بررسی ارتباط بین هویت ملی و استفاده از رسانه‌ها در بین دانشجویان

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 8، دوره 2، شماره 5، بهمن 1388، صفحه 139-155   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

مجید ظروفی

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر. گروه علوم اجتماعی. شبستر– ایران.

چکیده

این تحقیق با هدف بررسی و تبیین هویت ملی بر اساس میزان استفاده از رسانه­ها در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر انجام گرفته است. وجود هویت به‌منزله روح و جهت حرکت اجزای سازنده جامعه محسوب می‌شود. نتیجه­های به‌دست آمده از برخی تحقیق­ها، حاکی از بروز آسیب­ها و چالش­های جدی در هویت ملی در یک صد سال اخیر است. هم­چنین امروزه رابطه استفاده از رسانه­ها و هویت ملی مورد توجه محقق­ها و اندیشمندان است. روش تحقیق از نوع پیمایش و همبستگی است. برای جمع‌آوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. ضریب آلفای محاسبه شده برای پرسشنامه 82/0 بود. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان شاغل به تحصیل در سال 1391-1390 است. تعداد 500 نفر با روش نمونه گیری طبقه­ای به عنوان نمونه انتخاب شده­اند. تجزیه و تحلیل اطلاعات با به­ کارگیری آمارهاى توصیفى شامل جداول فراوانى، میانگین، واریانس و برای آزمون فرضیه­ها، r پیرسون، آزمون تفاوت میانگین و تحلیل واریانس انجام شده است. نتایج به دست آمده گویای آن است که بین میزان استفاده از رسانه­ها و میزان هویت ملی رابطه آماری معنی‌داری وجود دارد. استفاده از تلویزیون با افزایش هویت ملی و استفاده از موبایل و اینترنت، با کاهش میزان هویت ملی همراه است. میزان هویت ملی براساس محل سکونت و نیز رشته تحصلی، تفاوت­های معنی داری نشان نمی­دهد و در بین دانشجویان دختر و پسر نیز تا حدودی یکسان است. اما میزان هویت ملی در بین ترم­های پائین کم‌تر و در ترم­های میانی بیش‌تر است.

کلیدواژه‌ها

هویت ملی؛ استفاده از رسانه‌ها؛ اینترنت؛ رشته تحصیلی؛ جهانی شدن

اصل مقاله

 

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال دوم، شماره پنجم، زمستان 1388

ص ص 155- 139

 

 

 

 

 

 

بررسی ارتباط بین هویت ملی و استفاده از رسانه­ها در بین دانشجویان

مجید ظروفی[1]

تاریخ دریافت: 12/2/1391

تاریخ پذیرش: 8/8/1391

چکیده

این تحقیق با هدف بررسی و تبیین هویت ملی بر اساس میزان استفاده از رسانه­ها در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر انجام گرفته است. وجود هویت به‌منزله روح و جهت حرکت اجزای سازنده جامعه محسوب می‌شود. نتیجه­های به‌دست آمده از برخی تحقیق­ها، حاکی از بروز آسیب­ها و چالش­های جدی در هویت ملی در یک صد سال اخیر است. هم­چنین امروزه رابطه استفاده از رسانه­ها و هویت ملی مورد توجه محقق­ها و اندیشمندان است. روش تحقیق از نوع پیمایش و همبستگی است. برای جمع‌آوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. ضریب آلفای محاسبه شده برای پرسشنامه 82/0 بود. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان شاغل به تحصیل در سال 1391-1390 است. تعداد 500 نفر با روش نمونه گیری طبقه­ای به عنوان نمونه انتخاب شده­اند. تجزیه و تحلیل اطلاعات با به­ کارگیری آمارهاى توصیفى شامل جداول فراوانى، میانگین، واریانس و برای آزمون فرضیه­ها، r پیرسون، آزمون تفاوت میانگین و تحلیل واریانس انجام شده است. نتایج به دست آمده گویای آن است که بین میزان استفاده از رسانه­ها و میزان هویت ملی رابطه آماری معنی‌داری وجود دارد. استفاده از تلویزیون با افزایش هویت ملی و استفاده از موبایل و اینترنت، با کاهش میزان هویت ملی همراه است. میزان هویت ملی براساس محل سکونت و نیز رشته تحصلی، تفاوت­های معنی داری نشان نمی­دهد و در بین دانشجویان دختر و پسر نیز تا حدودی یکسان است. اما میزان هویت ملی در بین ترم­های پائین کم‌تر و در ترم­های میانی بیش‌تر است.

واژگان کلیدی: هویت ملی، استفاده از رسانه­ها، اینترنت، رشته تحصیلی، جهانی شدن.

مقدمه

جامع­ترین هویت جمعی نزد مردم، هویت ملی نامیده می‌شود و نوعی احساس پای‌بندی، دلبستگی و تعهد به اجتماع ملی (عام) است و جزئی از هویت فرد می‌باشد. یکی از مفاهیم اساسی در علوم اجتماعی که مورد علاقه بسیاری از دانشمندان علوم انسانی است، مفهوم هویت است. فرایند هویت‌یابی در تمام سطوح آن، مخصوصا در سطح  هویت ملی براساس منابع هویت‌یابی انجام می‌شود. که در هر جامعه‌ای در اختیار اعضا قرار می‌گیرد. این منابع برحسب شرایط مختلف جامعه تغییر می‌کنند. از جمله شرایط و ابزار هویت‌ساز، می­توان به فضا، زمان، مکان و فرهنگ اشاره نمود که وضعیت این مولفه­ها و واسطه بین آن­ها در جوامع سنتی و مدرن متفاوت است(گل محمدی، 1380: 24). محققانی چون گیدنز[2]، هال[3] و جنکینز[4] این مولفه­ها را در فرآیند هویت‌یابی در جوامع مدرن مورد مطالعه قرار داده­اند. می‌توان گفت هویت‌یابی از مهم‌ترین مسائل جوانان و نیز دانشجویان است. این­که چگونه دانشجویان در پشت سر گذاشتن این مراحل شکل­گیری هویت موفق شوند یا نه در سلامت روانی و سازگاری اجتماعی آنان در آینده، نقش مهمی خواهد داشت.

با رشد جوامع و افزایش جمعیت، صنعتی‌شدن یک امر اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌آید و با صنعتی‌شدن جوامع، مشاغل و نقش‌های متعددی پدیدار می‌شود. در این میان ارائه یک تعریف از خود برای جوان که در مقابل انبوهی از مسائل قرار دارد، کار آسانی نیست. نوجوان و جوان باید از بین انبوه این تعاریف و نقش‌ها دست به انتخاب بزند و این انتخاب به عوامل متعددی مربوط می‌شود. همواره بین فرد و اجتماع نوعی تعامل وجود دارد. یکی از بزرگ‌ترین گروه­های اجتماعی که فرد بدان تعلق دارد، ملت است. از این‌رو هویت ملی احساس و ادراک عضویت فرد به گروه ملی است. به‌بیان دیگر، نوعی احساس تعهد و تعلق نسبت به مجموعه­ای از مشترکات ملی جامعه است که موجب وحدت و انسجام می‌شود(حاجی خیاط، 1382: 168). گرچهاینواژه­هااندکیبارمعناییمتفاوتدارند،امادراصلمعطوفبهمتحولشدن رابطهمیانمکانبافرهنگوهویتهستند. همانتحولیکهپیامدمستقیمفرایندجهانی شدناست(Tomlinson, 1999: 106).

