تعیین عوامل اجتماعی مرتبط با مدگرایی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 1، دوره 6، شماره 18، اردیبهشت 1392، صفحه 7-25   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

بیانه مام‌الهی¹؛ محمود علمی²

¹کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.

²استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، گروه علوم اجتماعی؛ تبریز- ایران (نویسنده مسئول).

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی­ عوامل اجتماعی مرتبط بامدگرایی دربین دانشجویان دانشگاه آزاداسلامی تبریز است. دراین پژوهش 376 نفر از دانشجویان به شیوه نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای انتخاب شدند. روش آماری دراین پژوهش شامل همبستگی پیرسون، آزمون t و آزمون F و رگرسیون چند متغیره است که از برآورد­های نرم­افزار SPSS نسخه 20 استفاده شده است.
با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ پایایی سوالات تحقیق (80/0)، هم­چنین نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنف با درجه معنی­داری (0.029) نرمال بودن داده­های حاصل را نشان می­دهد. نتایج تحقیق نشان می­دهد بین متغیر میزان استفاده و تاثیرپذیری از رسانه­های­جمعی داخلی و مدگرایی (74/0) رابطه معنی­دار وجود ندارد. هم­چنین بین میزان استفاده و تاثیرپذیری از رسانه­های خارجی (شبکه­های ماهواره ای و اینترنت) ومدگرایی (022/0) رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد. هم­چنین بین­میزان تاثیرپذیری از گروه­های مرجع و مدگرایی (007/0) رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد. لازم به توضیح است از انواع گروه­های مرجع بین میزان تاثیرپذیری از نخبگان (0.126) و روحانیون (0.270) با میزان مدگرایی دانشجویان رابطه معنی­داری وجود ندارد و نیز بین میزان دین­داری و مدگرایی (0.028) رابطه معکوس و معنی­داری وجود دارد. هم­چنین بین متغیرهای زمینه­ای جنسیت (0.004)، وضعیت تاهل (00/0) و پایگاه اقتصادی و اجتماعی (0.23) و مدگرایی رابطه مثبت ومعنی­داری وجود دارد. مقدارضریب تعیین (r²) نشان می­دهدکه 21 درصد ازتغییرات متغیر وابسته مدگرایی­توسط این 4 متغیرمستقل تبیین می­گردند و 79 درصد تغییرات، توسط عواملی غیر از این عوامل توضیح داده می­شود. باتوجه به نتایج رگرسیون چندگانه می­توان قضاوت کرد که متغیر وضعیت تاهل (141.)، گروه­های مرجع (137.)، میزان استفاده و تاثیرپذیری از رسانه­های جمعی خارجی (ماهواره، اینترنت)، (098.)، به مراتب، سهم بیشتری را درمقایسه با سایر متغیرها در پیش­بینی متغیر مدگرایی دارند.

کلیدواژه‌ها

مدگرایی؛ رسانه‌های جمعی؛ گروه‌های مرجع؛ دین‌داری

اصل مقاله

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال پنجم، شماره هیجدهم، بهار 1392

ص ص 25-7

 

 

 

 

 

  تعیین عوامل اجتماعی مرتبط با مدگرایی در

بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

بیانه مام­الهی^[1]

دکتر محمود علمی^[2]

تاریخ دریافت مقاله:17/9/1393       

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:23/12/1393

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی­ عوامل اجتماعی مرتبط بامدگرایی دربین دانشجویان دانشگاه آزاداسلامی تبریز است. دراین پژوهش 376 نفر از دانشجویان به شیوه نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای انتخاب شدند. روش آماری دراین پژوهش شامل همبستگی پیرسون، آزمون t و آزمون F و رگرسیون چند متغیره است که از برآورد­های نرم­افزار SPSS نسخه 20 استفاده شده است.

با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ پایایی سوالات تحقیق (80/0)، هم­چنین نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنف با درجه معنی­داری (0.029) نرمال بودن داده­های حاصل را نشان می­دهد. نتایج تحقیق نشان می­دهد بین متغیر میزان استفاده و تاثیرپذیری از رسانه­های­جمعی داخلی و مدگرایی (74/0) رابطه معنی­دار وجود ندارد. هم­چنین بین میزان استفاده و تاثیرپذیری از رسانه­های خارجی (شبکه­های ماهواره ای و اینترنت) ومدگرایی (022/0) رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد. هم­چنین بین­میزان تاثیرپذیری از گروه­های مرجع و مدگرایی (007/0) رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد. لازم به توضیح است از انواع گروه­های مرجع بین میزان تاثیرپذیری از نخبگان (0.126) و روحانیون (0.270) با میزان مدگرایی دانشجویان رابطه معنی­داری وجود ندارد و نیز بین میزان دین­داری و مدگرایی (0.028) رابطه معکوس و معنی­داری وجود دارد. هم­چنین بین متغیرهای زمینه­ای جنسیت (0.004)، وضعیت تاهل (00/0) و پایگاه اقتصادی و اجتماعی (0.23) و مدگرایی رابطه مثبت ومعنی­داری وجود دارد. مقدارضریب تعیین (r²) نشان می­دهدکه 21 درصد ازتغییرات متغیر وابسته مدگرایی­توسط این 4 متغیرمستقل تبیین می­گردند و 79 درصد تغییرات، توسط عواملی غیر از این عوامل توضیح داده می­شود. باتوجه به نتایج رگرسیون چندگانه می­توان قضاوت کرد که متغیر وضعیت تاهل (141.)، گروه­های مرجع (137.)، میزان استفاده و تاثیرپذیری از رسانه­های جمعی خارجی (ماهواره، اینترنت)، (098.)، به مراتب، سهم بیشتری را درمقایسه با سایر متغیرها در پیش­بینی متغیر مدگرایی دارند.

واژگان کلیدی: مدگرایی، رسانه­های جمعی، گروه­های مرجع، دین­داری.

 

مقدمه

با در نظر گرفتن جمعیت جوان کشور، و نیز حضور نزدیک به یک ­و ­نیم میلیون نفر از این جمعیت در دانشگاه­ها و مراکز آموزش­ عالی لزوم توجه بیش از پیش به مسائل دانشجویان و پیامدهای گوناگون احساس می­شود. آن­چه که مسلم است جوامع خود، سازنده مفهوم جوانی به عنوان یک گروه اجتماعی خاص هستند و از هر طریق هنجارهای صریح (قانونی) و ضمنی (فرهنگی) جایگاه جوانان را در جامعه مشخص می­سازد. با این حال از منظر جامعه­شناختی علاوه بر هنجارها، شرایط اجتماعی و تصمیم­گیری­های اقتصادی، آموزشی، رفاهی و غیره نیز بر این دوره اثرگذار و موثر است. یافته­ها نشان می­دهد که در شرایط حاضرجوانان به جای این­که صرفاً دنباله­روی سبک­های زندگی ازپیش تعیین­شده درنظام اجتماعی باشند، تا حدودی انتخاب­ها و موقعیت­های خود را تعیین می­کنند، البته خاستگاه اجتماعی و خانواده به عنوان بستری مهم که جوانان در آن بزرگ می­شوند، هم­چنان اهمیت خود را حفظ کرده است. اما سبک زندگی عرصه خاصی ازتجربه افراد است­که امتیاز آن اعطای انتخاب، خلاقیت، رضایت­مندی و لذتی است که خود لذت و شادی بیشتری را به دنبال دارد. سبک زندگی علاوه بر داشتن جنبه فکری و اجتماعی غالباً ماهیتی فیزیکی نیز دارند. در این معنا فعالیت­هایی که از روی زور و اجبار با نگرشی ابزاری و با محدودیت­های تحمیل شده بیرونی انجام می­گیرند و فرد استقلال عمل زیادی به روی آن­ها ندارد و از حوزه این تعاریف خارج هستند و اساساً این­گونه فعالیت­ها محدودکننده هویت­یابی فرد است. جوانی دوره یادگیری­های بیشتر است و دانشگاه پس از محیط خانواده و مدرسه مهم­ترین محیط زندگی و یادگیری و شکل­گیری خصوصیات فکری، روانی، رفتاری و اجتماعی به شمار می­آیند. پاسخ به سوالات ذیل می­تواند راه­گشای این شرایط باشد.

