تشخیص مدیریت سود با استفاده از تغییرات در گردش دارایی و حاشیه سود

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

مقاله 5، دوره 8، شماره 29، خرداد 1395، صفحه 73-95   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

رضوان حجازی^{* 1}؛ سمیرا آدم پیرا²؛ مصطفی بهرامی زیارتی³

¹استاد دانشگاه الزهرا

²کارشناسی ارشد موسسه آموزش عالی ارشاد دماوند

³کارشناسی ارشد موسسه آموزش عالی ارشد دماوند

چکیده

از آنجا که موقعیت اقتصادی شرکتها می‌تواند در انگیزه مدیران برای دستکاری سود اثرگذار باشد این احتمال وجود دارد که انگیزه های اعمال مدیریت سود در شرکتها متفاوت باشدو همچنین گروه های مختلف به ارزیابی عملکرد شرکت علاقه دارند، بنابراین می‌توانند برای ارزیابی عملکرد شرکت از تجزیه وتحلیل دوپونت استفاده نمایند. در این مقاله از این نسبت برای تشخیص مدیریت سود استفاده شده است. به همین منظور نمونه آماری متشکل از 71 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران انتخاب شد. به منظور بررسی الگوهای تحقیق، از روش تجزیه وتحلیل رگرسیون چندمتغیره حداقل مربعات معمولی و رگرسیون لجستیک استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می‌دهد که نسبت حاشیه سود/ گردش دارایی در شناسایی مدیریت سود اطلاعات بیشتری نسبت به اقلام ‌تعهدی‌ غیراختیاری ‌ارائه ‌می‌کند و همچنین تغییر حاشیه سود و گردش دارایی در جهت مخالف به علت مدیریت سود می باشد.
 
Because of the economic situation of companies can be effective in motivating managers to manipulate earnings, it is likely that the motivation for earnings management practices be different in companies, and since financial advisers, investors, governments and ... to various reasons, are interested to evaluating the performance of company .So different groups for evaluate company performance can use Dupont analysis. Therefore, in this study, this ratio is used to detect earnings management. Sample consists of 100 companies listed in Tehran Stock Exchange for the years 2002 till 2012 was selected. In this research study to evaluate and predict patterns of multiple regression analysis using ordinary least squares and logistic regression were used. Our findings indicate that the ratio ATO / PM at identifying the information of earnings management is more than involuntary accruals, as well as changes in the ATO and PM in the opposite direction is due to earnings management.

کلیدواژه‌ها

اقلام تعهدی غیراختیاری؛ حاشیه سود؛ گردش دارایی؛ مدیریت سود؛ نسبت‌یابی دوپونت

اصل مقاله

تشخیص مدیریت سود با استفاده از تغییرات در گردش دارایی

 و حاشیه سود

 

 

رضوان حجازی

تاریخ دریافت: 23/09/1394            تاریخ پذیرش: 26/11/1394

[1]

سمیرا آدم پیرا[2]

مصطفی بهرامی زیارتی[3]

 

چکیده

از آنجا که موقعیت اقتصادی شرکتها می‌تواند در انگیزه مدیران برای دستکاری سود اثرگذار باشد این احتمال وجود دارد که انگیزه های اعمال مدیریت سود در شرکتها متفاوت باشدو همچنین گروه های مختلف به ارزیابی عملکرد شرکت علاقه دارند، بنابراین می‌توانند برای ارزیابی عملکرد شرکت از تجزیه وتحلیل دوپونت استفاده نمایند. در این مقاله از این نسبت برای تشخیص مدیریت سود استفاده شده است. به همین منظور نمونه آماری متشکل از 71 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران انتخاب شد. به منظور بررسی الگوهای تحقیق، از روش تجزیه وتحلیل رگرسیون چندمتغیره حداقل مربعات معمولی و رگرسیون لجستیک استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می‌دهد که نسبت حاشیه سود/ گردش دارایی در شناسایی مدیریت سود اطلاعات بیشتری نسبت به اقلام ‌تعهدی‌ غیراختیاری ‌ارائه ‌می‌کند و همچنین تغییر حاشیه سود و گردش دارایی در جهت مخالف به علت مدیریت سود می باشد.

 

واژه‌های کلیدی: اقلام تعهدی غیراختیاری، حاشیه سود، گردش دارایی، مدیریت سود، نسبت‌یابی دوپونت.

 

 

1- مقدمه

با توجه به این که اکثر تحقیقات صورت گرفته در ایران در حوزه مدیریت سودبر اقلام تعهدی غیراختیاری تاکید داشته‌اند و از آنجا که مدیریت سود به طور مستقیم قابل مشاهده نیست و به طور مستقیم آزمون‌هایی را که منجربه تشخیص مدیریت سود می شود را نمی توان انجام داد و همچنین، با توجه به این که تجزیه و تحلیل نسبت‌های مالی نقش قابل ملاحظه‌ای در پیش‌بینی ورشکستگی، درجه‌بندی اعتبار، ارزیابی شرکت و ... را بازی می‌کنند. همچنین شناخت مدیریت سود برای کاربران صورت‌های مالی به دلیل ارزیابی عملکرد اقتصاد کنونی، پیش‌بینی سودآوری آینده و تعیین ارزش شرکت مهم می‌باشد. با این حال، شناسایی مدیریت سود اغلب دشوار ووقت‌گیر است به ویژه زمانیکه انگیزه آشکار سود مدیریت شده وجود ندارد. در حالی که در تحقیقات دانشگاهی از شاخص‌های متعددی برای مدیریت سود استفاده شده است، تازه‌ترین مطالعات انجام شده به منظور اندازه‌گیری مدیریت سود از شاخص اقلام تعهدی غیراختیاری استفاده کرده‌اند. فیلد، لیز و وینسنت (2001) استدلال کردند که استفاده از مدل‌های تعهدی موجود ممکن است مشکلات استنباطی جدی را بوجود آورد(فیلد، لیز و وینسنت، 2001، 20).

از این رو برای ارزیابی عملکرد شرکت ها از تجزیه و تحلیل نسبت‌های مالی با استفاده از سیستم دوپنت در این تحقیق استفاده شده است. در تجزیه وتحلیل دوپنت، بازه دارایی‌های یک شرکت به گردش دارایی و حاشیه سود تجزیه می شود. در این پژوهش با استفاده از این دو نسبت به بررسی مدیریت سود می‌پردازیم.

