شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند

شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند

مجتبی رضایی‌راد[1]

دکتر اسماعیل زارعی‌زوارکی[2]

دکتر رضا یوسفی‌سعیدآباد[3]

چکیده

  پژوهش حاضر با هدف شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند و با روش توصیفی، پیمایشی (زمینه یابی) و مقطعی در سال 1389 انجام شد. جامعه آماری متشکل از 900 نفر از معلمان و مدیران مدارس شهرستان ساری بوده که از این جامعه 270 نفر به صورت تصادفی طبقه‌ای به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه محقق ساخته با بهره‌گیری از تجارب جهانی استفاده شد. به منظور تعیین روایی از قضاوت اساتید این رشته استفاده گردید و میزان پایایی پرسشنامه از طریق آلفای کرونباخ معادل 80/0 حاصل گردید. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی (آزمون t تک نمونه ایی و آزمون رتبه‌بندی میانگین‌ها (فریدمن)) انجام گردید. نتایج حاصل نشان داد که به ترتیب عوامل تکنولوژیکی- عامل آموزشی- عامل فرهنگی- عامل راهبردی- عامل اقتصادی- عامل حقوقی- عامل اجتماعی در توسعه‌ مدارس هوشمند مؤثر است.

واژگان کلیدی: مدارس هوشمند، فن آوری اطلاعات و ارتباطات، عامل تکنولوژیکی، عامل آموزشی، عامل فرهنگی، عامل راهبردی، عامل اقتصادی، عامل حقوقی، عامل اجتماعی.

