تحلیل کاربرد شناختی طنز در شعر احمد شاملو

مطالعات نقد ادبی

مقاله 2، دوره 8، شماره 33، دی 1392، صفحه 37-62   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد علی گذشتی¹؛ پروانه دلاور²

¹دانشیار گروه ادبیات فارسی

²دانشجوی دکتری

چکیده

همواره، رابطه‌ی  یک به یکی میان معنا و خود واژه وجود ندارد و آنچه در فرهنگ‌های لغت، ثبت می‌شود تنها بخشی از معنای واژه است. اطلاعاتی که کاربرانِ زبان در گفتگو  رد و بدل می کنند، بیشتر از معانی لغت‌نامه‌ای واژه‌ها می‌باشد و با بررسی کاربردشناسانه ، حاصل می‌شود. معنای کاربردشناختی ، بخش دیگری از معناست  که فوق العاده متغیر است و در بافت کلامی مشخص می‌شود و به عوامل زیادی وابسته است .در این پژوهش به بررسی سبک شناختی  طنز در شعر احمد شاملو  با ارجاع به ایدئولوژی به عنوان عامل برون بافتی و مد نظر قرار دادن یکی از رویکردهای مطرح در کاربرد شناسی که اصل تخطی یا اصل عدم همکاری، نام دارد و همتای منفی اصل همکاری« گرایس» است، پرداخته می‌شود. این اصل در سال 1999 توسط« آتاردو» هدف قاعده‌مند کردن تخطی‌هایی که از اصول گرایس صورت می‌گیرد، مطرح شده است.  بر اساس نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل داده های این تحقیق ، ظهور طنز در آثار یک شاعر ناشی از روحیه‌ی نقادی و تعهد به انسان و جامعه است. بیان نابسامانی‌های زندگی اجتماعی ، معضلات اخلاقی و ناملایمات سیاسی در پوشش ریشخند و شوخی، منجر به طنز درشعر شاملو شده است که از بن مایه های آنبا توجه به لایه‌ی ایدئولوژیک شعر، می‌توان انتقاد به ارتجاع، ریا، سرکوب اجتماعی، جهل و دروغ را نام برد که شاعرِ دردمند ، گاه سرخوشانه و گاه به تلخی در لایه‌های مخلف کلام آنها را نشان می‌دهد. تخطی از اصول همکاری یکی از مهمترین ویژگی های کاربرد شناختی طنز است و به طور خاص مشخص شد که نقض اصل ارتباط پرکاربردترین شیوه‌ی ساخت طنز در شعر طنز شاملو است .

کلیدواژه‌ها

طنز؛ شعر؛ کاربردشناسی؛ احمد شاملو

مراجع

 

1- اخوت ، احمد.(1371). نشانه شناسی مطایبه. اصفهان: نشر فردا.

2- اصلانی، محمدرضا.(1380). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز.تهران: انتشارات کاروان.

3- بهزادی،حسین.(1378). طنز و طنزپردازی در ایران.تهران: نشر نوبهار.

4- همو.(1383). طنزپردازان ایران.تهران: نشر دستان.

5- جوادی،حسن.(1384). تاریخ طنز در ادبیات فارسی.تهران: نشرکاروان.

6- حری،ابوالفضل.(1390). درباره‌ی طنز.تهران: انتشارات سوره ی مهر، چاپ چهارم

7- حلبی،علی‌اصغر.(1377).تاریخ طنزوشوخ‌طبعی‌در‌ایران‌وجهان‌اسلامی،تبریز:نشر بهبهانی.

8- دریق‌گفتار، سمانه و کرامتی یزدی، سریرا.(1391). بررسی کاربردشناختی ویژگی‌های مکالمه‌ای طنز در چهار مقاله‌ی دهخدا( جلد1). مجموعه مقالات نخستین همایش ملی زبان و زبان‌شناسی، به کوشش عطاا... کوپال و دیگران.تهران: نشر نویسه پارسی. ص230-219.

9- سعیدی، مهدی.(1381). تحلیل ساختاری و مضمونی طنز در کتابهای کیومرث صابری فومنی و ... ( از سال 1369 تا 1379 )‌. پایان نامه‌ی کارشناسی ارشدزبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه تربیت مدرس، چاپ نشده.

10- سلاجقه،پروین.(1387). امیرزاده‌ی کاشی‌ها(چاپ دوم). تهران : انتشارات مروارید.

شاملو،احمد(1389).مجموعه آثار: دفتریکم.تهران: نشر نگاه، چاپ نهم

11- شریفی ، شهلا و علیپور ، ساناز.(1388). بررسی مقایسه ای میزان عدم تحقق قواعد اصل مشارکت گرایس در یک نمایشنامه فارسی و یک نمایشنامه انگلیسی . مجله زبان و زبان شناسی ، سال پنجم ، شماره دوم ، پیاپی دهم، ص 47-67.

12- شهیدی ، داود.(1384). طنز سیاه و سفید در هستی خاکستری ، ماهنامه کیهان کاریکاتور ، سال چهاردهم ، شماره 157-158 ، ص 44-48.

13- صارمی، علیرضا.(1390). طنز در اشعار نیما، اخوان و شاملو ، پایان‌نامه‌کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاداسلامی واحد اسلام‌شهر، چاپ نشده.

14- صرامی ، ولی الله و پاکروان ، حسین.(1383). بررسی منظور شناختی طنز شناختی طنز سیاسی اجتماعی معاصر زبان فارسی ، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی ایران شناسی ، زبان و زبان شناسی ، بنیاد ایران شناسی ، ص 365-388 .

15- فتوحی،محمود.(1390). سبک‌شناسی، تهران: نشر سخن.

16- کردچگینی، فاطمه.(1385). طنز در شعر معاصر ( نیما، اخوان، شاملو، فروغ فرخزاد )،پایان‌نامه‌کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ نشده.

17- محقق،رؤیا.(1379). مردی که تنها راه می رود، روزنامه مشهری،20شهریور1379.

18- مشرف،مریم.(1387). طعن یا آیرونی در آثار مهدی اخوان ثالت ، مجله زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، شماره دوم ، سال چهل و یکم ، شماره پی در پی 161‌، ص 149-166.

19- وردانک،پیتر.(1389). مبانی سبک‌شناسی.تهران: نشر نی.

20- یول، جورج.(1996). نگاهی به زبان(چاپ چهارم). ترجمه‌: نسرین حیدری(1389). تهران: سمت.

 

21-Attardo, Salvatore(2008). A Primer for the Linguistics of Humor .Raskin (ed) Christian .

22- -----------. (2005). Review of Glenn . HUMOR . International Journal of humor Research 18(4) : 422-429.

23- ----------(1994). Linguistic Theories of Humor , Berlin / New York : Mouton de Gruyter .

24- Grice , Herbert Paul.(1975). Logic and conversation in (eds.)P.cole&J.Morgan syntax and semantics 3 : speech Acts New York : Academic Press.

25- Yule George(1996). pragmatics , Oxford : Oxford university press.