بررسی مقایسه‌ای عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان شرکت‌کننده در برنامه معلم پژوهنده با سایر معلمان در سه دوره‌ی تحصیلی استان اردبیل از دیدگاه مدیران

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

مقاله 4، دوره 4، شماره 14، شهریور 1390، صفحه 75-90   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

موسی پیری¹؛ فریبا سلمان اوغلی‌خیاوی²

¹عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت معلم آذربایجان

²دانش آموخته دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی مقایسه­ای عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان شرکت­کننده در برنامه معلم پژوهنده با سایر معلمان در سه دوره‌ی تحصیلی استان اردبیل انجام گرفته است. روش تحقیق از نوع علّی- مقایسه­ای می­باشد. جامعهآماری این پژوهش شامل ،67 نفر معلمان شرکت کننده در برنامه معلم پژوهنده، 11700 نفر سایر معلمان و 1287 مدیر در سه دوره‌ی تحصیلی استان اردبیل می­باشند. روش نمونه­گیری در معلمان پژوهنده به صورت هدفمند، سایر معلمان و مدیران به طور تصادفی ساده انتخاب شده­اند. برای جمع­آوری داده­ها از پرسشنامه محقق ساخته در مقیاس لیکرت، که توسط مدیران پاسخ داده­شد، استفاده گردید. در خصوص روایی پرسشنامه­ها از نظرات متخصصین و تحلیل عاملی استفاده شد. پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ 96/0 به دست آمد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و استنباطی ( آزمون­هایt  مستقل و f) استفاده شد. نتایج نشان داد که: 1- بین عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان شرکت کننده در برنامه معلم پژوهنده با سایر معلمان تفاوت معناداری وجود دارد. 2- بین عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان شرکت کننده در برنامه بر اساس مدرک تحصیلی، جنسیت، سابقه خدمت و دوره تدریس آنها تفاوت معناداری وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

: عملکرد آموزشی؛ تربیتی؛ برنامه معلم پژوهنده

اصل مقاله

	« فصلنامه علوم تربیتی» سال چهارم ـ شماره 14 ـ تابستان 1390 ص. ص. 90- 75

 

 

 

 

 

بررسی مقایسه­ای عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان شرکت­کننده در برنامه معلم پژوهنده با سایر معلمان در سه دوره‌ی تحصیلی استان اردبیل از دیدگاه مدیران

 

دکتر موسی پیری[1]

فریبا سلمان اوغلی‌خیاوی[2]

 

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی مقایسه­ای عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان شرکت­کننده در برنامه معلم پژوهنده با سایر معلمان در سه دوره‌ی تحصیلی استان اردبیل انجام گرفته است. روش تحقیق از نوع علّی- مقایسه­ای می­باشد. جامعهآماری این پژوهش شامل ،67 نفر معلمان شرکت کننده در برنامه معلم پژوهنده، 11700 نفر سایر معلمان و 1287 مدیر در سه دوره‌ی تحصیلی استان اردبیل می­باشند. روش نمونه­گیری در معلمان پژوهنده به صورت هدفمند، سایر معلمان و مدیران به طور تصادفی ساده انتخاب شده­اند. برای جمع­آوری داده­ها از پرسشنامه محقق ساخته در مقیاس لیکرت، که توسط مدیران پاسخ داده­شد، استفاده گردید. در خصوص روایی پرسشنامه­ها از نظرات متخصصین و تحلیل عاملی استفاده شد. پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ 96/0 به دست آمد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و استنباطی ( آزمون­هایt  مستقل و f) استفاده شد. نتایج نشان داد که: 1- بین عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان شرکت کننده در برنامه معلم پژوهنده با سایر معلمان تفاوت معناداری وجود دارد. 2- بین عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان شرکت کننده در برنامه بر اساس مدرک تحصیلی، جنسیت، سابقه خدمت و دوره تدریس آنها تفاوت معناداری وجود ندارد.

 

واژگان کلیدی: عملکرد آموزشی، تربیتی، برنامه معلم پژوهنده.

 

مقدمه

در یک نگاه دقیق، آموزش و پرورش در کانون رشد فردی و اجتماعی قرار می­گیرد. با این ویژگی محوری، هیچ نهاد دیگری به اندازه آموزش و پرورش با چالش اساسی و بنیادی رو به رو نبوده و نیست. بنیان همبستگی اجتماعی، پیشرفت همه جانبه جامعه، توسعه پایدار، تعالی انسانیت و صلح و دوستی، به آموزش و پرورش وابسته است. چنانچه تحول جوامع به درستی تحلیل شود، می­توان به رابطه دیالکتیک[3]  تعلیم و تربیت و جامعه پی برد و بر این باور و اعتقاد راستین صحّه گذاشت که هیچ جامعه­ای نمی­تواند بدون یک تعلیم و تربیت منظم، مدون، مترقی و پویا به اهداف متعالی دست یابد (پورشافعی ، 1385).

نظام­های آموزشی با وجود توسعۀ کمی وکیفی در طی دهه­های اخیر هنوز با دشواری­های متعددی مواجهه هستند که هر آن تحقیق اهداف آنها را با مخاطره و بن­بست رو به رو
می­سازد. دشواری­های نظام آموزشی صرفاً ترک تحصیل یا مردودی را دربر نمی­گیرد ، بلکه شامل کسانی است که به ظاهر مراحل تحصیلی را طی کرده و مدارج لازم را به دست
آورده­اند، اما در عمل کمتر به اهداف آموزشی دست یافته­اند. بر اساس گزارش یونسکو تعداد زیادی از دانش­آموزان با وجود اتمام دوره تحصیلی به دانش اجتماعی، اخلاقی، علمی و فرهنگی و مهارت­های پیش­بینی شده در برنامه‌ی آموزشی مدارس دست پیدا نمی­نمایند. افت تحصیلی امروزه به درصدی از دانش­آموزان با عنوان «ناتوان ذهنی» محدود نمی­شود، بلکه این مسأله با استعدادترین و پرتلاش­ترین و محروم­ترین دانش­آموزان را نیز دربر می­گیرد. معلمان به دلیل سطح تماس نزدیکی که با دانش­آموزان و فعالیت­های یاددهی­- یادگیری  دارند. بیش از دیگران صلاحیت مطالعه راه­های بهبود آموزش را دارا هستند بنابراین باید در مسیر این هدف اختیار داشته باشند و متناسب با آن برای اعمال این اختیار مهارت و توانایی لازم را به دست آورند (ساکی و دیگران ، 1383).

