بررسی وضعیت مجموعه‌های نسخه‌های خطی و چاپ سنگی مراکز فرهنگی وابسته به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و ارائه راهکارهای مطلوب

دانش شناسی

مقاله 1، دوره 4، شماره 15، اسفند 1390، صفحه 1-12   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

اکرم امیری^{* 1}؛ احمد شعبانی²؛ حجت الله حسن لاریجانی³؛ علی قطبی⁴

¹دانشجوی کارشناسی ارشد علوم کتابداری واطلاع‌رسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران‌شمال

²دانشیار گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه اصفهان

³استادیار گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران‌شمال

⁴کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه اصفهان

چکیده

هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی وضعیت نسخه‌های خطی و چاپ سنگی در مراکز فرهنگی وابسته به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و ارائه راهکارهای مطلوب برای بهبود وضعیت موجود بود. جامعه‌ی پژوهش، 27 کتابخانۀ دارای نسخه‌های خطی و 25 کتابخانه دارای مجموعه چاپ‌سنگی بود.
روش‌شناسی: روش تحقیق، توصیفی ـ پیمایشی و ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه محقق‌ساخته می‌باشد. برای اعتبارسنجی پرسشنامه از روایی محتوایی و به منظور سنجش پایایی آن از روش آزمون مجدد یا بازآزمایی استفاده شد، که ضریب روایی دو آزمون 96/0 محاسبه گردید. از نرم‌افزار اکسل جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که 5883 جلد نسخه خطی و 17029 جلد چاپ سنگیدر این کتابخانه‌ها موجود است. 51 کتابدار در مقاطع مختلف در بخش نسخه‌های خطی و چاپ‌سنگی در حاشیه دیگر وظایف در بخش‌های مختلف کتابخانه‌های عمومی کشور فعالیت می کنند. 7 درصد کتابخانه‌ها از دوره‌های ضمن خدمت بهره‌جویی داشته اند. 19 درصد کتابخانه‌ها دما و نور؛ 11 درصد کتابخانه‌ها رطوبت؛ و 11 درصد کتابخانه‌ها سیستم‌های کنترلی دما و رطوبت را بازرسی می‌کنند. 74/68 درصد نسخه‌های خطی و 31/52 درصد چاپ سنگی فهرست‌نویسی شده ‌است. 7 درصد کتابخانه‌ها در حال دیجیتال‌سازی محتوا می‌باشند. 80 درصد کتابخانه‌ها به صورت دستی و در محل کتابخانه اطلاع‌رسانی می‌کنند. 88 درصد کتابخانه‌ها برای افراد و با شرایط خاص دسترس‌پذیر بوده و شیوه بازیابی در 76 درصد کتابخانه‌ها فهرست‌‌دستی می‌باشد.
نتیجه‌گیری: بر اساس نتایج پژوهش، وضعیت حفاظت، مدیریت، و اشاعه نسخه‌های خطی و چاپ‌سنگی در کتابخانه‌های عمومی کشور در شرایط مناسبی نبوده و نیازمند اهتمام بیشتر مسئولین است. انجام مرمت، دیجیتال‌سازی محتوا، فهرست‌نویسی و تهیه بانک‌های اطلاعاتی، ایجاد دوره‌های ضمن‌خدمت، و بهره‌گیری از کارکنان متخصص از اهمّ راهکارهای اشاره شده بود.
 

کلیدواژه‌ها

چاپ سنگی؛ کتابخانه‌های عمومی؛ کتاب‌های خطی؛ نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور

مراجع

رضایی، ویدا (1374). بررسی وضعیت نسخه‌های خطی موجود در شهر زنجان. پایان‌نامه کارشناسی ارشدرشته کتابداری و اطلاع رسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران.

شعبانی، احمد (1381). بررسی پراکندگی جغرافیایی نسخ و مجموعه‌های خطی در کتابخانه‌های کشور. مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، 18(2).

شعبانی، احمد (1382). مرجع‌شناسی اسلامی. تهران: نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور.

غلامحسین‌زاده، زهره (1384). بررسی میزان بهره‌گیری از فناوری اطلاعات در ذخیره و بازیابی نسخ خطی در کتابخانه‌های ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات.

مسعودی، اکرم (1374). فهرست تحلیلی کتابهای چاپ سنگی ایران (قطع رحلی) موجود در کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته کتابداری و اطلاع رسانی، دانشگاه تهران، تهران.

نازی، ایوب (1389). بررسی وضعیت فهرست نویسی نسخ خطی در ایران و ارائه الگوی مناسب. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.

ناصری مالوانی، علیرضا (1386). امکان سنجی حفاظت و نگهداری نسخ خطی در کتابخانه‌های ملی، مرکزی دانشگاه تهران، مرعشی نجفی، آستان قدس و ملک.کتاب ماه (کلیات)، 16ـ 35.

 Faibrass, sheila (1992). Conference Paper Manchester. London: institute of paper conservation.

Marzolph, U. (2001). Narrative Illustration in Persian, Lithographed Books. Leiden Boston, Koln: Brill.

Loveday , Helen(2003)."Islamic Paper :a study of the ancient craft". London: Archetyp