- کدام عوامل بر مدگرایی دانشجویان موثر می­باشند؟

- عوامل اجتماعی موثر بر مدگرایی کدامند؟

- آیا باورهای اعتقادی و دینی، گروه­های مرجع، رسانه­های جمعی بر مدگرایی تاثیر دارند؟

- میزان گرایش به مدگرایی در بین دانشجویان چگونه است؟

گرایش به مد، بیانگر نوعی تجدید نظرخواهی و در واقع تلاش در جهت نوکردن و تغییر در مسائل مختلف ظاهری زندگی­است. به عبارت دیگر گرایش وسیع به تغییر وتنوع­، بیانگر حرص و نیازشدید انسان برای ورود به قلمروهای جدید است، نیازی که جزئی از فطرت انسان­ها را تشکیل می­دهد. میل به تغییر از یک نیاز فطری سرچشمه گرفته و قابل سرکوب کردن نیست. برای همین انسان همواره به دنبال تغییر قالب­ها و فرار از کلیشه­هاست. درهم آمیختگی اجتماعی باعث می­شودکه جامعه به سمت یکدست شدن درسبک پوشش، مدل آرایش، سلیقه رایج و طرز رفتاربرود. هر از چندگاهی شاهد تغییراتی دراین یکدستی می­باشیم که نشانه مدرنیسم و مد است. با ظهور تب مدرنیته یا مدرنیزاسیون و جهانی شدن و تحول در برخی مفاهیم و معیارها، فضای زندگی بشر تبدیل به فضایی مصرف­زده، سطحی و کاملاً صوری سوق داده می­شود. در این فضا انسان به دنبال این است که شکل ظاهری خود را تغییر دهد و از آن­جا که این تغییربه زودی او را دلزده می­کند، به سرعت به دنبال اشکال ظاهری جدیدی می­رود. چنان­چه، این ظواهر نوین به شکل صحیح و در قالب فرهنگ ملی و مذهبی جامعه در اختیار وی قرار نگیرد، یا آن­ها را خلق می­کند و یا از دیگران تقلید می­کند. براساس تحقیقات انجام گرفته، جوامعی که در قبال این رفتار جوانان ونوجوانان، واکنش­های تحقیرآمیز و مقابله­ای درپیش می­گیرند، به نتایجی وخیم­تر درمسئله بحران نسل­ها رسیده و بخش مهمی از نیروی کارآمد انسانی خود را مضمحل خواهند یافت. دانشگاه تابعی از محیط اجتماعی است؛ لذا نمی­توان حدفاصلی را بین سایر محیط­ها با این محیط آموزشی رسم کرد و تاثیرپذیری از ساختار باورها، ارزش­ها، هنجارها، ایدئولوژی­ها، الگوها، آداب و عادت­ها و سلیقه­های گروهی محیط دانشگاه به بیشترین حد خود رسیده است(مزینانی، 1382).

مدگرایی، گرچه ریشه در نیازهای طبیعی جوانان دارد و  برخاسته از روحیه نوگرایی جوانان است، اما به لحاظ آن­که مُدها و مُدِل­ها نمایانگر علایق و ارزش­های مسلّط یک زمان و یک­قشر خاص­اند و افزون بر آن، می­بینیم که امروزه جوانان ما از مدهای مختلف پیروی می­کنند و ناخواسته به هنجارهایی رو می­آورندکه چه بسا بافرهنگ و ارزش­های اجتماعی ما درتضاد است، پس می­توان گفت­که مدگرایی درجامعه ما تا حدود زیادی کارکرد منفی به خودگرفته است و پیامدهای آن­، به شدّت، جوانان ما را تهدید می­کند. همراه کالای مُدشده، شیوه­های رفتاری هنجاری و ارزش­های خاصی دربین جوانان رونق و شیوع می­یابد ومُد عاملی می­شود برای انتقال هنجار وارزش جامعه­ای ازجامعه دیگر، بررسی زمینه­ها وپیامدها و آسیب­شناختی مدگرایی، یکی از موضوعات مهم در جامعه ما محسوب می­شود. گذشته از میل به زیبایی و برتر بودن، مسئله مهم دیگری ­که در بین دانشجویان بسیار پررنگ است و باعث گرایش بیشتر آنان به چنین مسائلی می­شود، تهی ­بودن جوانان امروزه از فرهنگ و اندیشه ­بومی و اعتقادی خویش است. توجه به گونه­های مختلف مد که در قالب­های مختلف رشد می­یابد، ضرورت تامل جدی به این مساله را فرا روی متولّیان جامعه قرار می­دهد و به نظر می­رسد تلاش برای ارائه الگویی مناسب در کنار ضرورت توجه به فرآیند جامعه­پذیری جوانان امری شایسته دقت در این باب است(توبک، 1386).

      

سوابق و پیشینه تحقیق

«بررسی تاثیر فضای مجازی اینترنت بر مدگرایی» رحیم فرخ­نیا و اعظم لطفی(1390)، نتایج یافته­ها نشان داد بین فضای مجازی و تمایل به مدگرایی رابطه معناداری وجود دارد، بنابراین یکی از کارکردهای اینترنت، تولید و بازتولید معنا و اشاعه نماد و الگوهای رفتاری در بین جوانان ایرانی محسوب می­شود. فرهنگ­پذیری صرفاً درمحیط­های فیزیکی ومحسوس اطراف ما نیست، بلکه به موازات آن افراد از محیط فرهنگ مجازی نیز بهره­مند و با آن همانند می­شود. ورود عناصر فرهنگ جدید به واسطه جذابیت فضای مجازی اینترنت و تجربه و حضور مستمر قشر دانشجو در آن محیط با نیازها و انگیزه­های مختلف منجر به بازتولید سلیقه­های مجازی شده است.

«عوامل اجتماعی گرایش به مد در میان جوانان 15 تا 29 ساله تهرانی» سعید معیدفر و عبدالحمید حقیقی(1385)، در این پژوهش مدگرایی به عنوان یک مساله اجتماعی یاد می­شود و نتایج حاکی از این است بین دو متغیر همنوایی اجتماعی و مقایسه اجتماعی با میزان مدگرایی فرد رابطه مستقیم وجود دارد. میزان استفاده از رسانه جمعی و درآمد خانوار با میزان مدگرایی فرد رابطه غیر مستقیم و مثبت و متغیر تحصیلات و مدگرایی با متغیر مذکور رابطه غیر مسقیم و منفی دارد. هم­چنین میزان مدگرایی در دختران و جوانان مجرد بیشتر از سایر جوانان است.

«بررسی تاثیر شبکه­های مُد روی دانشجویان دختر مطالعه موردی دانشگاه تهران» سید محمدعلی موسوی، بهبودی، ارجمندی، وفایی­زاده(1390)، نتایج حاصله از این تحقیق حاکی از این است که، شبکه­های مد ماهواره­هایی­که به تبلیغ لباس­های مبتنی برطراحی­های غربی می­پردازند برروی دختران تحصیل کرده جامعه ما تاثیر داشته­اند، اما این تاثیرات غالباً آگاهی­مدارانه بوده تا رفتارگرایانه. این مطالعه نشان می­دهد این تاثیرات بیش از آن که منجر به بروز رفتار و کنش آشکار اجتماعی جدید شود، بر شناخت استفاده­کنندگان از این شبکه­ها تاثیر گذاشته است.

«تاثیر رسانه­ها درتبلیغ سبک زندگی غربی با تاکید بر الگوی پوشش­غربی» علی­اکبر فرهنگی و هانیه کیانا(1391)، محققان این تحقیق بر گسترش رسانه­ها و وسایل ارتباط جمعی و تاثیر مستقیم و غیر قابل انکار آن­ها بر زندگی افراد جامعه در تمامی زمینه­ها از جمله: رفتارها، عادات، هنجارها و ... با استفاده از دبیران و سردبیران باشگاه خبرنگاران جوان درخصوص تاثیر رسانه­ها برترویج مد و مدگرایی پرداخته شده است.

