بررسی کارکرد ابزار «تمثیل و حکایت» در مجالس تعلیمی صوفیانه

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 7، شماره 24، شهریور 1394، صفحه 47-68   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

محمد حاجی آبادی^*

استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی- واحد آزادشهر- ایران

چکیده

بخش عمده­ای از نثرهای صوفیانه، نثرهای تعلیمی است که دربردارنده­ی تعلیم اصول و مبانی اعتقادات دینی و عرفانی از سویی و تبلیغ عرفان و تصوف در میان مردمان عامه و متوسط جامعه از دیگر سو بوده است. به این نکته باید اشاره داشت که یک گونه از نثرهای تعلیمی و تبلیغی مجالس وعظ صوفیانه است. برپایی مجالس وعظ و به تعبیری «مجلس گفتن» در ایران پس از اسلام از رسم­های کهن بوده و به عنوان یکی از راه­های فهم تعلیم و تبلیغ اعتقادات دینی و عرفانی به شمار می­آمده است. از آن جایی که مخاطبان مجالس وعظ، مردم عوام و متوسط جامعه بوده و آنان را یارای شنیدن استدلال­های عقلی آن چنانی نبوده است، گوینده مجلس کوشیده است تا مطالب را برای آنان حسی و ملموس کند و به جای استدلال با مثال و تمثیل و حکایت و جز آن مطالب را تبیین و تشریح نماید. در این پژوهش، نگارنده بر آن است که با نگاهی به نثر عمده­ترین مجالس تعلیمی صوفیه، یکی از بارزترین ویژگی­های این گونه نثرها - فراوانی حکایت، تمثیل و مثال - را بکاود و اهداف و اغراض گویندگان و نویسندگان این مجالس را از کاربرد این ابزار و عناصر مورد بررسی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

مجلس گویی؛ مجلس گویان؛ تمثیل؛ حکایت؛ نثر صوفیانه