سرمایه اجتماعی و تبیین رابطۀ آن با احساس امنیت اجتماعی (مطالعه موردی: شهرستان کاشان)

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 1، دوره 3، شماره 8، آبان 1389، صفحه 7-24   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

عباس بحری‌پور¹؛ ابوالفضل ذوالفقاری²

¹کارشناس ارشد رشته جامعه‌شناسی.

²استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شاهد.

چکیده

احساس امنیت اجتماعی در مقالۀ حاضر به چهار بعد امنیت فردی، امنیت اقتصادی، امنیت سیاسی و امنیت جامعه­ای تقسیم شده و تأثیر سرمایه اجتماعی افراد با مؤلفه­های شبکۀ مشارکت اجتماعی، هنجار اعتماد، هنجار عمل متقابل و آگاهی اجتماعی بر آن، مورد بررسی قرار گرفته­ است. تحقیق به روش پیمایشی و با استفاده از ابزار پرسشنامه در بین ساکنین 18 سال و بالاتر شهرستان کاشان که به تعداد 236750 نفر بود، در سال 1391 به انجام رسیده­ است. در این تحقیق از شیوۀ نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای استفاده شده و حجم نمونه مورد مطالعه با استفاده از فرمول کوکران 362 محاسبه گردید که با وجود توزیع 400 نمونه­ای پرسشنامه فقط 359 نفر حاضر به پاسخگویی شدند که اطلاعات مورد نیاز از آن­ها استخراج گردید. مهم­ترین نتایج حاصل از آزمون رابطۀ بین متغیرهای تحقیق نشان داد که؛ سرمایه اجتماعی شهروندان بر احساس امنیت اجتماعی آن­ها تأثیر گذار است. هم­چنین بین سه بعد از چهار بعد اندازه­گیری شده از سرمایه اجتماعی در این تحقیق یعنی اعتماد اجتماعی، شبکۀ مشارکت اجتماعی و آگاهی اجتماعی با احساس امنیت اجتماعی تفاوت معنی­داری مشاهده گردیده است و این تفاوت در بعد هنجار عمل متقابل مشاهده نشد. ضمن این­که بین متغیرهای زمینه­ای جنس، سن، وضعیت تأهل، شغل، مقطع تحصیلی ومیزان هزینۀ خانواده با احساس امنیت اجتماعی دراین تحقیق هیچ­گونه رابطۀ معنی­داری ملاحظه نگردید.
در انجام تحلیل رگرسیون چند متغیره در این تحقیق در مجموع پنج متغیر سن، مشارکت اجتماعی، هنجار عمل متقابل، هنجار اعتماد و آگاهی وارد معادله گردیدندکه از میان آن­ها دو متغیر آگاهی و اعتماد درمعادله باقی ماندند، بطوری­که ضریب تبیین آن­ها برابر 36 درصد و درمجموع با توجه به بتای استاندارد شده، میزان اثر آگاهی 48/0 درصد و میزان اثر اعتماد 25/0 درصد می­باشد.

کلیدواژه‌ها

احساس امنیت اجتماعی1؛ اعتماد اجتماعی؛ سرمایه اجتماعی2؛ آگاهی اجتماعی

اصل مقاله

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال دوم، شماره هشتم، پائیز 1389

ص ص 24 - 7

 

 

 

 

 

سرمایه اجتماعی و تبیین رابطۀ آن با احساس امنیت اجتماعی

(مطالعه موردی: شهرستان کاشان)

عباس بحری­پور¹

دکتر ابوالفضل ذوالفقاری²

تاریخ دریافت مقاله:24/1/1392       

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:31/3/1392

چکیده

احساس امنیت اجتماعی در مقالۀ حاضر به چهار بعد امنیت فردی، امنیت اقتصادی، امنیت سیاسی و امنیت جامعه­ای تقسیم شده و تأثیر سرمایه اجتماعی افراد با مؤلفه­های شبکۀ مشارکت اجتماعی، هنجار اعتماد، هنجار عمل متقابل و آگاهی اجتماعی بر آن، مورد بررسی قرار گرفته­ است. تحقیق به روش پیمایشی و با استفاده از ابزار پرسشنامه در بین ساکنین 18 سال و بالاتر شهرستان کاشان که به تعداد 236750 نفر بود، در سال 1391 به انجام رسیده­ است. در این تحقیق از شیوۀ نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای استفاده شده و حجم نمونه مورد مطالعه با استفاده از فرمول کوکران 362 محاسبه گردید که با وجود توزیع 400 نمونه­ای پرسشنامه فقط 359 نفر حاضر به پاسخگویی شدند که اطلاعات مورد نیاز از آن­ها استخراج گردید. مهم­ترین نتایج حاصل از آزمون رابطۀ بین متغیرهای تحقیق نشان داد که؛ سرمایه اجتماعی شهروندان بر احساس امنیت اجتماعی آن­ها تأثیر گذار است. هم­چنین بین سه بعد از چهار بعد اندازه­گیری شده از سرمایه اجتماعی در این تحقیق یعنی اعتماد اجتماعی، شبکۀ مشارکت اجتماعی و آگاهی اجتماعی با احساس امنیت اجتماعی تفاوت معنی­داری مشاهده گردیده است و این تفاوت در بعد هنجار عمل متقابل مشاهده نشد. ضمن این­که بین متغیرهای زمینه­ای جنس، سن، وضعیت تأهل، شغل، مقطع تحصیلی ومیزان هزینۀ خانواده با احساس امنیت اجتماعی دراین تحقیق هیچ­گونه رابطۀ معنی­داری ملاحظه نگردید.

در انجام تحلیل رگرسیون چند متغیره در این تحقیق در مجموع پنج متغیر سن، مشارکت اجتماعی، هنجار عمل متقابل، هنجار اعتماد و آگاهی وارد معادله گردیدندکه از میان آن­ها دو متغیر آگاهی و اعتماد درمعادله باقی ماندند، بطوری­که ضریب تبیین آن­ها برابر 36 درصد و درمجموع با توجه به بتای استاندارد شده، میزان اثر آگاهی 48/0 درصد و میزان اثر اعتماد 25/0 درصد می­باشد.

واژگان کلیدی: احساس امنیت اجتماعی¹، اعتماد اجتماعی، سرمایه اجتماعی²، آگاهی اجتماعی.

 

بیان مسأله

انسان برای تسلط بر طبیعت، فرار از ناامنی و تهدید، تأمین نیازهای اساسی خود و در یک کلمه برای دست­یابی به امنیت و احساس ایمنی، زندگی اجتماعی را برگزید. وانگهی به موازات گسترش اجتماعات و پیچیده­تر شدن روابط وتعاملات اجتماعی، وارد روابط گوناگونی شد که عرصه­های زندگی را تحت عناوین اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... از هم متمایز کرده و امنیت او را تحت­الشعاع قرار داد. بدین ترتیب، بشر با تجمع و تشکیل جامعه، بستری نو برای تهدید امنیت خود فراهم آورد که از زندگی جمعی او ناشی می­شد. او که برای فرار از ناامنی و دست­یابی به احساس امنیت، جامعه را تشکیل داده بود، به زودی دریافت که این بار امنیت­اش نه تنها از سوی طبیعت و عوامل طبیعی، بلکه از سوی انسان­ها و عوامل گوناگون اجتماعی، اقتصادی، و سیاسی نیز تهدید می­شود. از این رو دغدغه همیشگی او جهت دست­یابی به احساس امنیت در مقولۀ جدید تحت عنوان «احساس امنیت اجتماعی» ظهور کرد که در پی تأمین آن علل و اسباب لازم را باید شناخت(نبوی و دیگری، 1389: 74).