«هویت انسانی زن در چالش آرایش و مد» مریم رفعت­جاه، در این تحقیق علل گرایش زنان به مد از رویکردهای مختلفی قابل تبیین است، برمبنای جامعه­شناختی مقولاتی چون الگو مصرف، سبک زندگی، رهبران مد، بدن آگاهی، در تبیین گرایش به مد مطرح می­کند. پدیده مد با طبقه اقتصادی اجتماعی افراد، نقش رسانه­های جمعی، فرآیند جهانی­سازی و نظام سرمایه­داری مرتبط است. برجستگی مد در هویت بخشی به زنان و پارادوکس توجه به جسم  و روح، زنان با چالش­های­ هویتی در ابعاد مختلف مواجه می­سازد که نیازمند سیاست­گذاری­های فرهنگی است.

«سرمایه فرهنگی، مدیریت ظاهر و جوانان (دختران و پسران بابلسر)» قربان­علی ابراهیمی، عباس بهئوئی­گدنه، آن­ها به این نتیجه رسیده­اند که مدیریت ظاهر در میان جوانان از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. هم­چنین هر چه میزان سرمایه فرهنگی افراد بیشتر باشد، نحوه مدیریت ظاهر نیز میان آنان اهمیت بیشتری پیدا می­کند و الگوی رایج مدیریت ظاهر در میان جوانان، متاثر از نوگرایی و مولفه­های مرتبط با دنیای مدرن است.

نتایج حاصله از تحقیقات بوتا در مطالعه خود به این نتیجه رسیده است­که مطالعه مجلات و مقایسه­های اجتماعی از عوامل موثر در تصور بدن می­باشد. گلیزر در مطالعه خود بر این باور است که زنان نیاز روان­شناختی قوی برای حفظ و تعقیب زیبایی و ارتقاء جذابیت خود دارند. آن­ها در مقایسه با مردان نسبت به تصور بدن حساس­تر هستند. به باور وی این وضعیت در فرهنگ­ها و نژادهای مختلف یکسان است و ایده­های خاص درباره جذابیت در این فرهنگ­ها وجود دارند. هم­چنین این ایده­آل­ها در طول زمان تغییر می­کنند. وی با تمرکز بر جامعه آمریکا مدعی است که در طول پنجاه سال گذشته، ایده زیبایی، استاندارد لاغرتر بودن را برای بدن زنان دیکته کرده است. آتی و بروکز گان نیز در مطالعات خود بر نقش و نفوذ خانواده و به ویژه مادران بر تصور بدن دختران تاکید کرده­اند. گارنر و همکارانش نیز بر این باورند که رسانه­ها تاثیر مهمی بر تصور بدن در میان زنان دارند و تصویر بدنی لاغر را ترویج می­دهند(خواجه­نوری، 1388: 5).

 

مبانی نظری متغیرها

 مدگرایی

در اصطلاح پیربوردیو، مد به عنوان یک قانون و دستورالعمل فهمیده می­شود و نیروهایی از تمایز را جهت سلیقه، هویت اجتماعی و سرمایه فرهنگی فعال می­کند(بوردیو، 1998: 8).

از دیدگاه بوردیو، جامعه به منزله فضای اجتماعی بازنمایی می­شود. وی فضای اجتماعی را جایگاه رقابتی شدید و بی­پایان می­داندکه درجریان این رقابت­ها تفاوت­هایی ظهور می­کندکه ماده وچارچوب لازم هستی اجتماعی را فراهم می­آورند. او فضای اجتماعی را با چند محور ترسیم می­کند: 1. سرمایه اقتصادی 2. سرمایه فرهنگی 3. سرمایه اجتماعی 4. سرمایه نمادین(فاضلی، 1382: 37).

بوردیو سرمایه را به میدان ربط می­دهد و معتقد است آن ­چه به میدان معنا می­دهد سرمایه است. سرمایه­ها اساساً به چهار صورت دیده می­شوند: اقتصادی (دارایی، مالی و مادی)، فرهنگی (کالا، مهارت و عناوین کمیاب) و اجتماعی (منابعی­که به صرف عضویت درگروه به فرد تعلق می­گیرد) و سرمایه­هایی هم وجود دارد که افراد متوجه تاثیرات آن، آن­گونه که هست نیستند و آن را درک نمی­کنند و این نوع سرمایه که به نام سرمایه نمادین مشخص می­شود، چهارمین نوع سرمایه، پرستیژ است که غرور و افتخار نماینده سرمایه نمادین هستند(مزینانی، 1382).

اما با بررسی و تامل درنظریه بوردیو می­توانیم این­گونه تصورکنیم­که مد و مدگرایی می­تواند به عنوان یک نوع سرمایه نمادین در عرصه فعالیت­های اجتماعی مطرح باشد. به عبارتی از دیدگاه بوردیو پرستیژ، غرور و افتخار جزء گونه­های نمادین قرار دارند که از منظری می­توانند با مدگرایی ارتباط تنگاتنگی داشته باشند و به صورت متقابل بر یکدیگر تاثیر بگذارند، چرا که در نوع تفکر امروزی مد و مدل­های روز می­توانند باعث پرستیژ، غرور و افتخار اشخاص شود و به دنبال آن متمایز کردن جایگاه اجتماعی آن­ها نقش بسزایی داشته باشد، اما بوردیو مفهوم دیگری را نیز در عرصه اجتماعی به چالش می­کشد که می­تواند ارتباط ویژه­ای با مدگرایی و مد داشته باشد و آن سلیقه است.

بوردیو معتقد است­که سلیقه یک عملکرد است که یکی از کارکردهایش این است که به افراد، ادراکی از جایگاه­شان می­دهد. به عبارتی، سلیقه آن­هایی را که ترجیح­های همسانی دارند به هم نزدیک می­سازد و این افراد را از افراد دیگری که سلیقه­های متفاوت با آن­ها دارند متمایز می­سازد، بدین­سان انسان­ها از طریق کاربردها، دلالت­های عملی، سلیقه چیزها را طبقه­بندی می­کنند و در این فراگرد خودشان را نیز طبقه­بندی می­کنند(ریتزر، 1385: 727).

یکی از درجه معناهای مفهوم سبک زندگی، «مد» خصوصاً پوشیدن می­باشد؛ بوردیو 6 سبک را چنین توصیف می­کند: «سبک و شیوه بیشترین توانایی را برای بیان ویژگی­هایی دارند که دنیای فعالیت­ها را در خود خلاصه کرده است»(بوردیو، 1984: 285).

او سبک زندگی را فعالیت­های نظامندی می­داندکه از ذوق و سلیقه افراد ناشی می­شود و بیشتر جنبه عینی و خارجی دارند و در عین حال به صورت نمادین به فرد هویت می­بخشند و میان اقشار مختلف اجتماعی تمایز ایجاد می­کند(همان).

وی در جای دیگر می­گوید: سبک زندگی دارایی­هایی است­که به وسیله آن، اشغال­کنندگان موقعیت­های مختلف خودشان را با قصد تمایز یا بدون قصد آن از [دیگران] تمایز می­بخشند(همان: 249).

وبلن معتقد است­که حرمت نفس همان بازتاب حرمتی است که دیگران برای انسان قائل می­شوند. در نتیجه، اگر شخص به خاطر عدم توفیق در کوشش­های رقابت­آمیز مورد پسند جامعه، چنین حرمتی را به دست نیاورد، از فقدان حرمت نفس رنج خواهد برد. پس انگیزه­ تلاش  وقفه­ناپذیر در یک فرهنگ رقابت­آمیز، در هراس از دست دادن حرمت نفس ریشه دارد. تنها افرادی که خوی استثنایی دارند و به ایمان دینی محکم مسلح هستند، در درازمدت می­توانند با وجود فقدان احترام درچشم دیگران، حرمت نفس­شان را نگه­ دارند. پس همین­که تملک مبنای حرمت همگان می­گردد، مالکیت به شکل لازمه­ رضایت خاطری که احترام به نفس خوانده می­شود، در می­آید(پاسبانی، 1391: 221).