هرچند برای بررسی‌های علمی در موضوع هویت مسائل پژوهشی زیادی وجود دارد. رابطه دوسویه یک جوان در معرض علم با دنیای پیرامون خود و مخصوصا با دنیایی که پیوند دیرینه با آن داشته و در آن زندگی می­کند و خود بخشی از آن کل یک‌پارچه محسوب می‌شود، باید به گونه‌ای باشد که تصویر آن دنیای اصلی و مهم در وجود دانشجو یک تصویر مثبت و پای­بندی آور و خوشایند باشد. به عبارت دیگر هویت فردی بخشی از کل هویت بزرگ ملی باشد نه چیزی غیر از آن و یا جایگزین شده با سایر عناصر بیگانه. از سوی دیگر انسان عصر امروزی در معرض پدیده­های نوین و پیچیده فناوری اطلاعات و ارتباطات قرار دارد و اگر جامعه نتواند در بازتولید فرهنگی در عرصه جهانی موفق باشد، به آسانی تحت تأثیر حمله­های فرهنگی دچار خودباختگی و بی‌هویتی خواهد شد. امروزه فرآیند جهانی شدن با پاره کردن پیوندهای سنتی بین فضا و فرهنگ و سرزمین معیشتی جامعه ابتدایی و نفوذپذیر کردن و فروریختن مرزهای مختلف زندگی اجتماعی، نیاز انسان به تداوم، ثبات و همانندی با اجتماع برتر را به شدت متزلزل و حتی نابود کرده است. تحت تأثیر این دگرگونی­های بنیادی، امکان هویت‌یابی سنتی نیز کاهش یافته و نوعی تزلزل هویت پدیدار می­شود(گل‌محمدی، 1380: 4819).

نتایج حاصل از تحقیق­های بسیاری، حاکی از بروز آسیب­ها و چالش­های جدی در هویت ملی جامعه ایرانی در یک‌صد سال اخیر است. چندان که برخی آن را بحران هویت نامیده­اند(نقیب زاده، 1383: 34). هم­چنین با در نظر گرفتن تنوع فرهنگی و قومی در طی قرون گذشته و در هم آمیزی روز افزون این گوناگونی­ها در دهه­های اخیر بحث کثرت و وحدت به شکل یک پارادوکس بالقوه می‌تواند وجود داشته باشد. به‌همین دلیل و به‌خاطر پرهیز و در امان بودن از آشفتگی و نابسامانی اجتماعی نیاز به تحکیم وحدت ملی در سایه استفاده از عنصر هویت هستیم که می‌توان با تحکیم هویت یک­پارچه و نه چندگونه به این مهم دست یافت. این مقاله درصدد بررسی ساختار هویت ملی دانشجویان ایرانی (دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر) است؟ هویت ملی آنان تحت تأثیر چه عواملی است و تفاوت‌های آن در بین گروه­های اجتماعی مربوط به محیط دانشگاه از جمله رشته تحصیلی چگونه است؟ آیا ابعاد هویت ملی در بین دختران و پسران متفاوت است؟ و هویت ملی چه ارتباطی با کاربرد رسانه­ها دارد؟ فرضیه­های این تحقیق نیز به قرار زیر هستند:

1-   بین میزان هویت ملی و میزان استفاده از رسانه­ها رابطه وجود دارد.

2-   میانگین هویت ملی در بین رشته­های مختلف دانشگاهی متفاوت است.

3-   بین میزان هویت ملی و سن دانشجویان رابطه وجود دارد.

4-   میانگین هویت ملی در بین دانشجویان دختر و پسر متفاوت است.

5-   میانگین هویت ملی در بین مناطق محل سکونت دانشجویان متفاوت است.

6 - بین میزان هویت ملی و ترم تحصیلی دانشجویان رابطه وجود دارد.

پیشینه تحقیق

امروزه هویت‌ ملی یکی از بزرگ‌ترین ارکان ایجاد زمینه­های لازم برای مشارکت­های همگانی در جهت موفقیت­های جمعی است. هر کنشگر در صورتی که پای­بند به تعهدات اجتماعی و موقعیتی خویش باشد، به ­آسانی خواهد توانست به مسئولیت‌های خود عمل کند. در غیراین‌صورت، یا فعالیت او از محتوا و عمق کافی برخوردار نبوده و صرفا برای رفع تکلیف انجام می­گیرد و یا به طرز آشکاری با اهداف و هنجارهای اجتماعی مغایرت داشته و منجر به بی­نظمی و چندگونگی می­گردد. بدین ترتیب آشکار می­شود که هویت ملی را بخشی مهم از فرهنگ جامعه می­دانند(Woodward, 2000: 22). در همین راستا می‌توان به عنصر سلامت‌ روانی نیز اشاره نمود. برای فردی که مقید به سرزمین و فرهنگ خود است و این عناصر به اندازه کافی در وجود او رخنه کرده­اند، هرنشانه‌ای از جامعه لذت‌بخش و شادی‌آفرین و در نتیجه موجب افزایش سلامت روانی بوده و کنش و واکنش­های اجتماعی او نیز در سطح فردی و میانی سازنده است. اهمیت موارد فوق ما را بر آن می‌دارد که به مطالعه هویت دینی در بین دانشجویان بپردازیم که نسبت به بسیاری از اقشار اجتماعی در معرض شرایط علمی قرار دارند که ماهیت جهانی داشته و از تعلقات ملی فاصله دارد. شناخت‌های بیش‌تر دراین زمینه ضمن این‌که به‌عنوان یک عنصرشناختی دارای ارزش بسیار زیادی است، از دیدگاه کاربردی هم می‌تواند با اعمال تغییراتی به بهبود هویت ملی در سطح جمعی منجر شود.

به موازات تغییر و تحول جوامع، هویت­های کوچک و خاص گرایانه با تعلقات قوی و ایدئولوژیک انسان‌ها به هویت­های بزرگ و عام‌گرایانه تغییر شکل می­دهند(حاجی خیاط، 1383: 134) روابط بین قومی و تأثیر آن بر هویت ملی اقوام ایران توسط دکترعلی یوسفی در دانشگاه تربیت مدرس انجام شده و گزارش آن در فصلنامه شماره 8  مطالعات ملی سال 1380 نوشته شده است. نتایج این بررسی نشان می­دهد که علاقه و وفاداری اقوام به اجتماع ملی در ایران بسیار بالاست. در بین عناصر هویت ملی، کم‌ترین تردید و اختلاف نظر مربوط به سرزمین و بیش‌ترین اختلاف نظر مربوط به دولت است(یوسفی، 1380: 131). در همین راستا، سالازار برای پیدایی احساسات ملی وجود دولت ملت را نیز ضروری می­داند(Salazar. 1998: 116).

جورج زیمل با در نظر گرفتن و مبنا قرار دادن فاصله اجتماعی به حفظ هویت جمعی در جوامع بزرگ اشاره کرده و همین امر را موجب عدم پذیرش فرد در جامعه صنعتی می‌داند(عبدالهی، 1372: 125). از نظر دانشمندان مکتب کنش متقابل نمادی نیز عنصر «خود» مفهوم محوری هویت است. مثلا جمیز معتقد است که «آن‌جا که من بتوانم بگویم، این «من» واقعی من است، آن‌جا هویت است»(افروغ، 1381: 14). هابرماس معتقد است که ساختارهای تفاهمی موجب وفاداری توده­ها و انگیزه­های تعمیم‌یافته جمعیت می‌باشد و هرگونه دستکاری در نقطه نظر­های جهانی، تحمیل و تغییر اجتماعی و فشار و تحمیل در جهت پذیرش انگیزه­های تشویقی یا تنبیهی همگی درجهت تحریف ساخت­های ارتباطی و ساختارهای تعیین هویت خود که وفاداری توده­ها و انگیزه­های تعمیم یافته جهانی بر آن­ها مبتنی است، می­گردد(رزازی­فر، 1379: 107).

 

استرایکر[5] و سرپ[6] به تعهد کنش متقابلی که از طریق ارتباط با شبکه­های مختلف روابط مشخص می‌شود، اشاره می‌کنند و می‌گویند: «افراد که شبکه­های کنش متقابل را شکل می‌دهند از طریق چنین ساختارهائی اجتماعی یا تأثیر روی تعهدات مستقیما بر هویت موثر می‌گردند»(Wiggins. 1994: 19). ایجاد زمینه­های مشارکت‌ عمومی از جانب دولت، موجب اتصال افراد به گروه‌های اجتماعی است. هم‌چنین با افزایش همکاری بین قومی، هویت ملی تقویت می‌شود(یوسفی، 1380: 42-13). استرایکر معتقد است که اگر چه شخصیت هر فرد به وسیله تعامل شکل می‌گیرد ولی ساخت­های اجتماعی، تعامل را شکل می‌دهند(Borgatta, 1994: 490-502).   