جامعه ایران از دیرباز با مسألۀ حفظ خود در مقابل تهدیدات بیرونی مواجه بوده است. موقعیت ژئوپولیتیک و قرار گرفتن ایران در مسیر راه­های تجاری عمده و هم­چنین اهمیت جایگاه این کشور به عنوان محل تلاقی راه­های بازرگانی و تجاری عمده جهان و پل ارتباط دهنده سه قاره مهم جهان از یک سو و پراکندگی سرزمین و فلات نسبتاً خشک و بی آب ازسوی دیگر، تاریخ این کشور را عرصۀ نزاع­های داخلی و خارجی و اختلاط دائمی فرهنگ­ها ساخته­است.

از همین رو و بنابراین ویژگی، فرهنگ سیاسی و عمومی  ایرانیان تحت تأثیر تهدیدات مختلف درونی و بیرونی شکل خاصی به خود گرفته ­است. با رشد وگسترش شهرنشینی و ایجاد نهادهای اجتماعی جدید، مسألۀ امنیت در کشور نیز ابعاد تازه­ای به خود گرفته ­است. به ویژه این که ایران همواره با مسالۀ گذار درگیر بوده ­است، وضعیتی که در آن جامعه نه کاملاً در حالت مدرن و جدید قرار دارد و نه کاملاً از شکل سنتی برخوردار است. شرایط گذار جامعه ملازم با تزلزل در ارزش­ها وهنجارهای جا افتاده است که تبعات آن بر روی فرد و کلیت جامعه قابل تشخیص می­باشد. تزلزل ارزش­ها و هنجارها، تأثیر مستقیمی بر وقوع ناهنجاری­ها، آسیب­ها، انحرافات، جرم وجنایت، اعتیاد و خودکشی به مثابه مظاهر مختلف ناامنی اجتماعی و هم­چنین احساس امنیت اجتماعی دارد.

یکی ازعواملی که در احساس امنیت اجتماعی می­تواند نقش مهمی بازی کند، سرمایه اجتماعی است. سرمایۀ اجتماعی را می­توان علاوه بر آثار و پیامدهای اقتصادی آن، از جهت آثار و پیامدهای اجتماعی و سیاسی نیز مورد بررسی قرار داد. می­توان گفت همان­گونه که در اقتصاد، وجهی از سود یا نفع اقتصادی به صورت متقابل در گرو نوع خاصی از سرمایه به نام سرمایه اجتماعی در کنار سرمایه انسانی و سرمایه مادی است، از منظر علوم اجتماعی نیز امنیت اجتماعی و احساس ناشی از آن به مثابه امری مطلوب، در پی شکل­گیری و رشد سرمایه اجتماعی در جامعه حاصل می­شود و سرمایه اجتماعی به صورت یکی از عوامل تولید امنیت اجتماعی در نظر گرفته می­شود. حفظ و تقویت سرمایه اجتماعی به جهت دامن زدن به رفتارهای هنجارمند، به صورت علی موجب تامین امنیت اجتماعی یعنی کاهش ناهنجاری، جرم، جنایت، آسیب­ها و انحرافات اجتماعی، اعتیاد، و مانند آن می­شود. سرمایه اجتماعی به صورت همزمان می­تواند در سطح فردی زمینه­ساز معنا برای زندگی فرد و موجب مشارکت مثبت و فعال او در زندگی اجتماعی شود و در سطح جمعی به قاعده­مندی و نظم اجتماعی بینجامد(بوردیو، 1384: 151).

شواهد تجربی در جامعه ایران نشان می­دهد که امنیت اجتماعی و احساس ناشی از آن در وضعیت چندان مطلوبی قرار ندارد. نتیجۀ یک نظرسنجی ازسوی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) مبیّن این گفته می­باشد که 81 درصد از ایرانیان به گونه­ای احساس ناامنی می­کنند(کلاهچیان، 1384: 154). در نظرسنجی دیگری که از سوی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (ناجا) طی سال­های 1383 و 1384 در خصوص سنجش میزان امنیت اجتماعی مراکز استان­های کشور صورت گرفته­است، میانگین احساس ناامنی کل مراکز استان­های کشور در سال 1383 برابر با 15/79 شده­است. در سال 1384 میانگین ناامنی موجود در جامعه برابر با 1/93 و میانگین احساس ناامنی 9/56 محاسبه گردیده­است(ناجا: 1383).

پژوهش حاضر به دنبال نقش سرمایه اجتماعی و تبیین آن در ارتباط با احساس امنیت اجتماعی شهروندان است و این مسأله که آیا سرمایۀ اجتماعی شهروندان می­تواند در شکل­گیری احساس امنیت اجتماعی آن­ها نقش داشته­باشد یا خیر؟

 

اهمیت مسئله و ضرورت تحقیق

بدون شک، مقولۀ امنیت پیش نیاز لازم برای حیات هر نظام سیاسی و اجتماعی است و دولت­ها  وقت و امکانات وسیعی را برای تأمین آن صرف می­کنند. مقولۀ امنیت به مثابه یک آرمان و واقعیت، به عنوان یکی از حقوق اساسی مردم مطرح است و در نهایت برآیند مجموعه­ای از تعاملات و نیز تعاون و سازگاری بین اجزاء مختلف نظام اجتماعی است.

امروزه نقش و اهمیت امنیت در پیشرفت هر جامعه­ای تا بدان پایه است که آن را بستر و پیش­نیاز هرگونه توسعه­ای دانسته­اند. خصوصاً در جوامع در حال توسعه که با انواع بحران­ها و چالش­های مستمر ناشی از عقب­ماندگی و بی­ثباتی ساختارهای مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و غیره مواجه می­باشند، امنیت نقش تعیین کننده و مهمی در ایجاد انواع توسعه ایفا می­نماید(چلبی، 1372: 25).

به طور کلی، مجموع احساس امنیت و ضریب امنیت بالا، یکی از شاخص­های توسعه یافتگی و به سامان بودن جوامع است. هم­چنین احساس امنیت خاطر، یکی از عمده­ترین شاخص­های رفاه اجتماعی است که نبود آن حتی برخورداری از سایرشاخص­های رفاه اجتماعی را تحت تاثیر قرار می­دهد. هم­ چنان که مازلو درتقسیم­بندی خود ازنیازها، نیاز به امنیت را بلافاصله پس ازنیازهای فیزیولوژیک قرار داده است.

هم­چنین رشد و شکوفایی استعدادها، خلاقیت­ها و فعالیت­های ارزش­مند در یک جامعه بدون امنیت امکان پذیر نخواهد بود. اصولاً انسان برای رسیدن به یک درجه موفقیت در زندگی و برای رسیدن به اهداف والای انسانی بعد از برآوردن نیازهای فیزیولوژیکی که اساس موجودیتش را شکل می­دهد نیاز به وجود امنیت و احساس امنیت دارد. نیاز به امنیت پس از نیازهای فیزیولوژیک انسان به عنوان یکی از ساختارهای اساسی و پایه­ای تشکیل دهندۀ شخصیت فرد قلمداد می­شود و تا زمانی­که فرد در زندگی روزمره خود احساس امنیت نکند، هیچ پیشرفتی درطول ساختار شخصیتی خود نخواهد کرد(کلمن، 1377: 80).

وضعیت فعلی جامعه ما لزوم توجه به مسألۀ امنیت شهروندان در ابعاد و زوایای مختلف را ضروری ساخته است. بحرانی بودن احساس امنیت قطعاً در رفتار شهروندان تأثیر مخربی خواهد گذاشت و آنان را از ایجاد روابط مطلوب و پیشرفت فردی ناتوان خواهد ساخت. در واقع زیستن توأم با اضطراب و ترس طبق گفته روان­شناسان وضعیت خوشایندی نیست. ازطرف دیگر در جامعه ایران که دست­یابی به رفاه یکی از مهم­ترین خواسته­های مردم و به عنوان غایت توسعه از مهم­ترین اهداف مسئولان و برنامه­ریزان بوده است با کاهش امنیت، آرمان­های افراد تخفیف می­یابد. تعالی جامعه، رشد فکر و اندیشه، توسعه و رشد استعدادها، همگی ریشه در عنصر امنیت دارد.

