مقاومت شهرهای ماوراءالنهر و خراسان در برابر ایلغار مغول

پژوهش نامه تاریخ

مقاله 5، دوره 8، شماره 31، تیر 1392، صفحه 1-22   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

محمد علی جودکی¹؛ امین جیران²

¹دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه خوارزمی تهران

²دکترای تاریخ

چکیده

پژوهش حاضرباهدف بررسی ایستادگی مردم شهرهای شرقی ایران در برابر ایلغار مغول در شهرهای خراسان و ماوراءالنهر، انجام گرفته است. سوال محوری این مقاله چگونگی مقاومت مردم شهرهای شرق ایران در برابر ایلغار مغول و عوامل موثر بر روند این ایستادگی هاست؟ بدین منظور ابتدا با طرحی مختصر از جغرافیای تاریخی هر یک از نواحی به منظور شناخت استعداد طبیعی و انسانی مناطق شرقی به بیان مقاومت مردم این شهرها در جریان ایلغار مغول پرداخته شده است. یافته­های این بررسی نشان می­دهد کارگزاران حکومت خوارزمشاهی و توده مردم درصدد دفاع از مرز و بوم خود برآمده اما عواملی نظیر اختلافات داخلی، آشفتگی سیاسی، عدم اتخاذ تاکتیک مناسب دفاعی و تفوق نیروی ماشین جنگی مغو ل این مقاومت ها را بی ثمر می‌نمود.
مقاومت شهرهای شرقی متاثر از ویژگی­های جغرافیایی نظیر کوه، و پاره ای عوامل انسانی مانند میزان جمعیت، وجود قلاع و باروی حصین بود. بیشتر مقاومت­های مردمی خودجوش و غالبا با هدایت و رهبری مقامات روحانی و مشایخ صورت می‌گرفت. ساختار اجتماعی شهرها و ترکیب جمعیتی آن (ترک یا تاجیک بودن) از یک سو و سیاست نظامی مغولان در عدم برخورد با شهرهای کوچک جهت آمادگی حمله به شهرهای بزرگ، از طرف دیگر جریان مقاومت ها را با شدت و ضعف همراه می‌نمود.

کلیدواژه‌ها

مغول؛ ایلغار؛ خراسان؛ ماوراءالنهر؛ مقاومت