تبیین تاریخی و کلامی مکتب معتزله بصره و بغداد

پژوهش نامه تاریخ

مقاله 7، دوره 8، شماره 31، تیر 1392، صفحه 1-19   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

دکتر سید مرتضی موسوی جاجرمی¹؛ پریسا فیضی²

¹استادیار عضو هیئت علمی گروه معارف دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی

²عضو هیئت علمی گروه معارف دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی

چکیده

بدون شک در جامعه علمی اسلامی، بسیاری از فرقه‌ها کنار یکدیگر حضور داشته و تعامل فکری داشته اند. یکی از مهم ترین مکاتبی که به لحاظ تاریخی و کلامی  نقش چشم گیری در ظهور  عقاید کلامی،  داشته اند، معتزله بودند. معتزله از واژه ی اعتزال به معنای دوری جستن و کناره گیری گرفته شده و در دانش فرق به عنوان یکی از مشهورترین مکاتب کلامی در نظر گرفته می شوند که واصل بن عطا در نیمه نخست قرن دوم هجری در بصره آن را تاسیس کرد. او در مکتب حسن بصری که در فقه، حدیث و تصوف و مسائل اعتقادی از رجال مشهور روزگار بود، بهره مند شد، اما بعدها به خاطر طرح کردن نظری نو درباره ی مرتکب کبیره، از او جدا شد.
در میان معتزله، دو گروه بصره و بغداد سبب گسترش این فرقة اسلامی شدند و متکلمین این دو مدرسه خدمت های بسیاری را برای ترویج عقاید اسلامی و دفاع از آن انجام دادند که آثار به جا مانده از این دو فرقه، اثبات کننده این امر است. در تبیین آرای معتزله بصره و بغداد  از نظر تاریخی وکلامی، چگونگی شکل گیری از لحاظ تاریخی، دوره های تاریخی معتزله،تقسیم بندی معتزله از نظر تاریخی،  اصول معتزله، متکلمان این دو گروه و اختلافاتشان در مسائلی مانند امامت و تشیع، خیر و شر، جبر و اختیار، مصلحت خداوند، حدوث و قدم قرآن و مصحف بودن آن، شناخت خدا، قاعده لطف و ... مورد بررسی قرار گرفته اند. 

کلیدواژه‌ها

معتزله؛ اسلام؛ کلام؛ بصره؛ بغداد؛ شیعه