بررسی تاثیر تعداد سلول‌های سوماتیک در بیماری ورم پستان تحت‌بالینی گاو، بر کیفیت ‏شیرخام دامداری‌های استان خوزستان

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 7، دوره 9، 4 (36) زمستان، بهمن 1394، صفحه 335-346   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

محمد حسینی نژاد¹؛ زهره مشاک^{* 2}

¹دانش آموخته دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

²استادیار گروه بهداشت مواد غذایی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

ابتلا به ورم پستان در گاوهای شیری سبب کاهش 15 درصدی تولید شیر و تغییر در ترکیبات ‏شیمیایی آن شده و به این ترتیب  باعث وارد آمدن خسارت به صنعت تولید شیر گردیده و تهدیدی جدی برای سلامت مصرف­کنندگان محسوب می­شود. در این مطالعه تاثیر تعداد سلول‌های ‏سوماتیک که متأثر از بیماری ورم پستان می­باشد، بر کیفیت شیرخام ‏‏‏در گاوهای مبتلا به ورم پستان تحت­بالینی مورد بررسی قرار گرفت. بدین­منظور، با مراجعه به ‏دامداری­های ‏استان خوزستان، تعداد 240 نمونه شیر‏خام ‏از گاوهای مبتلا به ورم پستان تحت­بالینی از دامداری­های صنعتی و سنتی این استان طی ماه­های ‏‏مختلف سال 93 (اوائل ‏و اواسط هر ماه) جمع­آوری شد و به ‏‏ترتیب آزمایشات مربوط به شمارش سلول­های سوماتیک، پروتئین، چربی و اسیدیته در مورد آنها انجام گردید.‏ در نمونه­های اخذ شده، تعداد سلول‌های سوماتیک SCC/ml10⁵×37/1±10⁵×20/3 و مقادیر پروتئین ‏‏06/0±12/3 درصد و چربی 14/0±23/3 درصد‏‏ و اسیدیته D°62/0±50/14 محاسبه شد. ضریب همبستگی بین داده­ها نشانگررابطه مستقیم بین درصد ‏پروتئین و ‏‏درصد چربی بود. همچنینرابطه معکوسی بین تعداد سلول‎های سوماتیک با ‏‏درصد چربی و پروتئین نمونه‌های شیر مشاهده گردید (01/0>‏p‏).‏‏ میزان چربی و پروتئین در فصل زمستان و تعداد سلول­های سوماتیک در فصول تابستان و پاییز بیشتر از بقیه فصول بود، در حالی­که بیشترین میزان اسیدیته مربوط به فصول بهار و زمستان بود. مقایسه فاکتورهای نامبرده نیز در بین دو نوع دامداری صنعتی و سنتی نشان­دهنده بالاتر بودن میزان پروتئین و پایین­تر بودن تعداد سلول­های سوماتیک در نمونه‎های ‏‏شیرخام دامداری‌های صنعتی نسبت به‏‏ دامداری‌های سنتی بود (05/0>‏p‏).‏‏ لذا به نظر ‏می­رسد، ‏‏تعداد سلول‌های ‏سوماتیک که عمدتاً متأثر از بیماری­ ورم پستان در گاو می­باشد، بر اسیدیته، چربی و پروتئین شیرخام که خود تحت تأثیر فصل و نوع سیستم پرورش‏‏ ‏نیز هستند، موثر می­باشد.‏
 

کلیدواژه‌ها

ورم پستان تحت‌بالینی؛ سلول‌های سوماتیک‌؛ کیفیت شیرخام؛ دامداری‌های سنتی و صنعتی؛ استان خوزستان

اصل مقاله

مقدمه

   شیر یکی از مهم­ترین، کامل­ترین و ضروری­ترین غذاهای طبیعی بشر بوده که به صورت انواع فرآورده­های لبنی برای سنین مختلف قابل استفاده می­باشد. از عوارض مهم عدم مصرف شیر و فرآورده­های آن می­توان به پوکی استخوان، دردهای استخوانی و در نهایت شکستگی استخوانی اشاره نمود (کریم، 1385).