 

2- بیان مساله

 در این پژوهش، تشخیصی ساده از مدیریت سود پیشنهاد می‌شود که متکی بر مفهوم اساسی تجزیه و تحلیل دوپنت می‌باشد، در تجزیه وتحلیل دوپنت، بازده دارایی‌های یک شرکت به گردش دارایی (^[i]ATO، نسبت فروش به خالص دارایی‌های عملیاتی) و حاشیه سود (^[ii]PM، نسبت سودعملیاتی به فروش) تجزیه می‌شود. فروش محرک اساسی خالص سودعملیاتی و خالص دارایی‌های عملیاتی است. در واقع، کتاب‌های تجزیه وتحلیل صورت‌های مالی مدافع پیش بینی اقلام خطی صورت سودوزیان و ترازنامه براساس پیش‌بینی‌های فروش است. به عنوان مثال، پنمن چارچوبی را برای پیش‌بینی بیان می‌کند که "پیش‌بینی فروش نقطه شروع است".  این بینش، که به طور گسترده از تجزیه وتحلیل دوپنت استفاده می‌شود، این است که باید یک رابطه پایدار بین فروش و سودعملیاتی و هم خالص دارایی‌های عملیاتی وجود داشته باشد. اساس این مشاهده در بیان صورت سودوزیان و ترازنامه می‌باشد، که تضمین‌کننده‌ی اثر مدیریت سود بر سودعملیاتی و خالص دارایی‌های عملیاتی است که در نتیجه آن خالص دارایی های عملیاتی و حاشیه سود در جهت مخالف هم حرکت می‌کنند. برای مثال، در یک سطح از فروش، اگر یک شرکت بوسیله هزینه مطالبات سوخت شده، مدیریت سود رو به بالایی داشته باشد، هم سودخالص نسبت به فروش و خالص ارزش بازیافتنی حساب‌های دریافتنی نسبت به فروش بیش از حد خواهد شد. این افزایش در سودخالص نسبت به فروش منجربه افزایش حاشیه سود خواهد شد، در حالی که افزایش در خالص حساب‌های دریافتنی به فروش منجربه کاهش خالص دارایی های عملیاتی خواهد شد. همچنین، در دوره بعد با افزایش هزینه مطالبات سوخت شده مواجه می‌شود، که به احتمال زیاد به تغییرات خالص دارایی های عملیاتی و حاشیه سود در جهت مخالف منجر می شود، تشخیص خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود موجب افزایش اولین دوره در حاشیه سود و کاهش در خالص دارایی های عملیاتی به عنوان شواهدی از مدیریت سود رو به بالاو در دوره دوم مدیریت سود روبه پایین راتشخیص می‌دهد(ایوف یانسن و ساندارش رامنات و تری‌لومباردییون،2012، 221).

روابط در مدیریت سود و خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود زمانی برقرار می شود که رابطه بین دارایی‌های خالص عملیاتی و فروش باثبات باشد، و سود از طریق هزینه‌ها مدیریت شود. هنگامیکه سود ازطریق فروش مدیریت می‌شود، این روابط در صورتی حفظ خواهد شد که حاشیه سود برای فروش مدیریت شده بیشتر از حاشیه سود فروش مدیریت نشده باشد و گردش دارایی فروش مدیریت شده کمتراز گردش دارایی فروش مدیریت نشده باشد. تشخیص خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود برمبنای این فرض است که شرکت استراتژی خود را تغییر نداده است و نرخ رشد ثابتی را در سرمایه‌گذاری دارد. خطای نوع اول می‌تواند در صورتی اتفاق بیافتد که یک شرکت تغییر استراتژی بدهد و یا رشد غیرمنتظره‌ای را داشته باشد. تشخیص خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود همچنین چنین فرض می کند که یک شرکت سود را ازطریق جریان‌های نقدی مدیریت نمی‌کند. خطای نوع دوم می‌تواند در صورتی اتفاق بیافتد که یک شرکت مدیریت سود رو به بالا را در به تاخیر انداختن ثبت هزینه تبلیغات یا هزینه تحقیق و توسعه انجام دهد(همان منبع، 222).

پس از آن جا که مدیریت سود به شکل مستقیم قابل مشاهده نیست و نمی توانیم آزمون های مستقیمی را برای تعیین روایی تشخیص خالص داراییهای عملیاتی⁄حاشیه سود انجام دهیم و همچنین گمان می کنیم که جهت مخالف تغییرات در خالص دارایی های عملیاتی و حاشیه سود می‌تواند یک مکمل مفید برای اقلام تعهدی غیراختیاری در تشخیص مدیریت سود در تحقیقات دانشگاهی باشد. پس درهمه آزمون ها اطلاعاتی نسبی و افزایشی تشخیص خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سودرا برای اقلام تعهدی غیراختیاری مطابق با عملکرد مقایسه می کنیم که یک مقیاس مورد قبول عمومی برای مدیریت سود است(همان منبع، 222).

 

3- پیشینه پژوهش

سود گزارش شده در شرکت‌ها همواره به عنوان یکی از معیارهای تصمیم گیری به حساب می‌آید و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که همواره مورد استفاده طیف وسیعی از استفاده‌کنندگان قرار می‌گیرد. از آنجا که محاسبه سود بنگاه اقتصادی متاثر از روش‌های برآوردی حسابداری است و تهیه صورت‌های مالی به عهده مدیریت واحدتجاری می‌باشد، ممکن است بنابه دلایل مختلف مدیریت اقدام به مدیریت‌سود نماید(ولی‌زاده‌لاریجانی،1387).

بهروز جابری نسب، محمدعرب مازار(1390) در پژوهشی نشان دادند، اجزای دوپنت بازده دارایی‌های عملیاتی توان پیش بینی تغییرات سودآوری را افزایش نمی‌دهد اما تغییرات این اجزاء، افزایش توان پیش‌بینی را به دنبال دارد.

عباس هاشمی و  فاطمه بهزادفر(1390) براساس سه مدل اصلی، ارتباط قیمت سهام با نسبت‌های مالی منتخب و اقلام تعهدی را بررسی کردند. که یافته های پژوهش حاکی از رابطه مثبت میان قیمت سهام با حاصلضرب سود هر سهم در نسبت‌های بازده دارایی و نسبت فروش به دارایی است.

قاسم بولو، یحیی حساس یگانه، سهیل مومنی(1391) در پژوهشی نشان دادند که رابطه‌ی معنادار و منفی بین تجدید ارائه صورت‌های مالی و کیفیت سود وجود دارد، به طوری که، افزایش تجدید ارائه صورت‌های مالی منجر به کاهش کیفیت سود می‌گردد و بالعکس.

پوتراس و همکاران(2003) این مساله را بررسی کردند که آیا شرکت‌ها، فروش دارایی‌های خود را به منظور دستکاری سود گزارش شده، زمان‌بندی میکنند؟ آنها به این نتیجه رسیدند که، در شرکت‌هایی که تغییرات سودگزارش شده و درنتیجه تغییرات سودهرسهم دردوره جاری نسبت به سال قبل، مثبت باشدوسود افزایش یافته است، مدیران این شرکت‌ها، انگیزه‌ای برای دستکاری سود ندارند و از ابزار زمان‌بندی فروش دارایی‌ها جهت اعمال مدیریت سود استفاده نمی‌شود.

سولمین[iii](2008)نیز در تحقیقی به بررسی استفاده از تحلیل دوپنت توسط دست‌اندرکاران بازار پرداخت و استدلال کرد که بازار به تغییرات در گردش دارایی‌های عملیاتی واکنش می‌دهد.

امیر و کاما(2009) در بررسی ارزشگذاری پایداری شرطی به این نتیجه رسیدند که خرید سهام شرکت‌هایی با پایداری شرطی تعدیل شده حاشیه سود عملیاتی بالاتر و فروش سهام شرکت‌هایی با پایداری شرطی تعدیل شده حاشیه سود عملیاتی پایین‌تر، بازده سهام غیرعادی مثبت و معناداری برای دوره های 90، 180 و 365 روزه در بردارد.

ایوف یانسن و ساندارش رامنات و تری لومباردییون^[iv](2012) تشخیص جدیدی برای مدیریت سود براساس تغییرات حاشیه سود و خالص گردش دارایی‌ها پیشنهاد دادند که در نتیجه آن دریافتند با افزایش(کاهش) در حاشیه سود و کاهش(افزایش) همزمان در خالص دارایی های عملیاتی علامت مدیریت سود روبه بالا(پایین) است، همچنین نشان دادندکه تشخیص خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود محتوای اطلاعاتی بیشتری برای شناسایی مدیریت سود نسبت به اقلام تعهدی غیراختیاری فراهم می‌کند.