برای وبلن، مد در دو سطح توسعه می­یابد: آن به واسطه نوآوری در طبقات بالاتر به وجود می­آید که به طور مداوم شکل­های جدیدی از پوشش، آرایش و لباس را که همیشه فریبنده و گران است را ایجاد می­کنند، به این جهت­ که جایگاه اجتماعی خودشان را اثبات کنند. مد به واسطه تقلید گسترش پیدا می­کند همان طور که طبقات پایین­تر تقلید را از رفتار طبقات بالاتر شروع می­کنند(وبلن[3]، 1992: 121).

وبلن بیان می­کند که مد نمی­تواند تغییر همیشگی را به ­سادگی تقاضا کند زیرا طریقه انجام­ آن نابخردانه است. مصرف­آشکار، تغییر پی ­در پی و تازگی به وسیله اصل مرکزی همه لباس­ها مطالبه شدند (وبلن، 1894: 199).

هم­چنین برخی از نظریه­پردازان انتقادی مانند مارکوزه²، نظام سرمایه­داری را عامل مصرف­گرایی و رواج مد در جامعه می­دانند. متاسفانه این نوع نگاه به سختی قابل بررسی است و راهکار مقابله با آن در تغییر هر جزء نظام سرمایه­داری نیست.

 

گروه­های مرجع

مرتن در نظریه گروه مرجع خود که دارای برد متوسط است، اظهار می­دارد که از نظر اجتماعی، افراد تحت تاثیرگروه­هایی قرار می­گیرند که به گمان آن­ها اهمیت زیادی دارند، انسان­ها در ارزیابی­های خود، جهت­گیری­شان را متناسب با گروه­هایی که به عنوان چارچوب مرجع بر می­گزینند؛ گروه­های شخصی که به عنوان مبنای مقایسه و مراجعه توسط افراد انتخاب می­شوند، می­توانند در گرایش­ها و رفتار افراد تغییر ایجاد نمایند، حتی در صورتی که افراد عضو آن­ها نباشند(حمزه­ای و همکاران، 1389).                 

رابرت مرتن، تغییر اساسی‌ای در نظریه گروه­های مرجع داد. وی گروه­های مرجع را به دو دسته مثبت و منفی تقسیم کرد. منظور وی از گروه­های مرجع مثبت، گروه­هایی است که هنجارهای آن­ها پذیرفته می‌شود و گروه مرجع منفی، گروه­هایی است که هنجارهای آن طرد می‌شود.

یک گروه مرجع ممکن است برای برخی افراد نقش مثبت و همان گروه  برای افراد دیگر نقش منفی داشته باشد. گروه مرجع ممکن است در زمان حاضر برای فرد  موجودیت نداشته باشد و متعلق به گذشته باشد؛ برای مثال معتقدان به مذهب معینی، پیشوایان دینی خود را که در گذشته بوده‌اند، اکنون نیز گروه مرجع به حساب می‌آورند و دیگر آن که گروه مرجع، با گذشت زمان و تغییر مکان ثابت نمی‌ماند و نسبی است؛ برای مثال دانش­آموزی­که خود را با دانش آموزان قوی­تر مقایسه می‌کند، به نظرش نسبت به گروه مرجع، ضعیف‌تر است، امـا اگر خود را با دانش­آموزان ضعیف‌تر از خود مقایسه کند بدیهی است ارزیابی او تغییرخواهد کرد(سروستانی و دیگری، 1380).

 

رسانه­های جمعی

جامعه­شناس و فیلسوف فرانسوی با تکیه بر محتوای روزنامه­ها و سایر وسایل ارتباط جمعی معاصر به معرفی نمونه­هایی ازفرهنگ می­پردازد و جنبه­های تخدیری و سازگارکننده آن­ها را یادآوری می­کند. او در این مورد ستاره­پرستی و شخصیت دوستی را مثال می­زند و تقلید افراد و به ویژه جوانان را از ستاره­ها و هنرپیشه­ها با دو اصل معروف روان­شناسی، همانندجویی و برون­فکنی، بیان می­کند(فخرسعادت، 1385: 26).

ادگارمورن یادآور می­شودکه جوانان نه تنها از وضع ظاهری­ستارگان و هنرپیشگان تقلید می­کنند بلکه وقتی به سینما می­روند با دیدن صحنه­های فیلم، خود را به جای بازیگران تصور کرده و هم ­ذات­پنداری می­کنند و چنان تحت تاثیر شخصیت آنان قرار می­گیرند که نقش واقعی خود را فراموش می­کنند. او می­گوید در مجموعه مظاهر فرهنگ توده می­توان عنصر خاصی را جستجو کردکه بر محور خوشبختی استوار شده است. عناصر اصلی این خوشبختی، ثروت، جوانی، زیبایی، جذابیت، موقعیت اجتماعی و مقام و ... است. او ستاره­ها، هنرپیشگان و قهرمانان و شخصیت­های معروف صاحب خوشبختی را که به طور مرتب و مکرر در وسایل ارتباط جمعی نشان داده می­شود همانند خدایان اساطیری یونان، در بالای کوه المپ­نشینان جدید تلقی می­کند. او معتقد است که مخاطبان ساده­ لوحِ وسایل ارتباط جمعی همه به طور ناخود آگاه تلاش دارند که به خدایان اساطیری جدید برسند(همان: 27).

 

دین­داری

دورکیم بیان می­کندکه دین مجموعه­ای واحد از باورها و اعمال مرتبط با چیزهای مقدس است، یعنی آن چیزهایی که مجزا و جدا هستند و کسانی که از این باورها و اعمال پیروی می­کنند را در یک جامعه اخلافی واحد به نام کلیسا گرد هم می­آورند(امیری، 1390).

یک عنصری وجود داردکه از اولین انعکاس­هایش برمذهب در پایان­نامه دکتریش باقی می­ماند: ماهیت کارکردی مذهب برای حمایت از همبستگی اجتماعی. او همیشه مذهب را در متن یک الگوی اجتماعی از نظم می­دید(همان، 76).

هاری آلپر پژوهشگر دورکیمی چهار کارکرد عمده دین را از نظر دورکیم به عنوان نیروهای اجتماعی انضباط­بخش، انسجام­بخش، حیات­بخش، و خوشبختی­بخش طبقه­بندی کرده است. آیین­های مذهبی از طریق تحمیل انضباط بر نقش و قدری خویشتن­داری، انسان­ها را برای زندگی اجتماعی مهیا می­سازند. تشریفات مذهبی مردم را گرد هم می­آورند و بدین­سان، پیوندهای مشترک­شان را دوباره تصدیق می­کنند و در نتیجه، همبستگی اجتماعی را تحکیم می­بخشد(کوزر، 200).

اجرای مراسم مذهبی، میراث اجتماعی گروه را ابقاء و احیاء می­کند و ارزش­های پایدار آن را به نسل­های آینده انتقال می­دهد. سرانجام، دین یک کارکرد خوشبختی­بخش نیز دارد؛ زیرا که با برانگیختن احساس خوشبختی درمومنان و احساس اطمینان به حقانیت ضروری جهان اخلاقی­ای که خودشان جزیی از آن­اند با احساس ناکامی و فقدان ایمان در آن مقابله می­کند(همان: 201).

 

فرضیه‌های تحقیق

- بین­ میزان استفاده از رسانه­های داخلی و مدگرایی در بین دانشجویان رابطه وجود دارد.
     - بین میزان استفاده از رسانه ها­ی خارجی و مدگرایی در بین دانشجویان رابطه وجود دارد.

- بین میزان گرایش به مدگرایی میان دو جنس (مرد، زن) دانشجویان تفاوت وجود دارد.

- بین نوع پایگاه اجتماعی و اقتصادی و میزان مدگرایی در بین دانشجویان تفاوت وجود دارد.

- بین عضویت در گروه­های مرجع و میزان مدگرایی در بین دانشجویان رابطه وجود دارد.

- بین میزان دین­داری و میزان مدگرایی در بین دانشجویان رابطه وجود دارد.

 

   انواع متغیرها

متغیرهای پیش­بین: استفاده و تاثیرپذیری از رسانه­های جمعی داخلی و رسانه­های خارجی، دین­داری، گروه­های مرجع.

متغیر ملاک: مدگرایی

متغیرهای زمینه­ای: جنسیت، وضعیت تاهل، پایگاه اقتصادی و اجتماعی.

