از هنر سرزمین­های گشوده شده را در طراحی هنری درهم آمیزد؛ اما در تخت­جمشید گامی فراتر نهاده شد و شاهان هخامنشی با آمیختن عناصر هنری مصر، بابل، ایلام،لولوبیان، ماد، اورارتو و ایونیا/ لودیا، سبک درباری یگانه­ای را آفریدند. بدعتی که داریوش اول درافکند تا پایان زمامداری هخامنشیان بر قوت خود باقی ماند و این سبک نوین نه تنها در معماری تخت­جمشید به اوج خود رسید، بلکه در معماری بناهای شاهان در شوش، هگمتانه و بابل نیز به کار بسته شد. در واقع معماری هخامنشیان هنری تلفیقی است از سبک معماری­های بابل، آشور، اورارتو، لولوبیان (معماری صخره­نگاری)، یونان، مصر، دولت ­شهرهای آسیای­ کوچک و ...  که با هنر نمایی و ابتکار روح ایرانی نوع مستقلی از معماری را پدید آورده است. هخامنشیان با ساختن این ابنیه عظیم می­خواستند عظمت پادشاهی خود را به همه جهانیان نشان دهند. در این پروسه تحقیقی حتی­الامکان سعی شده است که به همه زوایای معماری دوره هخامنشی و تأثیرپذیری این هنر از هنر دیگر اقوام پرداخته شود. مقوله­ی حاضر بیشتر حول محور معماری شهرهای  پاسارگاد، تخت­ جمشید و  شوش می­باشد و در این راستا نمایی کلی از معماری این دوره در معرض بحث و تبادل قرار داده­ایم و در آخر با استنباطی در این زمینه که هنرمعماری دوره مورد بحث اگرچه تلفیقی از هنر اقوام و کشورهای همسایه بوده است؛ مع­هذا روح و جلوه هنر ایرانی نیز در این زمینه قابل توجه و انکارناپذیر است. به عبارتی بهتر جنبه ایرانی بودن آن بر دیگر جلوه­های خارجی آن برتری دارد.

کلیدواژه‌ها

هخامنشیان؛ معماری؛ پاسارگاد؛ تخت‌جمشید؛ شوش؛ ایونی