قلمرو مسائل فلسفه اولی و چالشهای آن

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 2، دوره 4، شماره 9، فروردین 1394، صفحه 31-50   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

موسی ملایری¹؛ سعیده سعیدی^{* 2}

¹دانشیار گروه فلسفه، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران

²دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی

چکیده

دانش علمشناسی یا فلسفه علم فیلسوفان مسلمان، مشتمل بر قواعدی پیشینی و لازم الاجراست که علوم حقیقی‌ـ‌برهانی، باید ساختار منطقی خود را از آنها اخذ کنند. بر اساس این قواعد، هر علمی باید موضوعی داشته باشد، در تبیینها از اصول و قواعد برهان تبعیت کند، قلمرو خویش را فقط در مرزهای تعیین‌شده گسترش دهد و پژوهشهایش فقط به عوارض ذاتیه موضوع معطوف باشد. در فلسفه اولی نکته اخیر مراعات نشده و فیلسوفان به‌کرات از آن تخطی کردهاند. موضوع فلسفه اولی موجود بما هو موجود است و همه محمول‌های مسائل آن باید از عوارض ذاتیهآن موضوع باشند، حال آنکه بسیاری از محمول‌های فلسفی چنین نیستند.
بسیاری از فیلسوفان این خلط روششناختی بسیار مهم را مسکوت گذاشتهاند اما برخی دیگر با اقرار و اذعان به آن، راه‌حلهایی عرضه کردهاند. مهمترین راه حلها دو چیز است: یکی آنکه فلسفه موضوع واحدی ندارد. دیگر آنکه قواعد علم‌شناختی مذکور، قواعدی استحسانی و ذوقی بوده و متابعت از آنها ضرورت ندارد. در این مقاله، راه‌حل اول که سابقهای کهن دارد، با اصلاحی اندک، به‌عنوان راهحلی روزآمد پذیرفته می‌شود.بر اساس این راهحل، میتوان شاخههای مختلف فلسفه را که هر یک موضوع و مسائل مستقل دارند، به اعتبار وحدت روش و بنیادین بودن مسائل، ذیل عنوان عام فلسفه قرار دارد؛ به همان قیاس که علومی را ذیل عنوان علوم تجربی قرار میدهیم.

کلیدواژه‌ها

موضوع فلسفه؛ مسائل فلسفه؛ عوارض ذاتی موضوع فلسفه؛ مسائل فلسفه معاصر؛ توسعه قلمرو فلسفه

مراجع

آشتیانی، سیدجلالالدین (1387) هستی از نظر فلسفه و عرفان، قم: بوستان کتاب.

ابنسینا(1376) الهیات من کتاب الشفا، تحقیق حسن حسنزاده آملی، قم:بوستان کتاب.

-----. (1404الف)التعلیقات، قم:مکتبة الاعلام الاسلامی.

-----. (1404ب) الشفا، المنطق، کتابالبرهان، قم:کتابخانه آیت‌الله مرعشی.

-----. (1910) منطق المشرقیین، قاهره: بینا.

ارسطو (1379) متافیزیک، ترجمه شرف‌الدین خراسانی، تهران: حکمت.

-----.(1980) کتاب البرهان، تحقیق عبدالرحمن بدوی، کویت- لبنان:وکالة المطبوعات و دارالعلم.(در مجموعه منطق ارسطو).

تفتازانی، سعدالدین (1412)تهذیب المنطق، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

جرجانی، میرسیدشریف (1325ق) شرح المواقف، قم: الشریف الرضی.

-----.حاشیه بر شرح مطالع(نسخه خطی)، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره ثبت 26634، شماره قفسه 2453.

خوانساری، آقاحسین (1378) الحاشیه علی الشفا (الالهیات)، قم: دبیرخانه کنگره آقاحسین خوانساری.

داوری اردکانی، رضا (1390) فلسفه معاصر ایران، تهران: سخن.

رازی، قطب‌الدین (1363) شرح الرسالةالشمسیة، قم: منشورات رضی.

-----.(1393) شرح مطالع الأنوار، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.

ساوی، عمربن‌سهلان (1993) البصائرالنصیریه، بیروت: دارالفکر.

طباطبایی، محمدحسین (1981) «تعلیقه بر اسفار»درملاصدرا، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.

طوسی، نصیرالدین (1403) شرح الاشارات و التنبیهات، تهران: دفتر نشر کتاب.

فارابی، ابونصر (1387) رسائل فلسفی، ترجمه سعید رحیمیان، تهران: علمی و فرهنگی.

-----. (1996م) احصاءالعلوم، بیروت، مکتبه الهلال.

-----. (1408) منطقیات فارابی، به‌کوشش محمدتقی دانشپژوه، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.

لاریجانی آملی، صادق (1393) فلسفه علم اصول، ج1، قم: مدرسه علمیه ولی عصر.

مصباحیزدی، محمدتقی (1391) مشکات (شرح الهیات شفا)، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

ملاصدرا، محمدبنابراهیم (1391) الشواهد الربوبیه، تهران: سروش.

-----. (1981) الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.

یثربی، سیدیحیی (1387) فلسفه چیست، تهران: امیرکبیر.