 

ابزار و روش تحقیق

پژوهش حاضر از نوع مطالعات توصیفی- تحلیلی است که با استفاده از روش پیمایش به انجام رسیده است. بااستفاده ازروش اسنادی و استفاده ازیافته­های پیشین به ساخت شاخص­های مناسب برای سنجش متغیرهای پژوهش پرداخته شد.

جامعه آماری شامل کل دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی تبریز می­باشد که برابر 18540 نفر می­باشد.

برای محاسبه حجم نمونه از فرمول کوکران به شرح زیر استفاده گردید:

376.38=(n=(N×t2×p×q)÷(N×d2+ t2×p

376.38=(96/1×05/0×18540)÷(96/1×18540)=1854

در تحقیق حاضر شیوه­ «نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای» می­باشد، بدین ترتیب که ابتدا از میان سه دانشکده علوم انسانی و تربیتی، معماری و هنر، فنی و مهندسی به صورت تصادفی به تفکیک جنس (دختر، پسر)، در دانشکده علوم انسانی و تربیتی (رشته­های علوم اجتماعی، روان­شناسی، حقوق) انتخاب شد، در دانشکده معماری وهنر (رشته­های حسابداری، هنر، معماری)، و از دانشکده فنی و مهندسی­ رشته­های (مهندسی مکانیک، مهندسی­پزشکی، مهندسی عمران) انتخاب گردید. بااستفاده ازسوالات پرسشنامه در قالب طیف لیکرت به اندازه­گیری مدگرایی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز پرداخته شد.

 

یافته­ها

در این تحقیق 58.0 درصد زن و 42.0 درصد نیز مرد بودند. وضعیت تاهل 76.6 درصد مجرد و 23.3 درصد نیزمتاهل بودند. ازنظر سطح طبقه اجتماعی 14.4 درصد از پاسخگویان درسطح پایین، 61.4 درصد در سطح متوسط و 24.2 درصد نیز در سطح بالا قرار داشتند.

 

کشیدگی	چولگی	انحراف معیار	واریانس	نما	میانگین		بیشترین نمره		کمترین نمره	متغیر
0.296	0.559	14.47	217.49	64	63.9	110		مدگرایی

 جدول شماره (1): شاخص­های توصیفی مربوط به متغیر ملاک تحقیق

 

 

جدول شماره (2): شاخص­های توصیفی مربوط به متغیرهای پیش­بین

کشیدگی	چولگی	انحراف معیار	واریانس	نما	میانگین	بیشترین نمره	کمترین نمره	متغیر
1.466-	0.36	1.9	3.63	1	3.34	6	1	گروه­های مرجع
0.511-	0.475	2.8	8.354	9	12.34	20	8	رسانه خارجی
0.451	0.316	3.001	9.011	14	13.30	25	8	رسانه داخلی
0.869	0.733-	6.4		55	49.4	65	26	دین­داری

 

 

 

 

 

جدول شماره (3): شاخص­های توصیفی مربوط به ابعاد شاخص گروه­های مرجع

	میانگین	میانه	مد	انحراف معیار		واریانس	چولگی	کشیدگی	حداکثر	حداقل
دوستان و همسالان	4.11	4	6	1.71		2.94	0.489-	0.984-	6	1
هنرپیشه­ها و خواننده	3.19	3	4	1.58		2.5	0.233	0.975-	6	1
نخبگان علمی	2.53	2	1	1.55		2.47	0.723	0.627-	6	1
اعضای خانواده	3.42	4	1	1.88		3.56	0.012	1.461-	6	1
گروه­های مذهبی	3.34	4	1	1.90		3.63	0.36	1.466-	6	1

 

جدول بالا نشان می­دهد که بیشترین نمرات میانگین مربوط به بعد دوستان و همسالان و کمترین نمره میانگین مربوط به نخبگان علمی می­باشد.

 

جدول شماره (4): روابط همبستگی میان متغیرهای مستقل و مدگرایی

فرضیه	ضریب همبستگی	درجه معناداری	نتیجه
میزان استفاده و تاثیرپذیری از رسانه­ها­ی داخلی و مدگرایی	**018.	74/0	رد
میزان استفاده و تاثیرپذیری از رسانه­های خارجی و مدگرایی	**122/0	022/0	تایید
عضویت در گروه­های مرجع و میزان مدگرایی	**140/0	007/0	تایید
میزان دین­داری و میزان مدگرایی	**114/0-	028/0	تایید

 

نتایج همبستگی پیرسون نشان می­دهد بین مدگرایی و میزان استفاده و تاثیرپذیری از رسانه­های داخلی سطح معنی­داری بیشتر از (0.05) می­باشد. بنابراین فرضیه تایید نمی­گردد و این نشان ازعدم رابطه می­باشد. اما بین میزان استفاده و تاثیرپذیری از رسانه­های خارجی و عضویت در گروه­های مرجع و میزان دین­داری با توجه به سطح معنی­داری کمتر از (0.05) فرضیه­ها تایید می­گردند و رابطه وجود دارد.

 

 

 

جدول شماره (5): همبستگی میان ابعاد شاخص دین­داری و مدگرایی

متغیر	مناسکی و عملی	اعتقادی	اخلاقی	معرفتی	تجربی
مدگرایی	**170/-	**120.	**167.	**163.	**113.
معناداری	001/0	002/0	002/0	001/0	029/0
N	376	376	376	376	376

 

هم­چنین برای آگاهی بیشتر از چگونگی رابطه میان مدگرایی با میزان دینداری در ابعاد مختلف آن شامل: مناسکی یا عملی، اعتقادی، اخلاقی، معرفتی و تجربی، نشان دهنده وجود رابطه منفی و معنادار میان مدگرایی ومیزان دین­داری درابعاد پنج­گانه­ آن می­باشد. این ارقام نشان­دهنده تاثیر بیشتر بعد اخلاقی و عملی بر میزان مدگرایی دانشجویان می­باشد. سطح معنی­داری در همه ابعاد از (0.05) کوچک­تر است بنابراین با احتمال (0.95) معنی­داری این رابطه تایید می­گردد.

                   

مدگرایی	شبکه­های مُد	فیلم، موزیک و تبلیغات	فیس­بوک، چت کردن
	0.48	0.32	0.27
معناداری	0.000	0.000	0.000
N	375	375	375

جدول شماره (6): روابط همبستگی محتوای برنامه­های
 مختلف در انواع رسانه­های جمعی (داخلی وخارجی) و مدگرایی

 

 

 

 

 

 

بین میزان استفاده از برنامه­هایی مانند فیلم وسریال، موزیک، استفاده از فیس­بوک، چت­کردن و چک کردن ایمیل و تماشای شبکه­های مُد در ماهواره، با مدگرایی، رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد؛ بدین معنی­که هرچه قدر میزان استفاده از این برنامه­ها خصوصاً شبکه­های مُد، بیشتر باشد، مدگرایی جوانان نیز بیشتر خواهد بود. سطح معنی­داری در هر سه مورد (0.000) و کوچک­تر از (0.05) است و با احتمال 95 درصد (معنی داری)، وجود این رابطه تایید شده است.

 

جدول شماره (7): آزمونt  برای مقایسه میانگین  دو جنس (زن ، مرد) و میزان مدگرایی

متغیر	نوع	تعداد	فرض واریانس	t	df	Sig	تفاوت میانگین­ها	میانگین
جنسیت	مرد	287	برابری	7.389	374	000/0	10.64934	67.573
	زن	89	نابرابری	7.991	357.450	000/0	10.64934	56.924

 

بین دوگروه زنان ومردان و مدگرایی ­تفاوت معنی­دار وجود دارد. میزان­گرایش زنان به مدگرایی بیشتر از مردان می­باشد. سطح معنی­داری (0.00) است و کوچک­تر از (0.05) می­باشد. بنابراین تفاوت دو جنس ( زن - مرد) و میزان مدگرایی  تایید می­گردد.

 

جدول شماره (8): آزمون t  برای مقایسه میانگین  وضعیت تاهل (مجرد، متاهل) و میزان  مدگرایی

متغیر

وضعیت

وضعیت تاهل

مجرد

 

باتوجه به سطح معنی­داری (0.004) که کوچک­تر از (0.05) می­باشد بین دو گروه مجرد و متاهل و مدگرایی تفاوت معنی­دار وجود دارد. به عبارتی دیگر گرایش دانشجویان مجرد به مد بیشتر از دانشجویان متاهل است. بنابراین تفاوت بین دو گروه (متاهل و مجرد) و مدگرایی وجود دارد.

