بررسی عوامل موثر در مهاجرت روستائیان به شهر میاندوآب در سال 1389

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 3، دوره 4، شماره 13، بهمن 1390، صفحه 33-46   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

سیروس فخرایی¹؛ مسعود عبدی²

¹دانشگاه پیام نور؛ گروه علوم اجتماعی، تهران 4697- 9395ج- ایران.

²کارشناس ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز - ایران (نویسنده مسئول).

چکیده

در تحقیق حاضر به بررسی عوامل موثر بر مهاجرت روستاییان به شهر میاندوآب پرداخته شده است. متغیرهای مستقل عبارت بودند از تفاوت درآمدها در شهر و روستا، سن مهاجران، وضعیت تأهل، فاصله مبدأ و مقصد، امکانات رفاهی، بهداشتی، تفریحی و آموزشی در شهر، اندازه زمین زیر کشت و متغیر وابسته که به عنوان مسئله تحقیق در نظر گرفته شده است مهاجرت روستاییان به شهر می باشد. در این تحقیق از روش پیمایشی در سطح خرد استفاده کرده­ایم، گردآوری اطلاعات و داده­ها توسط پرسشنامه صورت گرفته است و هم­چنین از روش نمونه­گیری گرجسی و مورگان استفاده گردیده است.
جامعه آماری در این تحقیق 1886 نفر بوده و نمونه آماری ما 310 نفر می­باشد. در این بررسی با استفاده از تحقیقات قبلی صورت گرفته در داخل کشور استفاده نیز شده است. تئوری­های مورد استفاده در این تحقیق شامل نظریه­های راونشتاین، نظریه تفاوت­ها و نظریه کارکردگرایی می­باشد.
یافته­های تحقیق بیانگر آن است که میان عوامل و متغیرهای مستقل و مهاجرت رابطه مستقیم و معنی­داری وجود دارد به غیر از متغیر مستقل اندازه زمین زیر کشت که رابطه معنی­داری یافت نشد.
نتایج حاصل از این تحقیق حاکی از معنادار بودن تمام فرضیه­ها شامل رابطه بین میزان مهاجرت و سن، وضعیت تأهل، امکانات بهداشتی، آموزشی، رفاهی و فاصله بین شهر و روستا می­باشد. به جز فرضیه آخر یعنی اندازه زمین زیر کشت و میزان مهاجرت رابطه معناداری یافت نشد و رابطه معکوس مشاهده گردید. در خاتمه هم­چنین پیشنهادها و راهکارهایی نیز ارائه گردیده است.

کلیدواژه‌ها

: مهاجرت؛ امکانات رفاهی؛ امکانات آموزشی؛ امکانات بهداشتی درمانی؛ عامل سن؛ فاصله شهر و روستا

اصل مقاله

             

   

   

«مطالعات جامعه‌شناسی»

   

سال     چهارم، شماره سیزدهم، زمستان 1390

   

ص     ص 46-33

   

   

 

 

 

 

 

 

 

بررسی عوامل موثر در مهاجرت روستائیان به شهر میاندوآب در سال 1389

دکتر سیروس فخرایی^[1]

مسعود عبدی^[2]

تاریخ دریافت مقاله:4/11/1392       

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:31/3/1393

چکیده

در تحقیق حاضر به بررسی عوامل موثر بر مهاجرت روستاییان به شهر میاندوآب پرداخته شده است. متغیرهای مستقل عبارت بودند از تفاوت درآمدها در شهر و روستا، سن مهاجران، وضعیت تأهل، فاصله مبدأ و مقصد، امکانات رفاهی، بهداشتی، تفریحی و آموزشی در شهر، اندازه زمین زیر کشت و متغیر وابسته که به عنوان مسئله تحقیق در نظر گرفته شده است مهاجرت روستاییان به شهر می باشد. در این تحقیق از روش پیمایشی در سطح خرد استفاده کرده­ایم، گردآوری اطلاعات و داده­ها توسط پرسشنامه صورت گرفته است و هم­چنین از روش نمونه­گیری گرجسی و مورگان استفاده گردیده است.

جامعه آماری در این تحقیق 1886 نفر بوده و نمونه آماری ما 310 نفر می­باشد. در این بررسی با استفاده از تحقیقات قبلی صورت گرفته در داخل کشور استفاده نیز شده است. تئوری­های مورد استفاده در این تحقیق شامل نظریه­های راونشتاین، نظریه تفاوت­ها و نظریه کارکردگرایی می­باشد.

یافته­های تحقیق بیانگر آن است که میان عوامل و متغیرهای مستقل و مهاجرت رابطه مستقیم و معنی­داری وجود دارد به غیر از متغیر مستقل اندازه زمین زیر کشت که رابطه معنی­داری یافت نشد.

نتایج حاصل از این تحقیق حاکی از معنادار بودن تمام فرضیه­ها شامل رابطه بین میزان مهاجرت و سن، وضعیت تأهل، امکانات بهداشتی، آموزشی، رفاهی و فاصله بین شهر و روستا می­باشد. به جز فرضیه آخر یعنی اندازه زمین زیر کشت و میزان مهاجرت رابطه معناداری یافت نشد و رابطه معکوس مشاهده گردید. در خاتمه هم­چنین پیشنهادها و راهکارهایی نیز ارائه گردیده است.

واژگان کلیدی:مهاجرت، امکانات رفاهی، امکانات آموزشی، امکانات بهداشتی درمانی، عامل سن، فاصله شهر و روستا.

مقدمه

مهاجرت­های روستا- شهری به عنوان یک پدیده اجتماعی یکی از مسائل مهم جامعه امروزی ما به شمار می­رود و سابقه­ای کهن در تاریخ زندگی مردم این کشور دارد.