وجود معلمان فکور در آموزش و پرورش دمکراتیک و نظامی که بر ”خود ـ یادگیری[4] “، ”خود آموزی[5] “ و ”یادگیری چگونه یاد گرفتن[6]، “ تأکید می­کند، دارای اهمیت زیادی است. معلم فکور یا اندیشه ورز، دارای خصوصیاتی است که تفکر در حین عمل[7]  (اقدام پژوهی) را به عنوان هنجار حرفه‌ای پذیرفته است (پورشافعی ، 1385).

رویکرد معلم پژوهنده[8] یا اقدام پژوهی، هسته مرکزی اندیشه­ی معلمان حرفه­ای است. معلمی که در بطن مسائل کلاس قرار دارد. بیش از هرکس دیگر صلاحیت و شایستگی شناسایی مسأله، تجزیه و تحلیل، ارزشیابی و ارائه راه حل برای بهبود شرایط یاددهی- یادگیری را دارد (امام جمعه، سعیدی رضوانی، 1383).

معلم پژوهنده کسی است که خود، شخصا ً یا با مشارکت همکاران در مدرسه به پژوهش بپردازد تا از این طریق بتواند برای مسائل آموزشی موجود در کلاس و مدرسه راه حل­های عملی پیدا کند، معلم پژوهنده برای رسیدن به این منظور از رویکرد اقدام پژوهی استفاده می­کند ( بازرگان ، 1385).

معلم پژوهنده باید به چشم بصیرت نگاه نافذ مسلّح باشد و رویدادها و اتفاقات کلاس خود را با این سلاح ادراک و تغییر نماید. به عبارت دیگر، هنر ادراک قابلیت اساسی و پیش نیاز اقدام پژوهی پژوهندی در کلاس درس یا به طور کلی ظاهر شدن در قامت یک کارگزار فکور در عرصه­ی تعلیم و تربیت است. هنر ادراک، قابلیتی است که به فرد امکان دریافت غیر کلیشه­ای از موقعیت به ظاهر آشنا را می­دهد. معلم برخوردار از هنر ادارک موقعیت به ظاهر آشنای کلاس درس را در چارچوبی غیر آشنا و تازه
می­نگرد، چشم­ها را می­شوید و با پدیدۀ آشنا و مأنوس هم چون پدیده­ای غریب که نیازمند از نو ادراک شدن و تفسیر شدن است، روبه رو می­شود (مهرمحمدی، 1379).

اقدام پژوهی تاریخچه­ای طولانی دارد که به تلاش­های دانشمندان علوم اجتماعی برای کمک به حل مشکلات عملی در زمان جنگ، چه در اروپا و چه در امریکا بر می­گردد (ریسن[9] ، 2001).

سابقه مفهوم اقدام پژوهی به آثار اولیه دیویی[10] در دهۀ 1920، در آمریکا توسط لوین[11] (1949) به محیط اجتماعی وارد شد، و افرادی مانند کمیز[12] ( 1983)، ابوت[13] (1985) ، الیوت[14] (1991)، هاپکینز[15] (1985)، کری[16]، اقدام پژوهی را به جامعه آموزشی وارد کردند (پارسونز[17] ، 2008).

کمیز (1983)، بیان می­دارد اقدام پژوهی یک شکل پژوهش خودنگرانه در محیط اجتماعی مانند آموزش و پرورش است بدین ترتیب عملکرد اجتماعی یا آموزشی و پرورشی آنها، فهم عملکردشان، موقعیتی که عملکرد در آن انجام می­شود به طور عقلانی بهبود یابد (هاپکینز، 1949).

معلم پژوهنده و رویکرد اقدام پژوهی تمام شرایط و ملزومات را برای تحقق معلم پژوهنده در خود دارد. به این ترتیب معلم حرفه­ای با اقدام پژوهی پیوند خورده است. معلمان یا پژوهنده هستند یا معلم نیستند. معلم اگر پژوهنده نباشند، نمی­تواند عملا ً وظایف معلمی را انجام دهد. منظور از معلمان پژوهش گر افرادی نیستند که خارج از کلاس درس و به منزله پژوهشگران حرفه­ای به پژوهش می­پردازند، بلکه منظور معلمانی هستند که شخصاً درگیر کلاس­های درس و آموزشند و با تفکر انتقادی و چون و چرا کردن در مسائل آموزشی اصلاح جریان آموزش و یادگیری را توسط خودشان و دیگر همکارانشان در محیط آموزشی به عهده می­گیرند (قاسمی پویا، 1383). در این نقش معلمان در مسیر ایفای وظایف خود و در مواجهه با دشواری­های تدریس به تولید دانش و اطلاعات قابل کاربرد در موقعیت­های علمی
می­پردازند. معلم پژوهنده یا پژوهشگر عموماً اشاره به این وجه از نقش پژوهشی معلمان دارد. بهبود سطح تدریس و رفع دشواری­های فراروی تدریس، هدف اصلی این بخش از وظایف معلمی است که از مسیر نوعی مطالعه معروف به اقدام پژوهی یا پژوهش در عمل به سرانجام می­رسد. معلمان با پژوهش در عمل مسائل و مشکلاتی را که مانع از تحقق اهداف آموزشی می­شود شناسایی می­کنند و در مورد چگونگی آن به گردآوری اطلاعات می­پردازند، برای حل آن­ها چاره می­جویند و به این ترتیب به طور مداوم در جهت فرآیند آموزش و رفع موانع گام برمی­دارند (ساکی و دیگران، 1383).