   با توجه به خصوصیات شیر، کنترل این فرآورده باارزش و اندازه­گیری ترکیبات موجود در آن برای تولیدکنندگان شیر و صنایع تولیدی فرآورده­های لبنی کاملا ضروری است. این امر از آن جهت حائز اهمیت می­باشد که در کشور ما نیز کیفیت شیر تأثیر مستقیمی بر فرآوری شیر و کیفیت محصولات  تولیدی دارد. کیفیت شیر می­تواند تحت تأثیر عوامل محیطی و مدیریتی و خصوصیات دام قرار بگیرد، لذا حفظ کیفیت شیر خام به منظور حفظ جایگاه رقابتی در بازار فروش امری مهم به شمار می­رود و هر گونه تغییر در ترکیب شیمیایی آن تهدیدی جدی برای تولیدکنندگان شیر (کاهش قیمت شیرخام)، کارخانجات لبنی (کاهش کیفیت و تولید فرآورده­های لبنی) و مصرف­کنندگان (مخاطره سلامتی) محسوب می­شود. تعداد سلول­های سوماتیک، یکی از شاخص­های مهم ارزیابی کیفیت و سلامت شیر است و به منظور قیمت­گذاری شیرخام از آن استفاده می­شود. تمامی شیرهای دوشیده شده دارای تعدادی سلول سوماتیک هستند. این سلول­ها از نوتروفیل­ها، لنفوسیت­ها و ماکروفاژها تشکیل شده­اند. عفونت باکتریایی در گاو، صدمه­دیدگی بافت­ها یا سایر عواملی که منجر به التهاب و تورم در پستان می­گردد، سبب افزایش انتقال گلبول­های سفید خون به غدد پستانی و در نتیجه بالا رفتن  تعداد سلول­های سوماتیک در شیر می­شوند. با افزایش تعداد این سلول­ها در شیر، کیفیت فرآوری و راندمان تولید بعضی از محصولات لبنی­، به دلیل افزایش تغییرات در ترکیبات شیر، کاهش می­یابد، به­طوری­که کاهش لاکتوز، چربی و کازئین موجود در شیر، و در نتیجه پروتئولیز و لیپولیز حاصل از آنزیم­های سلول­های سوماتیک سبب کاهش راندمان و سایر ویژگی­های مورد نظر در تولید بعضی از فرآورده های شیری نظیر پنیر گردیده است (نجف نجفی، 1388). همچنین تغییرات میزان اسیدیته شیر نیز، تحت تأثیر سلول­های سوماتیک، در مطالعات متعددی گزارش شده است (Bianchi et al., 2004; Yarabbi et al., 2014).

   اثرات متفاوت این سلول­ها بر ترکیبات مختلف شیر در کشورهای مختلف جهان به دلیل تفاوت در نژاد، منطقه، آب و هوا، تغذیه دام و سایر عوامل محیطی گزارش شده است (Koc, 2008).

   این مطالعه، به منظور بررسی تاثیر تعداد سلول­های سوماتیک در بیماری ورم پستان تحت­بالینی گاوبر کیفیت شیرخام در گاوداری­های صنعتی و سنتی استان خوزستان ‏ انجام گرفت.

 

مواد و روش­ها

   این مطالعه در سال 1393 در دامداری­های استان خوزستان (5 صنعتی و 5 سنتی) انجام شد. در این بررسی، تقسیم­بندی دو دامداری صنعتی و سنتی با در نظر گرفتن خصوصیاتی نظیر تفاوت­های نژادی و تعداد گاوها، نحوه شیردوشی و وجود یا عدم وجود شیردوش مرکزی، شیر سردکن و پلیت کولر، تانکرهای بهداشتی ذخیره شیر روزانه، سیستم تهویه در سالن شیردوشی، نحوه تمیز کردن بستر و محل استراحت دام و نحوه مدیریت و همچنین پیشگیری و درمان بیماری­های دام­ها توسط دامپزشک صورت گرفت.

   گاوهای مبتلا به ورم پستان تحت­بالینی پس از انجام معاینات بالینی، به کمک تست کالیفرنیایی تشخیص داده شدند. تست کالیفرنیایی یک آزمایش غربالگری سریع و ارزانی جهت تشخیص بیماری ورم پستان بوده و از حساسیت و ویژگی مناسبی  برخوردار می­باشد (قراگوزلو و همکاران، 1382). مقدار 500 میلی­لیتر نمونه شیرخام از دام­های مبتلا به ورم پستان تحت­بالینی در روزهای اول و پانزدهم هر ماه و در مجموع 240 نمونه، در بطری­های استریل جمع­آوری و در کنار بسته­های حاوی یخ در اسرع وقت به آزمایشگاه منتقل گردید. نمونه­های شیر از لحاظ میزان اسیدیته با استفاده از روش تیتراسیون (استاندارد ملی ایران 2089)، پروتئین با استفاده از روش پیوند با آمیدوبلاک ‏(استاندارد ملی ایران 3768)، چربی با استفاده از روش ‏ ژربر (استاندارد ملی ایران 366) و تعداد سلول­های سوماتیک با استفاده از روش رنگ­آمیزی و‏ شمارش با میکروسکوپ (استانداردملی ایران 1-5028) مورد بررسی قرار گرفتند.