مهاجرت مهم­ترین عامل خارجی تغییر تعداد و ساخت جمعیت است. حرکات و جابجائی جمعیت در داخل یک کشور می­تواند در برخی از دوره­های زمانی موجب عمران و آبادانی و یا رکود و عقب­ماندگی منطقه­ای شود. مهاجرت­های بی­رویه عامل اصلی رکود کشاورزی و تشدید مسائل و مشکلات شهری می­باشد.

مهاجرت در معنای عام کلمه، عبارت است از تغییر محل اقامت افراد از نقطه­ای به نقطه­ دیگر و ما این نقطه را محدوده یک شهر یا روستا در نظر گرفته­ایم. مهاجرت دو واحد جغرافیایی را تحت تأثیر خود قرار می­دهد یکی مبدأ و دیگری مقصد، یعنی اولی مهاجر­فرست و دومی مهاجرپذیر که هر کدام از این نقاط تغییراتی را به خود می­بینند. مهاجرت پدیده­ای است که به شدت تحت تاثیر اوضاع و احوال اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و تاریخی قراردارد، رونق اقتصادی جمعیت عظیمی را در خود جذب می­کند و برعکس رکود اقتصادی عدم تحرک و دفع جمعیت را به دنبال می­آورد.

مهاجرت­های بی­رویه به شهرها وگسترش حاشیه­نشینی درقرن اخیر از معضلات مهم شهرهای جهان بخصوص درکشورهای در حال توسعه است که پیامدهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی متعددی  به دنبال داشته است. برای بررسی این فرآیند در مسائل شهری لازم است دلایل مهاجرت، تیپ مهاجران و خصوصیات آن­ها و دیگر عوامل و شرایط مورد توجه قرار گیرد. انجام مهاجرت بازتاب عدم رضایت از امکان زندگی و درک اختلاف­هایی فضائی اعم از اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی است.

عوامل مؤثر در تصمیم­گیری مهاجرت را می­توان به طور کلی و خلاصه به موارد زیر تقسیم کرد:

 1. عوامل اجتماعی مانند علاقه مهاجران به گسستن موانع سنتی سازمان­های اجتماعی. 2. عوامل طبیعی از قبیل آب و هوا و تحولات جوی ناگوار مانند سیل، زلزله، خشکسالی. 3. عوامل جمعیتی از جمله کاهش در نرخ مرگ و میر و همزمان افزایش نرخ رشد جمعیت روستائی. 4. عوامل ارتباطی که از بهبود سیستم حمل و نقل ناشی می شود. 5. عوامل فرهنگی، آموزشی و نظام تعلیم و تربیت دارای جهت­گیری شهری و اثرات آن.  6. عوامل اقتصادی مانند کشاورزی معشیتی در روستا و دستمزد پایین و جاذبه دستمزدها و درآمدهای نسبتاً بالای شهری می­باشد. 

به نظر «مایکل تودارو» مهاجرت بیشتر واکنشی است نسبت به تفاوت درآمد مورد انتظار تا درآمد واقعی در شهر و روستا. دلایل مهاجرت هرچه باشد درنهایت به غیبت و عدم حضور دائمی و موقتی مردم از مناطق زادگاه­شان منجر خواهد شد.

 

مهاجرت به عنوان یک مسئله اجتماعی می­تواند علاوه بر تغییرات درازمدت و طولانی آثار سریع و کوتاه­مدتی را نیز در تعداد و ساختار جمعیت ایجاد کند و تعادل و عدم تعادل­هایی را در جمعیت­های تحت تأثیر خود به وجود بیاورد. مهاجرت به اشکال مختلف جنسیتی، گروه­های سنی، پیروان مذاهب، فعالان سیاسی، اقلیت­های قومی، دارندگان تخصص، ثروت و مهارت را تحت­ تأثیر قرار دهد. مهاجرت می­تواند راه حلی برای بحران­های جمعیتی محسوب شود. اضافه جمعیت را از نقطه­ای به خارج از آن هدایت کند. نیروی کار اضافی و  بیکار را به سرزمین­های نیازمند سوق دهد. عدم تعادل­های ساختاری جمعیت را مرتفع کند. مهاجرت داخلی می­تواند برانگیزنده توسعه، تفاهم، همزیستی و تأمین­کننده منافع کل جامعه باشد، نابرابری­های توسعه را در مناطق مختلف کاهش دهد و یا به تجمع جمعیت در شهرها یا محدوده­های خاصی از سطح سرزمین بیانجامد و از آن طریق مشکلاتی را در تنظیم بهینه امور و خدمات مورد نیاز ایجاد کند به همین دلیل مهاجرت شبیه تیغ دو لبه­ای است که استفاده بهینه و مطلوب از آن به ویژه در زمینه توسعه، مهارت­های خاصی را می­طلبد.

در کشور ما ایران جمعیت شهرنشین رشد قابل توجهی در مدت زمان حدود نیم قرن پیدا کرده و در دوره سال­های 1335 تا 1385 بیش از هشت برابر شده است که بیشترین رشد درحدود سال­های 1355 تا 1365 اتفاق افتاده است. از سال 1375 جمعیت روستائی کشور با کاهش مواجه گردیده است. رشد شتابان شهرنشینی پیامدهای متعددی در سطوح فردی و کلان به همراه داشته است و فرصت­ها و چالش­های فراوانی ایجاد کرده است. ایجاد محلات پرجمعیت، حاشیه­نشینی، بیکاری، شغل­های کاذب، فقر، بیکاری پنهان، آلودگی­های زیست محیطی و غیره از جمله چالش­های بی­شماری است که به عنوان پیامد مهاجرت روستا- شهری در نظر گرفته می­شود.

استان آذربایجان غربی هم از این مسئله مستثنی نبوده است و آمار و ارقام حاکی از آن است که روند مهاجرت روستا- شهری دراین استان نیز طی دهه­های اخیر رشد چشمگیری داشته طوری که سرشماری سال 1385 مهاجران این استان 5/65 درصد در نقاط شهری و 5/34 درصد در نقاط روستائی ساکن شده­اند 76 درصد مهاجرین از روستا به شهر و 24 درصد بقیه شهر به شهر بوده است. در مورد شهر میاندوآب هم میزان شهرنشینی در سال 1375،  43 درصد بوده است این رقم در سال 1385 به 51 درصد افزایش پیدا کرده است به عبارتی رشد 8 درصدی داشته است.