مدیران و تصمیم­گیران باید آگاهی داشته باشند که پژوهش، محور ساختن تصمیم­گیری­ها از طریق جلوگیری از رویه‌های نادرست، به وسیله ارائه راه کارهای مؤثرتر و مفیدتر و کارآمدتر منجر به افزایش کار­آیی و بهره­وری دستگاه تعلیم و تربیت می­شود، بنابراین در هر دو صورت صرف زمان برای برخورداری از چنین نتایجی از توجیه عقلانی برخوردار است. آموزش و پرورش نمی­تواند به درستی از عهده انجام این وظایف دشوار برآید مگر آنکه خود را ملزم به بهره­گیری از همه امکانات موجود برای پیشرفت اهداف محوله سازد، در این میان این پرسش مطرح است که کدام امکان برتر از پژوهش
می­تواند آموزش و پرورش را در جهت تحقق اهداف و آرمان­های مورد انتظار یاری رساند.

به هر حال اصلاح پایدار و پویایی نظام آموزش و پرورش کشور در گرو ادامه امور آن توسط کار گزینی فکور است که در پرتو بصیرت پژوهش به تصویر وضع مطلوب بپردازد، وضع موجود را با آن محک بزند، نقایص را آشکار سازد و برای رفع آن­ها به طراحی و اجرای برنامه­های اصلاحی بپردازد. از این روست که باید گفت در طلب اصلاحات بایداز گذرگاه پژوهش گذشت (مهر محمدی، 1379). از این رو انجام مناسب وظایف معلمی بدون پژوهندگی ممکن نیست. به منظور ارتقای مهارت­های پژوهشی در میان معلمان و به تبع آن در میان دانش­آموزان و تشویق معلمان و کارگزاران آموزشی به انجام پژوهش حین عمل برای شناسایی مشکلات فرایند یادهی ـ یادگیری و بهبود کیفیت این فرایند، برنامه­ای تحت عنوان "معلم پژوهنده" توسط پژوهشکده تعلیم و تربیت طراحی و از سال 1375 در سراسر کشور اجرا می­شود ( چایچی، ساکی، گویا، مرتاضی مهربانی، 1385).

انتخاب "پژوهش در عمل" می­تواند علیرغم ضعف­هایی که در برنامه­های اجرایی آن وجود دارد، راه گشایی برای فعالیت­های پژوهشی بالأخص در میان کارگزاران اصلی عرصه آموزشی، معلمان که نقش بی­ بدیلی را در فرایند یاددهی ـ یادگیری دارند، باشد (وطنی ، 1382).

تحقیقاتی که در این رابطه انجام گرفته است. از جمله: چایچی، ساکی، گویا، مرتاضی مهربانی (1385)، در پژوهشی به بررسی «ارزیابی میزان تحقق اهداف برنامه معلم پژوهنده» پرداخته است، نتایج پژوهش نشان می‌دهد که: در زمینه عمل (تجربه تدریس) بین معلم پژوهنده و غیرپژوهنده تفاوتی نیست. در زمینه استقلال (آغازگری، خلاقیت نوآوری)، بین معلم پژوهنده و معلم غیرپژوهنده تفاوت معنادار نیست. یعنی بین آنها تفاوتی وجود ندارد. در زمینه بازتاب (جو کلاس، نحوۀ چیدمان کلاس، ویژگی­های تدریس)، جو کلاس، تفاوت بین معلم پژوهنده و غیرپژوهنده معنادار نیست بنابراین بین عملکرد آنها تفاوتی وجود ندارد.

حق پرست (1380) در تحقیقی به «بررسی تأثیر آموزش اقدام پژوهی در ارتقاء آگاهی و
مهارت­های آموزشی معلمان مقطع ابتدائی شهر تهران» به عنوان پایان­نامه پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که: 1- بین اقدام پژوهی و ارتقاء سطح دانش و معلومات برای حل مسائل آموزشی و پرورشی رابطه معناداری وجود دارد. 2- بین اقدام پژوهی و مشارکت دانش­آموزان در حل مسائل آموزشی و تربیتی رابطه معناداری وجود ندارد. 3- بین اقدام پژوهی و مشارکت معلمان در حل مسائل آموزش و پرورش رابطه معناداری وجود ندارد. 4- بین اقدام پژوهی و به کارگیری روش­های تدریس مؤثر بر حل مسائل آموزشی و تربیتی رابطه معناداری وجود ندارد. 5- بین اقدام پژوهی و به کارگیری وسایل آموزشی در فرایند یاددهی- یادگیری رابطه معنا داری وجود دارد. 

حدیقی (1385) در تحقیقی «تأثیر اقدام پژوهی بر بررسی نگرش دبیران مقطع متوسطه شهرستان رامسر درباره‌ی میزان بهبود کیفیت به کارگیری عناصر برنامه درسی» به عنوان پایان­نامه پرداخته است. نتایج این تحقیق نشان می­دهد: بنابراین از دیدگاه دبیران آموزش اقدام پژوهی باعث بهبود کیفیت حل مسائل آموزشی و تربیتی توسط آنها شده است. کیفیت طراحی آموزشی (طرح درس)، از دیدگاه دبیران افزایش یافته است. به کارگیری روش­های شاگرد محور در تدریس، از دیدگاه دبیران  افزایش یافته است. به کارگیری وسایل آموزشی در فرایند یاددهی- یادگیری، از دیدگاه دبیران افزایش یافته است. به کارگیری روش­های مناسب ارزشیابی، از دیدگاه دبیران افزایش یافته است. اقدام پژوهی به تفکیک متغیرهای تعدیل­کننده (سابقه تدریس، رشته تحصیلی و پایه تحصیلی)، تأثیر متفاوتی در بهبود کیفیت به کارگیری عناصر برنامه درسی توسط دبیران نداشته است.