آرجو مندس، لیما رودریگز، پارت استبان(2012) به تجزیه وتحلیل استراتژی های خاص مدیریت سود، هموارسازی سود پرداخته‌اند. که به این نتیجه دست یافتند که گزارش سود با کاهش تغییرپذیری، مصنوعی می‌شود.

آدوت دیوید وهمکاران(2013) شرکت‌های مدیریت سود پیشگویانه و فرصت‌گرایانه را به وسیله بررسی رابطه بین اقلام تعهدی اختیاری و جریان‌نقدی آینده شناسایی کردند. آنها دریافتند که نسبت به شرکت‌هایی که نه به عنوان پیشگویانه و نه فرصت‌گرایانه طبقه‌بندی شده‌اند، شرکت‌های مدیریت سود پیشگویانه (فرصت‌گرایانه) سطوح بالاتری (پایین‌تری) از درآمد، پاداش و مزایای کل را دارند.

 

4- فرضیه های پژوهش

فروش، محرک اساسی خالص سود عملیاتی در صورت سودوزیان و خالص دارایی‌های عملیاتی در ترازنامه است. در واقع، اغلب کتاب‌های تجزیه وتحلیل صورت‌های مالی مدافع پیش بینی اقلام خطی صورت سودوزیان و ترازنامه براساس پیش‌بینی‌های فروش هستند. به عنوان مثال، بینش پنمن، که به طور گسترده از تجزیه وتحلیل دوپنت استفاده می کند، می گوید که باید رابطه پایداری بین فروش و سودعملیاتی در صورت سودوزیان و خالص دارایی‌های عملیاتی در ترازنامه وجود داشته باشد. این روابط بوسیله نسبت خالص دارایی های عملیاتی وحاشیه سود طبق رابطه 1 می باشد:

ATO = فروش / خالص دارایی های عملیاتی                                   

PM = سودعملیاتی / فروش

که بر این اساس خالص دارایی های عملیاتی و سودعملیاتی باید در محیط عملیاتی با ثبات ، نسبتاً ثابت باقی بمانند و همچنین استدلال می‌شودکه تغییرات خالص دارایی های عملیاتی و حاشیه سوددر جهت مخالف نشانه مدیریت سود است. این امر بر این واقعیت استوار است که صورت سودوزیان و ترازنامه می‌تواند، مدیریت سود را وادار به اثرگذاری بر سود عملیاتی و خالص دارایی های عملیاتی در همان جهت سازد که این از تعریف خالص دارایی‌های عملیاتی (جدول 1) آشکار می‌شود.

بنابراین، با این فرض که سود از طریق جریان‌های نقدی مدیریت نشده است، هر گونه مدیریت رو به بالای سود عملیاتی نیز خالص دارایی‌های عملیاتی را اغراق آمیز خواهد نمود. از آنجا که سودعملیاتی صورت کسری از حاشیه سود و خالص دارایی‌های عملیاتی مخرجی از خالص دارایی های عملیاتی است مدیریت سود رو به بالا(پایین)، حاشیه سود را افزایش(کاهش) و خالص دارایی های عملیاتی را کاهش(افزایش) می‌دهد. بنابراین گفته می‌شود که تغییر جهت مخالف در نسبت خالص دارایی های عملیاتی و حاشیه سود می‌تواند به عنوان تشخیصی برای مدیریت سود مورد استفاده قرار گیرد(ایوف یانسن و ساندارش رامنات و تری لومباردییون، 2012،ص225). فرضیه اول را به شرح زیر  بیان می کنیم:

فرضیه 1: تغییرات حاشیه سود و خالص دارایی‌های عملیاتی نشانه نوع مدیریت سود است.

فرضیه 1-1: افزایش حاشیه سود و کاهش همزمان خالص دارایی های عملیاتی نشانه ی مدیریت سود رو به بالا است.

فرضیه 2-1: کاهش حاشیه سود و افزایش همزمان خالص دارایی های عملیاتی نشانه ی مدیریت سود رو به پایین است.

تشخیص مدیریت سود از طریق خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود از این جهت مشابه مدل های اقلام تعهدی غیراختیاری است که به شناسایی رشد اقلام تعهدی اختیاری در ترازنامه می‌ پردازد. با این حال، تشخیص خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سودیک مدل حسابداری را برای ایجاد درک بیشتر درباره‌ی مدیریت سود نسبت به موارد حاصل از مدلهای اقلام تعهدی غیراختیاری بکار می برد. به عنوان مثال، سرمایه‌گذاری یک شرکت در دارایی‌های عملیاتی جاری در پیش بینی رشد فروش آینده را در نظر بگیرید. در این مورد، اقلام تعهدی غیراختیاری به احتمال زیاد حتی در نبود مدیریت سود رو به بالا نیزمثبت می‌باشد، چرا که سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در سرمایه در گردش لزوماً همراه با رشد فروش جاری نیست. از سوی دیگر، تشخیص خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود ، مدیریت سود رو به بالا را برای این حالت نشان نمی‌دهد چرا که حتی اگر خالص دارایی های عملیاتی کاهش یابد، سرمایه‌گذاری ها در دارایی‌های عملیاتی در پیش بینی رشد فروش آینده بر سود عملیاتی  فعلی تاثیر نمی‌گذارد. بنابراین گمان می کنیم که جهت مخالف تغییرات در خالص دارایی های عملیاتی و حاشیه سود می‌تواند یک مکمل مفید برای اقلام تعهدی غیراختیاری در تشخیص مدیریت سود در تحقیقات دانشگاهی باشد(همان منبع ،ص226). این امر منجربه طرح فرضیه دوم می‌شود:

فرضیه 2: تشخیص خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود اطلاعات بیشتری در شناسایی مدیریت سود نسبت به اقلام تعهدی غیر اختیاری ارائه می‌کند.

 

5- روش انجام پژوهش

در پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش از نوع همبستگی است. در این تحقیق جمع‌آوری مبانی نظری با توجه به ماهیت تحقیق مبتنی بر تحقیقات کتابخانه‌ای می‌باشد. داده‌های مورد نیاز در این پژوهش امکان دسترسی به اطلاعات از طریق آرشیوهای بورس، پایگاه‌های اینترنتی و همچنین بانک‌های اطلاعاتی بسته‌های نرم‌افزاری مختلف مانند ره آورد نوین و تدبیر پرداز است.

قلمرو زمانی انجام برای یک دوره  12 ساله از 1381 تا 1392 جمع آوری شده است. قلمرو مکانی پژوهش حاضر، شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. در این پژوهش برای نمونه‌گیری از روش حذف سیستماتیک استفاده شده است شرایط به صورت زیر می باشد:

• شرکت تا پایان اسفند ماه سال 1381 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشد،
• سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفند ماه باشد،
• شرکت طی سال های1381  تا  1392 تغییر سال مالی نداده باشد،
• اطلاعات مالی مورد نیاز برای انجام این پژوهش را در دوره زمانی 1381 الی 1392به طور کامل ارائه کرده باشند .
• نوع فعالیت شرکت تولیدی باشد، لذا مؤسسات مالی، سرمایه‌گذاری، بانک‌ها، بیمه، شرکت‌های لیزینگ و هلدینگ در نمونه آورده نمی‌شود زیرا دارای فعالیت متفاوتی هستند.