 

اهداف تحقیق

هدف کلی از انجام این تحقیق شناخت میزان مهاجرت روستائیان به شهر میاندوآب و عوامل عمده تأثیرگذار در این مهاجرت در سال 1389 می باشد.

اهداف جزئی تحقیق

1) شناخت تفاوت درآمد در روستا و شهر و رابطه آن با میزان مهاجرت روستائیان به شهر

2) بررسی رابطه بین سن مهاجران و میزان مهاجرت روستائیان به شهر

3) بررسی رابطه بین وضعیت تأهل مهاجران و میزان مهاجرت روستائیان به شهر

4) بررسی رابطه بین فاصله مبداء و مقصد و مهاجرت روستائیان به شهر

5) بررسی رابطه بین میزان یا مقدار زمین زیر کشت روستائیان و مهاجرت آن­ها به شهر

6) بررسی امکانات آموزشی، بهداشتی و سرگرمی در شهر و عدم وجود آن­ها در روستا و مهاجرت روستائیان به شهر.

 

پیشینه تحقیق

آقا (1376) در مطالعه­ای با عنوان «بررسی علل و عوامل مهاجرفرستی و مهاجرپذیری و خالی از سکنه شدن روستاهای استان فارس» نشان داد که مشکلات مربوط به زمین کشاورزی و آب عامل اصلی مهاجرت از روستاهاست و در روستاهایی که اقتصادشان بر پایه باغ­داری است مهاجرفرستی کمتر است. روستاهایی که به دامداری اشتغال دارند غالباً مهاجرفرست بوده و به عبارتی دیگر مشکلات مرتع، دارو و درمان عامل عمده­ای در مهاجرفرستی است. مشفق (1380) در پایان­نامه خود به «بررسی شاخص­های توسعه در نقاط روستائی استان­های مختلف طی دهه 1365 تا 1375 بررسی میزان تأثیرات آن بر مهاجرت در مناطق روستائی» نشان داد که بین سطح توسعه اقتصادی- اجتماعی مناطق روستائی و میزان خالص مهاجرت رابطه معناداری وجود دارد و با استفاده از تئوری توسعه نابرابر درصدد تبیین آن برآمده است.

وکیل احمدی (1383) در پایان­نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان «بررسی گرایش به مهاجرت از روستا به شهر و عوامل موثر در آن» نشان داد که به دلیل پائین بودن نسبت جمعیت نقاط شهری به روستائی و عدم وجود ساختار اقتصادی و اجتماعی مناسب بافت شهری نقاط شهری نتوانسته­اند مانع مهاجرت افراد به شهرهای ایلام و تهران شوند. در این شهرستان­ها به دلایل بالا بودن شاخص نسبت وابستگی و فاقد یا کمبود امکانات رفاهی گرایش افراد به مهاجرت بیشتر بوده است.

به عنوان نمونه دیگر تحقیقاتی که در کلانشهر تهران در مورد مهاجرت­های روستائی به شهر انجام گرفته است نشان می­دهد که مسئله مهاجرت به یک مسئله حاد اجتماعی بدل شده است و پیامدهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و جمعیتی که می­تواند برای خانواده­های مهاجر داشته باشد مورد مطالعه قرار گرفته است. در واقع با تحقق یافتن مهاجرت، مهاجرین اولین تجربه­های حضور خود در مبداء را با تفاوت­های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی جستجو خواهند کرد. با مهاجرت نه تنها زندگی افراد تغییر می یابد بلکه وضعیت اجتماعی آن­ها هم دچار دگرگونی می گردد.

هم­چنین به عنوان نمونه آخر می­توان به مطالعه­ای که در شهرستان تویسرکان انجام گرفته است توجه نمود. بر اساس سرشماری نفوس و مسکن در سال­های 1375 تا 1385 استان همدان دارای رتبه چهارم بین استان­های مهاجرفرست می­باشد. در این تحقیق به بررسی وضعیت مهاجرت در شهر تویسرکان واقع در این استان پرداخته شده است. بنابر آمار و اطلاعات موجود جمعیت این شهرستان در سال 1365 در حدود 150 هزار نفر بوده است. در سال 1375 حدود 120 هزار نفر و بنابر آمار نتایج سرشماری سال 1385 در حدود 110 هزار نفر اعلام شده است که خود نشان از نرخ مهاجرت بالا در این شهرستان دارد. برای انجام این تحقیق با استفاده از اطلاعات موجود در دفاتر خانه بهداشت روستائی و نیز مرکز بهداشت شهرستان به ثبت اطلاعات خانوارهای مهاجر پرداخته شده است و پس از جمع­آوری اطلاعات با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی به بررسی میزان مهاجرت به تفکیک مشخصه­های خانوارهای مهاجر پرداخته شده است. علاوه بر این برای اخذ نتیجه دقیق­تر به بررسی امکانات و وضعیت اقتصادی، اجتماعی و معیشتی شهرستان تویسرکان نیز پرداخته شده است(جمعی از نویسندگان، مهاجرت در ایران، 1389: 145).

 

مبانی نظری تحقیق

با توجه به این­که در زمینه بررسی یک واقعیت، نظریه واحدی نمی­تواند تمام ابعاد مسئله را حل کرده و آن را تبیین کند و هرکدام از نظریه­ها و رویکردها بُعد یا ابعاد خاصی از مسأله را واکاوی می­کنند ما در این مطالعه از رویکردهای راونشتاین، آرتور لوئیس، مایکل تودارو، کارکردگرایی استفاده خواهیم کرد.