شمس مورکانی (1380) در تحقیقی «بررسی علل عدم علاقه معلمان منطقه زرین شهر به فعالیت­ها پژوهشی»  به عنوان پایان­نامه پرداخته است. نتایج این تحقیق نشان می­دهد که:

1- سطح تحصیلات بالا میزان رغبت معلمان را به فعالیت­های پژوهشی افزایش می­دهد.

2- آشنایی معلمان با متدولوژی تحقیق رغبت آنان را به فعالیت­های پژوهشی افزایش می­دهد.

3- شرکت معلمان در دوره­های بازآموزی و ضمن خدمت باعث افزایش رغبت آنان به فعالیت‌های پژوهشی می­شود.

عموزاده مهدیرجی (1384) در تحقیقی « شناسایی عوامل مؤثر برگسترش طرح معلم پژوهنده در بین معلمان ابتدایی شهرتهران در سال تحصیلی 1384 » به عنوان پایان نامه پرداخته است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که:

1-  عوامل سازمانی در گسترش طرح معلم پژوهنده در بین معلمان ابتدایی مؤثر است.

2-   تسهیلات مالی در گسترش طرح معلم پژوهنده در بین معلمان ابتدایی مؤثر است.

3-  عوامل آموزشی در گسترش طرح معلم پژوهنده در بین معلمان ابتدایی مؤثر است.

4-  عوامل فرهنگی- اجتماعی در گسترش طرح معلم پژوهنده در بین معلمان ابتدایی مؤثر است.

5-  بین نگرش معلمان در مورد عوامل مؤثر بر گسترش طرح معلم پژوهنده با توجه به ویژگی­های فردی (جنس، سن، رشته تحصیلی، سابقه تدریس) تفاوت معناداری وجود ندارد.

دیلنگ[18] (1996) در طی پژهشی که در جهت بررسی میزان پژوهش با همکاران مدیران و معلمان در اونتاریو به عمل آوردند به این نتیجه رسیدند که موجی از حمایت در اونتاریو و در جهان برای یادگیری حرفه­ای معلمان و مورد احترام قرار دادن آنها و تحقیقاتش وجود دارد. ایشان هم­چنین یافتند که معلمان آماده بالا بردن مسئولیت­ها و توسعه حرفه­ای خودشان از طریق پژوهش هستند و قادرند با چالش­های موجود، فعالیت­های تحقیقاتی خودشان را به پیش ببرند، چون فعالیت پژوهشی معلمان یک مدل حرفه­ای برای رشد و توسعه حرفه­ای آنان است که معلمان را به جمع تصمیم­گیران و سیاست­گذاران آموزشی فرا می­کشاند و به آنها احترام می­گذارد.

در پژوهش بروگیا[19] و اسچولر[20] (1996)، تحت عنوان «پژوهش عمل در مدارس ابتدایی» نتیجه زیر حاصل شده است:

معلمانی که اقدام پژوهی را به کاربرده بودند، گفته­اند که اقدام پژوهی به عنوان یک مسیر در زندگی‌شان شده است. بچه­ها در عملکرد کلاسی و تجربیات خود متعهد هستند. و در یادگیری پیشرفت حاصل شده است. آموزش یارانی که به عنوان معلم هستند و بچه­ها به عنوان دانش­آموز، در عملکرد خود در حال پیشرفت هستند و توسعه حرفه­ای حاصل شده است. و اقدام پژوهی را به عنوان مسیر پیش­رونده و حمایتی برای تغییر تعریف کرده­اند.

نلن و پوتن[21] (2007)، اهمیت و توجه به تحقیق برای پاسخ­گویی به مسائل پیچیده حول آموزش و پرورش و تعلیمات ضروری است. اقدام پژوهی به عنوان ابزار ارزشمند برای دسترسی با صرفه به محیط، افراد و دانشی که از طریق دیگر غیر قابل دسترسیخواهد بود، و نیروی قدرتمند اقدام پژوهی در کلاس‌ها بایستی نشان داده شود. بنابراین آموزش و پرورش محیطی خیلی وسیع و پویااست، ما به ابزارهای وسیع نیاز داریم اقدام پژوهی به عنوان ابزار ارزشمند برای تولید دانش جدید، حل مشکلات، و راهبردی که به طور مداوم به مشکلات و سؤال­های اضطرایپاسخ می­دهد.

کاسل[22] (1993) در مطالعه­ای گزارش می­کند تحقیقات آموزشی در حال از دست دادن اعتبار خود هستند و علت اصلی آن این است که تحقیقات آموزشی به وسیله محققان صورت می­گیرد و نه معلمان و این عمل باعث بهبود عمل معلمان نمی­شود ( ساکی و همکاران ،1383).

در پژوهش دناتو[23] (2003)، تحت عنوان " اقدام پژوهی در مدارس ابتدایی اسپانیا " نتیجه زیر حاصل شده است:

معلمان نقش­های رهبری بر عهده می­گیرند، بر خلاف نقش­های سنتی عمل می­کنند. نقش رهبری معلمان از همفکری و تلاش برای فهمیدن وضع موجود و ایجاد تغییرات ناشی می­شود. تا اینکه در عملکرد آموزشی آنها پیشرفت حاصل شود.

این پژوهش در صدد دستیابی به هدف کلی: مقایسه عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان شرکت کننده در برنامه معلم پژوهنده با سایر معلمان در سه دوره تحصیلی استان اردبیل می­باشد.