 

اهداف تحقیق

پژوهش حاضر دارای یک هدف کلی و چند هدف فرعی می­باشد. هدف کلی این پژوهش، شناسایی سرمایه اجتماعی و رابطۀ آن با احساس امنیت اجتماعی در بین شهروندان شهرستان کاشان می­باشد. اهداف فرعی این پژوهش نیز عبارتند از: شناسایی میزان احساس امنیت اجتماعی شهروندان، شناسایی میزان سرمایه اجتماعی شهروندان، شناسایی رابطۀ بین ابعاد مختلف سرمایه اجتماعی با ابعاد احساس امنیت اجتماعی شهروندان، شناسایی تأثیر متغیرهای زمینه­ای (جنس، سن، وضعیت تأهل، تحصیلات، شغل، میزان هزینۀ خانواده) روی احساس امنیت اجتماعی شهروندان.

 

فرضیه­های تحقیق

پژوهش حاضر دارای یک فرضیۀ کلی و چند فرضیۀ فرعی می­باشد:

فرضیۀ اصلی:

-            بین میزان سرمایه اجتماعی شهروندان و احساس امنیت اجتماعی آن­ها تفاوت وجود دارد. به نحوی که هرچه میزان سرمایه اجتماعی بالاتر باشد میزان احساس امنیت اجتماعی نیز بیشتر خواهد شد.

فرضیه­های فرعی:

1. بین اعتماد اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.
2. بین شبکۀ مشارکت اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.
3. بین هنجار عمل متقابل و احساس امنیت اجتماعی تفاوت وجوددارد.
4. بین آگاهی اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.
5. بین متغیرهای زمینه­ای (جنس، سن، وضعیت تأهل، تحصیلات، شغل، میزان هزینۀ خانواده) با احساس امنیت اجتماعی شهروندان تفاوت وجود دارد.

 

مبانی نظری تحقیق

سرمایه اجتماعی در یک معنای عام، نوعی سرمایه­گذاری در روابط اجتماعی است که با بازده مورد انتظار دربازار تعریف می­شود البته بازارلفظی استعاره­ای است ومحدوده آن درتحلیل­های گوناگون می­تواند اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و یا بازار کار باشد که در آن افراد با درگیر شدن در تعاملات و شبکه­های اجتماعی، منفع مورد انتظار را تولید می­نمایند(لین، 2001: 21).

پیر بوردیو³ در بحث انواع سرمایه به سه نوع سرمایه اقتصادی، سرمایه فرهنگی و سرمایه اجتماعی اشاره دارد و تقلیل انواع سرمایه به سرمایه اقتصادی را، که جهان مبادلات را به مبادلۀ تجاری فرو می­‏کاهد، اختراع تاریخ سرمایه‏داری می‏داند. ازنظر او توضیح ساختار وکارکرد جهان اجتماعی غیرممکن است مگر آن­که سرمایه نه فقط به همان شکلی که نظریه اقتصادی آن­را به رسمیت می‏شناسد، بلکه در تمامی اشکال آن از نو شناخته و معرفی شوند(بوردیو، 1997: 1). بوردیو دو مورد سرمایه فرهنگی و سرمایه اجتماعی را اشکال جدید سرمایه می‏نامد. وی از این طریق می‏کوشد در نظریۀ عمومی بازتولید اجتماعی  جوامع پیشرفته صنعتی، فرآیندهایی را مشخص نماید که براساس آن نظم و محدویت اجتماعی‏ در جامعه توسط ساز وکارهای غیرمستقیم فرهنگی (خشونت نمادین) و نه کنترل اجتماعی مستقیم و قهرآمیز تولید می‏شود(جنکینز، 1992: 104).

سرمایه اجتماعی ازنظر بوردیو برتعهدات وارتباطات اجتماعی مبتنی است و خود او آن را چنین تعریف می‏کند «سرمایه اجتماعی انباشت منابع بالفعل و بالقوه‏ای است که مربوط به داشتن شبکه‏ای نسبتاً پایدار از روابط کم و بیش نهادی شده از آشنایی و شناخت متقابل است یا به عبارت دیگر عضویت دریک گروه برای هریک از اعضایش ازطریق حمایت یک سرمایه جمعی، صلاحیتی فراهم می‏کندکه آنان را مستحق «اعتبار» به معانی مختلف کلمه می‏کند»(بوردیو، 1997: 51).

به اعتقاد جیمز کلمن⁴ سرمایه اجتماعی بخشی از ساختار اجتماعی است که به کنشگر اجازه می‏دهد تا با استفاده از آن به منافع خود دست یابد «روابط اجتماعی هنگامی به وجود می‏آیند که افراد کوشش می‏کنند از منابع فردی خود بهترین استفاده را به عمل آورند، و نباید تنها به عنوان اجزاء ساختارهای اجتماعی در نظر گرفته شوند. آن‏ها را می‏توان منابعی برای افراد نیز در نظر گرفت. من این منابع اجتماعی- ساختاری را دارایی سرمایه‏ای برای فرد، یعنی سرمایه اجتماعی در نظر می‏گیرم»(کلمن، 1377: 458 و 462).

کلمن به جای تعریف سرمایه اجتماعی برحسب ماهیت و محتوی، به کارکرد آن توجه دارد: «سرمایه اجتماعی با کارکردش تعریف می‏شود. سرمایه اجتماعی شی‏ء واحد نیست، بلکه انواع چیزهای گوناگونی است که دو ویژگی مشترک دارند: یک) همه آن‏ها شامل جنبه‏ای از یک ساخت اجتماعی هستند؛       دو) کنش‏های معین افرادی را که در درون ساختار هستند اعم از اشخاص حقیقی یا عاملان حقوقی، تسهیل می‏کنند و دست‏یابی به هدف‏های معین را که در نبود آن دست ‏نیافتنی خواهند بود امکان‏پذیر می‏سازند»(همان: 462).

پاتنام⁵ دیگر نظریه‏پرداز سرمایه اجتماعی است. او مفهوم سرمایه اجتماعی را در مقیاسی متفاوت از بوردیو و کلمن به کار می‏برد، اگرچه تعریف او از مفهوم سرمایه اجتماعی مستقیما تحت تأثیر کلمن می‏باشد. به بیان او «سرمایه اجتماعی به خصوصیاتی از سازمان اجتماعی نظیر شبکه‏ها، هنجارها و اعتماد اشاره دارد که همکاری و هماهنگی برای منافع متقابل را تسهیل می‏نماید»(پاتنام، 1999: 6).

پاتنام مفهوم سرمایه اجتماعی را فراتر از سطح فردی به کار می‏گیرد و به چگونگی کارکرد سرمایه اجتماعی در سطح منطقه‏ای و ملی و نوع تأثیرات سرمایه اجتماعی بر نهادهای دمکراتیک و در نهایت توسعه اقتصادی علاقه‏مند است. به همین منظور در دو مطالعه تطبیقی، میان ایالت‏های مختلف در آمریکا (در کتاب بولینگ تک نفره) و هم‏چنین حکومت‏های منطقه‏ای تازه تأسیس ایتالیا در شمال و جنوب در دهۀ70 (در کتاب سنت‏های مدنی و دموکراسی)، تأثیر سرمایه اجتماعی را در تقویت جامعه مدنی و کارآمدی دموکراسی از سویی و رشد و توسعه اقتصادی از سوی دیگر مورد بررسی قرار داده است. اگرچه او از منافع خصوصی سرمایه اجتماعی نیز غافل نبوده و به صورت‏های عمومی  و خصوصی  و جهات فردی و جمعی سرمایه اجتماعی اشاره دارد، اما بیان می‏دارد که تمرکز و علاقه‏مندی خاص او منافع خارجی و بهره‏های عمومی سرمایه اجتماعی است(پاتنام، 2000: 23؛ پاتنام و گاس، 2002: 7).

فرانسیس فوکویاما⁶ سرمایه اجتماعی را در سطح کشورها و در ارتباط با رشد و توسعه اقتصادی آن‏ها مورد بررسی قرار داده است. بنابراین تعریف او از سرمایه اجتماعی نیز طبعاً یک تعریف جمعی بوده و سرمایه اجتماعی به منزله دارایی گروه‏ها و جوامع تلقی می‏گردد.