 

راونشتاین

برخی از محققان علوم اجتماعی نظریه­های راونشتاین را بعنوان یکی از نخستین نظریه­های مهاجرتی محسوب می­دارند. وی در سال 1885 در مقاله­ای با عنوان «قوانین مهاجرت» نظریات خود را بیان داشت و سپس در سال 1889 به تکمیل آن پرداخت. قوانین وی به شرح ذیل است(فخرایی، جزوه درسی برنامه­ریزی جمعیت و نیروی انسانی، 1389: 27).

1. فاصله و مهاجرت 2. مرحله­ای بودن مهاجرت  3. بازتاب­های مهاجرت  4. ارتباطات و مهاجرت
  5.  برتری انگیزه اقتصادی در مهاجرت  6. جریان و ضدجریان  7. دافعه­ها و جاذبه­ها.

 

آرتور لوئیس

وی در تبیین مهاجرت­های روستا- شهری به ارائه مدلی می­پردازدکه در این مدل اقتصاد از دو بخش معیشتی روستائی با بازده تولیدی بسیار پائین و صنعتی مدرن با بازده تولیدی بالا تشکیل شده است. به موازات توسعه صنعتی نیروی کار ازبخش سنتی به بخش مدرن رانده می­شود. دراین فرآیند سرعت انتقال از بخش سنتی به بخش مدرن در ارتباط مستقیم با میزان تراکم سرمایه­گذاری صنعتی در بخش مدرن است. با افزایش میزان سرمایه­گذاری مازاد سود حاصل ازاین سرمایه­گذاری­ها دوباره درسرمایه­گذاری­های صنعتی به کار گرفته خواهد شد این وضعیت جریان انتقال نیروی کار از بخش سنتی به بخش مدرن صنعتی و در نتیجه مهاجرت­های روستا- شهری را تشدید خواهد نمود. 

 

مایکل تودارو

وی یک اقتصاددان است ومسئله مهاجرت را بیشتر ازجنبه اقتصادی مدنظر قرارمی­دهد. وی مهاجرت را یک پدیده اقتصادی می­داند و علی­رغم وجود پدیده بیکاری درشهرها در نزد فرد مهاجر تصمیمی کاملاً منطقی تلقی می­شود. در این مدل میزان مهاجرت بر اساس تابعی از دو متغیر اختلاف درآمد میان شهر و روستا واحتمال کاریابی درمناطق شهری تعیین می­شود به بیانی دیگرمهاجرت بیشتر واکنشی است نسبت به تفاوت درآمد مورد انتظار تا درآمد واقعی در شهر و روستا. در واقع مهاجرین فرصت­های متعدد بازار کار را که برای آن­ها در بخش­های شهری و روستائی موجود است در نظر می­گیرند و در این فرآیند به سمتی رو می­کنند که منفعت مورد انتظار مهاجر را به حداکثر برساند. در این زمینه وی استدلال می­کند که با توجه به این که بخش قابل توجهی از مهاجرین بین 24-15 سال سن دارند حتی اگر درآمد مورد انتظار آنان در شهر در سال­های اولیه از درآمد روستائیان هم کمتر باشد چنان­چه اطمینان داشته باشند که در آینده وضع بهتری خواهند یافت اقدام به مهاجرت خواهند نمود.

 

نظریه کارکردگرایی در مورد مهاجرت

نظریه کارکردی مهاجرت مبانی روش شناختی خود را از بینش جامعه­شناختی و مردم­شناختی کارکردگرائی (فونکسیونالیسم) گرفته و به کارکردهای پدیده­های اجتماعی توجه دارد و مسئله مهاجرت را نیز از این زاویه بررسی می­کند. سنت نظریه­های کارکردگرایانه مهاجرت بر تبیین و توجیه دلایل و پیامدهای مهاجرت استوار است. در مورد تبیین علت­های مهاجرت روستائیان این دیدگاه عقیده دارد که تمام نیازهای اجتماعی کنشگران درنظام­های اجتماعی آموخته و ارضاء می­شوند و این یکی ازکارکردهای جامعه است. از آن­جا که نیازهای اجتماعی افراد درمحیط­های روستائی برآورده نمی­شود و در شهرها پاسخ تقریباً مناسبی برای آن­ها وجود دارد از این­رو گونه­ای عدم تعادل میان جوامع روستائی و شهری ایجاد می­شود و روستائیان برای ارضاء نیازهای خود دست به مهاجرت می­زنند. بنابراین از دیدگاه این نظریه مهاجرت ناشی ازعدم تعادل­های اقتصادی و اجتماعی موجود بین مناطق مختلف (روستا وشهر) می­باشد و هرگونه تغییری که درجامعه روی می­دهد درجهت برقراری تعادل و هماهنگی است. مهاجرت نیز در اصل نوعی تغییر درجوامع به شمار می­رود. دراین شرایط بعضی ازعوامل روی افراد روستائی فشار وارد می­آورند و موجب خارج شدن آن­ها از منطقه اصلی زندگی­شان می­شوند و عوامل دیگری آن­ها را به مناطق دیگر می­کشاند. از نظر این دیدگاه شرایط لازم برای بقاء جامعه وجود تعادل است و مهاجرت به عنوان یک مکانیسم برقرارکننده تعادل در نظم اجتماعی صورت می­گیرد و به همین خاطر مهاجرت دارای کارکردی مثبت است که در جهت حفظ تعادل مناطق کم توسعه و توسعه یافته تعادل نوینی برقرار می­کند.

 

روش تحقیق

در تحقیق حاضر از روش پیماش استفاده شده است. این تحقیق از نظر هدف یک بررسی کاربردی و از نظر دامنه یک تحقیق خرد و ازنظر زمانی مقطعی می­باشد. روش گردآوری داده­ها به صورت پرسشنامه و برای اندازه­گیری از طیف لیکرت و نیز از سئوالات بسته استفاده شده است.

 

فرضیه­ها

1. بین میزان مهاجرت و تفاوت درآمد در شهر و روستا رابطه وجود دارد.