برای این منظور نمونه‌ای متشکل از 71 شرکت فعال در بورس اوراق بهادار تهران انتخاب شد.

 

6- متغیرهای تحقیق و نحوه اندازه گیری آن

شرح مفصلی از تعریف و اندازه گیری همه متغیرها در جدول 1 ارائه شده است. همچنین الگوهای پژوهش طبق رابطه های 6، 7 و 8 آورده شده است. تغییرات در حاشیه سود را ( ) طبق رابطه 2 و تغییرات در خالص دارایی های عملیاتی را ( ) طبق رابطه 3 تعریف کردیم که به شرح زیر است:

 

  = (سودعملیاتی سال  t / فروش سالt  ) – (سودعملیاتی سال t-1 / فروش سال t-1)      (2)

 

 = (فروش سال t / خالص دارایی‌های عملیاتی سال t) – (فروش سال t-1/ خالص دارایی‌های عملیاتی سال t-1)      (3)

 

استدلال این است که افزایش(کاهش) در حاشیه سود و کاهش(افزایش) همزمان در خالص دارایی های عملیاتی نشانه مدیریت سود رو به بالا(پایین) است. تعریف دو شاخص متغیر مربوط را که نشان دهنده تشخیص برای مدیریت سود است: ( EM_UP برای مدیریت سود رو به بالا طبق رابطه 4 و  EM_DN برای مدیریت سود رو به پایین طبق رابطه 5 ) به شرح زیرمی باشد:

 

مدیریت سودرو به بالا سال t= 1 درصورتی که  > 0 ؛   < 0و مدیریت سودرو به پایین سال t-1 ≠ 1؛ و درغیر این صورت 0.   (4)   

 

مدیریت سودرو به پایین سال t = 1در صورتی که  < 0 ؛  > 0 و مدیریت سودرو به بالا سال t-1 ≠ 1؛ و در غیر این صورت 0.(5)

 

عبارتند از ≠  و 1≠  در تعریف از   و  است، به این ترتیب، برای از بین بردن مواردی که تشخیص داده شده، احتمالابه شناسایی عکس مدیریت سود می‌انجامد. این ضعف بالقوه از تشخیص مدیریت سود است از جمله اقلام تعهدی غیراختیاری. برای مثال، عدم ثبت مطالبات سوخت شده،

اقلام تعهدی غیراختیاری را با استفاده از رویکرد عملکرد تعدیل شده پیشنهادی توسط کوتاری و همکاران (2005) طبق جدول 1 را برآورد می‌کنیم. برای کاستن از مشکلات تشخیص اقلام تعهدی اختیاری از شاخص عملکرد شرکت استفاده می‌شود، کوتاری و همکاران (2005) استفاده از عملکرد تطبیق یافته اقلام تعهدی اختیاری را توصیه کردند، که درآن اقلام تعهدی غیراختیاری نسبت به اقلام تعهدی اختیاری برای یک شرکت با عملکرد مشابه تعریف شده است. عملکرد تطبیق یافته اقلام تعهدی اختیاری با سازوکار ارائه غیرعادی مدیریت سود همراه است که کل مدیریت سود را شامل نمی‌شود(ایوف یانسن و ساندارش رامنات و تری لومباردییون، 2012، 228).

 

جدول 1- متغیرهای تحقیق و نحوه اندازه گیری

	عنوان متغیر	شاخص	نماد	روش محاسبه
وابسته	مدیریت سود	اختلاف سود پیش‌بینی شده سه ماهه وسود واقعی‌سالانه	MBE	1 if       SURP     یا      ≤ <0.02 0                           o.w SURP =  اختلاف سود پیش بینی شده سه ماهه و سود واقعی سالانه
		اختلاف سود پیش‌بینی شده شش ماهه وسود واقعی‌سالانه	UP_RESTATE	اختلاف سود منفی            1 if 0                           o.w SURP =  اختلاف سود پیش بینی شده سه ماهه و سود واقعی سالانه
		تغییر در بازده خالص ‌دارایی‌های عملیاتی	ΔRNOA	بازده خالص دارایی‌های عملیاتی = سودعملیاتی سالt  / متوسط خالص دارایی‌های عملیاتی سال t ؛ متوسط خالص دارایی‌های عملیاتی سال t = (خالص دارایی‌های عملیاتی سال t + متوسط خالص دارایی‌های عملیاتی سال t-1) / 2 .
		بازده غیرعادی	ABRET	نسبت اختلاف آخرین قیمت معاملاتی درسالt  نسبت به سالt-1 به آخرین قیمت در پایان سال میانگین بازده سهام‌تاسه‌روز بعد ازاعلام سودسه ماهه
مستقل	عملکرد تعدیل شده اقلام تعهدی غیراختیاری	-	PABNAC	TACt ⁄Tat-1= a1(1 ⁄Tat-1) + a2((ΔREVt -ΔRECt) ⁄Ta t-1)+ a3(PPEt ⁄Tat-1) + a4(RNOA t-1 ⁄Tat-1) + et  سود قبل از اقلام غیرمترقبه سال t - وجه نقد عملیاتی سال t . (CFO)t.  کل دارایی های سالt-1 تغییرات در فروش سال t  تغییرات در دریافتنی های سال t  ناخالص اموال ، زمین و تجهیزات  = بازده خالص دارایی های عملیاتی خالص جریان نقدی فعالیت های عملیاتی در 1381 و بعد از آن  وجه نقد عملیاتی سال t – تغییر در دارایی های جاری سال t + تغییر در وجه نقد و سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت + تغییر در بدهی های جاری سال t
	مدیریت سود رو به بالا	-	EM_UP
	مدیریت سود رو به پایین	-	EM_DN
کنترل	تغییر درحاشیه سود	-	ΔPM	OI = سودعملیاتی S = فروش
	تغییردرگردش‌دارایی‌ها	-	ΔATO	S = فروش NOA =  خالص دارایی‌های عملیاتی سال جاری = خالص دارایی‌های عملیاتی سال پیش + (متوسط سرمایه در گردش – هزینه استهلاک سال جاری) + تغییرات خالص دارایی‌های عملیاتی بلندمدت سال جاری = خالص دارایی‌های عملیاتی سال پیش + ( سودعملیاتی سال جاری – وجوه حاصل از عملیات سال جاری) + تغییرات خالص دارایی‌های عملیاتی بلندمدت سال جاری
	نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری	-	MTB	نسبت ارزش بازار حقوق صاحبان سهام به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام
	ارزش بازار حقوق صاحبان سهام شرکت	-	MVE	آخرین قیمت معاملات هر سهم شرکت i ام در پایان سال t  تعداد سهام شرکت i ام در پایان سال t
	بازده خالص دارایی‌های‌عملیاتی	-	RNOA	(خالص دارایی های عملیاتی سال t + متوسط خالص‌دارایی های‌عملیاتی سال t-1)/ 2
	خالص دارایی‌های‌عملیاتی	-	NOA	NOA =  خالص دارایی های عملیاتی S = فروش
	تغییردرخالص دارایی‌های‌عملیاتی	-	ΔNOA	NOA =  خالص دارایی های عملیاتی

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

الگوهای پژوهش برای آزمون فرضیات فوق طبق رابطه های 7، 8 و 9 آورده شده است:

 

(6)

 

         

 

(7)

 

 

 

 

 

                

 

 

(8)

 

  (همان منبع، ص239)

 

7- یافته های تحقیق

به منظور بررسی و تخمین الگوهای تحقیق، از روش تجزیه وتحلیل رگرسیون چند متغیره حداقل مربعات معمولی و رگرسیون لجستیک استفاده شده است. همچنین به منظور تعیین نحوه چیدمان داده‌ها (تابلویی یا مقطعی) از آزمون‌های چاو و هاسمن بهره گرفته شد. این مدل در سه حالت برازش می‌شود: حالت اول با کل متغیرها حالت دوم با متغیر عملکرد تعدیل شده اقلام تعهدی غیراختیاری و حالت سوم با متغیرهای مدیریت سود رو به بالا و مدیریت سود رو به پایین. پس از برازش مدل آزمون معنی‌دار بودن ضرایب انجام می‌شود و سپس فرضیه‌ آزمون می‌شود.