 

جدول شماره (9): آزمون­های  تحلیل واریانس رابطه بین تاثیرپذیری از انواع گروه­های مرجع  و متغیر میزان مدگرایی

sig	f	میانگین مجذورات	درجه آزادی	متغیر انواع گروه­های مرجع
0.270	1.126	278.339	5	1391.695	بین گروهی		روحانیون
		216.675	370	80169.664
0.001	4.352	906.143	5	4530.715	بین گروهی		دوستان و همسالان
		208.191	370	77030.644	درون گروهی
0.013	2.939	621.734	5	3108.668	بین گروهی		ورزشکاران
		212.034	370	78452.691	درون گروهی
0.000	4.734	980.815	5	4904.076	بین گروهی		هنرپیشه­ها
		207.182	370	76657.283	درون گروهی
0.015	2.849	604.742	5	3023.710	بین گروهی		اعضای خانواده
		212.264	370	78537.649	درون گروهی
0.126	1.732	373.117	5	1865.585	بین گروهی		نخبگان علمی
		215.394	370	79695.774	درون گروهی

 

باتوجه به نتایج جدول سطح معنی­داری­گروه دوستان وهمسالان (0.001)، گروه هنرپیشه­ها (0.000)، ورزشکاران (0.013)، و اعضای خانواده (0.015)، در هر چهار مورد سطح معنی­داری کمتر از (0.05) می­باشد، بنابراین تفاوت معنی­داری با میزان مدگرایی دارند. اما با توجه با این ­که سطح معنی­داری در گروه روحانیون (0.270) و گروه نخبگان علمی (0.126) بیشتر از (0.05) می­باشد بنابراین تفاوت معنی­داری با میزان مدگرایی دانشجویان ندارد و فرضیه حاصل تایید نمی­گردد.

 

جدول شماره (10): آزمون تحلیل واریانس یک طرفه میان نوع پایگاه اقتصادی- اجتماعی و مدگرایی

متغیر	مدگرایی	مجموع مجذورات	df	میانگین مجذورات	F	Sig
پایگاه اجتماعی  و اقتصادی	بین گروه­ها	1624.019	2	812.010	3.789	023/0
	درون گروه­ها	79937.340	373	309/214
	کل	359/81561	375

             

جدول شماره (11): مقایسه چندگانه LSD رابطه متغیر وابسته: مدگرایی انواع طبقات پایگاه اجتماعی و اقتصادی

		فاصله اطمینان 95%	sig	انحراف معیار	پایگاه )J(	پایگاه )I(
حد بالا	حد پایین
9.2359		5337.	028/0	2.21279	*4.88480		متوسط		پایین
11.8029		1.9134	007/0	2.51470	*6.85816		بالا
5337.-		9.2359-	028/0	2.21279	*4.88480-		پایین		متوسط
5.5361		1.5894-	277/0	1.81185	1.97336		بالا
1.9134-		11.8029-	007/0	2.51470	*6.85816-		پایین		بالا
1.5894		5.5361-	277/0	1.81185	*1.97336-		متوسط

 

با توجه به این­که سطح معنی­داری تفاوت میانگین­ها (0.023) 3.789 F=و 2dF= که کمتر از سطح معنی­داری از (0.05) است؛ بدین معنی­ که میزان مدگرایی دانشجویان بر اساس نوع پایگاه اقتصادی- اجتماعی آنان متفاوت است. پس فرضیه مورد نظر تایید می­شود.

   

جدول شماره (12): تحلیل رگرسیون برای تبیین متغیر وابسته (میزان مدگرایی)

خطای استاندارد برآورد	ضریب تعیین تعدیل شده	ضریب تعیین	ضریب همبستگی
13.26555	202/0	218/0	467/0

                                           

جدول شماره (13): جدول ضرایب رگرسیون متغیر وابسته مدگرایی

متغیر	ضرایب غیر استاندارد		ضرایب استاندارد	t	Sig.
	B	خطای معیار	بتا
ثابت	74.951	7.963	-	9.412	000/0
دین­داری	278/0-	110/0	128/0-	2.523-	012/0
گروه­های مرجع	440/0	163/0	137/0	2.695	007/0
رسانه­های خارجی	500/0	251/0	098/0	1.989	048/0
رسانه­های داخلی	031/0	255/0	006/0	121/0	904/0
جنسیت	11.246-	1.457	357/0-	7.720-	000/0
وضعیت تاهل	4.950	1.718	141/0	2.881	004/0
پایگاه اجتماعی	1.910-	1.248	077/0-	1.530-	127/0

 

 

 

 

 

 

 

جدول خلاصه شده مقدار ضریب تعیین (R²) نشان می­دهد که 21 درصد از تغییرات متغیر وابسته مدگرایی توسط این 4 متغیر مستقل تبیین می­گردند و 79 درصد تغییرات، توسط عواملی غیر ازاین عوامل توضیح داده می­شود. مقدارR یا ضریب همبستگی­چندگانه نیز نشان می­دهدکه شدت رابطه بین متغیرهای مستقل چهارگانه و متغیر وابسته مدگرایی، 46. می­باشد. همان­ طور که مقدار سطح معنی­داری نشان می­دهد، تنها اثرات سه متغیر میزان تاثیرپذیری از گروه­های مرجع، میزان استفاده و تاثیرپذیری از رسانه­های جمعی خارجی، میزان دین­داری، معنادار شده است و متغیر میزان و تاثیرپذیری از رسانه­های جمعی داخلی به عنوان متغیری که تاثیر ضعیفی در پیش­بینی متغیر مدگرایی دارد، از معادله خارج شده است. هم­چنین در مورد اهمیت و نقش متغیرهای مستقل در پیش­بینی معادله رگرسیون با توجه به مقادیر بتا می­توان قضاوت کردکه، وضعیت تاهل (141.) گروه­های مرجع (137.) متغیرمیزان استفاده و تاثیرپذیری از رسانه­های جمعی خارجی (ماهواره، اینترنت)، (098.) به مراتب سهم بیشتری را در مقایسه با سایر متغیرها در پیش­بینی متغیر مدگرایی دارد.

  