«سرمایه اجتماعی را به ‏سادگی می‏توان به عنوان مجموعه معینی از هنجارها یا ارزش‏های غیررسمی تعریف کرد که اعضای گروهی که همکاری وتعاون میان­شان مجاز است درآن سهیم هستند. هنجارهایی که تولید سرمایه اجتماعی می‏کنند، اساساً باید شامل سجایایی از قبیل صداقت، ادای تعهدات و ارتباطات دوجانبه باشند»(فوکویاما، 1379: 12-11).

فوکویاما مانند پاتنام هنجارهای همیاری را شالوده سرمایه اجتماعی معرفی می‏نماید و می‏نویسد «فرض بر این است که سرمایه اجتماعی وجود هنجارهای رفتاری مبتنی بر تشریک مساعی را منعکس می‏کند»(همان). هم‏چنین او مفهوم شبکه را در ارتباط با سرمایه اجتماعی طرح می‏نماید «از دیدگاه سرمایه اجتماعی، شبکه به عنوان نوعی سازمان رسمی به تعریف در نیامده بلکه به صورت یک ارتباط اخلاقی مبتنی براعتماد تعریف می‏شود. شبکه گروهی ازعاملان منفردی است­که درهنجارها یا ارزش‏های فراتر از ارزش‏ها وهنجارهای لازم برای دادوستدهای متداول بازار مشترک هستند. هنجارها و ارزش‏هایی که دراین تعریف جای می‏گیرند ازهنجار ساده دو سویه مشترک بین دو دوست گرفته، تا نظام‏های ارزشی پیچیده که مذاهب سازمان یافته ایجاد کرده‏اند، ادامه می‏یابد(همان: 69). به این ترتیب فوکویاما در زمره کسانی نظیر کلمن و پاتنام قرار می‏گیرد که سرمایه اجتماعی را نوعی کالای عمومی یا به تعبیر نان لین دارایی جمعی قلمداد می‏کنند.

احساس امنیت موضوعی روان­شناختی است و وقتی انسان با شنیدن خبری در زمینه­های گوناگون و یا مشاهده رفتار یا رخدادی که مستقیم یا غیرمستقیم با تعلقات و منافع مادی و معنوی وی در تضاد بوده و به نوعی خاطر جمعی، اطمینان، ایمنی، آسودگی و آرامش قلبی او را تحت تأثیر قرار داده و ذهن او را درگیر کرده روبرو می­شود، در چنین شرایطی احساس ناامنی به وی دست خواهد داد. به عبارت دیگر احساس امنیت عبارت ازاحساس آزادی نسبی ازخطر، که این وضع خوشایندی در افراد جامعه ایجاد و فرد در آن احساس آرامش جسمی و روحی می­کند(رجبی­پور، 1384: 93).

مقولۀ امنیت اجتماعی برای اولین بار توسط باری بوزان⁷ به صورت منسجم مورد توجه قرار گرفت. بوزان امنیت اجتماعی را متفاوت از امنیت دولتی و دیگر وجوه امنیت مورد بررسی قرار داد.

بوزان ابتدا به تشریح امنیت فردی می­پردازد. فرد واحدی غیرقابل تقسیم درمفهوم امنیت است. امنیت فردی به تحقیقات حاضر درشبکۀ روابط و تناقضات بین امنیت شخصی وامنیت دولت ارتباط پیدا می­کند. «دولت» منشاء اصلی تهدید و نیز امنیت افراد است. با توجه به این که افراد منبع ناآرامی یکدیگر هستند، مسأله امنیت فردی ابعاد گسترده­تر اجتماعی و سیاسی پیدا می­کند(بوزان، 1378: 51). امنیت اجتماعی از نگاه بوزان به قابلیت الگوهای سنتی زبان، فرهنگ، مذهب، هویت و عرف ملی مربوط است. بوزان با تأکید بر حفظ عناصر اصلی جامعه، تحقق شرایط امن و بدون خطر را برای جامعه میسر می­داند(نویدنیا، 1385: 40).

ازنظر بوزان امنیت اجتماعی بشری به پنج مقوله تقسیم می­شود «نظامی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی»(بوزان، 1378: 34). امنیت اجتماعی از نگاه بوزان به حفظ مجموع ویژگی­هایی ارجاع دارد که بر مبنای آن افراد خودشان را به عنوان عضو یک گروه اجتماعی قلمداد می­کنند یا به بیان دیگرمعطوف به جنبه­هایی از زندگی فرد می­گردد که هویت گروهی او را سامان می­بخشد(صمدی بگه­جان، 1384: 38). بوزان معتقد است­که امنیت اجتماعی به مقابله با خطراتی می­پردازدکه به صورت نیروی بالقوه یابالفعل هویت افرادجامعه را تهدید می­کنند. امنیت اجتماعی ازنظر بوزان به حفظ مجموعه ویژگی­هایی ارجاع داردکه برمبنای آن افراد خودشان را به عنوان عضو یک گروه اجتماعی قلمداد می­کنند یا به بیان دیگر، مربوط به جنبه­هایی از زندگی فرد می­شود که هویت اجتماعی او را سامان می­بخشد یعنی حوزه­ای از حیات اجتماع که فرد خود را به ضمیرها متعلق و متناسب می­داند و در برابر آن احساس تعلق می­کند. مثل ما ایرانیان، ما زنان، ما مسلمانان. حال هرعامل و پدیده­ای که باعث اختلال در احساس تعلق و پیوستگی اعضای گروه گردد و در واقع هویت گروه را به مخاطره انداخته تهدیدی برای امنیت اجتماع محسوب می­شود. بدین جهت است که بوزان مفهوم ارگانیکی امنیت اجتماعی را هویت دانسته و امنیت اجتماعی را مترادف امنیت هویت تلقی می­کند. ال ویور همسو با بوزان امنیت اجتماعی را عبارت میداند از توان یک جامعه برای پاسداری از هویت جمعی­شان در مقابل تهدیدات واقعی یا فرضی(نویدنیا، 1385: 41).

میران میتار⁸ برای ارزیابی امنیت اجتماعی از مدل سیستماتیک استفاده می­کند و در این کار بر نظریۀ آنارشی اجتماعی بیلی⁹ تکیه می­کند. وی تلاش می­کند مسائل جامعه را بر اساس سطوح متفاوت (فرد، گروه، سازمان، اجتماع، جامعه، سیستم فراملی) تحلیل کند و از آنارشی (هرج و مرج) به جای تعادل¹⁰ به عنوان وسیله­ای برای اندازه گیری حالات نظام استفاده کند(میتار، 1996: 97).

در تئوری آنارشی اجتماعی از شش متغیر کلان اجتماعی نام می­برند که عبارتند از:

جمعیت P= (Population)                                       اطلاعات ) I= (Information

فضا S= (Space)                                                    تکنولوژی T= (Technology)

سازمان O= (Organization)                       سطح کیفی زندگی L= (Level of quality Of life)

باتوجه به شش متغیربالا معادله زیر درتئوری آنارشی اجتماعی ساخته­ می­شودL=F (P, I , S , T , O)  

براساس معادله بالا که در آنF  مخفف Function و نشان­دهندۀ تابعیتL  (سطح کیفی زندگی) از تمام عوامل (P, I , S , T , O) است می­توان این چنین نتیجه­گیری کردکه هر گروه اجتماعی اگر از میزان جمعیت، اطلاعات، فضا یا سرزمین، تکنولوژی و سازماندهی بیشتری برخوردار باشد از امنیت اجتماعی بیشتری نسبت به سایر گروه­ها که بهره کمتری از متغیرهای فوق دارند برخوردار است(همان: 8-7). میتار با توجه به پای­بندی به تئوری آنارشی اجتماعی بیلی متغیری را وارد معادلۀ امنیت اجتماعی می­کند که از آن به عنوان متغیر «انحراف»¹¹ نام می­برد. متغیرانحراف شامل همه پدیده­های اجتماعی وفردی ناخواسته و مضر است. (مانند اشکال متنوع جرم، آسیب­های اجتماعی، جنگ­های داخلی و بین­المللی، حوادث طبیعی و ...) که با توجه به آن معادله جدید امنیت اجتماعی توسط میتار به شکل زیر ساخته می­شود.