وجود هویت به منزله روح و جهت حرکت اجزای سازنده جامعه محسوب می‌شود. چنان­که یک شخصیت علمی با هویت علمی از عناصری از قبیل هوش، تعهد و آگاهی و علم هماهنگ معنی پیدا می‌کند، بنابراین در یک مجموعه بزرگ نیز عناصر متعددی دخالت دارند اما در این میان هویت از جایگاه خاصی برخوردار است(چلبی، 1375: 27). از دیدگاهی دیگر، هویت ملی عنصری بسیار کوچک و مبهم در میان خیل هویت­های دیگر است(Guibernau and et all, 2000: 125).

در همین چهارچوب می‌توان به نظریه­هایی اشاره نمود که بر تأثیر رسانه­ها بر هویت تأکید دارند. «رسانه‌ها باید با مردم رابطه دوسویه داشته باشند زیرا رابطه یک‌سویه و آمرانه با مردم، به فرایند هویت‌یابی آسیب خواهد رساند»(منتظر قائم، 1379: 246). اینک با پیدایی اجتماع­های مجازی براساس خدمت­های مبتنی بر اینترنت، دودلی­ها به‌طور فوق‌العاده‌ای فزونی گرفته است(Jankowski. 2002:  34).

احمدلو در سال 1375 مطالعه‌ای را تحت عنوان بررسی رابطه هویت ملی و هویت قومی در بین جوانان تبریز انجام داده و به این نتیجه رسیده است که میانگین هویت ملی در بین جوانان تبریز برابر 82% است. قوی‌ترین گرایش‌ها به وابستگی ملی و ضعیف‌ترین گرایش‌ها مربوط به زبان ملی بود(احمدلو، 1375: 112- 109). بر اساس نتایج تحقیق عباسپور، در حدود 47 درصد نمونه آماری دارای مصرف رسانه­های خارجی می­باشند. یعنی از اینترنت و ماهواره استفاده می­کنند. میانگین هویت ملی این دسته  به‌طور معنی‌داری کم‌تر از جوانانی است که اصلا از اینترنت و ماهواره استفاده نمی‌کنند(عباسپور، 1378: 170). تاثیر اینترنت بر هویت ملی، پژوهشی است از پژوهشکده مطالعه­های راهبردی که ضمن بررسی رفتاری کاربرانتهرانی، به برخی سئوال­ها در خصوص نوع استفاده از اینترنت و تاثیر آن بر فضای زندگی و هویتی کاربران اشاره دارد. متغیر مدت استفاده کاربران ازاینترنت به میزان 32/0 بر هویت ملی آن­ها تاثیر دارد و این مطلب گویای این امر استکه به ازای هر واحد کاهش در مدت استفاده کاربران از اینترنت 32/0 به میزان هویت ملیآن­ها افزوده می‌شود. متغییر میزان استفاده کاربران از اینترنت بهمیزان 28/0 بر هویت ملی آن­ها تاثیر دارد. متغیر «واقعی تلقی کردن محتوایسایت‌های اینترنت از سوی کاربران» به میزان30/0 بر هویت ملی آن­ها تاثیردارد(عباسی و دیگری، 1389: 111-93). گسترش فرایندهای جهانی شدن در قالب فناوری اطلاعات و ارتباطات (ماهواره و اینترنت)، زمینه‌ساز تقویت هویت فراملی دانشجویان است(حافظ نیا، 1385: 71).

تحقیقی از دیدگاه کنش متقابل نمادین با عنوان «بررسی هویت دینی و ملی جوانان شهر تهران با تاکید برتاثیرخانواده» توسط خدیجه‌سفیری و معصومه‌غفوری با روشپیمایش و بهره­گیری از تکنیک  پرسشنامه هویت ملی و دینی، ۳۹۰ نفر از جوانان ۲۵ - 18  ساله شهر تهران بررسی شده که نتایج آن به شرح زیر است: عملکرد والدین در زمینه آموزش جوانان در دو بعد ملی و دینی با هویت ملی و دینیجوانان، رابطه مستقیم و مثبت دارد. میان منطقه محل سکونت و هویت ملی و دینی جوانانرابطه­ای منفی و معکوس وجود دارد. بینتحصیلات و هویت دینی و ملی رابطه منفی و معکوس وجود دارد(سفیری و دیگری، 1388: 15).

«بررسی و تعیین نوع هویت فردی، ملی و مذهبی در نوجوانان»، عنوان پژوهشی است که جعفر دارابی در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در سال ۸۳ به انجام رسانده است. بر اساس نتایج این تحقیق، دختران در مقایسه با پسران از هویت سالم‌تری برخوردار هستند. این نتیجه از ابعاد گوناگونی قابل بحث و بررسی است. پسران در هویت آشفته، هویت از پیش تعیین شده و هویت تأخیری از نمره‌های بالاتری نسبت به دختران برخوردار بودند. در هویت ملی و مذهبی که بالابودن آن نمایانگر هم­آهنگی با ارزش‌ها و آرمان‌های ملی است، دختران به صورت معنی‌داری بالاتر از پسران بوده‌اند(دارابی، 1383: 109-108). دکتر گدازگر در جلد دوم مقالات همایش بازشناسی اندیشه­های دکتر شریعتی، به مفهوم ادعاهائی درباره برتری هویت ملی ایران مبتنی بر ایده­های فرهنگ سنتی، بعد از انقلاب اسلامی سال 1357 را حداقل در سه شکل طبقه‌بندی کرده است. 1– نوعی از ایدلوژی ضدغرب ضدامپریالیسم و ضدصهیونیزم 2- نوعی از ایدئولوژی که بر روی برتری تمایز ناسیونالیسم ایرانی تأکید دارد 3– تأکید بر لزوم تفکیک زن و مرد برای اعمال ارزش‌های اخلاقی(گدازگر، 1380: 44- 38).

مجتهدزاده در مقاله هویت ملی در عصر جهانی شدن، به بیان نظر­های دانشمندان غربی در مورد جهانی‌شدن و به چالش فرا خواندن جهان سوم و طرح هویت این نوع کشورها، پاسخ همه سئوال­ها را به سئوال جهانی شدن موکول می­کند(مجتهدزاده، 1377: 134- 124).

روش پژوهش

این پژوهش با هدف بررسی و تبیین هویت ملی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر انجام گرفته است. روش تحقیق در این بررسی، توصیفی و از نوع پیمایش همبستگی است. جهت جمع‌آوری اطلاعات از پرسشنامه محقق‌ ساخته که شامل 35 گویه پنج گزینه‌ای برای اندازه گیری «هویت ملی» است، استفاده شده است. در این بررسی ابعاد زیر برای سنجش هویت ملی مورد استفاده قرار گرفته­اند: فرهنگ و تمدن: شامل 5 گویه، زبان: شامل 7 گویه، سرزمین: شامل7 گویه، تاریخ: شامل 1 گویه، دین و نمادهای دینی: شامل 3 گویه، هنر و معماری: شامل 3 گویه، احساسات ملی: شامل 4 گویه، مراسم ملی: شامل 1 گویه، نظام ارزشی: شامل 2 گویه و پرچم: شامل 2 گویه.

سپس هر یک از ابعاد، در قالب طیف لیکرت  و به‌صورت جمله اظهاری به پاسخگویان ارائه شده است. پاسخگویان با انتخاب یکی از گزینه­های کاملا موافقم، موافقم تا حدودی، مخالفم و کاملا موافقم، میزان موافقت خود را با هر یک از ابعاد هویت ملی اعلام کرده­­اند. بر اساس جهت معنایی (مثبت یا منفی)، گویه­ها نمره‌گذاری شده­اند. مجموع نمره­های هر پاسخگو در کلیه گویه­ها، به‌صورت عددی حاصل جمع نمره گویه­ها به­دست آمده، نشان‌دهنده شدت وجود هویت ملی است. ضریب آلفا کرونباخ محاسبه شده برای پرسشنامه هویت ملی که برابر 82/0 بود حاکی از اطمینان از پایایی آن است. سئوال­های دیگری در مورد سایر متغیرهای تحقیق شامل: جنسیت، سن، رشته تحصیلی، میزان استفاده از رسانه­ها (شامل متوسط میزان ساعت استفاده از تلویزیون، موبایل و اینترنت)، ترم تحصیلی و محل زندگی نیز در  پرسشنامه گنجانیده شده است.

