تأثیر مؤلفه‌های پدیده‌ی جهانی‌شدن بر برنامه‌های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

مقاله 6، دوره 4، شماره 14، شهریور 1390، صفحه 107-126   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زهره سعادتمند¹؛ سمیرا تیغ بخش²

¹استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، اصفهان، ایران.

²کارشناس ارشد علوم تربیتی- برنامه ریزی آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، اصفهان، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای برنامه­های درسی تعلیمات اجتماعی دوره‌ی راهنمایی بر مبنای مؤلفه­های پدیده جهانی­شدن انجام گرفت و مؤلفه های پژوهش شامل آموزش شهروندی، آموزش چند فرهنگی، آموزش صلح، آموزش محیط زیست و آموزش سلامت بودند. بدین ترتیب در این پژوهش کتاب­های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی به عنوان مهم­ترین منبع آموزشی مورد تحلیل قرار گرفت تا مشخص شود که تا چه حد در راستای مؤلفه­های آموزش جهانی حرکت کردند. روش مورد استفاده در تحلیل محتوای پژوهش آنتروپی شانون و نیز تحلیل کیفی بوده و واحد تحلیل نیز صفحات (متن، پرسش­ها، تمرین­ها و تصاویر) در مجموع 232 صفحه از کتاب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی را شامل می­شدند و جامعه آماری کتاب­های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی شامل سه جلد کتاب در سال 1390-1389 با عنوان تعلیمات اجتماعی بود و نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده­ها نشان
می­دهدکه به هر چهار مؤلفه آموزش جهانی یعنی آموزش شهروندی (227/0) و آموزش سلامت (226/0)، آموزش چند فرهنگی (205/0) و آموزش صلح (205/0) به یک نسبت پرداخته شده بود و این در حالی بود که به مؤلفه آموزش محیط زیست (135/0) در حد کم پرداخته شده بود.

کلیدواژه‌ها

: آموزش جهانی؛ آموزش شهروندی؛ آموزش چندفرهنگی؛ آموزش صلح؛ آموزش محیط زیست؛ آموزش سلامت

اصل مقاله

	«فصلنامه علوم تربیتی» سال چهارم ـ شماره 14 ـ تابستان 1390 ص. ص. 126- 107

 

 

 

 

تأثیر مؤلفه­های پدیده‌ی جهانی­شدن بر برنامه­های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی

 

زهره سعادتمند[1]

سمیرا تیغ بخش[2]

 

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای برنامه­های درسی تعلیمات اجتماعی دوره‌ی راهنمایی بر مبنای مؤلفه­های پدیده جهانی­شدن انجام گرفت و مؤلفه های پژوهش شامل آموزش شهروندی، آموزش چند فرهنگی، آموزش صلح، آموزش محیط زیست و آموزش سلامت بودند. بدین ترتیب در این پژوهش کتاب­های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی به عنوان مهم­ترین منبع آموزشی مورد تحلیل قرار گرفت تا مشخص شود که تا چه حد در راستای مؤلفه­های آموزش جهانی حرکت کردند. روش مورد استفاده در تحلیل محتوای پژوهش آنتروپی شانون و نیز تحلیل کیفی بوده و واحد تحلیل نیز صفحات (متن، پرسش­ها، تمرین­ها و تصاویر) در مجموع 232 صفحه از کتاب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی را شامل می­شدند و جامعه آماری کتاب­های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی شامل سه جلد کتاب در سال 1390-1389 با عنوان تعلیمات اجتماعی بود و نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده­ها نشان
می­دهدکه به هر چهار مؤلفه آموزش جهانی یعنی آموزش شهروندی (227/0) و آموزش سلامت (226/0)، آموزش چند فرهنگی (205/0) و آموزش صلح (205/0) به یک نسبت پرداخته شده بود و این در حالی بود که به مؤلفه آموزش محیط زیست (135/0) در حد کم پرداخته شده بود.

 

واژگان کلیدی: آموزش جهانی، آموزش شهروندی، آموزش چندفرهنگی، آموزش صلح، آموزش محیط زیست، آموزش سلامت

 

مقدمه

جهانی شدن فرآیند رو به گسترشی است که تمامی عرصه‌ها را درنوردیده و تمامی کشورهای جهان را به طریقی درگیر کرده است و جهان را دهکده­ای نموده که در آن وظیفه مرزها حداقل تعیین قلمرو کشورهاست و همه چیز در دنیای بین­الملل و جوامع در حال انتقال است. از این رو جهانی­شدن برنامه‌های درسی در صدد تدارک فرصت­های رشد و توسعه شخصی و حرفه­ای همه دانش­آموزان و دانشجویان حاضر در صحنه جهانی و بر اساس نگریستن به تمام افراد در سطح جهان به عنوان شهروند جهانی است در آموزش و پرورش جهانی نیز برنامه درسی نمی­تواند محدود به مرزهای ملی باشد و باید به دانش­آموزان و دانشجویان کمک کند تا راه­هایی را که از طریق آنها می­توانند زندگی خود و دیگر انسان­ها را در سراسر جهان غنی سازند کشف و به آنها عمل کنند (کدیور،1384).