 

فرضیه­های تحقیق

1-  عملکرد آموزشی معلمان شرکت کننده در برنامه معلم پژوهنده با سایر معلمان تفاوت دارد.

2-  عملکرد تربیتی معلمان شرکت کننده در برنامه معلم پژوهنده با سایر معلمان تفاوت دارد.

3-  عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان شرکت­کننده در برنامه معلم پژوهنده بر اساس مدرک تحصیلی آنها تفاوت دارد.

4-  عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان شرکت­کننده در برنامه معلم پژوهنده بر اساس جنسیت آنها تفاوت دارد.

5-  عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان شرکت­کننده در برنامه معلم پژوهنده بر اساس سابقه خدمت آنها تفاوت دارد.

6-  عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان شرکت­کننده در برنامه معلم پژوهنده بر اساس دوره تدریس آنها تفاوت دارد.

 

روش شناسی پژوهش

روش تحقیق حاضر از نوع علّی- مقایسه­ای است. جامعه آماری شامل 67 معلم شرکت­کننده در برنامه معلم پژوهنده، سایر معلمان به تعداد 11700و 1278 مدیر در سه دوره تحصیلی استان اردبیل می‌باشد. حجم نمونه آماری شامل 67 نفر معلم شرکت­کننده در برنامه معلم پژوهنده در سه دوره تحصیلی استان اردبیل که برابر با جامعه آماری تحقیق، که به طور هدفمند انتخاب شده اند، و شامل 67 نفر سایر معلمان (در برنامه معلم پژوهنده شرکت نکرده­اند) در سه دوره تحصیلی به تعداد معلمان شرکت­کننده در برنامه معلم پژوهنده از مدارس معلمان پژوهنده به طور تصادفی ساده انتخاب شده­اند (تا حد امکان از لحاظ مدرک تحصیلی، جنسیت، سابقه تدریس، درسی که تدریس می­کنند با معلمان پژوهنده همگن شده­اند). حجم نمونه دیگر شامل 67 نفر مدیر به تعداد معلمان شرکت­کننده در برنامه معلم پژوهنده از مدارس معلمان پژوهنده انتخاب شده­اند. ابزار اندازه­گیری پرسشنامه محقق ساخته در مقیاس لیکرت بود که توسط مدیران برای هر دو گروه معلمان تکمیل شد. پرسشنامه دارای 45 سؤال بود بعد از تحلیل عاملی 5 سؤال حذف به 40 سؤال تقلیل یافت. برای بررسی روایی پرسشنامه از نظرات متخصصین و تحلیل عاملی استفاده شد. انجام تحلیل عاملی بر روی عملکرد آموزشی ـ تربیتی معلمان در چهار عامل خرد شده­اند که عبارتند از روش تدریس، ارزشیابی، استفاده از وسایل آموزشی و عملکرد تربیتی. بر اساس اطلاعات جدول (1) ملاحظه می­شود بیشترین مقدار ویژه به ترتیب با مربوط به عامل‌های اول، دوم، سوم و چهارم می­باشد. و در مجموع تا حدود 43/57 درصد از واریانس کل عامل‌بندی و تقلیل سؤالات 40 گانه با چهار عامل اصلی انجام شده است که معیار مطلوبی است زیرا در تحلیل عاملی حداقل لازم است 50 درصد از واریانس تبیین گردد. در جدول (1) نشان داده شده است.

 

 

 

جدول(1): نتایج تحلیل عاملی و تحلیل روایی متغیر عملکرد آموزشی- تربیتی معلمان

متغیر ملاک	ابعاد متغیر عملکرد آموزشی- تربیتی معلم	واریانس تبین­شده	درصد تعیین­شده
عملکرد آموزشی-تربیتی معلمان	روش تدریس	18/18	43/57
	ارزشیابی	16
	استفاده از وسایل آموزشی	85/12
	عملکرد تربیتی	39/10

 

پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرانباخ 96/0 به دست آمد. در تجزیه و تحلیل برای آزمون سؤالات 1، 2، 4، از آزمون  tمستقل و سؤالات 3، 5 ،6 ، از آزمون f استفاده شد.

 

یافته­ها

فرضیه 1: عملکرد آموزشی معلمان شرکت­کننده در برنامه معلم پژوهنده،  با سایر معلمان تفاوت دارد.

مطابق جدول (3) ملاحظه می­گردد سطح معنی­داری آزمون 000/0 = p و زیر 05/0 و مقدار 06/5t= می­باشد ، پس فرض H0 رد و فرضیه تحقیق قبول می­شود. بنابراین عملکرد آموزشی معلمان پژوهنده بهتر از معلمان غیر پژوهنده می­باشد.

 

جدول (2): نتایج آزمون تفاوت میانگین برای متغیر عملکرد آموزشی معلمان بر اساس نوع مشارکت آنها

متغیرها	نوع مشارکت	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	اشتباه معیار
عملکرد آموزشی	پژوهنده	67	29/143	54/18	26/2
	غیر پژوهنده	67	4/126	04/20	44/2

 

 

جدول (3): نتایج آزمون یکنواختی واریانس­ها برای متغیر عملکرد آموزشی بر اساس نوع مشارکت آنها

متغیرها	نوع مشارکت	F	p	t	df	p
عملکرد آموزشی	پژوهنده	4/0	52/0	06/5	132	000/0
	غیر پژوهنده

 

فرضیه 2: عملکرد تربیتی معلمان شرکت­کننده در برنامه معلم پژوهنده، با سایر معلمان تفاوت دارد.

