نظریة زمینه‌ای تدریس خلاق: رویکردی فرهنگی به تدریس در آموزش عالی

ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی

مقاله 2، دوره 5، شماره 2، آبان 1394، صفحه 25-53   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

نویسندگان

سکینه محبی امین¹؛ مهدی ربیعی^{* 2}

¹استادیارگروه علوم تربیتی دانشگاه حکیم سبزواری [e-mail]

²دانشجوی دکتری برنامه ریزی توسعه آموزش عالی دانشگاه مازندران (نویسندة مسئول)[e-mail]

چکیده

زمینه: ما هم اکنون در آستانة عصر شتابندگی تاریخ هستیم. ازاین‌رو، به‌کارگیری روش‌های تدریس خلاق از ضرورت‌های نظام آموزش عالی محسوب می‌شود.
هدف: هدف اصلی این پژوهش بررسی فرهنگ تدریس خلاق در آموزش عالی است.
روش پژوهش: روش اصلی این پژوهش رویکرد کیفی نظریة زمینه‌ای است. میدان تحقیق دانشکدة پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد است. ابزار اصلی پژوهش حاضر مصاحبة نیمه ساختاریافته است. مشارکت‌کنندگان اصلی این پژوهش هفت نفر از اعضای هیئت علمی هستند. داده‌های گردآوری شده از طریق روش کدگذاری اشتراوس و کوربین تحلیل شد و برای اعتباریابی یافته‏‌ها از معیارهای چهارگانه منسوب به گابا و لینکلن استفاده شد.
یافته‏‌ها: نتایج تحقیق نشان داد که خلاقیت یک هنجار مرسوم در فرهنگ تدریس تلقی نمی‌شود. در این رابطه برخی از عوامل مثل باورهای ذهنی استاد دربار‌ة دانشجو، تدریس، یادگیری، ارزشیابی و ارتباط با دانشجو و همچنین عوامل مربوط به ویژگی‌های دانشجو مثل وابستگی به استاد به ایجاد پدیده‌محوری پژوهش (هنجار نبودن تدریس خلاق) منجر شده است.
نتیجه‌گیری: هنجارنبودن تدریس خلاق تحت تأثیر برخی از شرایط نظیر سیاست‌های انگیزشی دانشگاه، سیاست‌های ارزشیابی از تدریس، سیاست‌های آموزش استادان، حجم زیاد فعالیت اعضای هیئت‌علمی، مقررات آموزشی، کمبود امکانات، ویژگی‌های شخصیتی استادان و دانشجویان، ضعف در دانش اعضای هیئت علمی و شیوه‌های تدریس فعلی، هنجارها و ارزش‌های حاکم بر دانشگاه قرار دارد. برای بسترسازیِ تدریس خلاق در آموزش عالی توجه به متغیرهای فرهنگی بسیار تعیین کننده است. 

کلیدواژه‌ها

فرهنگ؛ تدریس خلاق؛ آموزش عالی؛ نظریة زمینه‌ای

مراجع

آیتی، محسن؛ خوش دامن، صدیقه (1391). فرهنگ، برنامه درسی و سبک‌های تدریس و یادگیری. فصلنامه مطالعات برنامه درسی ایران، شماره 7، شماره 26،172- 149.

بازرگان، عباس (1387). مقدمه ای بر روش‌های تحقیق کیفی و آمیخته، رویکردهای متداول در علوم رفتاری. تهران: دیدار.

بنی سی، پری ناز؛ دلفان آذری، قنبر علی (1389). تأثیر ارزشیابی از استادان بر بهبود کیفیت تدریس اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی منطقه 12. فصلنامه پژوهش اجتماعی،  بهار 1389، دورة سوم، شمارة 6 : 155-168.   

بین،ک (2004). ویژگی‌های اساتید برتر، ترجمة حاجی یوسفی و جبلی (1389). انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

جعفری ثانی، حسین؛کرامتی، انسی (1391). بررسی نگرش اعضای هیئت علمی دربارة رابطة بین فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی خویش. پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، شماره 64،    1-17.

جمشیدی راد، محمد صادق؛ نادعلی، روح الله (1391). آسیب‏شناسی نقش استاد در اسلامی‏شدن دانشگاه پیام نور. مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، دورة 16، شمارة : 271 -288.

چنگیز، طاهره؛ شاطر جلالی، ماریا؛ یمانی، نیکو (1391). انتظارات اعضای هیئت علمی دانشگاه‏های علوم پزشکی کشور از مراکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی: یک مطالعه کیفی. مجلة ایرانی آموزش در علوم پزشکی،12 (12): 964-947.

