جنبه تعلیمی مقولۀ آز در شاهنامه فردوسی و بهگودگیتا

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 6، شماره 22، اسفند 1393، صفحه 91-114   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی اصغر رحیمی^{* 1}؛ کاظم دزفولیان²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی- ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی- واحد ورامین- پیشوا- ایران

چکیده

بی­گمان شاهنامۀ فردوسی و مهابهاراتا از بزرگ­ترین­ شاه­کارهای حماسیِ تاریخ ادب جهان­اند. دفتر ششم مهابهاراتا با نام بهگودگیتا، به زعم بسیاری از منتقدان، فلسفی‏ترین بخش مهابهاراتاست که نمودی از ژرف­ترین اندیشه­های حکمی و عرفانی هندی را در پیش می­نهد. این اثر با تزلزل حاصل از تردیدِ ارجونا، پهلوان سپاهِ خیر، از گرفتار شدن در چنگال آز و کژی آغاز می­شود که باعث کناره­گیری او از رزم فرجامین شده است. پس از آن گفت‏وگویی درازدامن میان این سلحشور و کرشنا، اوِتاری در هیات حکیمی فرزانه، است که با تبیین سه راه­کار، چراغ‏های دانستگی را روشن نموده و غبار تردید از ذهن و ضمیر ارجونا سترده راه رستگاری را بدو      می­نمایاند. از سویی شاهنامه بزرگ­ترین اثر حماسی فارسی است و آز از بن­مایه­های تکرار شونده در سراسر این شاهکار ادبی است که البته هر کجای شاهنامه ذکری از آن رفته است ردپای خرد را نیز می­توان دید که چون سپری گران در برابر این رذیلت در پیش نهاده شده است. این مقاله تحلیلی است گذرا به این راهکارهای اسطوره­ها برای مقابله با آز: خرد ایرانی و دانستگی هندی.

کلیدواژه‌ها

مهابهاراتا؛ بهگودگیتا؛ آز؛ کرشنا؛ ارجونا