 

7-1-آمار توصیفی

آمار توصیفی طیق جدول 2 می باشد:

جدول 2- آمار‌های توصیفی متغیرهای پژوهش

متغیر	میانگین	انحراف‌استاندارد	25%	میانه	75%
MBE	0.19	0.41	0	0	0
EES	0.29	0.47	0	0	1
DN_RESTATE	0.04	0.21	0	0	0
UP_RESTATE	0.82	0.46	1	1	1
ΔRNOA	0.0007	0.09	-0.0022	-0.0004	0.0004
ABRET	8.35	586.82	-18.72	0.51	56.18
ΔPM	-0.001	1.15	-0.03	0.01	0.05
ΔATO	0.06	1.91	-0.06	0	0.05
MTB	5.82	88.62	1.12	1.84	3.37
MVE	118.63	320.74	9.75	25.59	82.26
RNOA	-24.06	10.85	-11.22	-44.17	-19.40
NOA	1.52	10.24	1.64	1.94	2.17
ΔNOA	0.14	6.19	-0.11	0.15	0.42
PABNAC	-0.001	0.41	0	0	0
EM_UP	0.35	0.49	0	0	1
EM_DN	0.30	0.53	0	0	1

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

با توجه به مقادیر جدول‌ 2که اطلاعات آمار توصیفی متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد می‌توان نتیجه گرفت در تمامی متغیرها پراکندگی متوسطی وجود دارد که این موضوع را می‌توان از روی مقدار انحراف استاندارد استنباط کــرد. همچنین از روی فاصله میــانه با چارک اول و چــارک سوم (و همچنین فاصله میانگین و میانه) می‌توان متقارن بودن یا نبودن متغیر را نتیجه گرفت که همه متغیرها دارای تقارن نسبی هستند.

 

7-2- آماراستنباطی

7-2-1- آزمون لجستیک پانل دیتا

برای آزمون فرضیه‌ها ابتدا به محاسبه متغیر عملکرد تعدیل شده اقلام تعهدی غیراختیاری می‌پردازیم سپس از روش پانل و مدل رگرسیونی استفاده می‌کنیم. و در ادامه سپس برای هر مدل نوع مدل مشخص شده و مدل برازش شده و فرضیه مربوط به آن آزمون می‌شود. همچنین هرگاه در مدل رگرسیون هر ضریب معنی‌دار نشود بدین معنی است که در مدل رگرسیون آن متغیر بر روی متغیر وابسته اثر ندارد که این آزمون با استفاده از  بدست آمده در جدول که در مقابل هر ضریب نوشته شده انجام می‌شود بدین صورت که اگر  کمتر از  باشد ضریب معنی‌دار شود و اگر  بیشتر از  باشد ضریب معنی‌دار نمی‌شود. نتایج به صورت زیر هستند:

 

7-2-2- برآورد متغیر عملکرد تعدیل شده اقلام تعهدی غیراختیاری PABNAC

برای برآورد عملکرد تعدیل شده اقلام تعهدی غیراختیاری PABNACابتدا مدل رگرسیون ذکر شده در جدول 1 را برازش می‌کنیم این مدل به صورت رابطه 9 می باشد:

 

(9)

 

TAC_t ⁄Ta_t-1 = a₁(1 ⁄Ta_t-1) + a₂((ΔREV_t -ΔREC_t) ⁄Ta _t-1) + a₃(PPE_t ⁄Ta_t-1) + a₄(TAC _t-1 ⁄Ta_t-1) + e_t,

 

پس ازبرازش مدل متغیرعملکرد تعدیل شده اقلام تعهدی غیراختیاری PABNAC برابرباقیمانده‌های مدل است که توسط نرم‌افزارمحاسبه شده است.

 

7-2-3- برازش مدل اول

مدل رابطه 6، از آنجاییکه متغیر وابسته مقادیر صفر و یک را می‌گیرد از روش آزمون لجستیک پانل دیتا^[v] استفاده می­شود.

 

 

 

جدول 3- خلاصه نتایج مدل رگرسیونی

متغیر	ضریب	حالت اول				حالت دوم				حالت سوم
		مقدار	انحراف استاندارد	آماره آزمون		مقدار	انحراف استاندارد	آماره آزمون		مقدار	انحراف استاندارد	آماره آزمون
ثابت مدل		-1.19	0.15	-8.90	0.00	-0.82	0.06	-15.82	0.00	-0.84	0.07	-10.46	0.00
		-0.06	0.15	-0.42	0.76	-0.02	0.12	-0.14	0.98
		0.00	0.00	0.14	0.98	0.00	0.00	0.02	1.07	0.00	0.00	0.12	0.09
		0.00	0.00	2.52	0.02	0.00	0.00	1.56	0.17	0.00	0.00	2.88	0.18
		0.13	0.03	2.88	0.02	0.12	0.02	0.23	0.04	0.12	0.02	2.09	0.02
		-0.19	0.07	-2.35	0.05	-0.19	0.07	-1.23	0.07	-0.18	0.07	-2.23	0.02
		0.00	0.00	3.15	0.00	0.00	0.00	3.90	0.00	0.00	0.00	3.86	0.00
		0.00	0.00	0.13	0.99	0.00	0.00	-0.48	0.75	0.00	0.00	-0.39	0.81
		0.08	0.07	1.37	0.23	0.00	0.01	-0.52	0.69	0.00	0.01	-0.50	0.70
		-0.03	0.01	-1.91	0.07	0.02	0.01	-1.74	0.12	-0.02	0.01	-1.69	0.13
		0.22	0.12	1.94	0.08					-0.84	0.07	-10.46	0.00
		-0.14	0.14	-1.10	0.28					0.00	0.00	0.00	0.00
			انحراف استاندارد مدل	آماره LR			انحراف استاندارد مدل	آماره LR			انحراف استاندارد مدل	آماره LR
		0.4754	0.3676	28.4321	0.0001	0.2789	0.3217	16.008	0.0079	0.2511	0.33809	15.6576	0.0045
*** معنی‌دار در سطح 1 درصد، ** معنی‌دار در سطح 5 درصد، * معنی‌دار در سطح 10 درصد.

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

طبق جدول 3 مدل رگرسیونی با توجه به آماره LR و    به دست آمده معنی‌دار است که این موضوع بیانگر تأثیر کلی متغیرهای مستقل بر روی متغیر وابسته است. از طرف دیگر با توجه به مقدار ضریب تعیین مدل که 0.4754 است می‌توان نتیجه گرفت که در حدود 47.54 درصد تغییر در متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل توضیح داده می‌شود. همچنین با توجه به مقدار ضریب متغیر  که برابر با 0.127 می‌باشد و از نظر آماری معنی‌دار است و مقدار ضریب متغیر  برابر با 0.19- می‌باشد و از نظر آماری معنی‌دار است بنابراین فرضیه b1 پذیرفته می‌شود یعنی اینکه:

فرضیه b1 : "کاهش حاشیه سود و افزایش همزمان خالص دارایی های عملیاتی نشانه ی مدیریت سود رو به پایین است."