حدادعلوی، رودابه؛ عبدالهی، احمد؛ احمدی، امیدعلی (1386). برنامه درسی پنهان: پژوهشی در یادگیری‌های ضمنی مدرسه. فصلنامه تعلیم و تربیت، دورة 23، شمارة 2 (مسلسل 90): 33 - 66 .

حسینی، افضل السادات (1386). بررسی تأثیر برنامه آموزش خلاقیت معلمان بر خلاقیت پیشرفت تحصیلی و خودپنداره دانش‏آموزان. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، دورة 6، شمارة 23: 147- 168.

خاکباز، عظیمه سادات (1391). تبیین دانش محتوایی- تربیتی در برنامه درسی آموزش عالی: مطالعه موردی رشته ریاضی. پایان نامه دکتری. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

خاکباز، عظیمه سادات (1391). مطالعه تطبیقی تجربه فرهنگی تربیت مدرس در ایران و آلمان. راهبرد فرهنگ، دورة 5، شمارة 17-18: 7 -26.

 خاکباز، عظیمه سادات؛ علم الهدی، جمیله؛ موسی پور، نعمت الله؛ بابلیان، اسماعیل (1391). تجارب دانشجویان دکتری ریاضی از تأثیر تربیتی استاد راهنما در توسعة دانش تدریس. پژوهش در برنامه‏ریزی درسی، دورة 9، شمارة 32: 1- 15.

سراجی، فرهاد (1391). محیط یادگیری مجازی، امکانی برای کمک به بهبود فرهنگ یادگیری. راهبرد فرهنگ، دورة 5، شماره 17 و 18: 27 -51.

شکیبایی، زهره؛ قورچیان، نادر قلی؛ خلخالی، علی (1388). ارائه مدلی برای ایجاد دانشگاه پژوهشی در نظام آموزش عالی ایران. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، سال سوم، شماره 3، 83-69.

شیخ زاده، مصطفی؛ ثمری، شاهین (1389). بررسی شیوه‏های تدریس استادان دانشگاه آزاد اسلامی در استان آذربایجان غربی. فصلنامه تحقیقات مدیریت آموزشی، دورة 1، شمارة 3: 71 - 94 .

صالحی عمران، ابراهیم (1389). رویکردهای نظری در برنامه های درسی آموزش صنعتی، فصلنامه مطالعات برنامه درسی ایران، 19(5): 42-8.

عباس‏زاده، محمد (1391). تأملی بر اعتبار و پایایی در تحقیقات کیفی. جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و سوم، شماره پیاپی (45). شماره اول: 34-19.

فاضلی، نعمت الله (1387). فرهنگ و دانشگاه، تهران: نشر ثالث.

فردانش، هاشم (1387). سرفصل‌ها و جایگاه آن‌ها در برنامه ریزی آموزش عالی کشور. سخن سمت. شماره 5. 49-46.

کرامتی، انسی (1392). نظریة زمینه‏ای برنامة درسی پنهان در نظام آموزش عالی ایران. پایان نامه دکتری دانشگاه فردوسی مشهد.

کورش نیا، مریم؛ لطیفیان، مریم (1390). بررسی رابطه بین ارزش‌های فرهنگی جامعه و گرایش‌های تفکر انتقادی دانشجویان با واسطه‏گری ابعاد الگوهای ارتباطات خانواده و استادان. مطالعات آموزش و یادگیری، دوره سوم، شماره دوم: 103- 134.

محسن پور، محدثه (1390). ارزیابی داده‏های کیفی. فصلنامه کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سبزوار. سال شانزدهم، شماره 3 و 4، پی در پی 24: 50-55.

محققیان، شهناز؛ احمدی، غلامرضا؛ سعادتمند، زهره (1391). شناخت و کاربرد الگوهای نوین تدریس در میان استادان گروه علوم انسانی. پژوهش در برنامه‏ریزی درسی، سال نهم، دوره دوم، شماره 8: 59-48.

محمودی، محمدتقی (1391). مطالعات فرهنگی و برنامة درسی: دیدگاه‏ها و موضوعات. فصلنامه مطالعات برنامه درسی ایران، سال هفتم، شماره 26، 54-33.

معروفی، یحیی؛کیامنش، علیرضا؛ مهرمحمدی، محمود؛ علی عسگری، مجید (1386). ارزشیابی کیفیت تدریس در آموزش عالی: بررسی برخی دیدگاه‏ها. مطالعات برنامة درسی، سال اول، شماره 5، 112-81.

میرعرب، رضا (1391). فرهنگ معلمی: عاملی مهم در تحقق یا عدم تحقق اصلاحات برنامة درسی مدرسه‏ای، مطالعات برنامه درسی ایران، سال هفتم، شماره 26: 104-83.

