بررسی "کنش ارتباطی" در یک حکایت تمثیلی از دفتر اول مثنوی معنوی (مطالعۀ موردی مذاکرات داستان پنجم مثنوی معنوی بر اساس نظریۀ "کنش ارتباطی" هابرماس)

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 7، شماره 23، خرداد 1394، صفحه 41-60   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

ابوالفضل غنی زاده^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور- ایران

چکیده

"دموکراسی گفتگویی" نظریه‌ای است که در قرن بیستم به‌وسیلۀ یورگن هابرماس، فیلسوف و جامعه‌شناس آلمانی طرح شد. این گفتگو در یک "حوزۀ عمومی" با "مشارکت آزاد شهروندان مستعد" شکل می‌گیرد. ابزار تعامل در آن "زبان ارتباطی عام" است و برای رسیدن به "تفاهم" یا "پذیرش استدلال برتر" صورت می‌گیرد. این نظریۀ هابرماس در ادبیات سیاسی معاصر تحت عنوان "کنش ارتباطی" شهرت یافته است. مولوی در حکایت تمثیلی"شیر و نخجیران" مذاکره ای به کاربسته است که با ارکان نظریۀ یادشده قابل بررسی است. در این راستا، نوشتۀ حاضر ابتدا، به توضیح اجمالی مؤلفه‌های "نظریۀ انتقادی هابرماس"، "حوزۀ عمومی"، "جهان زیست" و "زبان ارتباطی عام" و تعریف تمثیل می‌پردازد. سپس با تحلیل و بررسی بخش مذاکرات داستان "شیر و نخجیران" مولوی، نتیجه می‌گیرد؛ که مذاکرۀ اول، با قواعد "دموکراسی گفتگویی" هابرماس، همخوانی بیشتری دارد و با پیش‌روی داستان، کنش ارتباطی مذاکرات کم و رنگ سیاسی و راهبردی آن غلظت پیدا می‌کند. رنگ سیاسی لایۀ اندرونی تمثیل یادشده است.

کلیدواژه‌ها

مولوی؛ هابرماس؛ دموکراسی گفتگویی