تحلیل ‎‎آماری‎ داده­ها

   در این مطالعه نوع دامداری و زمان نمونه­‎برداری (ماه و فصل) و اسیدیته، پروتئین، چربی و تعداد سلول‌های سوماتیک به عنوان متغیرهای مطالعه در نظر گرفته شد. داده­ها به­صورت میانگین±انحراف معیار ارائه شد. تحلیل داده­ها ‎با ‎‎استفاده ‎‎از ‎‎نرم‎‎افزار ‎‎آماری‎ SPSS نسخه 23‎ انجام‎ ‎گردید. ‎‎جهت‎ ‎تجزیه ‎‎و ‎‎تحلیل‎ ‎اطلاعات‎‎ مربوط‎ ‎به تعداد ‎‎سلول‌های‎‎ سوماتیک و میزان چربی، پروتئین و اسیدیته‎ ‎از ‎‎آزمون همبستگی پیرسون‎‎ با فرض 05/0>‏p‏ و 01/0>p ‎‏ استفاده شد.‎ جهت‎‎ مقایسه‎‎ میانگین‎ و انحراف معیار به دست­‎ آمده ‎‎در ‎‎بین‎ داده­ها در دو دامداری صنعتی و سنتی از‎ ‎آزمون تحلیل واریانس یک­طرفه (ANOVA) استفاده‎‎‎ گردید‎.‎ تحلیل روند تغییرات ‌اسیدیته، چربی، پروتئین و تعداد سلول‎های سوماتیک نیز در طی ماه‎های مختلف سال با استفاده از تحلیل واریانس یک‌طرفه و بررسی اختلافات شاخص میان فصول و ماه‌های مختلف با استفاده از آزمون توکی (Tukey) انجام شد.

 

یافته­­ها

   مقادیر میانگین± انحراف­معیار برای اسیدیته برابر 62/0±50/14 درجه دورنیک، میزان پروتئین برابر 06/0±12/3 درصد و چربی برابر 14/0±23/3 درصد و تعداد سلول‌های سوماتیک 105×37/1±105×20/3 عدد در میلی­لیتر محاسبه شد (جدول 1).

 

جدول 1- میانگین و انحراف­معیار (کمینه و بیشینه) مقدار اسیدیته، پروتئین، چربی و تعداد سلول‌های سوماتیک نمونه‌های شیرخام جمع‌آوری­شده از دامداری­های استان خوزستان

اسیدیته (درجه دورنیک)

پروتئین (درصد)

چربی (درصد)

شمارش سلول‌های سوماتیک (SCC/ml)

میانگین± انحراف معیار

62/0±50/14

06/0±12/3

14/0±23/3

105×37/1±105×20/3

کمینه

50/12

01/3

00/3

105×02/1

بیشینه

50/15

27/3

59/3

105×82/5

 

   ضریب همبستگی  میان اسیدیته و سلول‌های سوماتیک نمونه‌های شیرخام (275/0- r=) نشانگر رابطه معکوس میان اسیدیته با تعداد سلول‎های سوماتیک می­باشد (01/0>p). همچنین ضریب همبستگی بین درصد پروتئین و درصد چربی نمونه‌های شیر  (811/0+ r=) دال بر همبستگی مستقیم بین آنها است (01/0>p).  در حالی­که، همبستگی معکوس میان تعداد سلول‌های سوماتیک با درصد چربی (535/0- r=) و درصد پروتئین ( 754/0- r=) برقرار می‌باشد (01/0>p).

   مقادیر میانگین± انحراف­معیار برای اسیدیته، درصد پروتئین، درصد چربی وتعداد سلول‌های سوماتیک به تفکیک فصل‌ در جدول 2 ارئه شده است.

   میزان میانگین± انحراف­معیار اسیدیته در فصل بهار و همچنین زمستان بیشتر از بقیه فصول بود و در تابستان و پاییز به طور معنی‌داری کاهش ‌یافت (01/0>p). میزان میانگین± انحراف­معیار پروتئین و چربی نمونه‌های شیر در فصل تابستان کاهش یافته و در زمستان  و سپس پاییز به طور معنی‌داری افزایش ‌یافت (05/0>p). البته تغییرات پروتئین در طی همه فصول سال کمتر از میزان تعیین شده در استاندارد ایران قرار داشت و فقط تغییرات چربی در فصل زمستان بیشتر از میزان تعیین شده در استاندارد ایران بود.