2. بین میزان مهاجرت و سن مهاجران رابطه وجود دارد.

3. بین میزان مهاجرت و وضعیت تأهل مهاجران تفاوت وجود دارد.

4. بین فاصله مبدأ و مقصد بر حسب کیلومتر (دوری و نزدیکی به شهر) و میزان مهاجرت رابطه وجود دارد.

5. بین امکانات تفریحی و سرگرمی در شهر و میزان مهاجرت رابطه وجود دارد.

6. بین امکانات بهداشتی درمانی در شهر و میزان مهاجرت رابطه وجود دارد.

7. بین امکانات آموزشی در شهر و میزان مهاجرت رابطه وجود دارد.

8. بین اندازه زمین زیر کشت روستایی و میزان مهاجرت رابطه وجود دارد.

 

جامعه آماری و روش نمونه­گیری و حجم نمونه

جامعه آماری ما دراین تحقیق روستاییانی هستندکه از روستاهای خود به شهر میاندوآب درسال 1389 مهاجرت کرده­اند که تعداد آن­ها 1886 نفر می­باشد و نمونه ما طبق جدول حجم نمونه «گرجسی و مورگان» 310 نفر محاسبه و به دست آمده است.

 

یافته­های تحقیق

- بین میزان مهاجرات و تفاوت درآمدها در شهر و روستا رابطه وجود دارد.

 

جدولشماره (1): نتایج آزمون x² برای میزان مهاجرت و تفاوت درآمدها در شهر و روستا

                                                                                                                                                                                                                                                                                   

مهاجرت					کل
خیلی کم	تا حدی کم	در حد متوسط	تا حدی زیاد	خیلی زیاد
تفاوت درآمد	خیلی کم	تعداد	4	3	1	6	1	15
		درصد	%7/26	%20	%7/6	%40	%7/6	%100
	تا حدی کم	تعداد	3	4	15	2	1	25
		درصد	%12	%16	%60	%8	%4	%100
	در حد متوسط	تعداد	5	5	16	21	11	58
		درصد	%6/8	%6/8	%6/27	%2/36	%19	%100
	تا حدی زیاد	تعداد	4	3	35	30	49	121
		درصد	%3/3	%5/2	%9/28	%8/24	%5/40	%100
	خیلی زیاد	تعداد	5	1	8	25	52	91
		درصد	%5/5	%1/1	%8/8	%5/27	%1/57	%100
کل		تعداد	21	16	75	84	114	310
		درصد	%8/6	%2/5	%2/24	%1/27	%8/36	%100
000/0p=                            16df=                             96/88x2=

 

طبق جدول فوق، 32/50 درصد کل مهاجران تمایل زیادی به مهاجرت دارند و اعتقاد دارند که با مهاجرت به شهر تفاوت درآمد بیشتری خواهند داشت. هم­چنین 22/3 درصد کل مهاجران تمایل زیادی به مهاجرت دارند ولی اعتقاد دارند که با مهاجرت به شهر تفاوت درآمد بیشتری نخواهند داشت.

تحلیل داده­ها با آزمون x² نشان می­دهد که مقدار 96/88x²= با درجه آزادی 16df= در سطح 000/0p= معنی­دار می­باشد. به عبارت دیگر بین میزان مهاجرت و تفاوت درآمدها در شهر و روستا رابطه وجود دارد بنابراین فرضیه پژوهش تأیید می­شود.

- بین میزان مهاجرت و سن مهاجران رابطه وجود دارد.

 

جدول شماره (2): آزمون اسپیرمن رابطه بین میزان مهاجرت و سن مهاجران

                                                                       

مهاجرت	سن
آزمون رو – اسپیرمن	مهاجرت	ضریب همبستگی	000/1	**176/0-
		سطح معنی­داری	0	002/0
		تعداد	310	310
	سن	ضریب همبستگی	**176/0-	000/1
		سطح معنی­داری	002/0	0
		تعداد	310	310

 

آزمون اسپیرمن نشان داد که بین میزان مهاجرت و سن مهاجران ضریب همبستگی برابر است با 176/0-r= که در سطح 002/0p= این ضریب معنی­دار می­باشد. یعنی بین میزان مهاجرت و سن مهاجران رابطه معنادار وجود دارد بنابراین فرضیه پژوهش تأیید می­شود.

 

 

 

- بین مهاجرت و وضعیت تأهل مهاجران رابطه وجود دارد.

 

جدول شماره (3): نتایج آزمون x²  برای میزان مهاجرت و وضعیت تأهل

                                                                                                                                                                                         

مهاجرت					کل
خیلی کم	تا حد کم	در حد متوسط	تا حدی زیاد	خیلی زیاد
وضعیت    تأهل	مجرد	تعداد	5	4	17	32	40	98
		درصد	%1/5	%1/4	%3/17	%7/32	%8/40	%100
	متأهل	تعداد	13	12	47	40	66	178
		درصد	%3/7	%7/6	%4/26	%5/22	%1/37	%100
	مطلقه	تعداد	3	0	11	12	8	34
		درصد	%8/8	%0	%4/32	%3/35	%5/23	%100
کل		تعداد	21	16	75	84	114	310
		درصد	%8/6	%2/5	%2/24	%1/27	%8/36	%100
000/0p=                              8df=                           147/12x2=

 

طبق جدول فوق، از 98 نفر فرد مجرد تعداد 72 نفر (73درصد) تمایل زیادی به مهاجرت داشته­اند. از 178 مهاجر متأهل تعداد 106 نفر (89 درصد) تمایل زیادی به مهاجرت داشتند و از 34 نفر مطلقه مهاجر تعداد 20 نفر (58 درصد) تمایل زیادی به مهاجرت داشته­اند.

تحلیل داده­ها با آزمون x² نشان می­دهد که مقدار 147/12x²= با درجه آزادی 8df= در سطح 000/0p= معنی­دار می­باشد. بعبارت دیگر بین میزان مهاجرت و وضعیت تأهل رابطه وجود دارد بنابراین فرضیه پژوهش تأیید می­شود.