مقدمه

دنیای امروز دنیایی است که علم در آن با سرعت بسیار در حال گسترش است و همزمان با آن ادغام این دانش را در مهارت ها و شغل های جدید را طلب می کند اگر فناوری در فرایند های آموزشی فعلی ادغام شود، می تواند نقش موثری را در محیط های آموزشی داشته باشد (ذوفن، 1383، ص62). فن آوری اطلاعات به شاخه ای از دانش مبتنی بر توسعه و کاربرد کامپیوتر، نرم افزار و سایر ابزارهای فنی گفته می‌شود که در زمینه هایی چون ارزشیابی، بررسی داده‌های آموزشی، یاددهی– یادگیری، سیستم‌های اطلاعاتی و تبادل اطلاعات آموزش کاربرد دارد (لرکیان، 1384: 83). یکی از راه‌های برخورد منطقی و عقلانی با انقلاب اطلاعات و ارتباطات اهتمام به آموزش و پرورش است. که ابتدا باید قدرت مواجه انسان را بالا ببرد و انسان را طوری آموزش دهد که سرعت خود را با تغییرات مداوم انطباق دهد و با ایجاد تحول در بینش، دانش و نگرش انسان و افزایش مهارت های فردی و اجتماعی، آنان را فعال و اثرگذار برای مواجه با تحولات و تغییرات آماده نماید (عبادی، 1383: 12). در دنیای به سرعت متغیر امروز، انسان ها باید به توانایی همراه شدن با تغییرات روز مجهز شوند. آنها باید بتوانند اطلاعات، دانش و مهارت های لازم برای زندگی موفق را از طریق استفاده از منابع اطلاعاتی و ارتباطی متنوع بدست آورند و به عنوان عضوی مسئول و متعهد به خود، خانواده و جامعه در همه ابعاد مثبت زندگی، مشارکت فعال داشته باشند و در حل مسائل، با استفاده از آسان‌ترین وسیله ارتباطی با جامعه‌های محلی، ملی و بین‌المللی تشریک مساعی کنند. تلفیق فن آوری‌های الکترونیکی در فرآیند آموزش و یادگیری، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است؛ زیرا فراگیران باید بیاموزند چگونه در اجتماعی که رسانه های الکترونیکی آن بطور مداوم آنها را با فرهنگ ها و ارزش هایی متفاوت از فرهنگ و ارزش های بومی روبرو می‌سازد، زندگی کنند و به کار مشغول شوند (خسروی، 1386: 141). یکی از این گام ها طرح مدارس هوشمند است که در کشور ما در بعضی از شهرها به صورت آزمایشی به اجرا در آمد. مدارس هوشمند به آن گروه از واحد های آموزشی اطلاق می شود که با استفاده از یادگیری الکترونیکی به صورت حضوری و با حفظ فضای فیزیکی، معلم، دانش آموز با برخورداری از نظام آموزشی هوشمند و با رویکرد تلفیقی و جامع نسبت به ارائه خدمات آموزش و پرورش به دانش آموزان فعالیت می کنند. مدارس هوشمند شامل اجزای درهم تنیده ایی است که به منظور انگیزش حس کنجکاوی دانش آموز و مشارکت فعال آنها طراحی شده‌اند تا با هماهنگ نمودن تلاش دانش آموزان، معلمان، مدیران در محیطی جامع و تلفیقی نسبت به برآورده شدن تمام نیاز های آموزشی افراد اقدام نمایند (عبادی، 1383: 39). این مدارس از ابزارهای الکترونیکی مانند رایانه، اینترنت و ... برای آموزش در مدرسه استفاده می کنند تا با ایجاد شرایطی مناسب زمینه شکوفایی و باروری اقتصادی فرهنگی، آموزشی کشور را فراهم سازند. رویکرد مدارس هوشمند رویکردی جامع و تلفیقی است. از‌ آن جهت"جامع" است که به منظور بـرآوردن نیـازهای دانـش آمـوزان با روش های متفاوت یادگیری و استفاده از ابزارهای چندرسانه ای (بصری، کلامی، شنیداری و عملی) تلاش خواهد شد تا زمینه رشد همه جانبه استعدادهای دانش آموزان را تدارک ببیند و به این دلیل "تلفیقی" است که به جای استفاده ابزاری از فن آوری اطلاعات، با تلفیق میان برنامه‌های درسی و روش ها و شیوه‌های یادگیری، نسبت به کارآمد و اثربخش نمودن نظام آموزشی اقدام می‌گردد. به علاوه مدل‌های آموزشی مدارس هوشمند شرکت فعالانه دانش‌آموزان را طلب می‌کند. لذا هدف نهایی از فعال نمودن مدارس هوشمند، تربیت نیروی کاری مجهز به مهارت های رایانه‌ای و سواد اطلاعاتی است که بتوانند نیازهای زندگی در دنیای اطلاعاتی جدید را برآورده کنند (سایت اینترنتی، رایا زیتون). با توجه به موارد فوق جهت توسعه و تحقق این هدف شناسایی عوامل مؤثر گامی اساسی است. عواملی که این پژوهش بر آنها تأکید نموده و پرسشنامه خود را بر این اساس تنظیم نموده، اهم آن شامل عامل آموزشی نظیر: آموزش و تربیت نیروی متخصص در زمینه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در مراکز تربیت معلم و دانشگاه‌ها، بالا بردن شناخت نسبت به نیازهای آموزشی جدید، آموزش به دانش‌آموزان در استفاده از رایانه در فعالیت های آموزشی، آموزش به معلمان در تهیه و تولید نرم افزارهای آموزشی مناسب عامل فرهنگی: تغییر فرهنگ استفاده از اینترنت، نظارت مسئولین فرهنگی بر جریان آموزش الکترونیکی، میزان فرهنگ سازی در ارتباط با فن آوری اطلاعات و ارتباطات عامل اجتماعی:آشنایی عامه مردم با آموزشالکترونیکی، ایجاد نگرش مثبت در جامعه در خصوص کاربرد فناوری اطلاعات ، فراهم ساختن زمینه های مساعد یادگیری فناوریدر جامعه عامل اقتصادی: کاهش هزینه های اولیه توسعه آموزش الکترونیکی در مدارس،امکان دسترسی به فن آوری اطلاعات و ارتباطات با هزینه پایین (دسترسی به اینترنت و تکنولوژی رایانه)، مشارکت و سرمایه گذاری بخش خصوصی درزمینه آموزش الکترونیکی عامل تکنولوژیکی: تقویت زیر ساخت های فن آوری اطلاعات رایانه، زیر ساخت مخابراتی، تولید نرم افزارهایآموزشی به زبان فارسی، نیروی کار متخصص در بهره‌گیری بهینه از فن آوری اطلاعات و ارتباطات عامل حقوقی: تدوین چارچوب قانونی جهت پشتیبانی از طرح‌های ابتکاری آموزش الکترونیکی، تقویت امنیت الکترونیکی، تقویت سیاست‌ها، خط مشی‌ها و قوانین اجرایی عامل راهبردی: راهبردهای روشن برای مؤسسات آموزشی کشور، ایجاد استراتژی و چشم‌انداز کلی در زمینه فن‌آوری اطلاعات، برنامه‌ریزی دقیق در تخصیص اولویت ها و غیره ... می‌باشد.

در همین راستا مطالعات و پژوهش هایی انجام شده است که می‌توان آن‌ها را به شرح زیر مورد برسی قرارداد:

صدری ارحامی (1382) در پژوهش خود با عنوان((آم‍وزش‌م‍ج‍ازی‌ در ای‍ران‌ و راه‍ک‍اره‍ا ب‍ا تأک‍ی‍د ب‍ر آم‍وزش‌ ع‍ال‍ی))، از مسائل فرهنگی به عنوان عامل اصلی در اجرای یادگیری الکترونیکی در مقطع آموزش عالی نام برده است مسائلی چون مقابله و مخالفت افراد در استفاده از روش های سنتی آموزش و وجود مشکلات خاص یادگیری الکترونیکیشامل بستر مخابراتی در ایران، عدم وجود امکانات مناسب برای نرم افزار و هزینه های سخت افزاری مناسب می توانند پیادهسازی یادگیری الکترونیکی در آموزش عالی را با عدم موفقیت مواجه کند. صالحی و کاشانی (1385) در پژوهشی با عنوانعوامل موثر بر اجرای طرح مدارس هوشمند وجود برنامه ریزی آموزشی متناسب با فن آوری ااطلاعات و ارتباطات در مدارس،تربیت و آموزش نیروی انسانی ماهر در استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات و وجود امکانات و منابع مالی را از مؤلفه‌هایاصلی برای این طرح می‌داند. مؤیدنیا (1384) در مقاله‌ای تحت عنوان مدارس هوشمند رویکردی نو در آموزش و پرورش کشور، موانع موجود در سر راه توسعه مدارس هوشمند را ناکافی بودن نیروی انسانی متخصص و آموزش دیده و کمبود منابع مالی و فیزیکی برای تجهیز مدارس هوشمند به‏ سیستم‏های رایانه‏ای و تجهیزات و ملزومات مورد نیاز این‏ مدارس، ساختارها، فرهنگ، توانایی به کارگیری ابزارها و امکانات موجود، شرایط محیطی‏ و از همه مهم‏تر درک افکار عمومی از این موضوع و عدم‏ فرهنگ استفاده از فن آوری اطلاعات در بین مردم و مسئولان‏ و به ویژه معلمان و متولیان امر آموزش و پرورش در کشور را موانعی جدی بر سر راه اشاعه و توسعهء مدارس هوشمند می‌داند. و همچنین محمودی و همکاران (1387) در پژوهشی تحت عنوان بررسی چالش های توسعه مدارس هوشمند، تعدادی از چالش های توسعه مدارس را با نظر سنجی از خبرگان و دست اندرکاران آموزش و پرورش مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه دست یافتند که به ترتیب، نبود قوانین و مقررات مورد نیاز در وزارتخانه، فراهم نبودن زیرساختارهای مورد نیاز مانند شبکه محلی و اتصال به اینترنت، سازگار نبودن ساختار و تشکیلات مدارس کشور، وجود آمادگی و بلوغ در رابطه با استفاده از فن آوری اطلاعات در مدیریت مدرسه، درک ضرورت های استفاده از فن آوری اطلاعات توسط مدیریت مدرسه، وجود فضای فیزیکی مورد نیاز برای اجرای طرح مدرسه هوشمند، بالا بودن هزینه های تحول نظام آموزشی، تسلط نداشتن معلمان به مهارت های ICDL، رایج نبودن استفاده از اینترنت در میان معلمان، نبودن رغبت در جامعه نسبت به فن آوری نوین به عنوان مهمترین عوامل توسعه مدارس هوشمند می باشد. ایزی، (1386) در تحقیقی به ب‍ررس‍ی‌ م‍وان‍ع‌ ت‍وس‍ع‍ه‌ آم‍وزش‌ ال‍ک‍ت‍رون‍ی‍ک‍ی‌ و ارائ‍ه‌ ال‍گ‍وی‌ م‍ن‍اس‍ب‌ ب‍ه‍ره‌گ‍ی‍ری‌ از آن‌ در آم‍وزش‌ م‍ت‍وس‍طه‌ (از دی‍دگ‍اه‌ م‍دی‍ران‌ و دب‍ی‍ران) می باشد. ی‍اف‍ت‍ه‌ ه‍ای‌ ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ و ب‍ررس‍ی‌ ه‍ا ن‍ش‍ان‌ داد ک‍ه‌ ۵۶ درص‍د از دب‍ی‍ران‌ و 8/70 درص‍د از م‍دی‍ران‌ ع‍وام‍ل‌ ف‍ن‍ی‌ و ت‍ک‍ن‍ولوژی‍ک‍ی‌ را در ح‍د زی‍اد و خ‍ی‍ل‍ی‌ زی‍اد م‍ان‍ع‌ ت‍وس‍ع‍ه‌ آم‍وزش‌ ه‍ای‌ ال‍ک‍ت‍رون‍ی‍ک‍ی‌ ع‍ن‍وان‌ ک‍ردن‍د. ه‍م‍چ‍ن‍ی‍ن‌ 4/50 درص‍د از دب‍ی‍ران‌ و 1/61 درص‍د از م‍دی‍ران‌ ع‍وام‍ل‌ فره‍ن‍گ‍ی‌ اج‍ت‍م‍اعی‌ ۵۷ درص‍د از دب‍ی‍ران‌ و ۶۸ درص‍د از م‍دی‍ران‌ ع‍وام‍ل‌ آم‍وزش‍ی‌ 8/58 درص‍د از دب‍ی‍ران‌ ع‍وام‍ل‌ ح‍ق‍وق‍ی‌ اداری‌ 8/68 درص‍د از دب‍ی‍ران‌ ع‍وام‍ل‌ اق‍ت‍ص‍ادی‌ و در ح‍د زیاد و خ‍ی‍ل‍ی‌ زی‍اد م‍ان‍ع‌ ت‍وس‍عه آم‍وزش‌ ه‍ای‌ ال‍ک‍ت‍رون‍ی‍ک‌ در آم‍وزش‌ م‍ت‍وس‍طه‌ گ‍زارش‌ ک‍ردن‍د. لی بلنک و وندز^[4] (2001)، نیز عوامل موفقیت برای یادگیری الکترونیکی را به سه گروه طبقه بندی کرده اند: سازمانی، کلی و شناختی. عوامل سازمانی عبارتند از: 1.زیرساخت‌های فنی 2.تعریف واضح از تغییر استراتژی رهبری 3.پشتیبانی مدیریت از آموزش عوامل کلی عبارتنداز: 1.اصول یادگیری بزرگسالان 2.تعریف روشن از نتایج یادگیری 3.گزینه پیش‌آزمون 4.تعریف روشن ازمسیرهای یادگیری و ارزیابی. عوامل شناختی عبارتند از: 1.دسترسی به امکانات مفید کمک آموزشی 2.کنترل صفحه نمایش اطلاعات توسط کاربر 3.رابط ساده کاربر 4.دسترسی به اطلاعات پیچیده 5.استفاده مناسب از رسانه‌ها 6.اجتناب از اطلاعات زائد و همچنین هاوارد^[5] (2008) در پژوهش خود با عنوان بررسی زیر ساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات و ظرفیت منابع انسانی در لیبریا به این نتیجه دست یافت که جهت توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات را در این کشور تقویت زیرساخت های مخابراتی، منابع انسانی؛ اقتصادی، اجتماعی و برنامه ریزی درسی مبتنی بر فن آوری اطلاعات ضروری است کاپونن^[6] (2008) نیزدر تحقیقات خود در رابطه با توسعه، برقراری و کاربرد یادگیری الکترونیکی بیان کرد که در آمادگی یادگیری الکترونیکی نیروی انسانی عوامل فیزیکی، شناختی، احساسی، اجتماعی و فرهنگی مهم و تاثیرگذار می باشند. نگاهی به سیر تحولات اخیر در نظام آموزشی نشان می دهد که بیشتر این تحولات در مرحله استفاده از فن آوری آموزشی بیشتر برای پرسش و پاسخ و کسب مهارت های اولیه فن آوری بوده است. این امر زمینه کاربرد فن آوری برای مهارت های اساسی و پایه را روشن می سازد.