  F (P, I, S, T, O) = (همه پدیده­های ناخواسته) D + (کیفیت زندگی) L (همان: 8).

بایرن مولار¹² بحث خود را در باب امنیت اجتماعی با شرح اشکال متفاوت امنیت آغاز می­نماید. او معتقد است امنیت در سه شکل ملی، اجتماعی و انسانی وجود دارد که مقام مرجع در امنیت ملی دولت، درامنیت اجتماعی گروه­های اجتماعی و امنیت انسانی تک تک افراد هستند(صمدی بگه­جان، 1384: 37).                                                                        

معنای امنیت ملی حفظ مردم یک کشور و سرزمین در مقابل حملۀ فیزیکی است و به مفهوم «دفاع» به کار رفته­ است. مفهوم امنیت انسانی این ایده را ارائه می­دهد که مطالعات امنیتی انسان­ها باید مقدم بر دولت­ها باشد و در کنار تهدیدات نظامی تهدیدات غیرنظامی نیز مورد نظر قرار گیرند(کینگ و دیگری، 1383: 779). مفهومی که مولار از امنیت اجتماعی مطرح می­کند با توجه به دگرگونی­های هویتی ناشی از جهانی شدن و کاهش کنترل حکومت­ها بر ملت­هاست که باعث شده ­است در عصر جهانی شدن «صورت های هویتی به منزله نوعی مقاومت بروز کنند»(صمدی بگه­جان، 1384: 37).

از نظر مولار امنیت اجتماعی عبارت است از «قابلیت حفظ شرایط قابل پذیرش داخلی برای تکامل الگوهای سنتی زبان، فرهنگ، انجمن­ها، مذهب، هویت ملی و رسوم»(مولار به نقل ازنویدنیا، 61:1382). 

   

روش تحقیق

روش غالب درتحقیق حاضر، پیمایشی است. مشخصۀ پیمایش، مجموعۀ ساخت­مند و منطقی از داده­هاست که آن را ماتریس متغیر بر حسب داده­های موردی می­نامیم بدین معنا که اطلاعاتی دربارۀ متغیرها یا خصوصیات یکسان دست کم دو مورد جمع­آوری می­کنیم و به یک ماتریس داده­ها می­رسیم­(دواس، 1383: 14). اطلاعات و داده­های بدست آمده در این تحقیق، مبتنی بر استفاده از پرسشنامه است و نرم افزار تحلیل داده­ها spss بوده است.

جامعه آماری و روش نمونه­گیری

جامعه آماری ما را در این تحقیق، کلیۀ افراد بالای 18 سال در شهر کاشان تشکیل می­دهند که طبق سرشماری انجام گرفته در آبان 1390 بالغ بر 323371 نفر است که از این تعداد، 23675 نفر بالای 18 سال می­باشند. روش نمونه­گیری نیز به صورت خوشه­ای چند مرحله­ای بوده ­است.

 

یافته­های تحقیق

نتایج توصیفی تحقیق

مطابق بااطلاعات جدول شمارۀ (1)ازلحاظ جنسیت،زنان 54 درصد جامعۀ آماری و مردان 46 درصد از جامعۀ آماری را به خود اختصاص داده­اند. پایین­ترین سن 18 و بالاترین سن 60 سال می­باشد انحراف معیار آن16/8، میزان چولگی 66/1 و میزان کشیدگی 51/2 می­باشد. بیشترین فراوانی تحصیلی مربوط به مقطع لیسانس است که 1/52 درصد از جامعۀ آماری را به خود اختصاص داده­است. ازکل جامعۀ آماری که پاسخگو بوده­اند، 169 نفر متأهل  و 186 نفر مجرد بوده­اند که به ترتیب 3/47 و 1/52 درصد ازجامعه آماری را به خود اختصاص داده­اند. طبق آمار، محصلین با 194 نفر بیشترین درصد (4/55) و بازنشسته­ها با تعداد 4 نفر، کمترین درصد (1.1) را در ارتباط با وضعیت شغلی به خود اختصاص داده­اند. میزان هزینه در خانواده اکثر پاسخگویان (150 نفر) بین 250 تا 500 هزار تومان می­باشد و تعداد کمی از پاسخگویان میزان هزینۀ خود را بیش از 1میلیون و 200 هزار تومان اعلام کرده­اند.

 

جدول شماره (1): توزیع فراوانی مشخصات عمومی نمونه­های آماری

مؤلفه­ها	توزیع داده­ها
جنسیت	زن: 194 نفر (54%)
سن	حداقل: 18               حداکثر: 60             میانگین: 04/26
تحصیلات	بی سواد: 6 نفر(7/1%)		زیر دیپلم: 45 نفر (6/12%)
	دیپلم: 102 نفر (6/28%)		لیسانس: 186 نفر (1/52%)
	فوق لیسانس: 18 نفر (5%)		دکترا و بالاتر:0
وضعیت تأهل	مجرد: 186 (1/52)        متأهل:169 (3/47)       سایر: 2 (6/.)
شغل	محصل: 194 نفر (4/55%)
	بیکار: 27 نفر (7/7%)
	سایر: 31 نفر (9/8%)
میزان هزینۀ خانواده	کمتر از 250 هزار تومان: 48 (8/13%)
	501 هزارتا 750هزار تومان: 100 (8/28%)
	بیش از 1 میلیون و 200هزار تومان: 11 (2/3%)

 

جدول شمارۀ (2) توزیع فراوانی ابعاد سرمایۀ اجتماعی در این تحقیق را برای ما نشان می­دهد. در توصیف بعد مشارکت اجتماعی می­توان گفت که 5/31 درصد پاسخگویان مشارکت اجتماعی خود را در حدبالا، 9/42 درصد پاسخگویان درحد متوسط و 6/25 درصد در حدپائین اعلام­کرده­اند. بنابراین مشارکت اجتماعی در اکثر پاسخگویان (9/42 درصد) درحد متوسط می­باشد. در توصیف بعد اعتماد اجتماعی، می­توان گفت که 7/23 درصد پاسخگویان اعتماد اجتماعی خود را در حد بالا، 3/39 درصد پاسخگویان در حد متوسط و 37 درصد در حد پائین اعلام کرده­اند. بنابراین اعتماد اجتماعی در اکثر پاسخگویان (3/39 درصد) در حد متوسط می­باشد. در توصیف طبقات بعد آگاهی اجتماعی می­توان گفت که 4/13 درصد پاسخگویان آگاهی اجتماعی خود را در حد بالا، 3/25 درصد پاسخگویان در حد متوسط و 3/61 درصد درحد پائین اعلام کرده­اند. بنابراین هنجار آگاهی اجتماعی دراکثر پاسخگویان (3/61 درصد) درحد پایین می­باشد. درتوصیف طبقات بعدهنجار عمل متقابل می­توان گفت که 9/53 درصد پاسخگویان هنجار عمل متقابل خود را درحد بالا، 1/25 درصد پاسخگویان در حد متوسط و 21 درصد در حد پائین اعلام کرده­اند. بنابراین هنجار عمل متقابل در اکثر پاسخگویان (9/53 درصد) درحد بالا می­باشد.