  جامعه آماری این بررسی شامل کلیه دانشجویان شاغل به تحصیل در سال تحصیلی 1391-1390 است. با در نظر گرفتن تعداد دانشجویان بر اساس رشته تحصیلی و جنسیت و در چهارچوب روش نمونه‌گیری طبقه­ای تعدادی از دانشجویان به‌عنوان گروه نمونه انتخاب شده­اند. برمبنای فرمول کوکران، حجم نمونه به تعداد 383 نفر برآورد شد. با توجه به این‌که حجم نمونه بر اساس مقایسه در زیرگروه‌های (بر مبنای جنس و رشته تحصیلی) هر شاخه نباید کم‌تر از 30 نفر باشد، به همین دلیل حدود 20 درصد حجم تعیین شده بر آن افزوده شد. در نهایت حجم نمونه به تعداد 500 نفر تعیین شد.  با در نظر گرفتن این‌که بر اساس اهداف طرح، مقایسه وضعیت هویت در بین متغیر جنسیت مد نظر بود، بنابراین، از روش نمونه گیرى تصادفى طبقه‏اى استفاده شده است. پس از تعیین حجم نمونه، با توجه به توزیع نسبى دانشجویان براساس جنس و رشته تحصیلی، درصد پاسخگویان گروه نمونه در هر رده تعیین و سپس در درون هر طبقه (رشته تحصیلی) با استفاده از روش نمونه‌گیرى تصادفى– منظم، پاسخگویان از بین همه رشته­های تحصیلی انتخاب شده­اند. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات آمارهاى توصیفى از قبیل جداول فراوانى و آماره‏هاى مرتبط با آن­ها مانند میانگین، مُد براى متغیرهاى اسمى، واریانس و دامنه تغییرات براى متغیرهاى فاصله‏اى استفاده شده است. روابط مربوط به متغیرهای فاصله­ای، به‌صورت جداگانه با استفاده از آزمون r پیرسون مورد آزمون قرار ‏گرفته­اند. ارتباط متغیر میزان هویت ملی با متغیرهاى اسمى دو حالته نظیر جنس، محل سکونت (شهر و روستا) با آزمون تفاوت میانگین­ها بررسى شده است. روابط متغیرهایى مانند رشته تحصیلى (اسمى چندحالته) نیز با کمک گرفتن از آزمون تحلیل واریانس صورت ‏گرفته است.

یافته­‏ها

از مجموع500 نفر دانشجوی نمونه آماری مورد بررسی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، تعداد 317 نفر یعنی 4/63 درصد مرد و 183(6/36 درصد) زن هستند. هم­چنین میانگین سنی دانشجویان اعم از زن و مرد در بین 500 نفر نمونه آماری، برابر60/22 سال می‏­باشد. نزدیک به 6/16 درصد(83 نفر) نیز متعلق به ترم هشتم هستند. بعد از این گروه، دانشجویان ترم‌های دوم و چهارم دارای بیش‌ترین تعداد در بین پاسخگویان هستند. تنها تعداد 8 نفر در حال گذراندن ترم 9  بودند. این گروه در مجموع 4 درصد پاسخگویان را تشکیل می­دهند.

رشته‏هاى مربوط به گروه فنی و مهندسی نسبت به سایر رشته‏هاى تحصیلى تعداد بیش‌ترى از پاسخگویان (248 نفر شامل تقریبا50%) را به خود اختصاص داده‏اند. با توجه به این نتایج، نیمی از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر از رشته­های تحصیلی فنی و مهندسی هستند.

دامنه تغییرات نظری این متغیر بین 35 تا 175 است. اما دامنه تغییرات واقعی اندکی متفاوت است. حداقل نمره به­ دست آمده برابر 86 و حداکثر نمره برابر 165 است. جدول شماره 1 توزیع فراوانی میزان هویت ملی را نشان می­دهد. دیده می­شود که بیش‌ترین فراوانی مربوطه به طبقه (147120) است.

تعداد 208 نفر که شامل بیش از 41 درصد پاسخگویان می­شوند، در این طبقه قرار دارند. میانه و مد توزیع نیز در این طبقه قرار دارند. کم‌ترین فراوانی در طبقه (6335) دیده می‌شود که شامل صفر نفر است. تنها 6/7 درصد پاسخگویان در طبقه «پائین» (9164) هویت قرار می­گیرند. 4/27 دانشجویان دارای هویت ملی در حد «خیلی بالا» و 6/41 درصد در حد «بالا» هستند. هویت ملی 4/23 درصد نیز در حد متوسط است.

 

جدول شماره (1): توزیع فراوانی هویت ملی دانشجویان

درصد	تعداد	سطوح هویت	میزان هویت ملی
0	0	خیلی پائین	6335
6/7	38	پائـــین	9164
4/23	117	متوسط	11992
6/41	208	بالا	147120
4/27	137	خیلی بالا	175 148
100	500	جمع

 

مهم­ترین شاخص­های آماری محاسبه شده عبارتند از: میانگین (364/130)، مد (136) میانه (12/134) و انحراف معیار (1/18). توجه شود که میانگین 364/130 در دامنه از حداقل 35 تا حداکثر 175 به میزان قابل توجهی از میانگین نظری (105) بیش‌تر است. این میزان که بر اساس آزمون تک متغیره تفاوت میانگین، با اطمینان بیش از 99/99 درصد معنی‌دار است، حاکی از بالا بودن میزان هویت ملی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی شبستر است.

تعداد 408 نفر از پاسخگویان در مناطق شهری و بقیه که شامل 92 نفر می­شوند، در مناطق روستائی سکونت دارند. توجه شود که نسبت دانشجویان شهری به مراتب بیش‌تر از دانشجویان مناطق روستایی است.

تعداد 12 نفر از دانشجویان از رسانه­ها استفاده نمی­کنند. 4/28 درصد آنان در طی شبانه روز بین 1 الی 2 ساعت از رسانه­ها استفاده می­کنند. هم­چنین 8/44 درصد پاسخگویان به طور متوسط بین 3 الی 4 ساعت از رسانه­ها استفاده می­کنند. میانگین برابر 5/3 ساعت در روز است. تقریبا نیمی از پاسخگویان به میزان یک تا دو ساعت از تلویزیون استفاده می­کنند. میزان استفاده بین 3 الی 4 ساعت نیز شامل تعداد 217 نفر می­شود. 22 نفر نیز تا مرز 6 ساعت از تلویزیون استفاده می­کنند، میانگین استفاده از تلویزیون برابر 43/2 ساعت است. تعداد 135 نفر از اینترنت استفاده نمی­کنند. 4/32 درصد به‌طور متوسط کم‌تر از یک ساعت از اینترنت استفاده می­کنند. 103 نفر نیز یک ساعت از اینترنت استفاده می­کنند، میزان­های استفاده بیش از یک ساعت مربوط به 100 نفر است. میانگین استفاده از اینترنت برابر 09/1 ساعت است.

2/42 درصد در شبانه‌روز ربع ساعت از موبایل استفاده می­کنند. استفاده روزانه نیم ساعت از موبایل از سوی 236 نفر ابراز شده است. 22 نفر روزانه در حدود یک ساعت از موبایل استفاده می­کنند، که شامل 4/4 درصد دانشجویان می­شود. استفاده بیش از یک ساعت مربوط به 28 نفر است. میانگین استفاده از موبایل برابر 5/37 دقیقه است.