هدف پژوهش:

شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند از دیدگاه معلمان و مدیران مدارس شهرستان ساری

فرضیه های پژوهش:

1. عامل آموزشی یکی از عوامل مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند از دیدگاه مدیران و معلمان مدارس شهرستان ساری می باشد.
2. عامل فرهنگی یکی از عوامل مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند از دیدگاه مدیران و معلمان مدارس شهرستان ساری می باشد.
3. عامل اجتماعی یکی از عوامل مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند از دیدگاه مدیران و معلمان مدارس شهرستان ساری می باشد.
4. عامل اقتصادی یکی از عوامل مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند از دیدگاه مدیران و معلمان مدارس شهرستان ساری می باشد.
5. عامل تکنولوژیکی یکی از عوامل مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند از دیدگاه مدیران و معلمان مدارس شهرستان ساری می باشد.
6. عامل حقوقی و اداری یکی از عوامل مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند از دیدگاه مدیران و معلمان مدارس شهرستان ساری می باشد.
7. عامل راهبردی یکی از عوامل مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند از دیدگاه مدیران و معلمان مدارس شهرستان ساری می باشد.
8. بین شاخص های اثرگذار بر توسعه مدارس هوشمند تفاوت معنادار وجود دارد.

روش پژوهش

با توجه به اینکه تحقیق حاضر به شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر در توسعه مدارس هوشمند به منظور ارایه ی الگویی برای کشور می پردازد و قصد دارد نظرات معلمان و مدیران جویا شود. در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی، پیمایشی (زمینه یابی) و مقطعی استفاده می شود. جامعه آماری متشکل از 900 نفر از معلمان و مدیران مدارس شهرستان ساری بوده که از این جامعه 270 نفر به صورت تصادفی طبقه ای به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع آوری داده‌ها از پرسشنامه محقق ساخته با 44 سئوال با بهره گیری از تجارب جهانی استفاده شد. سؤالات به صورت 10 گزینه ای از خیلی زیاد تا خیلی کم درجه بندی شده است. به منظور تعیین روایی از قضاوت اساتید این رشته استفاده گردید و میزان پایایی پرسشنامه از طریق آلفای کرونباخ معادل 80/0 حاصل گردید. در این پژوهش پس از جمع آوری پرسشنامه ها، داده‌ها کدگذاری، وارد کامپیوتر و با روش های آمار توصیفی و آزمون استنباطی، آزمون t تک نمونه ایی و آزمون فریدمن (رتبه بندی میانگین ها) جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده گردید.

