راهکارهای ارتقاء وضعیت ترویج علم در ایران؛ با بررسی دیدگاه صاحب‌نظران و متولیان

دانش شناسی

مقاله 3، دوره 4، شماره 15، اسفند 1390، صفحه 23-41   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

آزاده حیدری

دکترای کتابداری و اطلاع رسانی واحد علوم و تحقیقات

چکیده

هدف: در سازوکار ملی ترویج علم، علاوه بر موضوع سیاست‌گذاری و فرایند مهم پیاده‌سازی آن، عوامل متعدد و تأثیرگذار دیگری نیز مدنظر قرار بگیرند زیرا بر موفقیت و یا عدم موفقیت سازوکار طراحی شده نقش عمده‌ای دارند. شناسایی عوامل بازدارنده و همچنین راهکارهای حل مسئله و ارتقاء وضعیت ترویج علم در کشور، از جمله مسائل مهمی است که باید به آن‌ها توجه ویژه داشت.
روش شناسی: جامعه پژوهش، 60 نفر از صاحب‌نظران حقیقی و حقوقیِ (شاغل در سازمان‌هایی متولی ترویج علم) فعال و باتجربه در زمینه ترویج علم در کشور هستند که بر اساس معیارهایی همچون سابقه فعالیت، تخصص، تجربه کاری و ... انتخاب شده‌اند. داده­های پژوهش با استفاده از روش پیمایشی گردآوری شده است. ابزار گردآوری داده­ها، پرسشنامه و روش نمونه­گیری هدفمند و گلوله­برفی بوده است.
یافته ها: تحلیل یافته­ها نشان داد که «اصلاح نظام آموزشی (مدارس و دانشگاه­ها) به گونه­ای که ترویج علم بخش مهمی از فعالیت‌های مهم آن‌ها قلمداد شود» با کسب امتیاز نهایی 59 بالاترین امتیاز را از آن خود کرده است و به عنوان اولویت اول متولیان و اولویت دوم صاحبنظران، به عنوان راهکار مهمی در توسعه ترویج علم در کشور معرفی و شناخته شده است.
نتیجه گیری: «ارتقاء آگاهی مسئولان دولتی و نهادهای خصوصی نسبت به اهمیت ترویج علم» و «توجه به ترویج علم از سنین پایین­تر» با کسب امتیاز نهایی 56 و 54، دو راهکار مهمی هستند که توسط صاحبنظران و متولیان معرفی شده­اند.«حمایت مالی دولت از مراکز تازه تاسیس، خصوصی، مراکز پرورش خلاقیت، کارآفرینی و . . . که در راستای ترویج ایده­ها و خلاقیت‌های خود با امکانات محدود تلاش می­کنند»، با میانگین 5.93، «پرداخت وجوهی به عنوان کمک هزینه در قالب برنامه­های تشویقی به سازمان‌های فعال (جهت جبران برخی محدودیت‌های مالی و تشویق سایر نهادها به فعالیت بیشتر)» با میانگین 5.78 و «تعریف و تعیین سیاست ویژه اعطای بودجه مورد نظر، حقوق و مزایا، اعطای وام­های بلاعوض، کم بهره و . . . برای سازمان­ها و نهادهای متولی (دولتی و خصوصی) توسط دولت» با میانگین 5.55، سه راهکار مهمی هستند که توسط متولیان، به منظور رفع مشکلات مالی نهادهای متولی معرفی شده است.
 
 

کلیدواژه‌ها

ترویج علم؛ سازوکار ملی؛ راهکارها؛ ایران

مراجع

انتظاریان، ناهید؛ رهنما، ساناز (1387). نقش و جایگاه کتابخانه­های عمومی در ترویج علم، مجموعه مقالات همایش ترویج علم: چشم­اندازها، فرصت­ها، چالش­ها، به کوشش سعید رضائی شریف آبادی، زهرا شاملو،247ـ266. تهران: کتابدار.

پاول،رونالد (1379). روش‌های اساسی پژوهش برای کتابداران. مترجم نجلا حریری. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، مرکز انتشارات علمی.

پایا، علی (1387). «ترویج علم در جامعه؛ یک ارزیابی فلسفی». فصلنامه سیاست علم و فناوری. 1 (1): 25ـ38.

تابش، یحیی (1379). «ترویج علم، علم برای همه». روزنامه انتخاب، 20 دی:8.

حری، عباس (1384). تولید و دسترسی همگانی به دانش و اطلاعات. گزارش از فریال طهماسبی، روزنامه ایران. 12 شهریور: 16.

حری، عباس (1385). اطلاع­رسانی: نظام­ها و فرایندها. تهران: کتابدار.