فرضیه اصلی این تحقیق به وجود رابطه آماری معنی‌دار بین میزان استفاده از رسانه­ها و میزان هویت ملی تأکید دارد. با درنظر گرفتن این­کــه هم متغیر میزان استفاده از رسانه­ها و هم هویت ملی، در مقیاس فاصله­ای اندازه‌گیری شده­اند، از آزمون r پیــرسون استفاده شــده است. ابتدا برای انجام آزمون ضریب همبستگی از آزمون نرمال بودن متغیرها استفاده شده است. آزمون کولوموگروف– سمیرونف که با استفاده از برنامه spss به‌عمل آمده نشان می­دهد که هردو متغیر دارای توزیع نرمال هستند (z برای هویت ملی برابر12/1 با خطای 2310/0 و برای میزان استفاده از رسانه­ها برابر41/1 با خطای 09/0).

  میــزان همبستگی به‌دست آمده در حد نسبتا ضعیف، اما معنی‌دار است (35/0 =r). جهت همبستگی نیز منفی و غیر هم‌سو است. بنابــراین فرضیه مربوط به «ارتباط بین میزان استفاده از رسانه­ها و میزان هویت ملی» در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر»، تأیید می‌شود. دانشجویانی که به میــزان زیادی از رسانه­ها استفاده می‌کنند، میزان هویت ملی آنان کم‌تر از بقیه دانشجویان است. رابطه بین میزان ساعات استفاده از تلویزیون با هویت ملی برابر23/0 است. رابطه مذکور که برخلاف رابطه حاصل از مقیاس کلی استفاده از رسانه‌ها، دارای علامت مثبت است، نشان می­دهد که با افزایش استفاده از برنامه­های تلویزیون، هویت ملی در نزد دانشجویان نیز تقویت شده و افزایش می یابد. رابطه بین میزان ساعات استفاده از اینترنت با هویت ملی برابر 57/0 است. رابطه مذکور که برخلاف رابطه استفاده از تلویزیون و هم‌سو با رابطه استفاده از (شاخص) رسانه­ها، دارای علامت منفی است، نشان می‌دهد که با افزایش استفاده از برنامه‌های تلویزیون، هویت ملی در نزد دانشجویان تضعیف شده و کاهش می­یابد.

آزمون فرضیه دوم این تحقیق نشان داد که بین رشته تحصیلی و هویت ملی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر ارتباط معنی‌داری وجود ندارد. باتوجه به نتیجه به‌دست آمده از آزمون آنالیز واریانس (45/2=f)، میانگین هویت ملی تفاوت معنی­داری در بین رشته­های تحصیلی دانشجویان ندارد. این رابطه با اطمینان بیش از 95درصد قابل تعمیم به جامعه آماری است. کم‌ترین میزان هویت ملی مربوط به دانشجویان رشته­های مکانیک، برق و معماری و گرافیک و بیش‌ترین میزان هویت ملی مربوط به رشته­های برق، عمران و ادبیات فارسی است. توجه شود که با وجود تفاوت­هایی در میزان هویت ملی در بین دانشجویان رشته­های مختلف، جهت و هم‌سویی خاصی از نظر ساختار هویت در بین رشته­های تحصیلی به چشم نمی­خورد.

فرضیه سوم این تحقیق نشان داد که بین سن و هویت ملی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر رابطه وجود دارد. با توجه به (29/0=r) می­توان نتیجه گرفت که به میزان افزایش سن دانشجویان، میزان هویت ملی در بین آنان نیز بیش‌تر می­شود. بنا براین ارتباط هم‌سو و معنی‌داری بین این دو متغیر وجود دارد

آزمون تفاوت میانگین که به منظور مقایسه هویت ملی در بین دانشجویان دختر و پسر (فرضیه چهارم) به­ عمل آمد، نشان داد که بین جنسیت و هویت ملی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر رابطه معنی‌داری وجود ندارد. با توجه به نتیجه آزمون تفاوت میانگین (71/1=t)، تأثیرجنسیتبرهویت ملیاز نظر آماری معنادارنبود. هم­چنین بین محل سکونت دانشجویان و هویت ملی تفاوت معنی‌داری وجود ندارد. با توجه به نتیجه آزمون تفاوت میانگین (9/0=t) می­توان گفت که بین محل سکونت دانشجویان و میزان هویت ملی آنان رابطه معنی‌داری وجود ندارد. بنابراین فرضیه (پنجم) اصلی رد می‌شود.

نتیجه به‌دست آمده از آزمون فرضیه ششم نشان داد که بین ترم تحصیلی و هویت ملی دانشجویان تفاوت معنی‌داری وجود دارد. بالاترین میزان هویت ملی مربوط به ترم‌های 4 و هشتم و سپس، 6 و 7 و  کم‌ترین میزان هویت ملی مربوط به ترم‌های ا و 3 است. توجه شود که حضور و سابقه کم‌تر دانشجو در دانشگاه موجب پائین بودن هویت ملی است. اما حضور متوسط از نظر زمانی و ترم موجب افزایش و بهبود هویت ملی است.

 

بحث و نتیجه‏گیری

نتایج حاصله از فرضیه اول این تحقیق نشان داد که بین میزان استفاده دانشجویان از رسانه­ها و هویت ملی آن­ها رابطه معنی‌داری وجود دارد. هدف از طرح این فرضیه این بود که آیا بین استفاده دانشجویان از رسانه­ها و هویت ملی دربین آن­ها رابطه وجود دارد یا خیر؟ بنابراین دانشجویانی از رسانه­ها استفاده بیش‌تری می­کنند، هویت ملی آنان تضعیف می­شود. با توجه میزان رابطه (35/0 =r) می‌توان نتیجه گرفت که رابطه منفی و معنی‌داری بین هویت ملی دانشجویان و استفاده آن­ها از رسانه­ها وجود دارد و فرضیه مورد نظر تایید می­شود. هم­چنین در پی تحقیق­هایی که شهابی، پرچمی، ملکی و عباسپور، حمید مولانا، آقازاده و جاناتان چک در این مورد انجام داده­اند نشان داده شده که بررسی فوق با این تحقیق­ها هم­خوانی داشته و آن­ها را تأیید می‌کند. رابطه بین‌رسانه و هویت ملی جزوالزامات‌ نظری است. دانشجویی که از رسانه­ها در سطح وسیع­تری استفاده می­کند، علقه­های ملی و وطنی او تحت تأثیر میزان استفاده از محتوای رسانه­ها خواهد بود. اگر رسانه­ها همگام با جریان­های جهانی شدن به حرکت در آیند، هویت ملی مخاطبان را تضعیف خواهند نمود. در این میان نقش استفاده از اینترنت به‌طور آشکاری قابل توجه است. دانشجویان به‌میزانی‌که از اینترنت استفاده می­کنند، هویت ملی آنان تضعیف می­شود. اما رابطه مثبت و هم­سوی استفاده از تلویزیون و هویت ملی نشانگر آن است که محتوای برنامه­های تلویزیون در جهت تحکیم هویت ملی جوانان ایرانی است.

کتاب «تاثیر اینترنت بر هویت ملی» در پی‌شناخت رابطه بین استفاده از اینترنت و هویت ملی کاربران، در کنار شناخت وضعیت هویت ملی کاربران و هم­چنین شناخت عوامل تاثیرگذار بر هویت ملی کاربران، است. برخی یافته­های این پژوهش در مدل رگرسیونی و با متغیرهایی چون «میزان استفاده، واقعی تلقی کردن محتوای سایت­ها، مشارکت و فعال بودن، انگیزه و هدف کاربران» بدین شرح است. متغیر مدت استفاده کاربران از اینترنت به میزان 32/0 بر هویت ملی آن­ها تاثیر دارد و این مطلب گویای آن است که به ازای هر واحد کاهش در مدت استفاده کاربران از اینترنت 32/0 به میزان هویت ملی آن­ها افزوده می‌شود(عباسی و دیگری، 1389: 111-93).