یافته‌های پژوهش

بررسی توصیفی عامل‌ها

تفسیر:

براساس نتایج مشاهدات که به صورت توصیفی در جدول شماره 1 گرد آوری شده است، هریک از عوامل مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند از تعدادی سؤال در پرسشنامه برآورد شده‌اند، (آموزشی 11 سؤال، فرهنگی 4 سؤال، اجتماعی 4 سؤال، اقتصادی 7 سؤال، تکنولوژیکی 7 سؤال، حقوقی 5 سؤال و راهبردی6 سؤال) که هر سؤال می‌توانست امتیازی از 1 تا 10 را اختیار کند، بنابراین کمترین و بیشترین نمره‌ای که از پرسشنامه برای هر یک از عوامل بدست آمد به ترتیب بصورت آموزشی (11،110)، فرهنگی (4،40)، اجتماعی (4،40)، اقتصادی (7،70)، تکنولوژیکی (7،70)، حقوقی (5،50) و راهبردی (6،60) می باشد. میانگین و انحراف معیار هر یک از عوامل به ترتیب برابر آموزشی (01/28،91/15)، فرهنگی (73/9،42/8)، اجتماعی (80/11،78/6)، اقتصادی (84/18،24/12)، تکنولوژیکی (63/15،07/10)، حقوقی (09/14،31/8) و راهبردی (09/19،13/8) می باشد

بررسی استنباطی فرضیه ها:

براساس نتایج حاصل از داده‌ها در جدول فوق، چون t محاسبه شده برای عامل‌های آموزشی، (95/29=_مt)، فرهنگی، (04/20=_مt)، اجتماعی، (88/19=_مt)، اقتصادی (69/21=_مt)، تکنولوژیکی (61/31=_مt) ، حقوقی (57/21=_مt) و راهبردی، (05/22=_مt) در سطح اطمینان 95درصد، (05/0=α)، و درجه‌ی آزادی 269=1-ƒd=n از t جدول بحرانی (96/1=_بt) بزرگ‌تر می‌باشد. بنابراین فرضیه‌ی صفر (H₀) قویا توسط داده‌ها رد و فرضیه‌ی تحقیق تأیید می‌شود، بنابراین با اطمینان 99 درصد می‌توان ادعا کرد که این عوامل فوق به صورت مطلق بر توسعه مدارس هوشمند اثرگذار می‌باشند.

در گام بعدی هدف پاسخ به این پرسش است که آیا عوامل هفت گانه، اثر گذاری یکسانی در توسعه مدارس هوشمند دارند؟ برای این منظور چون امتیاز عوامل یکسان نبود آنها را بر مبنای امتیاز 100 منطبق می‌کنیم سپس به کمک آزمون رتبه ای فریدمن اثر گذاری یکسان آنها را به صورت فرضیه زیر آزمون می‌کنیم:

Sig. ≥ %5  همه عوامل دارای اثر گذاری یکسان هستند HO:

Sig. < %5          تعدادی از عوامل یکسان نیستند H1:

براساس نتایج مشاهدات که در جدول آزمون فریدمن گردآوری شده است، مقدار بدست آمده برای P - مقدار در سطح اطمینان 95 درصد با درجه ی آزادی (6= dƒ)، کمتر از سطح معنی داری (05/0=α) است، (000/0=Sig)، فرضیه‌ی صفر (H₀) قویا توسط داده‌ها رد و فرضیه‌ی تحقیق تأیید می شود ،یعنی با اطمینان 99 درصد می توان رتبه بندی شاخص های اثر گذار بر توسعه مدارس هوشمند را بصورت توصیفی به شرح ذیل ارائه دهیم:

1.عامل تکنولوژیکی با میانگین رتبه 74/4

2.عامل آموزشی با میانگین رتبه 31/4

3.عامل فرهنگی با میانگین رتبه 22/4

4.عامل راهبردی با میانگین رتبه 16/4

5.عامل اقتصادی با میانگین رتبه 76/3

6.عامل حقوقی با میانگین رتبه 61/3

7.عامل اجتماعی با میانگین رتبه 20/3

نمودار شماره1. میانگین رتبه ای عوامل موثر بر توسعه مدارس هوشمند

بحث و نتیجه‌گیری

در این پژوهش هفت مؤلفه به عنوان عوامل موثر بر توسعه مدارس هوشمند درنظر گرفته شد که هر عامل دارای زیر شاخه‌های مربوطه می‌باشد در ذیل به ترتیب اولویت عوامل مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند ذکر می‌شود:

در مورد فرضیه اول یافته های پژوهش مؤید آن است که آنچه عوامل آموزشی را مؤثر بر توسعه مدارس هوشمند می‌داند ویژگی‌های عوامل آموزشی است به طوری که این پژوهش مشخص نموده آموزش نیروی انسانی در زمینه فن آوری اطلاعات در مراکز علمی به عنوان شاخص بسیار مهمی در این مدارس محسوب می گردد. تربیت نیروی انسانی کارآمد اگر چه هزینه زیادی را در بر دارد می تواند به عنوان پیشرو افکار و اندیشه های علمی فن آوری اطلاعات عمل نماید. تجربه های علمی و عملی نشان داده است که آنچه موفقیت کشورها را به دنبال داشته است نیروی انسانی کارآمد در زمینه های مورد نیاز است. بخشی از این نیروی انسانی را معلمان تشکیل می دهد. ارتقای سطح دانش همراه با مهارت در زمینه فن آوری اطلاعات می تواند نیروی انسانی مورد نیاز را در اختیار مدارس هوشمند بگذارد و از سویی این گروه می تواند اثرگذاری خود را در مخاطبین اصلی یعنی دانش آموزان دو چندان نماید همچنین یافته های این پژوهش مشخص می سازد برای رسیدن به توسعه مدارس هوشمند باید نیازهای آموزشی جدید را شناسایی نموده و بر اساس آن اقدام به تهیه محتوا و برنامه هایی آموزش الکترونیکی نمود. این یافته ها نشان می دهد که نظارت بر فرآیند آموزش کشور (از بالا به پائین)، تقسیم کار در سیستم آموزشی، آموزش به والدین در استفاده از رایانه و تمایل دانش آموزان به تغییر نقششان اگرچه دارای اهمیت هستند اما در رده های پایین تری نسبت به عوامل ذکر شده قرار می گیرند. نتایج پژوهش حاضر با یافته های صالحی و کاشانی (1385)، موید نیا (1386)، محمودی و همکاران (1387)، ایزی (1386)، لی بلنک و وندز (2001) ، هاوارد (2008) و کاپونن (2008) همسو می باشد. در مورد فرضیه دوم مشخص می شود که از نظر مدیران و معلمان عوامل فرهنگی یکی از عوامل تأثیر گذار بر توسعه مدارس هوشمند می باشد. یافته های این پژوهش نیز بیانگر آن است که اگرچه برخورداری از فن آوری اطلاعات به عنوان یکی ابزارهای مهم تکنولوژی است اما بسیار ساده اندیشی است که این ابزارها و مفاهیم، بدون مؤلفه های فرهنگی و فکری و میزان فرهنگ سازی در ارتباط با فن آوری اطلاعات و ارتباطات، تغییر فرهنگ استفاده از اینترنت و بدون نظارت مسئولین فرهنگی بر جریان آموزش الکترونیکی اثر بخش تصور شود غافل از اینکه همه مفاهیم و ابزارهای نوین اطلاعاتی به ویژه یادگیری الکترونیکی در فرآیند کارکرد و عملکرد خود دارای مفاهیم، ارزش ها نگرش ها و مؤلفه های فکری و فرهنگی هستند. نتایج پژوهش حاضر با یافته های صدری ارحامی (1382)، موید نیا (1386)، محمودی و همکاران (1387)، ایزی (1386)، کاپونن (2008) همسو می باشد. در مورد فرضیه سوم این پژوهش، با توجه به داده‌ها که موید نظر مدیران و معلمان است عوامل اجتماعی را یکی از عوامل مهم و تأثیر گذار در توسعه مدارس هوشمند می داند که لازمه آن ایجاد نگرش مثبت در جامعه در ارتباط با کاربرد فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات و فراهم سازی زمینه های مساعد یادگیری مهارت های علمی فن آوری اطلاعات و ارتباطات در جامعه می باشد و با توجه به اینکه هنوز جایگاه و اهمیت مدارس هوشمند برای خانواده ها مشخص نیست ایجاد روش هایی برای آشنایی عامه مردم با نقش آموزش الکترونیکی در فرآیند یادگیری و یاددهی می تواند به عنوان عامل اثر بخش در پذیرش این مدارس در خانواده ها و استقبال آنان برای ورود فرزندانشان به مدارس گردد که این عامل می تواند سبب توسعه مدارس هوشمند گردد. نتایج پژوهش حاضر با یافته های، موید نیا (1386)، محمودی و همکاران (1387)، ایزی (1386)، هاوارد (2008) و کاپونن (2008) همسو می باشد . در مورد فرضیه