در آزمون (t-test) انجام شده و مطابق جدول (5) ملاحظه می­گردد سطح معنی­داری آزمون 005/0=p و زیر 05/0 و مقدار 86/2 t= می­باشد، پس فرض H0 رد و فرضیه تحقیق قبول می­شود. بنابراین عملکرد تربیتی معلمان پژوهنده بهتر از معلمان غیر پژوهنده می­باشد.

 

جدول (4): نتایج آزمون تفاوت میانگین برای متغیر عملکرد تربیتی معلمان بر اساس نوع مشارکت آنها

متغیرها	نوع مشارکت	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	اشتباه معیار
عملکرد تربیتی	پژوهنده	67	83/25	56/3	43/0
	غیر پژوهنده	67	02/24	72/3	45/0

 

جدول (5): نتایج آزمون یکنواختی واریانس­ها برای متغیر عملکرد تربیتی بر اساس نوع مشارکت آنها

متغیرها	نوع مشارکت	F	p	t	df	p
عملکرد تربیتی	پژوهنده	57/0	45/0	86/2	132	005/0
	غیر پژوهنده

 

فرضیه 3: عملکرد آموزشی- تربیتی معلمان پژوهنده، بر اساس مدرک تحصیلی آنها تفاوت دارد.

مطابق آزمون F–test انجام گرفته و طبق جدول (7) ملاحظه می­گردد که سطح معنی­داری آزمون  9/0p=  و بالای 05/0 و 11/0F=  می­باشد. بنابراین فرض H0 تأیید و فرضیه تحقیق رد می­شود، یعنی میزان عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان پژوهنده با توجه به مدرک تحصیلی آنها تفاوت معنی­داری ندارد.

 

جدول (6): نتایج آزمون تفاوت میانگین برای متغیر مدرک تحصیلی معلمان بر عملکرد آموزشی– تربیتی آنها

متغیرها	مدرک تحصیلی معلمان	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	اشتباه معیار
عملکرد آموزشی - تربیتی	دیپلم	2	5/171	02/12	5/8
	فوق دیپلم	13	61/168	79/12	54/3
	لیسانس	47	72/169	75/23	46/3
	فوق لیسانس و بالاتر	5	164	95/16	58/7
	کل	67	13/169	09/21	57/2

 

جدول (7): نتایج آزمون یکنواختی واریانسها برای متغیر مدرک تحصیلی معلمان بر عملکرد آموزشی – تربیتی آنها

متغیرها	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	df	میانگین مجذورات	F	p
عملکرد آموزشی- تربیتی	بین گروهی	81/162	3	27/54	11/0	95/0
	درون گروهی	98/29210	63	66/463

 

فرضیه 4: عملکرد آموزشی - تربیتی معلمان پژوهنده، بر اساس جنسیت آنها تفاوت دارد.

در آزمون (t-test) انجام گرفته و مطابق جدول (9) ملاحظه می­گردد سطح معنی داری آزمون 29/0= p و بالای 05/0 و مقدار 06/1 t= می­باشد، پس فرض H0 قبول و فرضیه تحقیق رد می­شود. یعنی عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان پژوهنده بر اساس جنسیت آنها یکسان است.

جدول (8): نتایج آزمون تفاوت میانگین برای متغیر عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان بر اساس جنسیت آنها

متغیرها	جنسیت	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	اشتباه معیار
عملکرد آموزشی و تربیتی	مرد	29	27/172	58/18	45/3
	زن	38	73/166	77/22	69/3

 

جدول (9): نتایج آزمون یکنواختی واریانس­ها برای متغیر عملکرد آموزشی و تربیتی بر اساس جنسیت آنها

متغیرها	جنسیت	F	p	t	df	p
عملکرد آموزشی و تربیتی	مرد	73/1	19/0	06/1	65	29/0
	زن

 

فرضیه 5: عملکرد آموزشی- تربیتی معلمان پژوهنده، بر اساس سابقه خدمت آنها  تفاوت دارد.

مطابق آزمون F – test انجام گرفته و طبق جدول (11) ملاحظه می­گردد که سطح معنی­داری آزمون 52/0p=  و بالای 05/0 و 81/0F=  می­باشد. بنابراین فرض H0 تأیید و فرضیه تحقیق رد می‌شود، یعنی میزان عملکرد آموزشی– تربیتی معلمان پژوهنده، با توجه به سابقه خدمت آنها تفاوت معنی­داری ندارد.

جدول (10): نتایج آزمون تفاوت میانگین برای متغیر سابقه خدمت معلمان بر عملکرد آموزشی– تربیتی آنها

متغیرها	سابقه خدمت	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	اشتباه معیار
عملکرد آموزشی- تربیتی	5-1 سال	3	169	18/8	72/4
	10-6 سال	8	37/157	29/25	94/8
	15-11 سال	14	35/168	45/20	46/5
	20-16 سال	22	27/170	97/23	11/5
	20 سال به بالا	20	15/173	44/17	90/3
	کل	67	13/169	09/21	57/2

جدول (11): نتایج آزمون یکنواختی واریانس­ها برای متغیر سابقه خدممت معلمان بر عملکرد
آموزشی– تربیتی آنها

متغیرها	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	df	میانگین مجذورات	F	p
عملکرد آموزشی - تربیتی	بین گروهی	78/1465	4	44/366	81/0	52/0
	درون گروهی	003/27908	62	12/450

 

فرضیه 6: عملکرد آموزشی- تربیتی معلمان پژوهنده، بر اساس دوره تدریس آنها  تفاوت دارد.

مطابق آزمون F – test انجام گرفته و طبق جدول(13) ملاحظه می­گردد که سطح معنی­داری آزمون  104/0p=  و بالای 05/0 و 34/2 F= می­باشد. بنابراین فرض H0 تأیید و فرضیه تحقیق رد می­شود، یعنی میزان عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان پژوهنده، با توجه به دورهتدریس آنها تفاوت چندانی ندارد.