   میانگین± انحراف­معیار سلول‌های سوماتیک نیز در فصل تابستان به طور معنی‌داری افزایش و در فصل زمستان مجدداً کاهش یافت (01/0>p).

 

جدول 2- میانگین± انحراف­معیار (کمینه و بیشینه) اسیدیته، پروتئین، چربی و تعداد سلول‌های سوماتیک نمونه‌های شیرخام جمع‌آوری شده از دامداری‌های استان خوزستان به تفکیک فصل نمونه‌برداری

فصل نمونه‌برداری	اسیدیته (درجه دورنیک)	پروتئین (درصد)	چربی (درصد)	شمارش سلول‌های سوماتیک (SCC/ml)
فصل بهار	42/0±82/14 (50/13 الی 50/15)	04/0±09/3 (02/3 الی 16/3)	03/0±16/3 (11/3 الی 22/3)	105×32/1±105×79/2 ( 105×02/1 الی  105×00/5)
فصل تابستان	39/0±18/14 ( 00/13 الی  00/15)	04/0±07/3 (01/3 الی 12/3)	05/0±11/3 (00/3 الی 18/3)	104×43/8±105×20/4 ( 105×94/2 الی  105×60/5)
فصل پاییز	34/0±40/14 (50/13 الی 00/15)	04/0±11/3 (04/3 الی 18/3)	04/0±20/3 (15/3 الی 32/3)	105×29/1±105×69/3 ( 105×34/1 الی  105×82/5)
فصل زمستان	94/0± 58/14 (50/12 الی 50/15)	03/0±19/3 (15/3 الی 27/3)	10/0±44/3 (15/3 الی 59/3)	104×39/9±105×11/2 ( 105×20/1 الی  105±20/4)
میانگین کل	62/0±50/14 ( 50/12 الی  50/15)	06/0±12/3 (01/3 الی 27/3)	14/0±23/3 (00/3 الی 59/3)	105×37/1±105×20/3 ( 105×02/1 الی  105×82/5)

 

  

 

   بر اساس واکاوی آماری با آزمون تحلیل واریانس یک­طرفه، مقادیر پروتئین در نمونه‎های شیرخام دامداری‌های صنعتی به­طور معنی­داری بیشتر از نمونه‌های شیرخام دامداری­های سنتی می‌باشد (05/0p<).

در حالی­که، مقادیر شمارش سلول‌های سوماتیک در نمونه‌های شیرخام دامداری­های سنتی به­طور معنی­داری بیشتر از نمونه‌های شیرخام دامداری‌های صنعتی می‌باشد (01/0p<) (جدول 3) (نمودار­های 1 الی 4).

 

 

جدول 3-  مقایسه میانگین± انحراف معیار (کمینه و بیشینه) اسیدیته، پروتئین، چربی و شمارش سلول‎های سوماتیک بین شیرخام دامداری‌های سنتی و صنعتی استان خوزستان

محل نمونه‌برداری	اسیدیته (درجه دورنیک)	پروتئین (درصد)	چربی (درصد)	شمارش سلول‌های سوماتیک (SCC/ml)
دامداری‌های صنعتی	50/0±65/14 (50/13 الی 50/15)	04/0±15/3 (10/3 الی 27/3)	14/0±24/3 (10/3 الی 59/3)	104×28/9±105×28/2 ( 105×02/1 الی  105×97/3)
دامداری‌های سنتی	67/0±67/14 ( 00/13 الی  00/17)	06/0±09/3 (01/3 الی 21/3)	14/0±22/3 (00/3 الی 56/3)	105×26/1±105×01/4 (105×40/1 الی 105×82/5)

 

 

 

   با بررسی روند تغییرات طی ماه‌های مختلف، مشاهده شد که تعداد سلول‌های سوماتیک در نمونه‌های شیر در ماه‌های تیر الی آبان بیشتر از سایر ماه‌ها بود و در مقایسه با ابتدای سال اختلاف معنی‌داری داشت (05/0>p). اسیدیته در طی ماه‌های خرداد الی آبان به طور معنی‌داری نسبت به ابتدای سال کاهش نشان داد (05/0>p). همچنین درصد چربی در ماه‌های تیر الی شهریور کاهش یافته و در طی ماه‌های آذر الی اسفند نسبت به ابتدای سال افزایش معنی‌داری داشت (05/0>p). درصد پروتئین نیز در ماه‌های سرد یعنی آذر الی اسفند افزایش معنی‌داری نسبت به ابتدای سال نشان داد (05/0> p) (نمودار­های 1 الی 4).