 

جدول شماره (2): توزیع فراوانی ابعاد سرمایه اجتماعی

	مشارکت اجتماعی		آگاهی اجتماعی		هنجار اعتماد		هنجار عمل متقابل
	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
پایین	92	6/25	220	3/61	133	37	73	21
متوسط	154	9/42	91	3/25	141	3/39	87	1/25
بالا	113	5/31	48	4/13	85	7/23	187	9/53
مجموع	359	100	359	100	359	100	347	100

 

جدول شمارۀ (3) توزیع ابعاد مختلف احساس امنیت اجتماعی در این پژوهش را نشان می­دهد که شامل امنیت اقتصادی، امنیت فردی، امنیت سیاسی و امنیت جامعه­ای می­شود. در توصیف بعد احساس امنیت اقتصادی می­توان گفت که 1/11 درصد پاسخگویان احساس امنیت اقتصادی خود را در حد بالا، 8/66 درصد پاسخگویان در حد متوسط و 2/22 درصد درحد پائین اعلام کرده­اند. بنابراین احساس امنیت اقتصادی در اکثر پاسخگویان (8/66 درصد) درحد متوسط می­باشد. در توصیف طبقات بعد احساس امنیت فردی می­توان گفت که 6/11 درصد پاسخگویان احساس امنیت فردی خود را در حد بالا، 1/18 درصد پاسخگویان در حد متوسط و 3/70 درصد در حد پائین اعلام کرده­اند. بنابراین احساس امنیت فردی در اکثر پاسخگویان (3/70 درصد) درحد پایین می­باشد. در توصیف بعد احساس امنیت سیاسی می­توان گفت که 6/11 درصد پاسخگویان احساس امنیت سیاسی خود را در حد بالا، 3/47 درصد پاسخگویان در حد متوسط و 1/41 درصد در حد پائین اعلام کرده­اند. بنابراین احساس امنیت سیاسی در اکثر پاسخگویان (3/47 درصد) در حد متوسط می­باشد. در توصیف طبقات بعد احساس امنیت جامعه­ای می­توان گفت که 3/19 درصد پاسخگویان احساس امنیت جامعه­ای خود را در حد بالا، 4/52 درصد پاسخگویان در حد متوسط و 3/28 درصد در حد پائین اعلام کرده­اند. بنابراین احساس امنیت جامعه­ای در اکثر پاسخگویان (4/52 درصد) درحد متوسط می­باشد.

 

 

 

جدول شماره (3): توزیع فراوانی ابعاد احساس امنیت اجتماعی

	امنیت اقتصادی		امنیت فردی		امنیت سیاسی		امنیت جامعه ای
	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
پایین	78	2/22	248	3/70	145	1/41	100	3/28
متوسط	235	8/66	64	1/18	167	3/47	185	4/52
بالا	39	1/11	41	6/11	41	6/11	68	3/19
مجموع	352	100	353	100	353	100	353	100

 

جدول شمارۀ (4) توزیع دو متغیر اصلی این پژوهش یعنی سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی را به صورت کلی بیان می­کند که بر طبق آن در توصیف مفهوم سرمایه اجتماعی می­توان گفت که 1/30 درصد پاسخگویان سرمایه اجتماعی خود را در حد بالا، 2/36 درصد پاسخگویان در حد متوسط و 7/33 درصد درحد پائین اعلام کرده­اند. بنابراین سرمایه اجتماعی دراکثر پاسخگویان (7/33درصد) درحد متوسط می­باشد و هم­چنین در توصیف احساس امنیت اجتماعی اطلاعات جدول نشان می­دهد که 1/22 درصد پاسخگویان احساس امنیت اجتماعی خود را در حد بالا، 7/46 درصد پاسخگویان در حد متوسط و 2/31 درصد درحد پائین اعلام کرده­اند. بنابراین احساس امنیت اجتماعی دراکثر پاسخگویان (7/46درصد) در حد متوسط می­باشد.

جدول شماره (4): توزیع فراوانی سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی

	سرمایه اجتماعی		احساس امنیت اجتماعی
	تعداد	درصد	تعداد	درصد
پایین	121	7/33	110	2/31
متوسط	130	2/36	165	7/46
بالا	108	1/30	78	1/22
مجموع	359	100	353	100

 

نتایج استنباطی تحقیق

جدول شمارۀ (5) نتایج به دست آمده برای تحلیل رابطۀ بین احساس امنیت اجتماعی با هریک از متغیرهای زمینه­ای در این تحقیق را نشان می­دهد. نتایج به دست آمده از آزمون­های انجام گرفته نشان می­دهند که بین متغیرهای زمینه­ای بررسی شده دراین مطالعه واحساس امنیت اجتماعی هیچ ­گونه رابطۀ معناداری وجود ندارد و اگرچه تاحدودی بین میانگین میزان احساس امنیت اجتماعی درمتغیرهای زمینه­ای (جنس، سن، تحصیلات، وضعیت تأهل، شغل و میزان هزینۀ خانواده) تفاوت وجود دارد اما این تفاوت ازلحاظ آماری صحیح نیست. با توجه به این­که برای رسیدن به احساس امنیت اجتماعی شاخص­ها بررسی شده­اند عدم تأیید رابطه بین این دو مؤلفه می­تواند نکته قابل تأمل و نزدیک به واقعیت باشد.

 

جدول شماره (5): رابطۀ بین متغیرهای زمینه­ای و احساس امنیت اجتماعی

حساس امنیت اجتماعی متغرهای زمینه­ای		همبستگی	سطح معناداری	رد فرضیه	تأیید فرضیه
جنس	T	874/.	383/0	*
سن	Kendall's tau-c	031/.	482/0	*
مقطع تحصیلی	F	519/.	722/0	*
وضعیت تأهل	F	432/1	240/0	*
شغل	F	230/3	003/0	*
میزان هزینۀ خانواده	F	640/4	004/0	*

جدول شمارۀ (6) همبستگی میان متغیرهای اصلی تحقیق را برای ما نشان می­دهد که با توجه به نتایج بدست آمده از آن می­دهد بیان کرد که بین سه مؤلفه از سرمایه اجتماعی یعنی مشارکت اجتماعی، آگاهی اجتماعی و اعتماد اجتماعی با احساس امنیت اجتماعی رابطۀ معناداری وجود دارد اما این رابطه بین هنجار عمل متقابل و احساس امنیت اجتماعی مشاهده نگردید.

 

جدول شماره (6): آزمون رابطۀ بین ابعاد سرمایۀ اجتماعی و احساس امنیت

		هنجار اعتماد	آگاهی اجتماعی	هنجار عمل متقابل	مشارکت اجتماعی
احساس امنیت اجتماعی	همبستگی	274/ 0	542/0	07/ 0-	110/0
	سطح معناداری	000/ 0	000/ 0	138/0	019/ 0
	رد فرضیه			*
	تأیید فرضیه	*	*		*

 

جدول شمارۀ (7) اطلاعات مربوط به آزمون رابطۀ بین دو مفهوم اصلی این مطالعه، یعنی سرمایه اجتماعی به عنوان متغیر مستقل و احساس امنیت اجتماعی به عنوان متغیر وابسته را نشان می­دهد. این اطلاعات بیانگر این مطلب است که بین سرمایۀ اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی رابطۀ معناداری وجود دارد.

جدول شماره (7): آزمون رابطۀ بین سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی

احساس امنیت اجتماعی	Kendall's tau-b	سطح معناداری
سرمایۀ اجتماعی	216/0	000/0

تجزیه و تحلیل چند متغیره

در این بخش، از رگرسیون چندگانه به منظور تبیین مجموعه عوامل استفاده شده ­است. رگرسیون چندگانه روشی آماری است که در آن حضور متغیرها در تبیین متغیر وابسته در کنار هم سنجیده­ می­شود برای رسیدن به چنین هدفی از روش رگرسیونی گام به گام¹³ استفاده گردیده­ است. لازم به توضیح است که در روش گام به گام مجموعه متغیرها، وارد مدل می­شوند و تنها متغیرهایی که اثرات بیشتر و معنی­داری بر متغیر وابسته داشته باشند، در مدل باقی می­مانند.

در انجام تحلیل رگرسیون چند متغیره در این تحقیق در مجموع 5 متغیر سن، مشارکت اجتماعی، هنجار عمل متقابل، هنجار اعتماد و آگاهی وارد معادله گردیدند. از میان 5 متغیر وارد شده در معادله، 2 متغیر در سطح آلفای 05/0 معنادار تشخیص داده شده و در معادله باقی مانده­اند و سایر متغیرها از معادله خارج و حذف گردیده­اند.