همچنین طبق جدول 3 مقدار ضریب تعیین در حالت دوم برابر 0.2789 است می‌توان نتیجه گرفت که در حدود 27.89 درصد تغییر در متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل توضیح داده می‌شود و در حالت سوم برابر 0.2511 است می‌توان نتیجه گرفت که در حدود 25.11 درصد تغییر در متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل توضیح داده می‌شود. با توجه به مقادیر ضریب تعیین هر دو حالت و مقدار کمتر این ضریب در حالت سوم بنابراین فرضیه دوم پذیرفته نمی‌شود یعنی اینکه:

فرضیه 2: "نسبت خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود در شناسایی مدیریت سود اطلاعات بیشتری نسبت به اقلام تعهدی غیراختیاری ارائه نمی‌کند."

 

7-2-4- برازش مدل دوم

مدل رابطه 7، از آنجاییکه متغیر وابسته مقادیر صفر و یک را می‌گیرد از روش آزمون لجستیک پانل دیتااستفاده می­شود.

 

جدول 4- خلاصه نتایج مدل رگرسیونی

متغیر	ضریب	حالت اول				حالت دوم				حالت سوم
		مقدار	انحراف استاندارد	آماره آزمون		مقدار	انحراف استاندارد	آماره آزمون		مقدار	انحراف استاندارد	آماره آزمون
ثابت مدل		-1.4384	0.0901	-14.8526	0.0001	-1.4231	0.0567	-23.4961	0.0001	-1.4384	0.1057	-14.8602	0.0001
		0.0469	0.1412	0.3084	0.8467	0.0479	0.1403	0.3149	0.7026
		0.0024	0.0019	1.7971	0.0350	0.0024	0.0019	1.8139	0.3509	0.0024	0.0019	1.8118	0.3509
		-0.0001	0.0001	-1.0145	0.3650	-0.0001	0.0001	-2.0458	0.2981	-0.0001	0.0001	-2.0019	0.3072
		0.0012	0.0366	1.0897	0.0755	-0.0001	0.0366	2.0897	0.9062	0.0012	0.0366	2.0897	0.8935
		0.0010	0.0730	1.188	0.0821	0.0021	0.0730	0.0543	0.8899	-0.0010	0.0730	-0.0293	0.8990
		0.0001	0.0001	0.1868	0.9535	0.0001	0.0001	0.1785	0.8008	0.0001	0.0001	0.1904	0.7935
		-0.0001	0.0001	-0.2891	0.8805	-0.0001	0.0001	-0.2772	0.8902	-0.0001	0.0001	-0.2915	0.8793
		0.0011	0.0087	0.0861	0. 210	0.0011	0.0087	0.0795	0.8562	0.0001	0.0087	0.0567	1.0450
		-0.0001	0.0142	-0.0370	0. 603	-0.0001	0.0142	-0.0305	0.8881	-0.0001	0.0142	-0.0218	1.0723
		-0.0087	0.1449	-0.0654	0.374					-0.0098	0.1449	-0.0708	1.0341
		0.0643	0.1373	0.5089	0.6985					0.0643	0.1373	0.5089	0.6974
			انحراف استاندارد	آماره LR			انحراف استاندارد	آماره LR			انحراف استاندارد	آماره LR
		0.0672	0.14376	11.5484	0.68985	0.0130	0.15643	4.5656	0.86578	0.0352	0.15687	4.96578	0.80308
*** معنی‌دار در سطح 1 درصد، ** معنی‌دار در سطح 5 درصد، * معنی‌دار در سطح 10 درصد. منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

طبق جدول 4 مدل رگرسیونی با توجه به آماره LR و  به دست آمده معنی‌دار نیست که این موضوع بیانگر عدم تأثیر کلی متغیرهای مستقل برروی متغیر وابسته است. از طرف دیگر با توجه به مقدارضریب تعیین مدل که 0.0672 است می‌توان نتیجه گرفت که درحدود 6.72 درصد تغییر درمتغیروابسته توسط متغیرهای مستقل توضیح داده می‌شود. همچنین با توجه به مقدار ضریب متغیر  که برابر با 0.001 می‌باشدو ازنظر آماری معنی‌دار نیست و مقدار ضریب متغیر  برابر با 0.001 می‌باشدو از نظر آماری معنی‌دار نیست بنابراین هردو فرضیه a1 و فرضیه b1 رد می‌شودیعنی اینکه:

فرضیه a1 : "افزایش حاشیه سود و کاهش همزمان خالص دارایی های عملیاتی نشانه ی مدیریت سود رو به بالا نیست."

فرضیه b1 : "کاهش حاشیه سود و افزایش همزمان خالص دارایی های عملیاتی نشانه ی مدیریت سود رو به پایین نیست."

همچنین طبق جدول 4 مقدار ضریب تعیین در حالت دوم برابر 0.0130 است می‌توان نتیجه گرفت که در حدود 1.30 درصد تغییر در متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل توضیح داده می‌شود و در حالت سوم برابر 0.0352 است می‌توان نتیجه گرفت که در حدود 3.52 درصد تغییر در متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل توضیح داده می‌شود. با توجه به مقادیر ضریب تعیین دو حالت دوم و سوم و مقدار بیشتر این ضریب در حالت سوم، و در نتیجه آن مقدار بیشتر حالت اول نسبت به دو حالت دیگر، بنابراین فرضیه دوم پذیرفته می‌شود یعنی اینکه:

فرضیه 2: "نسبت خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود در شناسایی مدیریت سود اطلاعات بیشتری نسبت به اقلام تعهدی غیراختیاری ارائه می‌کند."

 

7-2-5- برازش مدل سوم

برای برازش مدل رابطه 8، از روش آزمون پانل دیتا^[vi] استفاده می­شود. برای آزمون فرضیه‌ها ابتدا با استفاده از آزمون‌های چاو و‌ هاسمن نوع آزمون مشخص و  پس از برازش مدل آزمون معنی‌دار بودن ضرایب انجام می‌شود و سپس فرضیه‌ آزمون می‌شود. خلاصه نتایج آزمون به صورت زیر است:

7-2-5-1- آزمونچاو

در این آزمون، فرضیه صفر بیانگر یکسان بودن ضرایب و عرض از مبدأ در شرکت‌های مورد بررسی بوده و از این رو رد فرضیه صفر مبین استفاده از روش داده‌های پانلی و عدم رد فرضیه صفر بیانگر استفاده از روش حداقل مربعات معمولی ادغام شده می باشد. که نتایج آزمون چاو طبق جدول 5 بیانگر رد فرضیه صفر و لزوم استفاده از روش داده‌های پانلی در سه حالت برای این گروه از داده‌ها می‌باشد.

 

جدول 5- نتایج آزمون چاو

حالت	آزمون اثر	آماره آزمون
اول	F	*** 1.8598	0.0001
دوم	F	*** 1.8756	0.0001
سوم	F	*** 1.9109	0.00004

*** معنی‌دار در سطح 1 درصد، ** معنی‌دار در سطح 5 درصد، * معنی‌دار در سطح 10 درصد.

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

7-2-5-2- آزمون ‌هاسمن

با توجه به اینکه آزمون چاو روش پانلی را تایید کرده است، باید از بین دو روش تخمین داده‌های پانلی یعنی روش اثرات ثابت و روش اثرات تصادفی یکی انتخاب شود. برای این منظور در داده‌های پانلی از آماره آزمون‌ هاسمن استفاده می‌کنند. که نتایج بدست آمده از آزمون هاسمن طبق جدول 6 نیز دال بر رد فرض صفر و انتخاب روش اثرات ثابت در هر سه حالت می‌باشد.