در این بررسی، میزان هویت ملی در بین رشته­های تحصیلی تفاوت معنی‌داری نشان نداد. این یافته با یافته­های(دوران، 1386: 39) که تفاوت­های آشکاری را بین‌میزان هویت ملی رشته­های مختلف تحصیلی به‌دست آورده، مغایر می­باشد. بر مبنای کار تحقیقی «دوران»، دانشجویان رشته­های علوم انسانی نسبت به دانشجویان رشته­های ‌فنی از هویت‌ملی بالاتری برخوردارند. هم­چنین حقیقتیان، غضنفری و اکبرآبادی نیز نتیجه­های مشابهی را در مورد تفاوت میزان هویت ملی با تکیه بر بالا بودن نمرات هویت ملی رشته‌های علوم انسانی در بین دانش آموزان به‌دست آورده­اند(حقیقتیان و دیگری، 1390: 79).

رابطه بین سن و هویت ملی که در این تحقیق به‌دست آمده است، ضمن این­که با نتایج برخی از تحقیق‌ها از جمله تحقیق آقای «قیصری» مغایر است، به‌طور آشکاری در مجموعه نظریه­های مرتبط از جمله نظریه بلومر و تحقیق آقای شهابی قرار داشته و با آنان هم­سو است. این گروه از مطالعه­ها نیز بر تفاوت­های میزان هویت ملی در بین سنین مختلف تأکید دارند.

یکسان بودن میزان هویت ملی در بین دانشجویان دختر و پسر بایافته­هایگزارشتحقیقی رضایی، عابدینی و منصوری (1390) مبنی بر نبود تفاوت هویت ملی بین زنان و مردان و هم­چنین هم‌سانی هویتی دوجنس هماهنگ است. هم­چنین با پژوهش جهانگیری مبنی برعدم وجود تفاوت جنسیتی در هویت ملی دانشجویان شیراز(جهانگیری، 1390: 59)، هم­آهنگ است.

 فرضیه پنجم این تحقیق نشان داد که بین محل سکونت دانشجویان و هویت ملی تفاوت معنی‌داری وجود ندارد. یعنی در اصل در بین همه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر تفاوت معنی‌داری بین هویت ملی دو گروه دانشجویان شهری و روستایی وجود ندارد این نتیجه، با نتایج تحقیق خانم سفیری (1386) که بیانگر وجود تفاوت­های هویت ملی براساس محل سکونت بوده، مغایرت، اما با تحقیق لهسائی‌زاده در مورد نبود تفاوت هویت ملی برمبنای منطقه سکونت در بین اعراب ایران، مطابقت دارد. با وجود اتلاق واژه­هایی نظیر شهر و روستا که به ظاهر ممکن است تفاوت­های ماهوی را از نظر برخی ویژگی­ها به ذهن متبادر سازد، امروزه گسترش آگاهی­های عمومی مخصوصا در محیط­های علمی، بر تفاوت­های شهر و روستا چیره شده و از این نقطه نظر، دانشجویان دو گروه را در یک زمره قرار داده است.

در جدول شماره (2) رابطه هویت ملی با هریک از متغیرهای مستقل که از طریق آزمون فرضیه­ها حاصل شده، نوشته شده است. توجه ­شودکه فقط ارتباط سه عامل جنسیت، محل سکونت و رشته تحصیلی معنی‌دار نبوده و سایر فرضیه­ها تأیید شده­اند.

  در مجموع می­توان نتیجه گرفت که هویت ملی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر در حد بالاتر از میانگین نظری است و در این زمینه وضیت مطلوبی حاکم است و جای آن دارد که بتوان با روش‌های مناسبی ضمن حفظ وضع موجود، بر هویت ملی دانشجویانافزود.

 

 

 

 

جدول شماره(2): خلاصه‌ای از روابط بین هویت ملی و سایر متغیرها

متغیرها	رابطه	نتیجه
جنس رشته تحصیلی سن ترم تحصیلی استفاده از رسانه­ها محل سکونت	رابطه وجود ندارد. رابطه وجود ندارد. رابطه وجود دارد. رابطه وجود دارد رابطه وجود دارد. رابطه وجود ندارد.	پسران مساوی دختران ـــــ  29/0=r ترمهای هشتم و چهارم بیش‌تر از ترمهای اول، سوم و پنجم 35/0 r= تلویزیون تأثیر مثبت، اینترنت و موبایل تأثیر منفی ــــ

در این رابطه می­توان گفت کهدانشجویان بیش‌تر به احساسات ملی توجه می­کنند و هم­چنین آنان ارزش‌ها و عناصر دینی را خیلی با اهمیت تلقی می­کنند. آنان علاقه زیادی به پرچم و سایر نمادهای ملی دارند و در مقابل به جهان وطنی نیز اهمیت بیش‌تری می­دهند. با وجود این، عشق و علاقه به سرزمین در وجود آن­ها بسیار زیاد است. عناصر تاریخی و فرهنگی را دوست داشته و آن­ها را نیز خیلی مفید می‌دانند. زمانی که دیگران بخواهند در سطح ملی از آنان سبقت بگیرند، تا حدودی زیادی ناراحت می‌شوند. هویت بالای ملی در نزد آنان صرفا برای منافع شخصی نیست. از کاربرد پرچم در لباس و نمادهای منزل خیلی خوششان نمی­آید ولی دشواری حفظ کشور را به هر قیمتی به جان می­خرند.

 ضریب تغییرات محاسبه شده برای متعیر هویت ملی برابر 138/0 می‌باشد. این میزان نشان‌دهنده پراکندگی نسبتا کم‌تر هویت ملی دربین دانشجویان است. به­عبارت دیگر تفاوت‌های بسیار زیادی در هویت ملی از نظر شدت و حدت به چشم نمی­خورد. 93درصد نمره­های مشاهده شده در دامنه 90 تا 125 تجمع یافته­اند. درصورتی­که دامنه تغییرات نظری بین 35 الی 175 است. بنابراین هویت ملی دانشجویان نسبتا مشابه و نزدیک به هم است. به نظر می‌رسد که اساسا یک نوع هم­گونی و مشابهت در این زمینه در بین دانشجویان حاکم است. با وجود این نمی­توان گفت که همگی یا اکثریت دارای هویت ملی یکسان هستند. چرا که میزان‌های هویت در دامنه­ای از حداقل 65 تا حداکثر 165 پراکنده شده­اند ولی این پراکندگی خیلی شدید نیست. آزمون نرمال بودن نیز گویای مشابهت توزیع آماری این متغیر با توزیع نرمال نظری است. همین توزیع نرمال نیز با در نظر گرفتن جامعه آماری دانشجویی شایسته تأمل بیش‎تری است. پس اگر توزیع این صفت در بین دانشجویان دارای توزیع نرمال باشد بنابراین می‎توان گفت که دانشگاه و دانشجویان که در ارتباط مستقیم با دگرگونی­های هویت ملی هستند، بیش از سایر بخش‎های جامعه باید انتظار هم­گرائی داشت و اساساً دانشجویان دارای توان بالفعل لازم در این زمینه هستند. شاید لازم باشد دانشگاه به منظور بهبود بخشیدن و ارتقای هویت ملی، که لازمه هم­گرایی هر چه بیش‌تر ملی است، برنامه‌ریزی­های علمی و آموزشی وسیع­تر و موثرتری برای دانشجویان به عمل آورد.

در همین رابطه می‌توان به نقش متغیر ترم نیز اشاره نمود. دانشجویان ترم اول هنوز نگرش­های لازم را کسب نکرده­اند، بنابراین هویت ملی آنان در حد قابل قبولی نیست. بر عکس این وضعیت، در ترم‌های بالا نیز به دلیل حضور بیش از حد در دانشگاه که به نوعی با عدم موفقیت نیز همراه هست، نگرش­های آنان نسبت به دروس و سایر عناصر آموزشی به سمت منفی می­گراید. این امر در ترم­های میانی که به نوعی با انگیزه­های فعالانه دانشجویان نیز قابل تبیین است، وضعیت دیگری به خود می­گیرد و بنابراین شاهد میزان­های بالاتری از هویت ملی هستیم. این امر از زاویه­های دیگری هم قابل بررسی است. ممکن است در اصل هیچ نوع روند خاصی در ارتباط با ترم تحصیلی وجود نداشته باشد. در این صورت کنترل عوامل متعدد مرتبط و موثر، گره­گشای زوایای پنهان خواهد بود. یقینا انگیزه­های دانشجویان، اندیشه­ها و گرایش­های استادان، تأثیر عمومی جو دانشگاه بر افکار و اندیشه­ها و عوامل دیگری در پشت سرترم تحصیلی نهفته­اند که این موضوع لازمه مطالعه و بررسی­های علمی جداگانه­ای است.