 

 

 

نمودار 1- روند تغییرات اسیدیته (درجه درنیک) طی ماه‌های مختلف در نمونه‌های شیرخام دامداری‌های استان خوزستان در سال 1393

 

 

 

 

 

نمودار 2- روند تغییرات چربی (درصد) در طی ماه‌های مختلف در نمونه‌های شیرخام دامداری‌های استان خوزستان در سال 1393

 

نمودار 3- روند تغییرات پروتئین (درصد) در نمونه‌های شیرخام دامداری‌های استان خوزستان در سال 1393

 

نمودار 4- روند تغییرات سلول‌های سوماتیک (SSC/ml) در نمونه‌های شیر خام دامداری‌های استان خوزستان در سال 1393

 

 

بحث و نتیجه­گیری

   با افزایش روزافزون جمعیت، تهیه مواد غذایی سالم و کافی و حاوی پروتئین یکی از مسایل مهم جهان به شمار می‌رود. نیمی از پروتئین مصرفی روزانه یک فرد باید از پروتئین حیوانی تهیه شود. از بین پروتئین­های حیوانی شیر به‌دلیل ارزان بودن و خواص تغذیه­ای بی‌شمار از اهمیت ویژه­ای برخوردار می­باشد.

   در اغلب کشورها از شاخص تعداد سلول­های سوماتیک جهت ارزیابی بهداشتی شیر و به منظور قیمت­گذاری آن استفاده می­گردد. بسیاری از مطالعات انجام­شده نشانگر کاهش تولید شیر و افت کیفیت فرآورده­های آن همگام با افزایش تعداد سلول­های سوماتیک می­باشد.

   افزایش تمامی انواع سلول­های سوماتیک در اثر استرس­هایی مانند تغییر در جیره غذایی دام، تأثیر مرحله خاصی از شیردوشی، تغییرات فصلی، دفعات شیردوشی و یا ترکیبی از موارد ذکرشده می­باشد. مهم­ترین عامل این افزایش عفونت­های پستانی در فرم بالینی و تحت بالینی می­باشد. در مطالعات مختلف به تأثیرات فصلی روی تعداد سلول­های سوماتیک اشاره شده است (Koc, 2008). در مطالعه حاصر بیشترین تعداد سلول­های سوماتیک در طی ماه­های تیر تا آبان مشاهده شد و میانگین تعداد سلول­های سوماتیک شمارش­شده در فصل تابستان بیشتر از بقیه فصول بود.

   نتایج مطالعه یرابی و همکاران در سال 2014 نشان داد که تعداد سلول­های سوماتیک اندازه­گیری شده در فصل­های تابستان و بهار بیشتر از بقیه فصول سال بود و بیشترین تعداد را در ماه­های خرداد، اردیبهشت و تیر گزارش نمودند (Yarabbi et al., 2014).

   گرین و همکاران در سال 2006، اسکرزیپک در سال 2002 و نورمن و همکاران در سال 2000، نتایج مشابه این بررسی را در خصوص افزایش تعداد سلول­های سوماتیک در فصل تابستان گزارش کردند و افزایش تعداد سلول­های سوماتیک در فصل تابستان را به شیوع عفونت­های داخلی پستان و بروز انواع استرس­ها مرتبط دانستند (Green et al., 2006; Norman et al., 2000; Skrzypek, 2002).

   دی­هاس و همکاران در سال 2002 نیز علت افزایش سلول­های سوماتیک  در ماه­های تابستان را به­دلیل رقابت شدید بین گونه­های بیماری­زای موجد بیماری تورم و التهاب پستان در این فصل ذکر نمودند که خود منجر به کاهش مدت زمان نگه­داری شیر و کاهش راندمان تولید محصولات لبنی می­گردد (De Haas et al., 2002).

    از دیگر عوامل موثر بر کیفیت شیرخام، اسیدیته می­باشد.‏ اسیدیته شیر به محض دوشش کمتر از 14 درجه دورنیک می­باشد. دما و نحوه نگه­داری شیر، عمر شیر ‏و افزودن مواد بازدارنده رشد میکروب یا خنثی­کننده ‏اسیدیته، تعداد سلول­های سوماتیک و وجود کلستروم در شیر از ‏عوامل موثر بر میزان اسیدیته می­باشند (نواب­پور و شهبازلو، 1379). در مطالعه کنونی، میانگین اسیدیته در فصل بهار و همچنین زمستان بیشتر از بقیه فصول بود و در تابستان و پاییز به طور معنی‌داری کاهش یافت.