 

جدول 6-نتایج آزمون هاسمن

حالت	آماره آزمون
اول	*** 153.2356	0.0001
دوم	*** 167.2011	0.0001
سوم	*** 157.9434	0.0001

^*** معنی‌دار در سطح 1 درصد، ^** معنی‌دار در سطح 5 درصد، ^* معنی‌دار در سطح 10 درصد.

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

جدول 7- خلاصه نتایج مدل رگرسیونی

متغیر	ضریب	حالت اول				حالت دوم				حالت سوم
		مقدار	انحراف استاندارد	آماره آزمون		مقدار	انحراف استاندارد	آماره آزمون		مقدار	انحراف استاندارد	آماره آزمون
ثابت مدل		-543957.10	146161.13	-4.06	0.00	-582605.93	92026.98	-6.90	0.00	-544771.98	145833.35	-4.07	0.00
		161456.82	47664.00	3.69	0.00	159795.57	40467.83	3.67	0.00	161420.09	40609.61	3.69	0.00
		-17517.83	99008.47	-0.19	0.94	-14980.73	84063.46	-0.15	0.97	-17552.17	83383.74	-0.18	0.95
		-0.01	0.02	-0.63	0.61	-0.01	0.02	-0.66	0.60	-0.01	0.02	-0.63	0.61
		-0.23	0.01	-22.46	0.00	-0.25	0.01	-22.51	0.00	-0.25	0.01	-22.47	0.00
		-2670.44	11788.44	-0.25	0.89	-2410.59	11746.46	-0.22	0.91	-2454.59	11565.83	-0.23	0.91
		-51208.17	16388.26	-3.72	0.00	-50758.60	16341.10	-3.70	0.00	-51316.77	16340.08	-3.74	0.00
		-26090.71	271615.68	-0.11	1.01	-20740.86	270785.00	-0.09	1.02
		-101919.43	201255.49	-0.60	0.67					-100978.63	200904.94	-0.55	0.67
		-14874.60	214963.48	-0.08	1.03					-13915.02	214611.40	-0.07	1.03
			انحراف استاندارد	آماره LR			انحراف استاندارد	آماره LR			انحراف استاندارد	آماره LR
		0.5178	1567860	13.645	0.0001	0.5790	1678940	14.098	0.000	0.5719	1609872	13.34265	0.0001

^*** معنی‌دار در سطح 1 درصد، ^** معنی‌دار در سطح 5 درصد، ^* معنی‌دار در سطح 10 درصد.

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

طبق جدول 7 مدل رگرسیونی با توجه به آماره F و   به دست آمده معنی‌دار است که این موضوع بیانگر تأثیر کلی متغیرهای مستقل بر روی متغیر وابسته است. از طرف دیگر با توجه به مقدار ضریب تعیین مدل که 0.5178است می‌توان نتیجه گرفت که در حدود 51.78 درصد تغییر در متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل توضیح داده می‌شود. همچنین با توجه به مقدار ضریب متغیر که برابر با 161456.82 می‌باشد و از نظر آماری معنی‌دار است ومقدار ضریب متغیر  برابر با -17517.83 می‌باشدو از نظر آماری معنی‌دار است بنابراین فرضیه b1 پذیرفته می‌شودیعنی اینکه:

فرضیه b1 : "کاهش حاشیه سود و افزایش همزمان خالص دارایی های عملیاتی نشانه ی مدیریت سود رو به پایین است."

همچنین طبق جدول 7 مقدار ضریب تعیین در حالت دوم برابر 0.5790 است می‌توان نتیجه گرفت که در حدود 57.90 درصد تغییر در متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل توضیح داده می‌شود و در حالت سوم برابر 0.5719 است می‌توان نتیجه گرفت که در حدود 58.19 درصد تغییر در متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل توضیح داده می‌شود. با توجه به مقادیر ضریب تعیین هر دو حالت و مقدار کمتر این ضریب در حالت سوم بنابراین فرضیه دوم پذیرفته نمی‌شود یعنی اینکه:

فرضیه 2: "نسبت خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود در شناسایی مدیریت سود اطلاعات بیشتری نسبت به اقلام تعهدی غیراختیاری ارائه نمی‌کند."

 

8- بحث و نتیجه گیری

هدف اولیه‌ی این پژوهش آزمون مربوط بودن مدیریت سود از طریق حاشیه سود و گردش دارایی‌ها است که بر مبنای پژوهش ایوف یانسن و ساندارش رامنات و تری لومباردییون و با توجه به مدل های 6، 7 و 8 ارائه شده آنها در شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران، به منظور بررسی تشخیص مدیریت سود با استفاده از تغییرات در گردش دارایی و حاشیه سود، انجام گردیده است.

نتایج فرضیه a1 در 3 مدل‌ فوق نشان داد ضریب متغیر در سطح 5 درصد معنادار نمی باشد پس نشانگر این می باشد که رابطه معکوسی بین حاشیه سود و خالص دارایی های عملیاتی وجود ندارد بنابراین افزایش در حاشیه سود و کاهش همزمان در خالص دارایی های عملیاتی به عنوان نشانه‌ای از مدیریت سود رو به بالا نیست و نتایج فرضیه  b1 در مدل 1 و 3 نشان داد که ضریب متغیر در سطح 5 درصد معنادار می باشد پس نشانگر این می باشد که رابطه معکوسی بین حاشیه سود و خالص دارایی های عملیاتی وجود دارد بنابراین کاهش در حاشیه سود و افزایش همزمان در خالص دارایی های عملیاتی نشانه‌ای از مدیریت سود رو به پایین است و در مدل 2 نشان داد که ضریب متغیر در سطح 5 درصد معنادار نمی باشد پس نشانگر این می باشد که رابطه معکوسی بین حاشیه سود و خالص دارایی های عملیاتی وجود ندارد بنابراین نشانه ای از مدیریت سود رو به پایین نیست.

نتایج فرضیه 2 در مدل 1 و 3 نشان داد که مقدار ضریب تعیین حالت سوم نسبت به حالت دوم کمتر می باشد، فرضیه پذیرفته نمی‌شود بنابراین نسبت خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود در شناسایی مدیریت سود اطلاعات بیشتری نسبت به اقلام تعهدی غیراختیاری ارائه نمی‌کند و نتایج فرضیه 2 در مدل 2 نشان داد که مقدار ضریب تعیین حالت سوم نسبت به حالت دوم بیشتر می باشد، و حالت اول نسبت به دو حالت دیگر بیشتر می باشد فرضیه پذیرفته می‌شود بنابراین نسبت خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود در شناسایی مدیریت سود اطلاعات بیشتری نسبت به اقلام تعهدی غیراختیاری ارائه می‌کند.