حسن­زاده، محمد (1388). بررسی وضعیت ابزارها و متولیان ترویج علم در جمهوری اسلامی ایران با هدف شناسایی عوامل موثر و ارائه راهکارهای مناسب برای بهره­وری ابزارها و اثربخشی متولیان. (جلد 1ـ2). (گزارش طرح پژوهشی). تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.

دیباچه (1385). نشریه داخلی انجمن ترویج علم ایران. دی ماه: 10.

ذاکر صالحی، غلامرضا (1381). «راهبردهای ملی ترویج علم». روزنامه ایران. سال هشتم. شماره 2131. 2 خرداد: 6.

زلفی­گل، محمدعلی (1383). «از ترویج علم تا تولید ثروت از دانش». رهیافت، شماره 33. نقل در اورانوس تاج­الدینی، و علی­سادات موسوی، چشم­اندازی بر روند ترویج علم در راستای تولد و تکامل کتابخانه­های دیجیتال. در مجموعه مقالات همایش ترویج علم: چشم­اندازها، فرصت­ها، چالش­ها. به کوشش سعید رضائی شریف آبادی، زهرا شاملو، 79ـ91. تهران: کتابدار، 1387: 84.

صدری افشار، غلامحسین (1379). «جست و جو در علت­های پیشرفت یا رکود علمی جامعه­های بشری (مقاله­ای برای بحث)». دانش و مردم. شماره 7: 802ـ809.

مردم­داری علم: گزارشی از سخنرانی دکتر اکرم قدیمی با عنوان «تجربیات جهانی ترویج علم». (1388، 19 مهر). روزنامه ایران. سال پانزدهم، 15 (4333): 10.

مکنون، رضا، و فتح­الله مضطرزاده. (1378). «علم برای قرن بیست و یکم: تعهدی جدید». رهیافت. شماره 21: 28ـ34.

منتظر، غلامعلی (1381). «تأملی بر برنامۀ توسعۀ اطلاعاتی ایران و راهکارهای بهبود آن». فصلنامه پژوهش و برنامه­ریزی در

آموزش عالی (ویژه­نامه راهبردهای توسعه علمی و فناوری ایران). 8 (3)، شماره پیاپی 25: 223ـ246.

آموزش عالی (ویژه­نامه راهبردهای توسعه علمی و فناوری ایران). 8 (3)، شماره پیاپی 25: 223ـ246.

میرزایی، خلیل (1388). پژوهش، پژوهشگری و پژوهشنامه­نویسی (روش، طرح، اصطلاح­ها، فن، ادبیات، تحلیل، نگارش و مستندسازی)، (2 ج). نشر جامعه­شناسان، تهران.

وصالی، منصور و همکاران (1386(الف)). مبانی نظری فهم عامه از علم در ایران. (گزارش طرح پژوهشی). مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور. گروه ترویج علم.

وصالی، منصور و همکاران. (1386 (ب)). رصد و مطالعۀ سیاست‌هایی ترویج علم موجود در کشورهای G8، D8، هند و چین. (گزارش طرح پژوهشی). مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور. گروه ترویج علم.

Hassanzadeh, Mohammad (2010). »Living in knowledge society: science centers and popularization of science«. Paper presented at International workshop on science center in promoting a knowledge and innovative society for sustained and responsible growth in developing countries. Kuala Lumpur،Malaysia،11-14 October 2010.

Jianmin, Li. (2005). »Study of science popularization in Modern cities«. Shanghai Institute of Science of Sciences, November 3^rd. available at: http://recerca.upf/escity/docs/LI%20Jianmin.pdf

Junior, Souza Alvares; Orrico, Evelyn.)2009(. »Information science, popularization of science and social memory: dialog with knowledge organization«. Commission of strategic Analysis, 11-13^th Valencia.

Kidd, J.S. (1988). »The popularization of science: some basic measurements«. Scientometrics. 14(1-2):127-142. Available at: http://www.akademiai.com/content/m226h7287122331r/

Kyvik, Svein (2005). »Popular science publishing and contributions to public discourse among university faculty«. Science communication. 26 (3): 288-311. Available at: http://scx.sagepub.com/cgi/content/abstract/2613/288.DOI: 10.1177/1075547004273022.

Noruzi, Alireza. (2008). »Science Popularization through Open Access (editorial)«. Webology 5 (1). Available at:  http://www.webology.org/2008/v5n1/editorial15.html

Olivera, Martin Bonfil. (2004). »Science Popularization as a study subject, PCST International conference«. Available at: http://www.PCST2004.org/ing/pdf/parallel_session_9.pdf

World Conference on Science: Science for the Twenty-First Century, a New Commitment. (2000). London: The United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO). Retrieved 6 February 2111 from: http://www.unesco.org/science/wcs/eng.