پهنه بندی و واکاوی فرایندهای هوازدگی در حوضه قره سو گرگان

جغرافیای طبیعی

مقاله 1، دوره 8، شماره 29، آذر 1394، صفحه 1-18   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

محمد مهدی حسین زاده¹؛ سمیه عمادالدین^{* 2}؛ فخرالدین نامجو³

¹دانشیار ژئومورفولوژی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²استادیار ژئومورفولوژی دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

³دانشجوی کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

شدت و تیپ هوازدگی در نواحی مختلف متفاوت میباشد که این اختلافها ناشی از عوامل جغرافیایی از قبیل عرض جغرافیایی، زاویه تابش، ارتفاع، دوری و نزدیکی به دریا و ... میباشد
که با توجه به اقلیم خود نوع هوازدگی را به وجود میآورد. برای شناسایی وضعیت هوازدگی در سطح منطقه مورد مطالعه از مدلهای پلتیر استفاده شد و از بین هفت مدل پلتیر، دو مورد )مناطق مورفوژنتیکی و شدت و تیپ هوازدگی( مورد استفاده قرار گرفت. در این پژوهش به منظور بررسی وضعیت هوازدگی و شکلهای مورفوژنتیکی حوضه قرهسو، عناصر اقلیمی متوسط دما و بارش سالانه ایستگاههای اقلیمی منطقه که دارای مشاهدات همزمان بوده انتخاب شده است که حدود 20 ایستگاه که دادههای مناسبی از لحاظ طول دوره آماری ) 24 ساله( داشتند انتخاب شدند. در ادامه، بعد از بررسی روند دما و بارش در منطقه مورد مطالعه، رژیمهای مربوط به هر ایستگاه از روی مدلهای پلتیر تعیین شد و بعد از دادن ارزش وزنی به آنها در پایگاه داده ثبت گردید. و در ادامه تجزیه و تحلیلها در محیط GIS صورت گرفت. نتایج مدل مناطق مورفوژنتیکی نشان داد که از 3 وضعیت مورفوژنتیکی موجود در مدل پلتیر، 9 وضعیت در شرایط اقلیمی منطقه اتفاق میافتد. قسمتهای شمالی منطقه از نظر مناطق مورفوژنتیکی جزء مناطق ساوان محسوب میشود. ویژگی غالب منطقه ساوان را میتوان فعالیت آبهای جاری با شدت شدید تا ضعیف و تأثیر متوسط بادهای غالب منطقه نام برد. قسمتهای جنوبی منطقه مورد مطالعه بدلیل بارش ناچیز و دمای کم جزء منطقه خشک محسوب میشود. ویژگی غالب منطقه خشک را میتوان باد شدید، فعالیت آب جاری و حرکات توده ضعیف نام برد. و همچنین نتایج رژیم هوازدگی نشان داد که از هفت رژیم هوازدگی موجود در مدل پلتیر، سه وضعیت در شرایط اقلیمی منطقه اتفاق میافتد، به طوری که در مناطق کوهستانی منطقه، هوازدگی از نوع مکانیکی ملایم رخ میدهد، در صورتی که در مناطق شمالی به علت دما و بارشهای زیاد، بیشتر هوازدگیها از نوع شیمیایی متوسط است که بیشترین بخشهای منطقه مورد مطالعه را به خود اختصاص داده است.

کلیدواژه‌ها

رژیم هوازدگی؛ مناطق مورفوژنتیکی؛ مدل پلتیر؛ حوضه قرهسوی گرگان

مراجع

1- پدرامی، منوچهر (1366): بازنگری در چینه‌شناسی زمانی نئوژن کواتونر، سازمان زمین‌شناسی، صص 67-57.

2- رجائی، عبدالحمید (1373): ژئومورفولوژی کاربردی در برنامه‌ریزی و عمران ناحیه‌ای، چاپ اول، تهران، موسسه چاپ و انتشارات نشر قومس، ص108.

3- ساری صراف، بهروز و بهرام نکوئی صدر (1389): اقلیم و هوازدگی، چاپ اول، تهران، موسسه چاپ و انتشارات آرین‌زمین، صص 104-103.

4- محمودی، فرج ا…، (1382): ژئومورفولوژی دینامیک، چاپ پنجم، دانشگاه پیام نور

5- معماریان، حسین (1379): زمین شناسی برای مهندسین، چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه تهران، شماره 2148.

6- ذهاب ناظوری، سمیه (1392): بررسی تطبیقی مورفودینامیک لندفرم‌های مخروط‌های آتشفشانی بیدخوان و مساحیم در کواترنری، رساله دکتری، دانشگاه تهران، ص 8.

7- عبدالملکی، طیبه (1391): تحلیل فضایی قلمروهایی هوازدگی در شهرستان تهران با بکارگیری معیارهای مرفوکلیماتیک، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی تهران،ص 6.

8- حسین زاده، سید رضا و روح ا… هراتی (1389): بررسی هوازدگی سنگ‌های نمای ساختمان در کلان شهر مشهد، فصلنامه پژوهشات جغرافیایی، شماره 87، صص 166-145.

9- خوش اخلاق، فرامرز.، علی اکبر شمسی پور، مهران مقصودی، محمد امین مرادی مقدم، هما رستمی گهراز (1393): پهنه‌بندی و واکاوی فرایندهای هوازدگی در غرب دشت مرکزی- زاگرس، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره یازدهم، صص 39-21.

10- طاحونی، پوران (1383): شواهد ژئومورفیک فرسایش یخچالی پلیستوسن در ارتفاعات تالش، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 47، صص 55-31.

11- کرمی، فریبا (1383): فرایند‌های هوازدگی و تأثیر آنها در نواحی شهری و روستایی، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 4، صص 80-61.

12- مقصودی، مهران.، فرامرز خوش اخلاق، علی حنفی و ایمان روستا (1389): پهنه‌بندی فرایندهای هوازدگی سنگ‌ها براساس مدل‌های پلتیر در شمال­غرب ایران، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 74، صص46-35.

13- نیکودل، محمدرضا.، امین جمشیدی و ناصر حافظی‌مقدس (1389): همبستگی شاخص دوام با ویژگی‌های مکانیکی نمونه‌هایی از سنگ‌های ساختمانی با تاکید بر تأثیر تعداد چرخه‌های تر و خشک شدن، فصل‌نامه زمین شناسی ایران، سال چهارم، شماره شانزدهم، صص 14-3.

14- جعفری اقدم، مریم.، علی جهانفر و منصور صادقی (1391): پهنه‌بندی فرایندهای هوازدگی حوضه رودخانه جاجرود با استفاده از مدل پلتیر، چهارمین همایش علمی سراسری دانشجویی جغرافیا، صص11-1.

15- قهرودی‌تالی، منیژه (1384): پهنه بندی قلمروهای هوازدگی سنگ‌ها در ایران با بکارگیری فناوری سیستم اطلاعات جغرافیایی، نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، صص 124-114.