 نتایج مربوط به رگرسیون عوامل مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی شهروندان با روش گام به گام در جدول شمارۀ (8) نشان داده شده­است.

 

جدول شماره (8 ): نتایج ضریب تبیین احساس امنیت اجتماعی بر اساس رگرسیون گام به گام

مدل	ضریب همستگی	ضریب تبیین	ضریب تبیین خالص	اشتباه برآورد معیار
1	554/0	307/0	305/0	82/7
2	605/0	366/0	362/0	49/7

-     مدل 1- متغیر مستقل: آگاهی

-      مدل 2- متغیر مستقل: آگاهی و اعتماد

 

بر اساس نتایج جدول شمارۀ (8)، دو متغیر مستقل مهم در شکل رگرسیونی باقی ماندند. به طوری­که ضریب تبیین آن برابر 36 درصد می­باشد. هم­چنین شکل رگرسیونی تبیین شده نیز طبق آزمون تحلیل واریانس انجام شده در جدول شمارۀ (9)، خطی است؛ زیرا مقدار آزمون F، برای تعیین معنی­داری اثر متغیرهای مستقل احساس امنیت اجتماعی برابر 048/96 با سطح معنی­داری 000/0P=  می­باشد.

 

جدول شماره (9): تحلیل واریانس برای آزمون معنی­داری شکل رگرسیونی

شکل	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F	P
رگرسیون	595/10796	2	298/5398	048/96	000/0
باقیمانده­ها	964/18715	333	204/56
کل	560/29512	335

جدول شماره ( 10): ضرایب اثرگذاری متغیرهای مستقل درشکل رگرسیونی به روش گام به گام

متغیر	ضرایب خام		ضرایب استاندارد	t	Sig
	B	Std.Error	Beta
مقدار ثابت	316/14	306/2		209/6	000/0
آگاهی	842/1	170/0	489/0	841/10	000/0
هنجار اعتماد	170/0	030/0	251/0	571/5	000/0

 

در مجموع، طبق اطلاعات جدول شمارۀ (10) و با توجه به بتای استاندارد شده، میزان اثر آگاهی 48/0 درصد و میزان اثر اعتماد 25/0 درصد می­باشد. بنابراین در مدل رگرسونی میزان اثرگذاری آگاهی بیشتر از اعتماد می­باشد.

بر اساس مدل، عوامل مؤثر بر میزان احساس امنیت اجتماعی شهروندان عبارتند از:

آگاهی اجتماعی

 

 

 

احساس امنیت اجتماعی

                                                                               48/.  

هنجاراعتماد

 

 

25/.

                                                                  

شکل شماره (1): عوامل رگرسیونی مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی

 

نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادها

پژوهش حاضربا هدف بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی واحساس امنیت اجتماعی دربین شهروندان شهرستان کاشان صورت گرفته ­است. فرضیه اصلی این تحقیق این بود که بین میزان سرمایۀ اجتماعی شهروندان و احساس امنیت آن­ها رابطه وجود دارد، به نحوی که هر چه میزان سرمایه اجتماعی بالاتر باشد میزان احساس امنیت اجتماعی نیز بیشتر خواهد بود.

اطلاعات و نتایج جداول این پژوهش نشان می­دهد که بین متغیرهای زمینه­ای (جنس، سن، مقطع تحصیلی، وضعیت تأهل و میزان هزینه خانواده) و احساس امنیت اجتماعی در بین شهروندان هیچ­گونه رابطۀ معنی­داری وجود ندارد. هم­چنین نتایج نشان دهنده این موضوع است که بین ابعاد مختلف سرمایۀ اجتماعی شامل، آگاهی اجتماعی، مشارکت اجتماعی و اعتماد اجتماعی با احساس امنیت اجتماعی رابطه معنی­داری دارد و این رابطه فقط در بعد هنجار عمل متقابل مشاهده نشد ضمن این­که نتایج تأییدکننده رابطه بین دو متغیر اصلی این تحقیق یعنی سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی است به طوری­که می­توان بیان کرد که با افزایش سرمایه اجتماعی شهروندان احساس امنیت اجتماعی آن­ها نیز افزایش پیدا می­کند که نتایج این تحقیق در مورد رابطۀ مستقیم بین سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی با یافته­های تحقیقاتی هم­چون کار تحقیقی محسن رادی دربارۀ سرمایه اجتماعی و امنیت اجتماعی، مقالۀ تحقیقی فرامرز تقی­لو در مورد بررسی رابطۀ سرمایه اجتماعی با امنیت، پایان­نامۀ مریم نجیبی ربیعی با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر میزان احساس امنیت اجتماعی با تأکید بر سرمایه، پایان­نامۀ جمیل صمدی بگه­جان در مورد امنیت اجتماعی در شهر سنندج هماهنگ بوده است. به طوری­که می­توان در حد متوسط بودن احساس امنیت اجتماعی در بین شهروندان جامعه، احساس امنیت اجتماعی کمتر اقشار نخبه جامعه و افراد با تحصیلات بالاتر نسبت به کسانی که دارای تحصیلات پایین­تر هستند، احساس امنیت اجتماعی کمتر زنان نسبت به مردان و نهایتاً منجر شدن افزایش سرمایه اجتماعی به افزایش احساس امنیت اجتماعی را بخشی از فصول مشترک تمامی تحقیقات نامبرده و پیشین عنوان کرد. با توجه به یافته­های تحقیق و نتایج آمار استنباطی موارد زیر جهت پیشنهادهای راهبردی ارائه شده است:

1. یکی از عواملی که در سطح سازمان­ها می­تواند منجر به افزایش احساس امنیت اجتماعی شود این است که مسئولان در حد امکان به وعده­هایی که به مردم می­دهند عمل کنند که این امر باعث بهبود سطح اعتماد اجتماعی در جامعه می­شود. اعتماد اجتماعی بالا نتایج مفید و قابل ملاحظه­ای برای جامعه دارد، که از یک سو احساس امنیت اجتماعی را افزایش می­دهد و از سوی دیگر به توسعه و تحکیم روابط و پیوندها و شبکه­های اجتماعی که نقش به سزایی در سرمایه اجتماعی افراد ایفا می­کنند، منجر می­شود و از این طریق باز هم در افزایش احساس امنیت تأثیر دارد.

2. با توجه به این­که شبکۀ روابط با احساس امنیت اجتماعی پیوستگی دارد، با تشویق افراد و فراهم کردن امکان شرکت و عضویت افراد در گروه­های مختلف می­توان احساس امنیت را در افراد و در سطح جامعه افزایش داد و از طرفی مشارکت بیشتر افراد باعث افزایش اعتماد اجتماعی در آن­ها می­شود و این خود افزایش احساس امنیت را به دنبال دارد.

3. با توجه به تأثیرات متفاوت شاخص­های سرمایه اجتماعی و شاخص­های مختلف احساس امنیت، می­توان با در نظر گرفتن کمک به ارتقاء هریک از شاخص­های سرمایه اجتماعی مؤلفه­های خاصی از احساس امنیت را ارتقاء بخشید. به عنوان نمونه مهم­ترین عنصر سرمایه اجتماعی اعتماد اجتماعی است که در بیشتر مؤلفه­های احساس امنیت تأثیرگذار است ومثلاً با افزایش امکان عضویت افراد در شبکه­های روابط و تشویق آن­ها برای تعاملات بیشتر می­توان به افزایش احساس امنیت جامعه­ای کمک کرد.

4. طبق نتایج به دست آمده از تحقیق، هرچه سرمایه اجتماعی در بین مردم بیشتر باشد احساس امنیت نیز بیشتر خواهد بود. دراین زمینه پیشنهاد می­شود برنامه­ریزان فرهنگی واجتماعی و سایر نهادهای مربوطه با برنامه­ریزی دقیق و سنجیده و با تقویت شاخص­های عمده تأثیرگذار سرمایه اجتماعی و بوجود آوردن زمینه­هایی که بتواند حقوق اجتماعی افراد را تضمین کند در ارتقای احساس امنیت گام بردارند.