 نبود تفاوت‌های معنی‌دار بین هویت ملی دربین دانشجویان رشته­های مختلف نشان‌دهنده اهمیت، ارزش و توجه هم‌سان دانشجویان رشته­های مختلف نسبت به این امر ملی است. هم‌چنین می‌توان شیوه­های تدریس، محتوای مطالب و حتی انگیزه­های دانشجویان در این زمینه را موثر دانست. با در نظر گرفتن این که برخی از رشته­های علوم فنی دارای بالاترین نمره در هویت ملی هستند، بنابراین به نظر می‌رسد که آشنائی دانشجویان این رشته با شیوه­ها، عناصر و سبک­های هویت در این میان بی تأثیر نباشد (البته بحث تبیین یقینا بر عهده تحقیق­های آینده خواهد بود). براساس اطلاعات به‌دست آمده، می‌توان نتیجه گرفت دانشجویان رشته­های مختلف در زمینه هویت ملی از مشابهت بسیار زیادی برخوردارند. مهم­ترین تفاوت­ها براساس ساختار رشته تحصیلی دانشجویان را می­توان بر مبنای میانگین مشاهده شده هر رشته و میانگین کل، مشاهده نمود.

پیشنهادها و راهکارها

  با درنظر گرفتن نتیجه­های به­دست آمده، بهتر است تا به منظور نیل به هویت ملی مطلوب­تر در بین دانشجویان، میزان استفاده آنان از رسانه­ها مورد توجه و به لحاظ علمی مورد کنترل قرار گیرد. استفاده و کمک گرفتن از راهنمایی­های متخصص­های روان‌شناسی، روان‌شناسی‌اجتماعی، جامعه‌شناسی و متخصص­های اصلاح رفتار از راه‌های مطمئن حصول به این امر می‌باشد.

1. توجه به اهمیت افزایش مهارت‌های شناختی و آشنائی مربوط به عناصر هویت ملی دانشجویان و به موازات آن تغییرنگرش­های منفی آنان از طریق برپایی کارگاه­ها، نمایشگاه­ها و نیز جلب توجه همگانی دانشجویان به اهمیت و نقش ایران در عرصه جهانی.
2. می‌توان از روش­های مختلفی نظیر آموزش عناصر هویت ملی مثل سرزمین، احساسات ملی و آشنائی با تاریخ و فرهنگ و مقایسه آن با سایر ملت­ها و جامعه­ها را برای دانشجویان در نظر گرفت. این امر به خصوص از نظر موقعیت شخصی دانشجویان در مسیر زندگی در آینده نیز حائز اهمیت است.

3. از آن‌جائی­که درتبیین هر پدیده‌ انسانی عوامل متعددی دخالت دارند، لذا پژوهشگران می­توانند متغیرهای دیگری را نیز (برای رسیدن به یافته­های جدید و تبیین­هایی بهتر و بیش‌تر وعمیق­تر) مورد مطالعه و بررسی قرار دهند. ویژگی­های شخصیتی، هوش و مخصوصا ابعاد و جنبه­های دیگری از جمله نگرش­های دانشجویان را می­توان به­عنوان متغیرهای پیشنهادی برشمرد.

4. براساس نتایج به‌دست آمده هویت ملی دانشجویان ترم اول درمقایسه با ترم‌های بعدی بسیار پائین است. لذا به‌منظور برطرف نمودن این‌مشکل و ارتقای این عنصراصیل ملی در نزد دانشجویان در ترم اول نیز می‌توان از روش‌های مختلفی نظیر آموزش عناصر هویت ملی مثل سرزمین، احساسات ملی و آشنایی با تاریخ و فرهنگ و مقایسه آن با سایر ملت‌ها و جوامع را برای دانشجویان در نظر گرفت. این امر به خصوص از نظر موقعیت شخصی دانشجویان در مسیر زندگی در آینده نیز حائز اهمیت است.

 

تشکر و قدردانی        

 این‌مقاله از طرح تحقیقاتی مصوب معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر           (شماره 51952890824007) استخراج شده که لازم می­دانیم از حمایت­های معنوی و مادی آن معاونت محترم تشکر کنیم. هم­چنین ازهمکار گرامی این پژوهش، آقای مهدی شاه‌نظری که از نظر­ها و همکاری­های ارزنده ایشان استفاده نموده­ام، سپاسگزاری نمایم.

منابع

 احمدلو، ح و همکار. (1381). رابطه هویت ملی و هویت قومی در بین جوانان تبریز.  فصلنامه مطالعات ملی، سال چهارم.  شماره13.   

 افروغ،  ع. (1381).  هویت شناسی مذهبی و باورهای دینی ایرانیان. مجموعه مقالات جامعه و فرهنگ. جلد چهارم، تهران: انتشارات  فرهنگ و ارشاد اسلامی.

 جهانگیری، ج.(1390). بررسی رابطه‌ سرمایه‌اجتماعی و هویت‌ملی (نمونه‌ مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه شیراز). مجله‌علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال هقتم، شماره دوم، دانشگاه فردوسی مشهد.

 چلبی، م. (1375). جامعه‌شناسی نظم. تهران: نشر نی.

 حاجی خیاط،  ع. (1383). بر‌رسی وضعیت هویت ملی کارکنان بخش اجرائی دولت در استان  آذربایجان‌شرقی. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان آذربایجان شرقی.

 حاجی خیاط، علیرضا. (1382). تبیین ابعاد هویت. مجله علوم تربیتی و روان‌شناسی،  دانشگاه فردوسی مشهد. ویژه نامه هویت،  جلد چهارم، شماره اول.

 حافظ نیا، م و همکار. (1385). تأثیر جهانی شدن بر هویت  ملی (مطالعه موردی  دانشجویان دانشگاه­های دولتی شهر تهران). فصلنامه‌ژئوپلیتیک، شماره 6، تهران.

 حقیقتیان، م و همکاران. (1390). هویت ملی و برخی عوامل موثر بر آن در بین دانش آموزان مقطع متوسطه اصفهان. جامعه‌شناسی کاربردی. سال بیست و دوم. شماره 41.

 دارابی، ج. (1383). بررسی و تعیین نوع هویت‌فردی، ملی و مذهبی در نوجوانان. معاونت پژوهشی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران.   

 دوران. ب. (1386). هویت ملی و تعامل در فضای سایبرنتیک. پرتال علومی انسانی. 

 رزازی­فر، ا. (1379). الگوی جامعه شناختی هویت ملی در تهران با تأکید بر رابطه میان  هویت  ملی و  ابعاد آن.  فصلنامه مطالعات ملی،  شماره  5. 

 رضائی، ا و همکاران. (1390). جایگاه برنامه‌های درسی دانشگاهی در تقویت هویت ملی دانشجویان. فصلنامه  مطالعات ملی. سال دازدهم. شماره 45.

  سفیری، خ و همکار. (1388). بررسی هویت دینی و ملی جوانان شهر تهران با تاکید برتاثیرخانواده. پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، گروه علوماجتماعی، دانشگاه الزهرا. نشریهشماره­ ۲.

 عباسپور. ع. (1387). بررسی جامعه‌شناختی نگرش جوانان نسبت به هویت ملی و مولفه­های  آن (مطالعه موردی: جوانان 16 تا  29 ساله  شهرستان رودسر استان گیلان). فصلنامه دانش  انتظامی، شماره مسلسل 38.