 - بین فاصله مبدأ و مقصد بر حسب کیلومتر (دوری و نزدیکی به شهر) و مهاجرت رابطه وجود دارد.

 

جدول شماره (4): آزمون اسپیرمن رابطه بین فاصله مبدأ و مقصد و مهاجرت

                                                                       

مهاجرت	فاصله روستا
آزمون	مهاجرت	ضریب همبستگی	000/1	**188/0-
		سطح معنی­داری	0	001/0
		تعداد	310	310
	فاصله روستا	ضریب همبستگی	**188/0-	000/1
		سطح معنی­داری	001/0	0
		تعداد	310	310

 

آزمون اسپیرمن نشان داد که بین میزان مهاجرت و دوری و نزدیکی شهر، ضریب همبستگی برابر است با 188/0-r=  که در سطح 001/0p= ، این ضریب معنی­دار می­باشد. یعنی بین میزان مهاجرت و فاصله از شهر رابطه معنادار وجود دارد بنابراین فرضیه پژوهش تأیید می­شود.

- بین امکانات تفریحی و سرگرمی در شهر و میزان مهاجرت به شهر رابطه وجود دارد.

 

جدول شماره (5): نتایج آزمون x²  در مورد امکانات تفریحی و سرگرمی در شهر

                                                                                                                                                                                                                                                                                   

مهاجرت					کل
خیلی کم	تا حد کم	در حد متوسط	تا حدی زیاد	خیلی زیاد
امکانات تفریحی	خیلی کم	تعداد	6	0	3	2	2	13
		درصد	%2/46	%0	%1/23	%4/15	%4/15	%100
	تا حد کم	تعداد	3	1	8	3	3	18
		درصد	%7/16	%6/5	%4/44	%7/16	%7/16	%100
	در حد متوسط	تعداد	4	9	35	17	16	81
		درصد	%9/4	%1/11	%2/43	%21	%8/19	%100
	تا حدی زیاد	تعداد	3	3	19	38	48	111
		درصد	%7/2	%7/2	%1/17	%2/34	%2/43	%100
	خیلی زیاد	تعداد	5	3	10	24	45	87
		درصد	%7/5	%4/3	%5/11	%6/27	%7/51	%100
کل		تعداد	21	16	75	84	114	310
		درصد	%8/6	%2/5	%2/24	%1/27	%8/36	%100
000/0p=                            16df=                             023/88x2=

 

طبق جدول فوق، 50 درصد کل مهاجران تمایل زیادی به مهاجرت دارند و امیدوارند امکانات تفریحی و سرگرمی بهتری در شهر به دست آورند. هم­چنین 3 درصد کل مهاجران تمایل زیادی به مهاجرت دارند ولی اعتقاد دارند که با مهاجرت به شهر امکانات تفریحی زیادی نخواهند داشت.

تحلیل داده­ها با آزمون x² نشان می­دهد که مقدار 023/88x²= با درجه آزادی 16df= در سطح 000/0p= معنی­دار می­باشد. بعبارت دیگر بین میزان مهاجرت و امکانات تفریحی و سرگرمی شهر رابطه وجود دارد بنابراین فرضیه پژوهش تأیید می­شود.

- بین امکانات بهداشتی و درمانی در شهر و مهاجرت رابطه وجود دارد.

 

جدول شماره (6): نتایج آزمون x²  در مورد امکانات بهداشتی و درمانی در شهر

                                                                                                                                                                                                                                                                                   

مهاجرت					کل
خیلی کم	تا حد کم	در حد متوسط	تا حدی زیاد	خیلی زیاد
امکانات بهداشتی درمانی	خیلی کم	تعداد	1	0	1	3	2	7
		درصد	%3/14	%0	%3/14	%9/42	%6/28	%100
	تا حد کم	تعداد	2	3	3	6	4	18
		درصد	%1/11	%7/16	%7/16	%3/33	%2/22	%100
	در حد متوسط	تعداد	7	7	30	20	16	80
		درصد	%8/8	%8/8	%5/37	%25	%20	%100
	تا حدی زیاد	تعداد	6	4	28	32	45	115
		درصد	%2/5	%5/3	%3/24	%8/27	%1/39	%100
	خیلی زیاد	تعداد	5	2	13	23	47	90
		درصد	%6/5	%2/2	%4/14	%6/25	%2/52	%100
کل		تعداد	21	16	75	84	114	310
		درصد	%8/6	%2/5	%2/24	%1/27	%8/36	%100
003/0p=                              16df=                           792/35x2=

 

طبق جدول فوق، 4/47 درصد کل مهاجران تمایل زیادی به مهاجرت دارند و امیدوارند امکانات بهداشتی و درمانی بهتری در شهر بدست آورند. هم­چنین 8/4 درصد کل مهاجران تمایل زیادی به مهاجرت دارند ولی اعتقاد دارند که با مهاجرت به شهر امکانات بهداشتی زیادی نخواهند داشت.

تحلیل داده­ها با آزمون x² نشان می­دهد که مقدار 792/35x²= با درجه آزادی 16df= در سطح 003/0p= معنی­دار می­باشد. به عبارت دیگر بین میزان مهاجرت و امکانات بهداشتی و درمانی شهر رابطه وجود دارد بنابراین فرضیه پژوهش تأیید می­شود.

- بین امکانات آموزشی در شهر و میزان مهاجرت رابطه وجود دارد.