چهارم یافته های پژوهش حاکی از آن است که عامل اقتصادی در هر کشوری به عنوان عامل اساسی در پشتیبانی همه پیشرفت ها در زمینه‌های علمی و غیره و بدون این عامل نه ایجاد زیر ساختارها ممکن است و نه می توان ادامه مسیر را بدون پشتبانی و حمایت آن طی نمود لذا فراهم سازی زمینه های مناسب دسترسی به فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات با هزینه پایین (دسترسی به اینترنت و تکنولوژی رایانه) و افزایش امکانات و منابع مالی و نیز کاهش هزینه های اولیه توسعه آموزش الکترونیکی در مدارس و کمک مالی به خانواده ها و مربیان جهت تأمین تجهیزات الکترونیکی و همچنین تأمین هزینه های حفظ و نگهداری تجهیزات در مدارس و از همه مهم‌تر مشارکت و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در زمینه آموزش الکترونیکی و نیز کاهش وابستگی اقتصادی به تولیدکنندگان خارجی سخت‌افزار می‌تواند به عنوان عوامل مؤثر در بهره‌گیری از تکنولوژی نوین و توسعه مدارس هوشمند باشد. نتایج پژوهش حاضر با یافته‌های صدری ارحامی(1382)، صالحی و کاشانی (1385)، موید نیا(1386)، محمودی و همکاران (1387)، ایزی (1386)، هاوارد (2008) و کاپونن (2008) همسو می‌باشد. در مورد فرضیه پنجم مشخص می‌شود که از نظر مدیران و معلمان عوامل تکنولوژیکی یکی از عوامل تأثیرگذار اصلی بر توسعه مدارس هوشمند می‌باشد. با عنایت به اینکه اهم فعالیت‌های مدارس هوشمند بر پایه آموزش های الکترونیکی می‌باشد این امر مستلزم اینترنت و شبکه با پهنای باند وسیع می‌باشد لذا تقویت زیرساخت‌های فن‌آوری اطلاعات (رایانه، زیر ساخت مخابراتی) دارای اهمیت فراوانی است و همچنین نیروی کار متخصص در بهره‌گیری بهینه از فن آوری اطلاعات و ارتباطات و تولید نرم افزارهای آموزشی به زبان فارسی وگسترش و توسعه سایت‌های اینترنتی آموزشی به زبان فارسی و همچنین ایجاد کتابخانه الکترونیکی در توسعه مدارس هوشمند مؤثر می باشد. نتایج پژوهش حاضر با یافته های صدری ارحامی (1382)، صالحی و کاشانی (1385)، موید نیا (1386)، محمودی و همکاران (1387)، ایزی (1386)، لی بلنک و وندز (2001)، هاوارد (2008) و کاپونن (2008) همسو می باشد. یافته های پژوهش در مورد فرضیه ششم مشخص می شود که از نظر مدیران و معلمان عوامل حقوقی و اداری یکی از عوامل تأثیر گذار بر توسعه مدارس هوشمند می‌باشد. این پژوهش عوامل حقوقی و اداری مؤثر را به ترتیب اولویت، دقت مراجع تأیید کننده محتوا، تدوین چارچوب قانونی جهت پشتیبانی از طرح‌های ابتکاری آموزش الکترونیکی، تقویت سیاست ها، خط مشی‌ها و قوانین اجرایی، ایجاد حق مالکیت معنوی، تقویت امنیت الکترونیکی را به عنوان عوامل مؤثر در بهره گیری از تکنولوژی نوین و توسعه مدارس هوشمند می داند. نتایج پژوهش حاضر با یافته، محمودی و همکاران(1387)، ایزی(1386)، و کاپونن(2008) همسو می‌باشد. در مورد فرضیه هفتم مشخص می‌شود که از نظر مدیران و معلمان عوامل راهبردی یکی از عوامل تأثیر گذار بر توسعه مدارس هوشمند می‌باشد. این پژوهش عوامل راهبردی مؤثر را به ترتیب اولویت، بالا بردن شناخت مسئولین سطح بالا در خصوص اهمیت فن آوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش، برنامه ریزی دقیق در تخصیص اولویت ها، راهبردهای توسعه اطلاعاتی کشور، ایجاد استراتژی و چشم‌انداز کلی در زمینه فن‌آوری اطلاعات، راهبردهای روشن برای مؤسسات آموزشی کشور، قابلیت‌های مؤسسات و مدارس را به عنوان عوامل مؤثر در توسعه مدارس هوشمند می داند. نتایج پژوهش حاضر با یافته های، مؤیدنیا (1386)، محمودی و همکاران (1387)، ایزی (1386) ، لی بلنک و وندز (2001) و کاپونن (2008) همسو می باشد.