 عبدالهی. م. (1372). جامعه‌شناسی بحران هویت، فصلنامه پژوهش. تهران: شماره 2 و 3  سال اول.

 عباسی، م و همکار. (1389). تأثیر اینترنت بر هویت ملی. تهران: انتشارات پژوهشکده  مطالعات راهبردی

 گدازگر، ح. (1380). مطالعه تطبیقی هویت ملی از دیدگاه دکتر شریعتی و جمهوری اسلامی ایران. مجموعه مقالات کنگره ملی بازشناسی دکتر شریعتی. جلد دوم.

 گل‌محمدی، ا. (1380). جهانی شدن و بحران هویت. فصلنامه مطالعات ملی. سال سوم شماره  10.

 مجتهدزاده، پ. (1377). هویت ایرانی در آستانه سده بیست و یکم. ماهنامه اطلاعات سیاسی– اقتصادی، سال دوازدهم، شماره  129 و 130.

 منتظرقائم، م. (1379). رسانه­های جمعی و هویت. فصلنامه مطالعات ملی، شماره 4.  

 نقیب‌زاده، ا. (1383). هویت ملی و عوامل بحران آن در ایران.  گردآوری: علی اکبر علی‌خانی‌. تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، چاپ اول.

 یوسفی، ع. (1380). روابط بین قومی و تأثیر آن بر هویت ملی اقوام در ایران. فصلنامه مطالعات ملی،  شماره 8 ، سال دوم، تهران.

Borgatta, E, F & Borgatta, M. (1992). Encyclopedia of sociology. Mac millan. 

Guibernau, M and Goldblatt. D. (2000). Identity and Nation. In Kath Woodward (Ed). Questioning Identity: Gender, Class, Nation. London: Rutledge in association With the Open  University.

jankowski, N. W. (2002). Creating Community with Media: (History, Theories and  Scientific Investigations). In Leah A. Lievrouw & Sonia Livingstone (Eds.) Handbook of  New Media (Social Shaping and Consequences of ICTs). London: Sage Publications.

 

Salazar, J. M. (1998). Social Identity and National Identity. In Stephen Worchel; Tomlinson, J. (1999). Globalization and Culture، Cambridge: polity.

Wiggins. J & james vander berety. (1994). Social psychology. London. Sage publication.

Woodward, K. (2000). Questioning identity: Gender, Class, and nation. London: Rutledge in association with the Open University.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

1-  عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر. گروه علوم اجتماعی. شبستر– ایران.  Email: [e-mail]                           

 

[2]- Giddens

[3]-Hall

[4] -Jenkins

[5]- Stricker

[6]- Serp

مراجع

 احمدلو، ح و همکار. (1381). رابطه هویت ملی و هویت قومی در بین جوانان تبریز.  فصلنامه مطالعات ملی، سال چهارم.  شماره13.   

 افروغ،  ع. (1381).  هویت شناسی مذهبی و باورهای دینی ایرانیان. مجموعه مقالات جامعه و فرهنگ. جلد چهارم، تهران: انتشارات  فرهنگ و ارشاد اسلامی.

 جهانگیری، ج.(1390). بررسی رابطه‌ سرمایه‌اجتماعی و هویت‌ملی (نمونه‌ مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه شیراز). مجله‌علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال هقتم، شماره دوم، دانشگاه فردوسی مشهد.

 چلبی، م. (1375). جامعه‌شناسی نظم. تهران: نشر نی.

 حاجی خیاط،  ع. (1383). بر‌رسی وضعیت هویت ملی کارکنان بخش اجرائی دولت در استان  آذربایجان‌شرقی. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان آذربایجان شرقی.

 حاجی خیاط، علیرضا. (1382). تبیین ابعاد هویت. مجله علوم تربیتی و روان‌شناسی،  دانشگاه فردوسی مشهد. ویژه نامه هویت،  جلد چهارم، شماره اول.

 حافظ نیا، م و همکار. (1385). تأثیر جهانی شدن بر هویت  ملی (مطالعه موردی  دانشجویان دانشگاه­های دولتی شهر تهران). فصلنامه‌ژئوپلیتیک، شماره 6، تهران.

 حقیقتیان، م و همکاران. (1390). هویت ملی و برخی عوامل موثر بر آن در بین دانش آموزان مقطع متوسطه اصفهان. جامعه‌شناسی کاربردی. سال بیست و دوم. شماره 41.

 دارابی، ج. (1383). بررسی و تعیین نوع هویت‌فردی، ملی و مذهبی در نوجوانان. معاونت پژوهشی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران.   

 دوران. ب. (1386). هویت ملی و تعامل در فضای سایبرنتیک. پرتال علومی انسانی. 

 رزازی­فر، ا. (1379). الگوی جامعه شناختی هویت ملی در تهران با تأکید بر رابطه میان  هویت  ملی و  ابعاد آن.  فصلنامه مطالعات ملی،  شماره  5. 

 رضائی، ا و همکاران. (1390). جایگاه برنامه‌های درسی دانشگاهی در تقویت هویت ملی دانشجویان. فصلنامه  مطالعات ملی. سال دازدهم. شماره 45.

  سفیری، خ و همکار. (1388). بررسی هویت دینی و ملی جوانان شهر تهران با تاکید برتاثیرخانواده. پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، گروه علوماجتماعی، دانشگاه الزهرا. نشریهشماره­ ۲.

 عباسپور. ع. (1387). بررسی جامعه‌شناختی نگرش جوانان نسبت به هویت ملی و مولفه­های  آن (مطالعه موردی: جوانان 16 تا  29 ساله  شهرستان رودسر استان گیلان). فصلنامه دانش  انتظامی، شماره مسلسل 38.

 عبدالهی. م. (1372). جامعه‌شناسی بحران هویت، فصلنامه پژوهش. تهران: شماره 2 و 3  سال اول.

 عباسی، م و همکار. (1389). تأثیر اینترنت بر هویت ملی. تهران: انتشارات پژوهشکده  مطالعات راهبردی

 گدازگر، ح. (1380). مطالعه تطبیقی هویت ملی از دیدگاه دکتر شریعتی و جمهوری اسلامی ایران. مجموعه مقالات کنگره ملی بازشناسی دکتر شریعتی. جلد دوم.

 گل‌محمدی، ا. (1380). جهانی شدن و بحران هویت. فصلنامه مطالعات ملی. سال سوم شماره  10.

 مجتهدزاده، پ. (1377). هویت ایرانی در آستانه سده بیست و یکم. ماهنامه اطلاعات سیاسی– اقتصادی، سال دوازدهم، شماره  129 و 130.

 منتظرقائم، م. (1379). رسانه­های جمعی و هویت. فصلنامه مطالعات ملی، شماره 4.  

 نقیب‌زاده، ا. (1383). هویت ملی و عوامل بحران آن در ایران.  گردآوری: علی اکبر علی‌خانی‌. تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، چاپ اول.

 یوسفی، ع. (1380). روابط بین قومی و تأثیر آن بر هویت ملی اقوام در ایران. فصلنامه مطالعات ملی،  شماره 8 ، سال دوم، تهران.

Borgatta, E, F & Borgatta, M. (1992). Encyclopedia of sociology. Mac millan. 

Guibernau, M and Goldblatt. D. (2000). Identity and Nation. In Kath Woodward (Ed). Questioning Identity: Gender, Class, Nation. London: Rutledge in association With the Open  University.

jankowski, N. W. (2002). Creating Community with Media: (History, Theories and  Scientific Investigations). In Leah A. Lievrouw & Sonia Livingstone (Eds.) Handbook of  New Media (Social Shaping and Consequences of ICTs). London: Sage Publications.

 

Salazar, J. M. (1998). Social Identity and National Identity. In Stephen Worchel; Tomlinson, J. (1999). Globalization and Culture، Cambridge: polity.

Wiggins. J & james vander berety. (1994). Social psychology. London. Sage publication.

Woodward, K. (2000). Questioning identity: Gender, Class, and nation. London: Rutledge in association with the Open University.