 

جدول شماره (7): نتایج آزمون x²  در مورد امکانات آموزشی در شهر

                                                                                                                                                                                                                                                                                   

مهاجرت					کل
خیلی کم	تا حد کم	در حد متوسط	تا حدی زیاد	خیلی زیاد
امکانات آموزشی	خیلی کم	تعداد	0	2	1	4	2	9
		درصد	%0	%2/22	%1/11	%4/44	%2/22	%100
	تا حد کم	تعداد	1	0	6	3	3	13
		درصد	%7/7	%0	%2/46	%1/23	%1/23	%100
	در حد متوسط	تعداد	7	5	13	24	13	62
		درصد	%3/11	%1/8	%21	%7/38	%21	%100
	تا حدی زیاد	تعداد	9	7	28	22	30	96
		درصد	%4/9	%3/7	%2/29	%9/22	%3/31	%100
	خیلی زیاد	تعداد	4	2	27	31	66	130
		درصد	%1/3	%5/1	%8/20	%8/23	%8/50	%100
کل		تعداد	21	16	75	84	114	310
		درصد	%8/6	%2/5	%2/24	%1/27	%8/36	%100
001/0p=                              16df=                           493/40x2=

 

طبق جدول فوق، 06/48 درصد کل مهاجران تمایل زیادی به مهاجرت دارند و امیدوارند امکانات آموزشی بهتری در شهر به دست آورند. هم­چنین 8/3 درصد کل مهاجران تمایل زیادی به مهاجرت دارند ولی اعتقاد دارند که با مهاجرت به شهر امکانات آموزشی زیادی نخواهند داشت.

تحلیل داده­ها با آزمون x² نشان می­دهد که مقدار 493/40x²= با درجه آزادی 16df= در سطح 001/0p= معنی­دار می­باشد. بعبارت دیگر بین میزان مهاجرت و امکانات آموزشی شهر رابطه وجود دارد بنابراین فرضیه پژوهش تأیید می­شود.

- بین اندازه زمین زیرکشت روستائی و مهاجرت به شهر رابطه وجود دارد.

 

جدول شماره (8): آزمون اسپیرمن رابطه بین مهاجرت و اندازه زمین زیرکشت روستایی

                                                              

مهاجرت	زمین زیر کشت روستایی
آزمون رو–  اسپیرمن	مهاجرت	ضریب همبستگی	000/1	043/0-
		سطح معنی­داری	0	455/0
		تعداد	310	310
	زمین زیر کشت روستایی	ضریب همبستگی	043/0-	000/1
		سطح معنی­داری	455/0	0
		تعداد	310	310

 

آزمون اسپیرمن نشان داد که بین میزان مهاجرت و اندازه زمین زیر کشت روستایی، ضریب همبستگی برابر است با 043/0-r=  که در سطح 455/0p= این ضریب معنی­دار نمی­باشد. یعنی بین میزان مهاجرت و اندازه زمین زیر کشت رابطه معنادار وجود ندارد بنابراین فرضیه پژوهش تأیید نمی­شود.

 

بحث و نتیجه­گیری

بر اساس نظریات مورد استفاده در این تحقیق و نتایج حاصله از تحقیق پیش­رو می­توان چنین نتیجه گرفت­که مهاجرت روستائیان به­شهرستان میاندوآب متأثر ازعوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی وآموزشی است. این عوامل همیشه به یکسان عمل نمی­کند و ممکن است در طول زمان متفاوت باشد و نیز ممکن است در یک برهه از زمان تشدید و در برهه­ای کاهش یابد. این مهاجرت­ها در طول زمان جوامع روستایی را دچار کمبود نیروی انسانی و به خصوص قشرجوان می­کند و این خود باعث می­گرددکه کشور در پروسه پیشرفت دچار اشکالات وموانع عمده­ای گردد. جامعه به نیروی کار روستایی درمحیط روستا نیاز دارد و نقش دولتمردان در این زمینه بس مهم­تر و کارآمدتر است. وقتی میزان مهاجرت روستائیان در کل کشور با این شدت ادامه یابد، در آینده نه چندان دور این مهاجرت­ها وضعیت زیستی و اقتصادی، اجتماعی هر دو منطقه مهاجرفرست و مهاجرپذیر را شدیداً تحت تأثیر خود قرار خواهد داد. پس لازم و ضروری است برای حل این معضل مهم اجتماعی چاره­ای اساسی اندیشید و راهکارهایی را مدنظر قرار داده و به­کار گرفت. نقش مسئولان در این مورد انکارناپذیر است چرا که نتیجه چنین روندی عقب­ماندگی هرچه بیشتر جامعه در تمامی حوزه­ها و کل کشور خواهد بود.

 

پیشنهادها و راهکارها

با توجه به یافته­ها و نتایج تحقیق راهکارها و پیشنهادهای زیر ارائه می­گردد:

1. با توجه به سئوال اول که تفاوت درآمد را یکی از عوامل مهاجرت روستاییان به شهر می­داند لذا می­بایست با ایجاد امکانات و نیز ایجاد اشتغال در روستاها این تفاوت را به حداقل رساند تا بتوان تا حدی از مهاجرت روستاییان به شهر جلوگیری نمود. در این خصوص می­توان رسیدگی به عوامل کشاورزی، اعطای وام، مکانیزاسیون کردن کشاورزی و دیگر تسهیلات نام برد.

2. با مهاجرت افراد جوان و میانسال روستایی به شهر، ساخت سنی روستا به ­هم می­خورد و باعث ایجاد مشکلاتی هم در روستا به لحاظ کمبود نیروی کار و هم در شهر به لحاظ افزایش شغل­های کاذب و بیکاری می­گردد لذا با برنامه­ریزی دقیق می­توان از بوجود آمدن چنین شرایطی جلوگیری نمود.

3. هم­چنین با مهاجرت افراد مجرد مرد که بیشترین تعداد مهاجران را تشکیل می­دهند باعث به­هم خوردن ساخت جنسی جمعیت روستا می­گردد و خارج شدن نیروی کار مردان از روستا و عدم توانایی جایگزینی زنان به جای مردان باعث ایجاد ناهماهنگی و به­ هم خوردن سیستم تولید وکار جامعه روستایی می­گردد.