   میزان چربی شیر تحت  تأثیر عوامل متعددی نظیر دما و فصل، تغذیه دام، استرس حرارتی، بیماری­ها از جمله ورم پستان درمانگاهی، نوع روش شیردوشی، میزان شیر تولیدی، دفعات شیردوشی، وضعیت بدنی حیوان، سن دام و اصلاحات ژنتیکی می­باشد. همچنین، تقلباتی نظیر برداشت چربی شیر و یا افزودن آب بر میزان درصد چربی شیر تاثیر می­گذارد. مشابه مطالعه یرابی و همکاران، در این بررسی بیشترین و کمترین میزان چربی ، به ترتیب در فصل زمستان (1/0±44/3 درصد) و فصل تابستان ‏(05/0±11/3 درصد) مشاهده گردید‏ (Yarabbi et al., 2014).

   چون میزان چربی شیر تا حدود زیادی تحت تأثیر تغییرات درجه حرارت محیط می­باشد، لذا به­نظر می‌رسد در مطالعه کنونی، کاهش میزان چربی شیر علاوه بر بیماری تحت درمانگاهی ورم پستان، به­علت وضعیت جغرافیایی و تغییرات درجه حرارت و آب ­و ­هوایی در استان خوزستان می­باشد، لذا در ماه­های تیر و شهریور کمترین میزان چربی و در طی ماه­های فصل پاییز و زمستان سیر صعودی داشت، به­طوری که در اسفندماه بیشترین میزان چربی مشاهده شد.

   میزان پروتئین نیز تحت تأثیر عواملی نظیر ژنتیک و نژاد دام­، دما و فصل، استرس حرارتی، تغذیه وضعیت میکروارگانیسم­های شکمبه و بالانس انرژی می­باشد. در بررسی کنونی اختلاف معنی­داری بین میزان پروتئین در فصل های زمستان  (03/0±19/3 درصد) و پاییز (04/0±11/3 درصد) وجود نداشت، ولی مقدار پروتئین اندازه­گیری شده در این دو فصل بیشتراز فصول تابستان (04/0±07/3 درصد) و بهار (04/0±09/3 درصد) بود. مشابه مطالعه حاضر، در مطالعه یرابی و همکاران در سال 2014 نیز  در فصول گرم سال درصد پروتئین روند کاهشی داشت، به­طوری­که در ماه‌های تیر و مرداد معمولاً به کمترین حد خود و در ماه­های سرد زمستان به بیشترین میزان رسیده بود و علت این کاهش در بررسی فوق به تغییرات درجه حرارت محیط نسبت داده شده است (Yarabbi et al., 2014).

   در مورد تأثیر تعداد سلول­های سوماتیک بر دیگر اجزا ترکیبات شیر، مطالعات متعددی انجام شده است، به‌طوری­که در مطالعه استرزالکووسکی و همکاران در سال 2014 و نجفی و همکاران در سال 1388 افزایش تعداد سلول­های سوماتیک در شیر گاو با افزایش پروتئین همراه بوده است (Strzałkowska et al., 2014؛ نجف نجفی، 1388).

    نتایج تحقیقات پاسکوئینی و همکاران در سال 1993 نیز نشان داد که رابطه مثبتی بین تعداد سلول­های سوماتیک و پروتئولیز در شیر گاو، گوسفند و بز وجود دارد (Pasquini et al., 1993). همچنین  آلبنزیو و همکاران در سال 2004 و بیانچی و همکاران در سال 2004 گزارش کردند که شیرگوسفند با سلول­های سوماتیک بالاتر دارای مقدار پروتئین کل بیشتری در مقایسه با شیرهای با تعداد کمتر سلول­های سوماتیک می­باشد (Bianchi  et al., 2002; Albenzio  et al., 2004).

   در حالی­که در مطالعه لیندمارک و همکاران در سال 2006 و باربانو و همکاران در سال 1991 افزایش سلول­های سوماتیک سبب کاهش لاکتوز، چربی وکازئین در شیر دام­ها شده بود (Barbano et al., 1991; Lindmark-Månsson et al., 2006). در مطالعه کنونی نیز رابطه معکوسی بین تعداد سلول­های سوماتیک با میزان پروتئین مشاهده گردید.

از مهم­ترین آنزیم­هایی که سلول­های سوماتیک مخصوصاً لوکوسیت­ها در پاسخ به عفونت غده پستان تولید می­کنند، آنزیم­های لیپولیتیک می­باشند (Pisoni et al., 2004). این آنزیم­ها، لیپوپروتئین موجود در غشاء گلبول­های چربی شیر را مورد حمله قرار داده و سبب ازدیاد اسیدهای چرب آزاد گشته که در ادامه می­تواند منجر به توسعه طعم تندی در شیر گردد (Azzara and Dimick, 1985; Yarabbi et al., 2014). مشابه مطالعه کنونی، در مطالعه یرابی و همکاران در سال 2014 و بیانچی و همکاران در سال 2004 تعداد سلول­های سوماتیک شیر تأثیر منفی معنی­داری بر میزان چربی شیر داشت و با افزایش تعداد سلول­های سوماتیک، مقدارچربی کاهش یافته است (Bianchi  et al., 2002; Yarabbi et al., 2014).