نتیجه­گیری

جمع­بندی مختصری می­توان از پژوهش حاضر ارائه گردد، آن­چه که مسلم است جوامع خود؛ سازنده مفهوم جوانی بعنوان یک گروه اجتماعی خاص هستند و ازهر طریق هنجارهای صریح (قانونی) و ضمنی (فرهنگی) جایگاه جوانان را در جامعه مشخص می­سازد، با این حال از منظر جامعه­شناختی علاوه بر هنجارها، شرایط اجتماعی و تصمیم­گیری­های اقتصادی، آموزشی، رفاهی و غیره نیز بر این اثرگذار و موثر است. یافته­ها نشان می­دهدکه در شرایط حاضر دانشجویان بجای این­که صرفا دنباله­روی سبک­های زندگی از پیش تعیین شده درنظام اجتماعی باشند، تا حدودی انتخاب­ها و موقعیت­های خود را تعیین می­کنند، البته خاستگاه اجتماعی و خانواده به عنوان بستری مهم که در آن بزرگ می­شوند، هم­چنان اهمیت خود را حفظ کرده است. اما سبک زندگی عرصه خاصی از تجربه افراد است که امتیاز آن اعطای انتخاب، خلاقیت، رضایت­مندی و لذتی است که خود لذت و شادی بیشتری را به دنبال دارد. سبک زندگی علاوه برداشتن جنبه فکری و اجتماعی غالباً ماهیتی فیزیکی نیز دارند. در این معنا فعالیت­هایی که از روی زور و اجبار با نگرشی ابزاری و بامحدودیت­های تحمیل شده بیرونی انجام می­گیرند و فرد استقلال عمل زیادی به روی آن­ها ندارد و ازحوزه این تعاریف خارج هستند و اساساً این­گونه فعالیت­ها محدود کننده هویت­یابی فرد است. محیط دانشگاه تا حدودی افراد را از درجه استقلال عمل بیشتری برخوردار می­کند. دانشجویان دراین محیط علاوه بر کسب علم، بستر رشد و شکوفایی و انتخاب سبک زندگی خود را نیز به دست می­آوردند، با وجود این امر دانشگاه مقری برای رهایی از قید و بندهای خانواده و سنت می­باشد. نوع پوشش، آرایش و سایر رفتارهای اجتماعی دانشجویان تا حدودی تحت تاثیر محیط اجتماعی دانشگاه، دوستان و همسالان و روابط جدید اجتماعی­آنان تغییر خواهد کرد. همان­طورکه ملاحظه گردید استفاده وتاثیرپذیری از رسانه­های داخلی (تلویزیون، روزنامه، مجله و سینما) رابطه­ای با مدگرایی دانشجویان ندارد. بنابراین مدیران­رسانه­ها و برنامه­سازان بایستی به ایجاد برنامه­هایی بپردازندکه نه تنها برنامه­های رسانه­های داخلی ما میزان تاثیرپذیری افراد ازرسانه­های داخلی را افزایش­دهند بلکه بایستی با کمک متفکران و دانشمندان در عرصه فرهنگ اسلامی و ایرانی به ساخت و ارائه­ برنامه­هایی همت گمارندکه اساس الگوهای فرهنگ بومی و دینی ما را تقویت کند و پاسدارای نماید و بدین ترتیب الگوهایی درجامعه مورد توجه قرارگیرد که با اصول و ارزش­های جامعه­ ما به ویژه مذهب ما یکسان و هماهنگ باشد و از آن جایی که در فرهنگ اسلامی محور اصلاحات «فرهنگ­سازی» است لذا بایستی برنامه­سازی آموزشی، فرهنگی وتبلیغی فضای اجتماعی جامعه، علی­الخصوص دانشگاه را به نسبتی هدایت کرد که افراد به صورت طبیعی و خودجوش به رعایت عفاف و حجاب میل کنند. هم­چنین نیازهای طبیعی افراد درجهت نو بودن، خاص بودن، به روز بودن نیز تامین شود.

 

 پیشنهادهای پژوهشی

همان طور که ملاحظه گردید، نتایج نشان دادند که استفاده و تاثیرپذیری از رسانه­های جمعی خارجی (ماهوار و تلویزیون) و گروه­های مرجع به عنوان مهم­ترین عوامل در میان متغیرهای دیگر، بر مدگرایی، اثرگذار است، بنابراین پیشنهادهای پژوهشی باتوجه به نتایج تحقیق، در راستای تعدیل پدیده مدگرایی در بین دانشجویان، بدین شرح ارایه می­گردد:

- بیان مستدل و  منطقی علل، پیامدها و اثرات مثبت و منفی مدگرایی و راهکارهای تعدیل آن، از طریق ایجاد برنامه­های تجزیه و تحلیل و نقد مسایل اجتماعی جوانان با حضور متخصصان و مشارکت جوانانی که دارای دیدگاه­ها و عقاید فکری مختلف هستند.

- آگاه­سازی و بیان ریشه­ها و معانی ذاتی مُدهای غربی با توجه به عدم آگاهی برخی از جوانان از معانی و ریشه­های پیدایش مُدهای مورد نظر آنان.

- تولید وساخت فیلم­ها، سریال­ها و مستندهای آگاهی­دهنده به جوانان درزمینة مد ومدگرایی افراطی، علل، اثرات و پیامدهای آن.

- آگاه سازی درزمینه ضرورت رعایت ارزش­ها وهنجارهای اخلاقی، انسانی و دینی درجامعه و محیط خانواده، توسط والدین، به عنوان الگوهای مرجع موثر بر گرایش­های فرزندان.

- دعوت ازجوانان موفق درزمینه­های مختلف علمی، فرهنگی، هنری، ورزشی و ... به عنوان الگوهای مرجع وارایه دیدگاه­های آنان درزمینه مسائل ومشکلات جوانان ازجمله مدگرایی افراطی، ریشه­ها، پیامدها و راهکارهای مقابله با آن. 

- نظرسنجی از قشرهای مختلف جوان، در گروه­های سنی مختلف، جهت ارزیابی برنامه­های فعلی رسانه­ها و به کارگیری پیشنهادهای آنان برای ایجاد برنامه­های متنوع و جذاب در زمینه­های مختلف، با هدف کاهش توجه به برنامه­های ماهواره­ای.

- کنترل ونظارت دقیق بررسانه­های مختلف­کشور جهت عدم تناقض آن­ها بایکدیگر درارایه الگوهای رفتاری و هماهنگی در اهداف و محقق شدن آن­ها.  

- آشنایی جوانان با اندیشه­های اسلامی درتولیدات رسانه­ای مختلف و دانشگاه­ها، درخصوص پوشش، حجاب و عفاف و نقش و اثرات مثبت آن در مصونیت از انحرافات.

- تولید وساخت برنامه­هایی بامحتوای چگونگی ایجاد خانواده سالم، نقش و ویژگی­های آن، به منظور حذف اثرات نامطلوب گروه­های مرجع منفی بر جوانان.

- جایگزینی روش­های آگاهی­بخش غیرمستقیم مانند استفاده از رسانه­های جمعی به جای روش­های تنبیهی مستقیم. 

- هدف­مندی، برنامه­ریزی و تامین امکانات لازم توسط نهادها و سازمان­های مختلف جهت رفع مشکلات و مسایل مختلف جوانان علی­الخصوص ایحاد بازار کار و اشتغال با تامین هدف کاهش دل مشغولی­های جوانان برای گرایش به امور وقت­گیر مانند مدهای افراطی.

- حمایت از تولیدکنندگان داخلی برای ارایه الگوهای پوششی متناسب با ارزش­ها و هنجارهای جامعه و درعین حال ارضای حس تنوع­طلبی جوانان و برخورد قاطع و صریح مسئولین با واردکنندگان و طراحان الگوه­های پوششی و آرایشی نامناسب.

- توسعه و گسترش نمایشگاه­ها در زمینه مُدهای ایرانی- اسلامی و ترغیب جوانان به بازدید از آن­ها و انعکاس بازخورد این گونه برنامه­ها از طریق تبلیغات رسانه­های جمعی.

- ارزیابی و بررسی نقاط قوت و ضعف اقدامات صورت گرفته جهت تعدیل و کاهش پدیده مدگرایی مانند طرح حجاب و عفاف، توسط مسئولین و با مشارکت جوانان در فضای علمی و دانشگاه و انجام تحقیقات و پروژه­های دانشگاهی توسط دانشجویان در این زمینه.

 

پیشنهادهای اجرایی

با توجه به مسایل موجود در روند تحقیق و در جهت ثمربخش بودن و بهبود تحقیقات و پروژه­های آینده، پیشنهادهای ذیل ارایه می­گردد:

1. انجام مطالعات تطبیقی برای بررسی مسایل اجتماعی از جمله مدگرایی جوانان؛ زیرا همان طور که گفته شد مسایل اجتماعی مختلف از ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مختلف نشات می­گیرند، بنابراین برای به دست آوردن نتایج مکمل، صریح و مکفی، انجام مطالعه تطبیقی مانند بررسی یک مساله اجتماعی در دو مکان مختلف، می­تواند، بسیار موثر باشد.

2. توجه به پیامدهای گرایش به پدیده­هایی مانند مُد و ارزیابی اقدامات صورت گرفته برای رفع یا کاهش آن مساله در کنار بررسی علل آن؛ از آن­جا که اکثر تحقیقات به بررسی علل یک مساله اجتماعی می­پردازند، لازم است پس از انجام تحقیقات لازم درباره علل به وجود آورنده آن، به بررسی اثرات مثبت و منفی آن و مهم­تر ازآن، ارزیابی اقدامات صورت گرفته درآن زمینه، نیز پرداخت. به طور مثال به بررسی و ارزیابی طرح­هایی مانند طرح حجاب و عفاف­که در قالب یک اقدام پژوهشی می­توان به نتایج مؤثری در این زمینه دست یافت، اشاره می­گردد.