4. یکی دیگر از علل عمده مهاجرت روستاییان به شهر کمبود یا نبود امکانات اولیه پزشکی و درمانی در روستاهاست که باعث هجوم اقشار گسترده جمعیت روستایی به شهرها می­شود با ایجاد درمانگاه­ها و بیمارستان­ها و دیگر مراکز درمانی در سطح روستاها تا حدی می­توان از مهاجرت روستاییان به شهر جلوگیری­کرد. هم­چنین ایجاد بیمارستان­ها در روستاهایی­که جنبه مرکزیت دارد می­تواند دراین مورد اقدام مثبت شمرده شود تا نیازهای درمانی روستاهای اطراف را برآورده سازد.

5. ایجاد امکانات آموزشی در روستاها از قبیل مدارس ابتدایی، راهنمایی و متوسطه، هنرستان­های کشاورزی می­تواند نیاز فرزندان روستاییان به امرآموزش و پرورش را ارضاء نماید و با توجه به این­که اکثر مهاجرین این عامل را یکی از مهم­ترین عوامل مهاجرت به شهرها قلمداد نموده­اند ایجاد چنین فضاهای آموزشی به طور مسلم از مهاجرت روستاییان به شهرها تا حدی خواهد کاست. هم­چنین این امر در مورد امکانات تفریحی و سرگرمی هم تا حدی صدق می­کند چرا که طبق اظهارنظر مهاجرین وجود این نوع امکانات و نبود آن در روستاها در مهاجرت آنان به شهر موثر بوده است.

6. همان­طوری­که اشاره گردید اصطلاحات ارضی با قطعه­ قطعه کردن زمین­های کشاورزی روستاییان باعث کاهش تولیدات کشاورزی و به­ صرفه نبودن کار کشاورزی و در نتیجه کنده ­شدن آنان را از همین روستاها فراهم ساخت و این زمینه بروز مهاجرت­های گروهی آنان به شهرها را هموار ساخت. دولت می­تواند با یکپارچه کردن زمین­های کشاورزی و با ایجاد و تقویت بنیه مالی شرکت­های تعاونی تولید مانند اعطای وام­های با بازپرداخت بلندمدت و نرخ بهره کم و هم­چنین با گسترش و مکانیزاسیون به بالا بردن بهره­وری فرد روستایی از زمین خود که خود را وابسته بدان می­داند انگیزه لازم برای فعالیت و ماندگاری در محیط روستایی را در روستاییان ایجاد کند تا این­ که فرد روستایی ماندن در روستا و کار روی زمین کشاورزی را به آمدن به شهر ترجیح دهد چرا که کشاورزی محور توسعه به شمار می­آید.

 

  منابع

ازکیا، م. (1365). جامعه­شناسی توسعه و توسعه ­نیافتگی روستایی ایران. تهران: انتشارات اطلاعات.

ازکیا، م. (1387). مقدمه­ای بر جامعه­شناسی توسعه روستایی. تهران: انتشارات اطلاعات. چاپ پنجم.

بهشتی، م. (1389). توسعه اقتصادی ایران. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.

تقوی، ن. (1371). مهاجرت روستا– شهری. تبریز: انتشارات ستوده.

تقی­زاده، ه. (1389). الگوی گرافیکی روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات حفیظ. جلد اول، چاپ سوم.

چیتامبار، جی بی.(1385). مقدمه­ای بر جامعه­شناسی روستایی. ترجمه: م، ازکیا و دیگری. تهران: نشر نی.

حجازی، ا؛ و دیگران. (1389). روش­های تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات آگاه.

حسامیان، ف؛ و دیگران. (1388). شهرنشینی در ایران. تهران: انتشارات آگاه.

خسروی، خ. (1363). دهقانان خرده­پا. تهران: نشر قطره.

خسروی، خ. (1372). جامعه­شناسی دِه در ایران. تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.

زنجانی، ح. (1380). مهاجرت. تهران: انتشارات سمت.

ساروخانی، ب. (1373). روش­های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی. جلد اول.

ساروخانی، ب. (1386). روش­های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی. جلد دوم.

وثوقی، م. (1377). جامعه­شناسی روستایی. تهران: انتشارات کیهان. چاپ هفتم.

---

[1]. دانشگاه پیام نور؛ گروه علوم اجتماعی، تهران 4697- 9395ج- ایران.                          E-mail: [e-mail]

2. کارشناس ارشد جامعه­شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز - ایران (نویسنده مسئول).

E-mail: [e-mail]

 

مراجع

ازکیا، م. (1365). جامعه­شناسی توسعه و توسعه ­نیافتگی روستایی ایران. تهران: انتشارات اطلاعات.

ازکیا، م. (1387). مقدمه­ای بر جامعه­شناسی توسعه روستایی. تهران: انتشارات اطلاعات. چاپ پنجم.

بهشتی، م. (1389). توسعه اقتصادی ایران. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.

تقوی، ن. (1371). مهاجرت روستا– شهری. تبریز: انتشارات ستوده.

تقی­زاده، ه. (1389). الگوی گرافیکی روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات حفیظ. جلد اول، چاپ سوم.

چیتامبار، جی بی.(1385). مقدمه­ای بر جامعه­شناسی روستایی. ترجمه: م، ازکیا و دیگری. تهران: نشر نی.

حجازی، ا؛ و دیگران. (1389). روش­های تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات آگاه.

حسامیان، ف؛ و دیگران. (1388). شهرنشینی در ایران. تهران: انتشارات آگاه.

خسروی، خ. (1363). دهقانان خرده­پا. تهران: نشر قطره.

خسروی، خ. (1372). جامعه­شناسی دِه در ایران. تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.

زنجانی، ح. (1380). مهاجرت. تهران: انتشارات سمت.

ساروخانی، ب. (1373). روش­های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی. جلد اول.

ساروخانی، ب. (1386). روش­های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی. جلد دوم.

وثوقی، م. (1377). جامعه­شناسی روستایی. تهران: انتشارات کیهان. چاپ هفتم.