   از دیگر ترکیبات موجود در شیر که بر کیفیت شیرخام تأثیرگذار می­باشند و می­توانند تحت تأثیر تعداد سلول‌های سوماتیک قرار گیرند، میزان اسیدیته می­باشد. در مطالعه نودا و همکاران در سال 2001، بیانچی و همکاران در سال 2004، پلگرینی و همکاران در سال 2000 و آلبنزیو و همکاران در سال 2005 مشابه تحقیق کنونی، افزایش تعداد سلول­های سوماتیک اثر معنی­داری بر کاهش اسیدیته شیر داشت (Nudda et al.,  2001; Bianchi et al., 2002; Pellegrini et al., 1997; Albenzio et al., 2004   ). البته نتایج تحقیقات پاسکوئینی و همکاران در سال 1993 نشان داد که اثر سلول­های سوماتیک شیر بز بر میزان تغییرات اسیدیته تقریباً بی­اثر است (Pasquini et al., 1993).

   شرایط مدیریتی، بهداشت و درمان و نحوه شیردوشی و میزان شیوع بیماری تحت درمانگاهی ورم پستان در دامداری‌های صنعتی و سنتی از جمله عواملی می­باشند که بر ترکیبات شیر از جمله پروتئین، چربی، اسیدیته و سلول­های سوماتیک مؤثر می­باشند، به­طوری­که تعداد سلول‌های سوماتیک در دامداری­های سنتی برخلاف میزان پروتئین در مقایسه با دامداری­های صنعتی بیشتر می­باشد. به هر حال، به نظر می‌رسد دامداری­های صنعتی از کیفیت شیر بهتری در مقایسه با دامداری­های سنتی برخوردار باشند. بنابراین، توصیه می‌شود ضمن توسعه و تبدیل دامداری‌های سنتی به صنعتی، زنجیره بهداشتی شیردوشی از فارم تا کارخانه رعایت گردد و سیستم­های بهداشتی نظیر HACCP، GHP و GMP جهت کنترل و پیشگیری از ورم پستان، به منظور بالا بردن کیفیت شیر خام اجرا گردد.