 

جدول (12): نتایج آزمون تفاوت میانگین برای متغیر دوره تدریس معلمان بر عملکرد آموزشی– تربیتی آنها

متغیرها	دوره تدریس	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	اشتباه معیار
عملکرد آموزشی- تربیتی	ابتدائی	34	7/172	44/18	16/3
	راهنمائی	12	16/173	08/17	93/4
	متوسطه	21	04/161	42/25	54/5
	کل	67	13/169	09/21	57/2

 

 

 

جدول (13): نتایج آزمون یکنواختی واریانس­ها برای متغیر مقطع تدریس معلمان بر عملکرد
آموزشی– تربیتی آنها

متغیرها	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	df	میانگین مجذورات	F	p
عملکرد آموزشی - تربیتی	بین گروهی	11/2002	2	05/1001	34/2	104/0
	درون گروهی	67/27371	64	68/427

 

بحث و نتیجه‌گیری

یکی از شروط لازم برای تحقق هدف­های نظام تربیت، دخالت دادن معلمان در شناخت مشکلات فرایند یاددهی و یادگیری است. و این ضرورت و نیاز در صورتی واقعیت می­یابد که در آنها شناخت مشکلات و ارائه طریق فعال شوند و در جهت رفع موانع به طور آگاهانه قدم بردارند.

نتایج مربوط به آزمون فرضیه اول نشان داد که معلمان پژوهنده نسبت به سایر معلمان عملکرد آموزشی بهتری دارند. استرینگر به عنوان یک نظریه­پرداز بزرگ در حوزه اقدام پژوهی می­گوید وقتی که نتوانستم علیرغم دانش­اندوزی بسیار در حوزه تحقیقات کلاسیک و آماری آموزشی به عنوان یک معلم، عمل آموزشی خود را بهبود بخشم به دنیای اقدام پژوهی قدم گذاردم و به این ترتیب توانستم در مسیر بهبودی عمل آموزشی قدم­های اساسی بردارم (به نقل از حدیقی، 1385). این یافته تحقیق با یافته‌ی تحقیق حدیقی (1385)، یافته­های بروگیا و اسچولر (1996) و دناتو (2003) همسو می­باشد. با یافته‌های تحقیقات چایچی، ساکی، گویا و مرتاضی مهربانی (1385)، حق­پرست (1380) همسو نمی­باشد. در ارتباط با فرضیه دوم نتایج موید این بود که معلمان پژوهنده نسبت به سایر معلمان عملکرد تربیتی بهتری دارند. یافته تحقیق با یافته تحقیق حدیقی (1385)، همسو می­باشد. در ارتباط با فرضیه سوم نتایج نشان داد که عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان پژوهنده بر اساس مدرک تحصیلی آنها تفاوت ندارد. یافته‌ی تحقیق با یافته‌ی تحقیق شمس مورکانی (1380)، همسو نمی­باشد. در ارتباط با فرضیه چهارم و پنجم نتایج نشان داد که عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان پژوهنده، بر اساس جنسیت و سابقه خدمت آنها تفاوت ندارد. این یافته­های تحقیق با یافته تحقیق مهدیرجی و حدیقی، همسو می­باشد. در ارتباط با فرضیه ششم نتایج نشان داد که از دیدگاه مدیران، عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان پژوهنده بر اساس دوره تدریس آنها متفاوت نیست.

 

پیشنهادهای پژوهشی

1-   بررسی راه­های جذب معلمان به انجام فعالیت­های پژوهشی.

2-   بررسی رابطه میان اقدام پژوهی و افزایش روحیه کاری معلمان.

3-   بررسی رابطه بین مدرسه محوری و برنامه معلم پژوهنده.

4-   بررسی عملکرد آموزشی و تربیتی معلمان پژوهنده از طریق ابزارهایی مانند مشاهده و نظرخواهی از دانش‌آموزان.

5-   بررسی علل عدم گرایش معلمان به فعالیت­های پژوهشی در این استان.

6-   بررسی شرایط لازم برای اجرا و توسعه اقدام پژوهی.

7-   بررسی علل گرایش بیشتر معلمان دوره ابتدایی به پژوهش نسبت به معلمان دوره­های دیگر.

 

مآخذ

امام جمعه، سید محمدرضا؛ سعیدی رضوانی، محمود (1383). پژوهش حین عمل رویکردی نو در آموزش ضمن خدمت معلمان، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره 73ـ72 ، پژوهشکده تعلیم و تربیت.

بازرگان، عباس (1385). جزوه آموزش اقدام پژوهی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

پورشافعی، هادی (1385).کارگزار فکور(نگاهی برنقش حرفه‌ای معلم در نظام آموزشی)، www.hawah.net/Hawzah/magazines/magArt.aspx     .

 حدیقی، آرمین (1385). بررسی تأثیر آموزش اقدام پژوهی بر بررسی نگرش دبیران مقطع رامسر درباره میزان بهبود کیفیت بکارگیری عناصر برنامه درسی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتیو روان شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.

حق پرست، طیبه (1380). بررسی تأثیر آموزش اقدام پژوهی در ارتقاء آگاهی و آموزش   مهارت­های معلمان ابتدایی شهر تهران، پایاننامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی ، دانشگاه علامه طباطبایی.

چایچی، پریچهر؛ گویا، زهرا؛ مرتاضی مهربانی، نرگس و ساکی، رضا (1385). ارزیابی میزان تحقق اهداف برنامه معلم پژوهنده، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره 85.

ساکی، رضا و دیگران (1383). اقدام پژوهی: راهبردی برای بهبود آموزش و تدریس (اصول، نظریه و چارچوب عمل ). تهران: پژوهشکده تعلیم و تربیت.

شمس مورکانی، غلام­رضا (1380). بررسی علل عدم علاقه معلمان منطقه زرین شهر به فعالیت­های پژوهشی، پژوهشگاه تعلیم و تربیت اصفهان.