 

منابع

 امیری، م. (1390). بررسی رابطه ابعاد دین­داری و سبک زندگی جوانان. پایان­نامه کارشناسی ارشد تهران، دانشگاه پیام نور.

پاسبانی، ا؛ و دیگری. (1391). مصرف تظاهری در آراء تورستون وبلن و موضوع پس انداز. مجله تحقیقات اقتصادی. شماره 98، صص 205- 241.

توبک، ا. (1386). هویت و مدگرایی (تحقیق جامعه­شناختی دانشجویان دختر). پایان­نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه الزهرا.

ریتزر، ج. (1385). نظریه جامعه­شناسیدر دورانمعاصر. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: نشر علمی فاین، بن.

سروستانی، ر؛ و دیگری. (1381). گروه­های مرجع در جامعه­شناسی و روان­شناسی اجتماعی با تاکید بر نظریه­های مرتن و فستینگر. مجله نامه علوم اجتماعی. شماره 20، صص 167- 149.

فخرسعادت، ز. (1385). بررسی میزان اثرگذاری رسانه­های ارتباط جمعی در انتخاب گروه­های مرجع توسط نوجوانان شهر تهران. پایان­نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.

کوزر، ل. (1385). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: نشر علمی. چاپ دوازدهم.

مزینانی، م. (1382). میزان تاثیرپذیری دانش­آموزان دختر دوره دبیرستان منطقه یک تهران از فرهنگ بیگانه در زمینه مُد، آرایش و موسیقی. پایان­نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.

 مزینانی، م. (1387). دختران شیعه و تهاجم فرهنگی. فصلنامه بانوان شیعه. سال 5، شماره 15، صص 57-37.

فاضلی، م. (1382). مصرف وسبک زندگی. قم: انتشارات صبح صادق. چاپ اول.

معیدفر، س؛ و دیگری. (1387). عوامل اجتماعی گرایش به مُد در میان جوانان 15 تا 29 ساله تهرانی. فصلنامه مطالعات جوانان. شماره 14 و 15، صص 12-1.

خواجه­نوری، ب. (1388). رابطه بین تصور از بدن و فرآیند جهانی شدن. مجله جامعه­شناسی کاربردی. سال 20، شماره 1، صص 24-1.

فرخ­نیا، ر؛ و دیگری. (1390). تاثیر فضای مجازی بر مدگرایی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک.

فرهنگی، ع؛ و دیگری. (1391). تاثیر رسانه­ها در تبلیغ سبک زندگی غربی با تاکید بر الگوی پوشش غربی. فصلنامه­ علمی- پژوهشی پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی. دانشکده علوم انسانی و قدرت نرم دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین (ع)، سال دوم، شماره 5، بهار و تابستان 1391، صص 163-129.

رفعت­جاه، م. (1386). هویت انسانی زن در چالش با آرایش و مد. فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان. کتاب زنان، سال دهم.

بهار، م؛ و دیگری. (1388). سنخ­بندی مُد در تهران: با تاکید بر نحوه پوشش زنان. مجله پژوهش زنان. سال 7، شماره 3، صص 38-27.

موسوی، س؛ و دیگری. (1390). بررسی تاثیر شبکه­های مد روی دانشجویان­ دختر مطالعه موردی دانشگاه تهران. فصلنامه تحقیقات فرهنگی. دوره چهارم، شماره 3، ص 116.

حمزه­ای، م. (1389). تعیین تفاوت­های جنسیتی در گرایش جوانان به گروه­های مرجع. مجله زن در توسعه و سیاست. سال 8، شماره 4، صص 119-97.

Bourdiuo, p. (1984). Distinction. New York. Routledge & Kegan paul.

Bourdiuo, p. (1984). Distinction.  A Soial critique of the jugements of taste. London: R.k.p.

Veblen, T. (1894). The Economic Theory Of WomansDress.The Popular Science monthly, Vol. 46, P.p. 198-205.

Veblen, T. (1992). The Theory of The Leisure Class. London: Transaction Publishers.

 

 

---

[1]. کارشناسی ارشد جامعه­شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.                    E- mail: [e-mail]

[2]. استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، گروه علوم اجتماعی؛ تبریز- ایران (نویسنده مسئول).

 

1. Veblen                                                                                                                                         

 ^2. H. Marcuse

مراجع

 امیری، م. (1390). بررسی رابطه ابعاد دین­داری و سبک زندگی جوانان. پایان­نامه کارشناسی ارشد تهران، دانشگاه پیام نور.

پاسبانی، ا؛ و دیگری. (1391). مصرف تظاهری در آراء تورستون وبلن و موضوع پس انداز. مجله تحقیقات اقتصادی. شماره 98، صص 205- 241.

توبک، ا. (1386). هویت و مدگرایی (تحقیق جامعه­شناختی دانشجویان دختر). پایان­نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه الزهرا.

ریتزر، ج. (1385). نظریه جامعه­شناسیدر دورانمعاصر. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: نشر علمی فاین، بن.

سروستانی، ر؛ و دیگری. (1381). گروه­های مرجع در جامعه­شناسی و روان­شناسی اجتماعی با تاکید بر نظریه­های مرتن و فستینگر. مجله نامه علوم اجتماعی. شماره 20، صص 167- 149.

فخرسعادت، ز. (1385). بررسی میزان اثرگذاری رسانه­های ارتباط جمعی در انتخاب گروه­های مرجع توسط نوجوانان شهر تهران. پایان­نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.

کوزر، ل. (1385). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی. ترجمه: م، ثلاثی. تهران: نشر علمی. چاپ دوازدهم.

مزینانی، م. (1382). میزان تاثیرپذیری دانش­آموزان دختر دوره دبیرستان منطقه یک تهران از فرهنگ بیگانه در زمینه مُد، آرایش و موسیقی. پایان­نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.

 مزینانی، م. (1387). دختران شیعه و تهاجم فرهنگی. فصلنامه بانوان شیعه. سال 5، شماره 15، صص 57-37.

فاضلی، م. (1382). مصرف وسبک زندگی. قم: انتشارات صبح صادق. چاپ اول.

معیدفر، س؛ و دیگری. (1387). عوامل اجتماعی گرایش به مُد در میان جوانان 15 تا 29 ساله تهرانی. فصلنامه مطالعات جوانان. شماره 14 و 15، صص 12-1.

خواجه­نوری، ب. (1388). رابطه بین تصور از بدن و فرآیند جهانی شدن. مجله جامعه­شناسی کاربردی. سال 20، شماره 1، صص 24-1.

فرخ­نیا، ر؛ و دیگری. (1390). تاثیر فضای مجازی بر مدگرایی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک.

فرهنگی، ع؛ و دیگری. (1391). تاثیر رسانه­ها در تبلیغ سبک زندگی غربی با تاکید بر الگوی پوشش غربی. فصلنامه­ علمی- پژوهشی پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی. دانشکده علوم انسانی و قدرت نرم دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین (ع)، سال دوم، شماره 5، بهار و تابستان 1391، صص 163-129.

رفعت­جاه، م. (1386). هویت انسانی زن در چالش با آرایش و مد. فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان. کتاب زنان، سال دهم.

بهار، م؛ و دیگری. (1388). سنخ­بندی مُد در تهران: با تاکید بر نحوه پوشش زنان. مجله پژوهش زنان. سال 7، شماره 3، صص 38-27.

موسوی، س؛ و دیگری. (1390). بررسی تاثیر شبکه­های مد روی دانشجویان­ دختر مطالعه موردی دانشگاه تهران. فصلنامه تحقیقات فرهنگی. دوره چهارم، شماره 3، ص 116.

حمزه­ای، م. (1389). تعیین تفاوت­های جنسیتی در گرایش جوانان به گروه­های مرجع. مجله زن در توسعه و سیاست. سال 8، شماره 4، صص 119-97.

Bourdiuo, p. (1984). Distinction. New York. Routledge & Kegan paul.

Bourdiuo, p. (1984). Distinction.  A Soial critique of the jugements of taste. London: R.k.p.

Veblen, T. (1894). The Economic Theory Of WomansDress.The Popular Science monthly, Vol. 46, P.p. 198-205.

Veblen, T. (1992). The Theory of The Leisure Class. London: Transaction Publish