نواح، عبدالرضا؛ رضا دوست،کریم؛ پورترکارونی، محمد (1391). بررسی عوامل مؤثر بر تعاملات و ارتباطات دانشجویان با استادان. پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، شماره 63، 41-25.

نیک نشان، شقایق؛ نصر اصفهانی، احمدرضا؛ میرشاه جعفری، ابراهیم؛ فاتحی زاده، مریم (1389). میزان استفاده استادان از روش‌های تدریس خلاق و بررسی ویژگی‌های خلاقانه مدرسان از نظر دانشجویان استعداد درخشان. مطالعات تربیتی و روان‏شناسی، 11(2).164-145.

هیرش، ورنر زد، وبر، لوک ای (1380). چالش‌های فراروی آموزش عالی در هزاره سوم، ترجمة رضا یوسفیان. تهران: دانشگاه جامع امام حسین.

 Akiyama, Y. (2003). A ethnographic study of students learning culture in summer intensive japanses course. Un published dissertation university of Iowa.

Anderson- Patton, V .M. (1998). Creative catalysts: A study of creative teachers from their own perspectives and experiences. Un Published dissertation on Temple University.

Andreas, M. R. (2003). Validity and reliability Tests in case study research: A literature review with “hands-on” applications for each research phase. Qualitative Market Research: An International Journal, 6 (2), pp: 75 – 86.

Bryman, A. (2001). Social Research Method, Oxford University Press.

Cachia, R., Ferrari, A. (2010). Creativity in School: a Survey of Teachers in Europe, ftp.jrc.es/EURdoc/JRC59232.

Cortazzi, M & Jin, L. (1997). Communicating for Learning across Cultures, in D. McNamara & R. Harris (eds.) Overseas Students in Higher Education, issues in teaching and learning, London: Routledge, pp: 76-90.

Cremin, T. & Burnard, P.& Craft, A. (2006). Pedagogy and possibility thinking in the early years. Thinking Skills and Creativity1, pp: 108–119.

Creswell, J. W. (2008). Educational research. Pearson Education International.

Ferrari, A. & Cachia, R. & Punie, Y. (1993). Innovation and creativity in education and training in the EU member states: fostering creative learning and supporting innovative teaching. European commission joint research center. Institute of prospective technological studies.

Geertz, C. (1983). Local knowledge: futher essays in interpretative anthropology, new York: basic.

Ho, E & Holmes, P & Cooper, J. (2004). Review and evaluation of international literature on managing cultural diversity in the classroom. Migration Research Group, University of Waikato Education  NZ.

Hofsted, G. (1984). National cultures and corporate cultures. Ca: wadworth. in the middle way: east asian master's student's perceptions of critical argumentation in u.k, Kathy durkin(2008). Journal of studies in international education, 12, pp: 38 -52.

Hofsted, G. & Bond, M. H. (1986). The Confucius connection: from cultural roots to economic growth. Organizational dynamics; 16 (4), pp: 5 -21.

Hong, J. C. & Chan Lin, L. J. & chang, S .H . & chu, H. C. (2005). Creative teachers and creative teaching strategies. International Journal of Consumer Studies, 29 (4), pp: 352358.

Lincoln, Y an Guba, E (1985). Nathuralistic Inquiry. Newbury  Park, sage publication.

Maynard, A. E. (2004). Cultures of teaching in childhood: formal schooling and maya sibling teaching at home. Cognitive development 19, pp: 517-535.

Oord, L.V. (2005). Culture as a configuration of learning:hypotheses in the context of international education. Journal of research in international education.4 (2), pp: 173-191.

Polit, D. F & Beck, C .T. (2006). Essentials of Nursing research methods, appraisal, and utilization. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.

Raschke, C. (2003). The digital revolution the coming of the post-modern university, London and new York: routledger falmer .Review of Educational Research, 74 (2), pp: 141-170.

Ruhnau, K. (2006). An analysis of learning outcomes of adult students: learning styles versus teaching style .Un published dissertation university of Wisconsin stout.

Straus, A. & Corbin, J. (2008). Basics of Qualitative Research: techniques and Procedures for Developing Grounded Theory, ThirdEdition, Los Angeles: Sage Publications.

Shalley, C. E. & Gilsonb, L. L. (2004). What leaders need to know:  review of social and contextual factors that can foster or hinder Creativity. The Leadership Quarterly 15, pp: 33–53.

Tinker, P. & Donatelli, D. (2009). Affecting Culture change. Leadership involvement imperative to ensure paradigm shift Mater Manag Health Care.18, pp: 20- 22.

Willinsky, J . (1999). Curriculum, After Culture, Race, Nation, Discourse: Studies in the Cultural Politics of Education. 20 (1), 89-112.