پیشنهادها:

در کل یافته‌های پژوهش حاضر پیشنهاد می‌گردد که برای توسعه‌ی مدارس هوشمند در کشور زیرساخت‌های مخابرات و دسترسی به پهنای باند وسیع بهبود یابد تا استفاده از شبکه و اینترنت در آموزش‌های الکترونیکی سهل گردد. از طرف دیگر آموزش و پرورش به تربیت نیروی متخصص در زمینه فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در مراکز تربیت معلم و دانشگاه ها و ارتقای سطح دانش و مهارت معلمان و دانش آموزان همت گمارد و همچنین دولت باید راهبردهای روشن برای توسعه اطلاعاتی کشور تدوین نموده و پشتیبانی های مالی مناسب، فرهنگ سازی و اطلاع رسانی جامع در خصوص آموزش‌های الکترونیکی و مدارس هوشمند به جهت افزایش اطمینان، اعتماد و سخت گیری در مورد قانون حق مالکیت معنوی و تغییر سیاست ها و خطی مشی ها در رشد و توسعه ی مدارس هوشمند صورت پذیرد. و نیز استفاده از تکنولوژیست های آموزشی در طراحی منظم آموزشی و ارایه ی راهکارهای پداگوژیکی به جهت افزایش کیفیت محتوای دروس ارایه شده و برای توسعه ی آموزش های الکترونیکی ضروری است.

منابع:

ایزی، مریم، (1386). ب‍ررس‍ی‌ م‍وان‍ع‌ ت‍وس‍ع‍ه‌ آم‍وزش‌ ال‍ک‍ت‍رون‍ی‍ک‍ی‌ و ارائ‍ه‌ ال‍گ‍وی‌ م‍ن‍اس‍ب‌ ب‍ه‍ره‌گ‍ی‍ری‌ از آن‌ در آم‍وزش‌ م‍ت‍وس‍طه‌ (از دی‍دگ‍اه‌ م‍دی‍ران‌ و دب‍ی‍ران‌) تهران، دان‍ش‍ک‍ده‌ روان‍ش‍ن‍اس‍ی‌ و ع‍ل‍وم‌ ت‍رب‍ی‍ت‍ی‌: دانشگاه علامه طباطبایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد.

خسروی، محبوبه، (1386). «فناوری اطلاعات و تحول در دنیای آموزش»، مجموعه مقالات دومین همایش فن آوری آموزشی (رویکردی نوین در نظام آموزشی)، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، صفحه 141.

ذوفن، شهناز. (1383). کاربرد فن‌اوری‌های جدید در آموزش. تهران: انتشارات سمت.

صالحی، محمد، کاشانی، ندا، (1385). عوامل مؤثر در اجرای مدرسه هوشمند، مجله روان‌شناسی و علوم تربیتی، اندیشه‌های تازه در علوم تربیتی، پاییز 1386 - شماره 8، از صفحه 71 -84.

ص‍دری‌ ارح‍ام‍ی‌، م‍ه‍دی،‌ (1382). آم‍وزش‌م‍ج‍ازی‌ در ای‍ران‌ و راه‍ک‍اره‍ا ب‍ا تأاک‍ی‍د ب‍ر آم‍وزش‌ ع‍ال‍ی، دان‍ش‍ک‍ده‌ ح‍س‍اب‍داری‌ و م‍دی‍ری‍ت‌ دانشگاه علامه طباطبایی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد چاپ نشده.

عبادی ،رحیم، (1383). فن آوری اطلاعات در آموزش وپرورش. انتشارات مدرسه توسعه فناوری مدارس هوشمند.

لرکیان، مرجان، (1384). بررسی استراتژی های توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش سه کشور استرالیا، هنگ هنگ و فنلاند با تاکید بر خط مشی تربیت معلم برنامه درسی با ارائه راهکارهایی برای توسعه نظام آموزش و پرورش ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده.

مؤیدنیا، فریبا، (1384). مدارس هوشمند رویکردی نو در آموزش و پرورش کشور، مجله پیوند، شماره 314، آذرماه ص27-21.

محمودی، جعفر و همکاران، (1387). بررسی چالش های توسعه مدارس هوشمند در کشور، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، شماره 27، سال هفتم، پائیز.

وب سایت شرکت فناوری اطلاعات رایا زیتون، (1385). حوزه های کاربردی آموزش الکترونیکی، مدارس هوشمند http://www.rayazeytoon.ir/05.html

Howard III, F. A. (2008). Information communication technology and Liberia with respect to globalization, http://thesisabstracts.com/

Le Blanc, A., & Wands, M. (2001). Critical Success Factors: e-Learning Solutions Cappuccino. The Official E-Newsletter of the Change and Learning Practice, 2.

Koponen, E. (2008). The development, implementation and use of e-learning: Critical realism and design science perspective (PhD Dissertation). Finland: Department of computer sciences. Retrieved on January 23rd, 2009 from: http://www.digibusiness.fi/uploads/reports/1236085810_Koponen%20 Erkki. pdf.