عموزاده مهدیرجی، هادی (1384). شناسایی عوامل مؤثر بر گسترش طرح معلم پژوهنده در بین معلمان ابتدایی شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید بهشتی.

قاسمی پویا، اقبال (1383). راهنمای معلمان پژوهنده ـ معلم پژوهنده کیست، پژوهش در عمل چیست؟ تهران: انتشارات تعلیم و تربیت.

مهر محمدی، محمود (1379). جستارهایی در پژوهش در آموزش و پرورش. تهران: انتشارات پژوهشکده تعلیم و تربیت.

وطنی، علی (1382). پژوهش در عمل چشم اندازی نو در رهگذر مسائل و تنگناهای پژوهش در آموزش و پرورش، پژوهش نامه آموزش و پرورش.

Borgia,  Eileen T., Schuler, Dorothy (1996). Action Research in Early Childhood Education, available, ERIC Digest.

Delng, J., (1996). Facilitating  and  supporting action research by principals of onataria.

Donato, Richard (2003). Action Research, University Pittsburg, available, www.cal.org/ERIccLL.

Hopkins, David (1949). A teachers’  guid  to  classroom  research, London: open university press.

Nolen, Amanda; Putten, jim vander (2007). Action  research  in  Education: Addressing Gap in Ethical principles and practices, http://www.er.aera.net

Parsons, Sharon (2008). Teacher Research,http://www.er.aera.net

Reason, P., (2001). Learning and change through Action Research in J.Henry(Ed), creative Management. London:sage.

 

 

 

---

• 1- عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت معلم آذربایجان
• 2- دانش آموخته دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران.

 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               ·                       Dialectic -[3]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    ·                       Self-learning -[4]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   ·                       Self-teaching -[5]

                                                                                                                                                                                                                                                                                           ·                       Learning how to learn -[6]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                            ·                       Action research -[7]

                                                                                                                                                                                                                                                                                            ·                       Teacher as researcher -[8]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ·                       Reason -[9]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     ·                       Dewy -[10]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    ·                       Lewin -[11]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              ·                       Kemmis -[12]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    ·                       Ebbut -[13]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      ·                       Elliot -[14]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             ·                       Hopkins -[15]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       ·                       Kery -[16]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               ·                       Parsons -[17]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   ·                       Dileng -[18]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ·                       Borgia -[19]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                ·                       Schuler -[20]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                           ·                       Nolen & Putten -[21]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     ·                       Kasel -[22]

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                ·                       Donato -[23]

مراجع

امام جمعه، سید محمدرضا؛ سعیدی رضوانی، محمود (1383). پژوهش حین عمل رویکردی نو در آموزش ضمن خدمت معلمان، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره 73ـ72 ، پژوهشکده تعلیم و تربیت.

بازرگان، عباس (1385). جزوه آموزش اقدام پژوهی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

پورشافعی، هادی (1385).کارگزار فکور(نگاهی برنقش حرفه‌ای معلم در نظام آموزشی)، www.hawah.net/Hawzah/magazines/magArt.aspx     .

 حدیقی، آرمین (1385). بررسی تأثیر آموزش اقدام پژوهی بر بررسی نگرش دبیران مقطع رامسر درباره میزان بهبود کیفیت بکارگیری عناصر برنامه درسی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتیو روان شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.

حق پرست، طیبه (1380). بررسی تأثیر آموزش اقدام پژوهی در ارتقاء آگاهی و آموزش   مهارت­های معلمان ابتدایی شهر تهران، پایاننامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی ، دانشگاه علامه طباطبایی.

چایچی، پریچهر؛ گویا، زهرا؛ مرتاضی مهربانی، نرگس و ساکی، رضا (1385). ارزیابی میزان تحقق اهداف برنامه معلم پژوهنده، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره 85.

ساکی، رضا و دیگران (1383). اقدام پژوهی: راهبردی برای بهبود آموزش و تدریس (اصول، نظریه و چارچوب عمل ). تهران: پژوهشکده تعلیم و تربیت.

شمس مورکانی، غلام­رضا (1380). بررسی علل عدم علاقه معلمان منطقه زرین شهر به فعالیت­های پژوهشی، پژوهشگاه تعلیم و تربیت اصفهان.

عموزاده مهدیرجی، هادی (1384). شناسایی عوامل مؤثر بر گسترش طرح معلم پژوهنده در بین معلمان ابتدایی شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید بهشتی.

قاسمی پویا، اقبال (1383). راهنمای معلمان پژوهنده ـ معلم پژوهنده کیست، پژوهش در عمل چیست؟ تهران: انتشارات تعلیم و تربیت.

مهر محمدی، محمود (1379). جستارهایی در پژوهش در آموزش و پرورش. تهران: انتشارات پژوهشکده تعلیم و تربیت.

وطنی، علی (1382). پژوهش در عمل چشم اندازی نو در رهگذر مسائل و تنگناهای پژوهش در آموزش و پرورش، پژوهش نامه آموزش و پرورش.

Borgia,  Eileen T., Schuler, Dorothy (1996). Action Research in Early Childhood Education, available, ERIC Digest.

Delng, J., (1996). Facilitating  and  supporting action research by principals of onataria.

Donato, Richard (2003). Action Research, University Pittsburg, available, www.cal.org/ERIccLL.

Hopkins, David (1949). A teachers’  guid  to  classroom  research, London: open university press.

Nolen, Amanda; Putten, jim vander (2007). Action  research  in  Education: Addressing Gap in Ethical principles and practices, http://www.er.aera.net

Parsons, Sharon (2008). Teacher Research,http://www.er.aera.net

Reason, P., (2001). Learning and change through Action Research in J.Henry(Ed), creative Management. London:sage.