می توان چنین نتیجه گیری کرد که تغییر در خالص دارایی های عملیاتی و حاشیه سود می تواند منجر به تغییر در عملکرد شرکت ها شود. اگر تغییرات در خالص دارایی های عملیاتی و حاشیه سود توسط عملکرد شرکت باشد پس به احتمال زیاد منجر به حرکتخالص دارایی های عملیاتی و حاشیه سود در یک جهت شود. برای مثال، شرکتی با افزایش قابل توجهی از فروش مواجه می شود که این افزایش منجربه افزایش خالص دارایی های عملیاتی و حاشیه سود می شود و بالعکس. می توان به این اشاره کرد که خالص دارایی های عملیاتی و حاشیه سود تمایل به حرکت در یک جهت را دارند. پس می توان استدلال کرد که تغییرات درخالص دارایی های عملیاتی و حاشیه سود در یک جهت به علت تغییرات در عملکرد شرکت میباشد این در حالی است که تغییرات در جهت مخالف به احتمال زیاد به علت مدیریت سود می باشد. همچنین خالص دارایی های عملیاتی و حاشیه سود منجر به حداکثر شدن سود یک شرکت به صورت غافلگیرکننده و ارائه مجدد سود یک شرکت را فراهم می‌کنند و افزایش(کاهش) عمومی سود مصنوعی را به طور موقتی و در نتیجه معکوس در سودآوری آتی را منجر می‌شود. در هر یک از تجزیه و تحلیل‌ها، نسبت خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود اطلاعات بیشتری نسبت به اقلام تعهدی غیراختیاری فراهم می‌کند. همچنین تشخیصی برای مدیریت سود مفید است که مبتنی بر مدل حسابداری، متکی بر نسبت های حسابداری عمومی، با توجه به داده‌های کم محاسبه‌ی آن آسان و حاوی اطلاعات مفید در مورد مدیریت سود است زمانی که هیچ انگیزه‌ی آشکار برای مدیریت سود یک شرکت وجود ندارد.

نتایج این تحقیق با توجه به نتایج تحقیقات پژوهشگران داخلی و خارجی از جمله ایوف یانسن و ساندارش رامنات و تری لومباردییون^[vii] به این نتیجه دست یافتند که با افزایش(کاهش) در حاشیه سود و کاهش(افزایش) همزمان در خالص دارایی های عملیاتی مدیریت سود روبه بالا(پایین) است. همچنین به این نتیجه رسیدند که تشخیص خالص دارایی های عملیاتی⁄حاشیه سود اطلاعاتی بیشتری برای شناسایی مدیریت سود نسبت به اقلام تعهدی غیراختیاری فراهم می‌کند. سولمین (2008) نیز در تحقیقی نشان داد که بازار به تغییرات در گردش دارایی‌های عملیاتی واکنش نشان می‌دهد. یافته های پژوهش عباس هاشمی و  فاطمه بهزادفر حاکی از رابطه مثبت میان قیمت سهام با حاصلضرب سود هر سهم در نسبت‌های بازده دارایی و نسبت فروش به دارایی است.در حالی که بهروز جابری نسب، محمدعرب مازار (1390) در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که اجزای دوپنت بازده دارایی‌های عملیاتی توان پیش بینی تغییرات سودآوری را افزایش نمی‌دهدکه با تحقیق حاضر مطابقت ندارد.

محدودیت موجود در تحقیق حاضر، داده‌های استخراج شده از صورت‌های مالی از بابت تورم تعدیل نشده اند. در صورت تعدیل اطلاعات مذکور ممکن است نتایجی متفاوت از نتایج فعلی حاصل شود. همچنین به پژوهشگران علاقمند به تحقیق در این حوزه توصیه می گردد که تحقیق حاضر را به تفکیک صنایع مختلف انجام و نتایج به دست آمده در صنایع مختلف بررسی وتجزیه و تحلیل شود و همچنین برای اندازه گیری مدیریت سود فقط به مدل اقلام تعهدی غیر اختیاری اکتفا نشود و از سایر مدل ها مانندکازنیک نیز استفاده شود. همچنین به سازمان بورس پیشنهاد می گردد که برای استفاده کنندگان نسبت گردش دارایی و حاشیه سود را قرار دهد تا استفاده کنندگان بدین وسیله مدیریت سود ایجاد شده در شرکت ها را تشخیص دهند.

 

---

1- استاد، گروه حسابداری، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا،  تهران، ایران، نویسنده اصلی.   [e-mail]

2- کارشناس ارشد حسابداری، مؤسسه آموزش عالی ارشاد دماوند، تهران، ایران، مسئول مکاتبات.

[3]-  کارشناس ارشد حسابداری، مؤسسه آموزش عالی ارشاد دماوند، تهران، ایران.

---

[i]. Asset Turnover ،(the ratio of sales to net operating assets)

[ii]. Profit Margin ،(the ratio of operating income to sales)

[iii]. Soliman

[iv]. Ivo Ph. Jansen, Sundareshramnath & Terilombardiyohn

[v]. Logistic Panel Data

[vi]. Panel Data

[vii]. Ivo Ph. Jansen, Sundareshramnath & Terilombardiyohn

مراجع

فهرست منابع

1)    بولو، قاسم، یحیی حساس یگانه  و سهیل مومنی، (1391)، "تاثیر تجدید ارائه صورت های مالی بر مدیریت سود و پایداری سود". فصلنامه مطالعات تجربی حسابداری مالی، سال دهم،  شماره33، بهار، صص 96- 73.

2)    جابری نسب، بهروز، و محمد عرب مازار، (1390)، "بررسی کارایی استفاده از نسبت دوپنت تعدیل شده و اجزای آن به منظور پیش بینی تغییرات سودآوری آینده". دانش حسابداری، 6: صص 93-110.

3)    ولی زاده لاریجانی، اعظم ، (1387)،"نتایج  مدیریت واقعی سود". پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد دانشگاه الزهرا.

4)    هاشمی ، عباس و ب فاطمه هزادفر ، (1390)،"ارزیابی رابطه محتوای اطلاعاتی اقلام تعهدی و نسبت‌های مالی منتخب با قیمت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، مجله پژوهش های حسابداری مالی ، سال سوم ، شماره اول ، شماره پیاپی ( 7) ، بهار ، صص 55- 76 .

5)     Amir E, Kama I, Livnat J, (2009). "Conditional Versus Unconditional Persistence OF RNOA Components, Implications FORValuation. London Business School".

6)     C. Araújo Mendesa, L. Lima Rodriguesb, L. Parte Esteban, ( 2012), "Evidence OF Earnings Management using Accruals as a measure OF accounting discretion", Volume 10, Issue 1, January–June 2012, PP. 3.

7)     Davit Adut , Anthony D. Holder , Ashok Robin, (2013), "Predictive Versus Opportunistic Earnings Management, executive compensation, AND firmperformance". Account. Public Policy.

8)     Fields, T. D., T. Z. Lys, and L. Vincent, (2001), "Empirical research ON Accounting choice". Journal OF Accounting AND Economics 31 (1),PP. 255–307.

9)     Ivo Ph. Jansen, Sundaresh Ramnath & Teri Lombardi Yohn, (2012), "A Diagnostic FOR Earnings Management Using Changes IN Asset Turnover AND Profit Margin". Contemporary Accounting Research Vol. 29 No.(1) (Spring), PP. 221–251.

10)    Soliman M.T, (2008), "The Use OF Dupont Analysis BY Market Participants". Accounting Review, 83, PP 823-853.

11)    Poitras, G., Wilkinson, T. AND S.kwan, (2003) , " The timing OF Asset Sales: Evidence OF Earnings Management", Journal Of Business Fainance AND Accounting, Vol.3:, Issue 8-9, Sep/ Oct: PP.4-55