مراجع

• قراگوزلو، ف.، بلورچی، م.، حسنی طباطبائی، ع.، قاسم زاده، ن. و وجگانی، م. (1382). بررسی حساسیت و ویژگی تست کالیفرنیایی در تشخیص اورام پستان تحت بالینی در گاو شیری. پژوهش و سازندگی، جلد 16، شماره 2، صفحات: 62-59.
• کریم، گ. (1385). شیر و کیفیت آن، انتشارات دانشگاه تهران. فصول دوم و چهارم، پنجم و هشتم.
• مؤسسه ‎‎استاندارد ‎‎و ‎‎تحقیقات ‎‎صنعتی ‎‎ایران. (1374). اندازه­گیری مقدار پروتئین شیر به روش پیوند با آمیدوبلاک. چاپ اول، شماره استاندارد 3768.
• مؤسسه ‎‎استاندارد ‎‎و ‎‎تحقیقات ‎‎صنعتی ‎‎ایران. (1382). شیر ‎‎و ‎‎فرآورده‎‎های ‎‎آن‎ -‎تعیین ‎‎مقدار ‎‎اسیدیته ‎‎شیرخشک‎ (روش‎‎مرجع- ‎روش‎‎آزمون). ‎چاپ‎‎اول،‎ ‎شماره ‎‎استاندارد 2089.‏
• مؤسسه ‎‎استاندارد ‎‎و ‎‎تحقیقات ‎‎صنعتی ‎‎ایران. (1387). شیر‏‎، ‎‏‏یاخته‎‎های ‎‎پیکری،‎‏ قسمت‎‎اول، ‎روش ‎‎میکروسکوپی. روش‎‎مرجع، ‎شماره ‎‎استاندارد 5028.
• مؤسسه ‎‎استاندارد ‎‎و ‎‎تحقیقات ‎‎صنعتی ‎‎ایران. (1388). اندازه‎‎گیری‎‎چربی شیر به‎‎ روش‎‎ژربر‎ .‎تجدید ‎‎نظر دوم، چاپ‎‎ چهارم‎، ‎شماره ‎‎استاندارد 366.‏
• نجف نجفی، م. و مرتضوی، س. (1388). بررسی اثر تعداد سلول­های سوماتیک بر ترکیبات شیر استان خراسان رضوی. فصلنامه علوم و صنایع غذایی، دوره 6، صفحات: 73-63.
• نواب پور، ث. و شهبازلو، ف. (1379). آیین کار آزمایشگاه­های شرکت سهامی صنایع شیر ایران- شمارش سلول­های سوماتیک در شیر به روش میکروسکوپی، صفحات: 118-121.
  • Albenzio, M., Caroprese, M., Santillo, A., Marino, R., Taili, L. and Sevi, A.  (2004). Effects of somatic cell count and stage of lactation on the plasmin activity and cheese making properties of ewe milk. Journal of Dairy Science, 87: 533-542.
  • Azzara, C.D. and Dimick, P.S. (1985). Lipolytic enzyme activity of macrophages in bovine   mammary gland secretions. Journal of Dairy Science, 68: 1804-1812.
  • Barbano, D.M., Rasmussen, R.R. and Lynch, J.M. (1991). Influence of milk somatic cell count and milk age on cheese yield. Journal of Dairy Science, 74: 369-388.
  • Bianchi, L., Bolla, A., Budelli, E., Caroli, A., Casoli, C., Pauselli, M., et al. (2004). Effect  of  udder  health  status  and  lactation  phase  on  the  characteristics  of  Sardinian  ewe milk. Journal of Dairy Science, 87: 2401-2408.
  • Dehaas, Y., Barkema, H.W. and Veerkamp, R.F. (2002).  The  effect  of pathogen-specific clinical  mastitis  on  the  lactation  curve  for somatic  cell  count. Journal of Dairy Science, 5: 1314-1323.
  • Green, M.J., Bradley, A.J. and Newton, H. (2006). Seasonal variation of bulk milk somatic cell counts in UK dairy herds: Investigations of the summer rise.  Preventive Veterinary Medicine, 74(4): 293-308.
  • Koc, A. (2008). A study of somatic cell counts in the milk of Holstein-Friesian. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 32(1): 13-18.
  • Lindmark-Månsson, H., Bränning, C. and Aldén, G. (2006).Relationship  between  somatic  cell count,  individual  leukocyte  populations  and milk  components  in  bovine  udder  quarter milk. International Dairy Journal, 16: 717-727.
  • Najaf Najafi, M. and Nakhchian, H. (2003). Dairy Microbiology. Pajoohesh Toos, pp: 87- 96. 
  • Norman, H.D., Miller, R.H. and Wright, J.R. (2000). Herd and state means for somatic cell count from dairy herd improvement. Journal of Dairy Science, 12: 2782-2788.
  • Nudda, A., Feligini, M., Battacone, G., Murgia, P. and Pulina, G. (2001). Relationship between somatic cells count, whey protein and coagulation properties in sheep milk.  In: Proceedings of the A.S.P.A XIV Congress, Firenze, Italy, pp: 511-513.
  • Pasquini, L.U., Greppi, G.F., Ballou, R.D. and Bremel, R.D. (1993). Determination of plasmin and plasminogen in goat and sheep. Milk Journal of Dairy Science, 76: 108.
  • Pellegrini, O., Remeuf, F., Rivemale, M. and Barillet, F. (1997). Renneting properties of milk from individual ewes: Influence of genetic and non-genetic variables, and relationship with physic-chemical characteristics.  Journal of Dairy Research, 64: 355-366.
  • Pisoni, G., Fusi, E., Cheli, F., Rebucci, R., Moroni, P. and Baldi, A. (2004a).  Mammary gland health status and plasmin–plasminogen system in dairy goat.  In:  Book of abstracts of the Eighth International Conference on Goats, South Africa, July 4-9, 2004, pp: 90.
  • Skrzypek, R. (2002). Somatic cell count in bulk tank milk in relation to management and technological factors (in Polish, English abstract). Medycyna Weterynaryjna Journal, 58: 632-635.
  • Strzałkowska, N., Jóźwik, A., Poławska, E., Zdanowska-Sąsiadek, Z., Bagnicka, E., Pyzel, B., et al. (2014). A relationship between somatic cell count,polymorphic form of β4-defensin and susceptibility  of cow milk fat to lipolysis . Animal Science Papers and Reports, 32 (4): 307-316. 
  • Yarabbi, H., Mortazavi, A., Mehraban, M. and Sepehri, N. (2014). Effect of somatic cells on the physico-chemical and microbial properties of raw milk in different seasons. International Journal of Plant, Animal and Environmental Sciences, 4(3): 289-298.