5. یافته­های تحقیق نشان می­دهد که با­ توسعه شبکه­های مشارکت اجتماعی احساس امنیت نیز افزایش می­یابد. از این رو نهادهای آموزشی مثل مدارس و دانشگاه­ها با آموزش و ترویج زمینه­های ارتقای مشارکت در جامعه و هم­چنین صدا و سیما با تولید و پخش برنامه­های مختلف در جهت فرهنگ­سازی در بین مردم برای کمک و همیاری به دیگران و تقویت مشارکت بین آن­ها می­تواند نقش مؤثری داشته باشند و از این طریق در بالا بردن احساس امنیت نیز گام بردارند.

6. هرچه اعتماد اجتماعی دربین مردم بیشتر باشد احساس امنیت نیز ارتقاء خواهد یافت. در این زمینه جهت بسترسازی برای اعتماد و به تبع آن افزایش احساس امنیت، متصدیان امور فرهنگی و برنامه­ریزان اجتماعی با تقویت پایه­های اعتماد بنیادین در بین افراد جامعه می­توانند اعتماد عام را هم در بین مردم و هم در بین نهادهای دولتی افزایش داده و از این طریق احساس امنیت را نیز تقویت کنند. از سوی دیگر نظارت بر تعاملات روزمره و کنترل آن­ها توسط نیروی انتظامی به منظور کاهش آسیب­پذیری روابط اجتماعی، نقش مؤثری در بالا بردن اعتماد اجتماعی دارد. بنابراین پیشنهاد می­شود نیروی انتظامی با اجرای دقیق وظایف خود به بالا رفتن اعتماد اجتماعی و به تبع آن بالا رفتن احساس امنیت اجتماعی کمک کنند.

7. طبق نتایج بدست آمده از این تحقیق افزایش آگاهی اجتماعی به عنوان یکی از مؤلفه­­های سرمایه اجتماعی در بین شهروندان باعث افزایش احساس امنیت می­شود. از این رو نهادهای آموزشی و دولتی و هم­چنین رسانه­های جمعی به خصوص صدا و سیما در نقش متولیان امر آگاهی اجتماعی و در مقام فرهنگ­سازان جامعه می­توانند با برجسته ساختن و افزایش این مؤلفه در ابعاد آگاهی اجتماعی، سیاسی و دینی جهت افزایش امنیت اجتماعی در جامعه گام مؤثری بر دارند.

 

زیرنویس­ها:

^1. Sense of Social Security                     ^2. Social Capital       ^3. Pierre Bourdieu      ^4. James Coleman

^5. Putnam       ^6. Francis Fukuyama        ^7. Barry Buzan         ^8. Miran Mitar            ^9. Bailey

^10. Equilibrium          ^11. Deviance          ^12. Bayern Moller          ^13. Stepwise

 

منابع

بوردیو، پ. (1384). شکل­های سرمایه در: سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه. به کوشش کیان تاجبخش، ترجمه: ا، خاکباز و دیگری.تهران: نشر شیرازه.

بوزان، ب. (1378). مردم، دولت­ها و هراس. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.

پاتنام، ر. (1380). دموکراسی و سنت­های مدنی (تجربه ایتالیا و درس­هایی برای کشورهای در حال گذار). ترجمه: م، تقی­دلفروز. تهران: نشر روزنامه سلام.

چلبی، م. ( 1372). وفاق اجتماعی. نامه علوم اجتماعی. جلد دوم، شماره سوم، صص 27-15.

دواس، د. ( 1383 ). پیمایش در تحقیقات اجتماعی. ترجمه: ه، نایبی. چاپ پنجم، تهران: نشر نی.

رجبی­پور، م. (1384). درآمدی بر عوامل موثر بر احساس امنیت، کنکاشی بر جنبه­های مختلف امنیت عمومی و پلیس. مجموعه مقالات 2. معاونت پژوهش دانشگاه علوم انتظامی.

کلاهچیان، م. (1384). راهکارهای تحقق امنیت اجتماعی. مجموعه مقالات همایش امنیت اجتماعی. معاونت اجتماعی ناجا، تهران: انتشارات گلپویه.

کلمن، ج. (1377). بنیادهای نظریه اجتماعی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.

ناجا. (1383). گزارش نظرسنجی بررسی میزان احساس امنیت اجتماعی در بین حاشیه­نشینان تهران بزرگ به تفکیک مناطق. تهران: معاونت اجتماعی ارشاد فاتب.

نبوی، ت و دیگری. (1389). بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی. فصلنامۀ جامعه­شناسی کاربردی. سال بیست و یکم، شمارۀ دوم.

Gouldner, W. (1960). The Norm of Reciprocity: a preliminary Statement. American Sociological Review, 25.

 Granovetter, M. (1985). Economic Action and social structure: the problem of embeddedness. American Journal of Sociology, 91: 485.

Lin, Nan. (2001). Social Capital: A Theory of social structure and action. Cambridge University Press.

Putnam. R. (2000). Bowling Alone: The collapse and Revival of American Community. New York; Simon & Schuster.

Putnam, Robert, d. and Goss, Kristin A. (2002). "Introduction" In Putnam (ed), Democracies in Flux, the Evolution of Social Capital in Contemporary Society. Oxford University Press.

 

 

 

---

1. کارشناس ارشد رشته جامعه­شناسی.                                                        E-mail: [e-mail]

2. استادیار گروه جامعه­شناسی دانشگاه شاهد.

 

مراجع

بوردیو، پ. (1384). شکل­های سرمایه در: سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه. به کوشش کیان تاجبخش، ترجمه: ا، خاکباز و دیگری.تهران: نشر شیرازه.

بوزان، ب. (1378). مردم، دولت­ها و هراس. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.

پاتنام، ر. (1380). دموکراسی و سنت­های مدنی (تجربه ایتالیا و درس­هایی برای کشورهای در حال گذار). ترجمه: م، تقی­دلفروز. تهران: نشر روزنامه سلام.

چلبی، م. ( 1372). وفاق اجتماعی. نامه علوم اجتماعی. جلد دوم، شماره سوم، صص 27-15.

دواس، د. ( 1383 ). پیمایش در تحقیقات اجتماعی. ترجمه: ه، نایبی. چاپ پنجم، تهران: نشر نی.

رجبی­پور، م. (1384). درآمدی بر عوامل موثر بر احساس امنیت، کنکاشی بر جنبه­های مختلف امنیت عمومی و پلیس. مجموعه مقالات 2. معاونت پژوهش دانشگاه علوم انتظامی.

کلاهچیان، م. (1384). راهکارهای تحقق امنیت اجتماعی. مجموعه مقالات همایش امنیت اجتماعی. معاونت اجتماعی ناجا، تهران: انتشارات گلپویه.

کلمن، ج. (1377). بنیادهای نظریه اجتماعی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.

ناجا. (1383). گزارش نظرسنجی بررسی میزان احساس امنیت اجتماعی در بین حاشیه­نشینان تهران بزرگ به تفکیک مناطق. تهران: معاونت اجتماعی ارشاد فاتب.

نبوی، ت و دیگری. (1389). بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی. فصلنامۀ جامعه­شناسی کاربردی. سال بیست و یکم، شمارۀ دوم.

Gouldner, W. (1960). The Norm of Reciprocity: a preliminary Statement. American Sociological Review, 25.

 Granovetter, M. (1985). Economic Action and social structure: the problem of embeddedness. American Journal of Sociology, 91: 485.

Lin, Nan. (2001). Social Capital: A Theory of social structure and action. Cambridge University Press.

Putnam. R. (2000). Bowling Alone: The collapse and Revival of American Community. New York; Simon & Schuster.

Putnam, Robert, d. and Goss, Kristin A. (2002). "Introduction" In Putnam (ed), Democracies in Flux, the Evolution of Social Capital in Contemporary Society. Oxford University Press.