تحولات جهانی از جمله گسترش روزافزون دامنه­ی ارتباطات با کمک پیشرفت­های علمی و فناورانه سبب به هم پیوستگی و در هم تنیدگی مسائل جهانی شده است این وضعیت جدید اقتضائات و الزاماتی را در همه حوزه­های تأثیرگذار زندگی انسان و در ابعاد فردی و اجتماعی به دنبال داشته و آموزش و پرورش به شکل عام و حوزه­ی برنامه­های درسی به شکل خاص نیز از این امر برکنار نبوده­اند. در این زمینه می­توان گفت که نهاد اجتماعی آموزش و پرورش چون سایر نهادها در خلأ عمل نمی­کند و نه تنها جزیی از کل به حساب می­آید بلکه در معادلات بین­المللی نیز جزیی از کل نظام جهانی به شمار می­رود و بالطبع با سایر جریان­های اجتماعی در کنش متقابل است (علاقه بند،1380).

نهاد آموزش و پرورش به شدت تحت تأثیر رویکردهای جهانی قرار دارند و با توجه به اهداف مهم مدرسه که آماده­سازی کودکان و نوجوانان برای زندگی در جامعه است انتظار می­رود که آموزش و پرورش با تغییرات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در سطح ملی و بین المللی متناسب، هم­سو و هم­جهت باشد و اگر آموزش و پرورش با رویکردهای جهانی هم­سو نباشد منسوخ خواهد شد و آموزش­های غیررسمی و فراملی جای آن را خواهند گرفت (تافلر، 1379).

آموزش و پرورش برای پویایی و بالندگی ناگزیر است مدرسه را به دنیای واقعی پیوند بزند و در کنار ارائه­ی دانش­های تخصصی در رشته­های علمی به دانش­آموزان کمک کند. دانش و مهارت­هایی را کسب کنند تا بتوانند در مواجهه با وضعیت و اقتضائات عصر جدید از جمله جهانی شدن موفق باشند در جهانی که فناوری در آن شتابان تغییر می­کند دانش به نحو روزافزون تولید می­شود. آموزش و پرورش باید بیش از مجموعه­ای خاص از اطلاعات را تعلیم دهد، آموزش و پرورش باید به بسط و شکوفایی قابلیت­های آدمی بپردازد و مهیای پرورش شهروند جهانی باشد (عطاران، 1382).

 درگذشته­ای نه چندان دور می­شد تصور کرد که نظام­های تعلیم و تربیت بدون توجه به تنوع و گوناگونی فرهنگ­ها و باورهای مردم در دیگر سرزمین­ها بدون توجه به آن چه خارج از مرزهای جغرافیایی قرار دادی می­گذرد برنامه­ریزی کنند اما امروزه و با از میان رفتن مرزهای قراردادی سنتی و با توجه به تأثیر تحولات یک منطقه بر دیگر مناطق جهان ناگزیر باید در امر برنامه­ریزی و به خصوص در تألیف و تدوین برنامه­های درسی به این مهم توجه شود در عصر مبادله­ی اطلاعات تصور انسان و ویژگی­های او تنها در درون جامعه­ای خاص ممکن نیست و در این امر نمی­توان از تأثیر جامعه به معنای جهانی آن غافل بود در این زمینه به منظور جلوگیری از شوک آموزشی و تأخر فرهنگی باید به
چاره­جویی پرداخت و نخستین گام، شناخت وضعیت موجود و کمبودها و کاستی­های آن در مقایسه با وضعیت مطلوب است (کاردان،1381).

آموزش جهانی بر این مسئله تأکید دارد که آموزش باید دانش­آموزان را به شیوه­ای آماده سازد که بتوانند با حداقل مشکل با نیازهای جدید و پرشتاب و پرتغییری که در آن زندگی می­کنند کنار بیایند. آموزش­های ارائه شده در آن چه آموزش جهانی نامیده می­شود باید به دانش­آموزان کمک کند تا راه­هایی را که از طریق آنها می‌توانند زندگی خود و دیگر انسان­ها را در سراسر جهان غنی سازند کشف و به آنها عمل کنند و به طور کلی آموزش جهانی خواستار آن است که یادگیرندگان خود را به عنوان شهروند جهانی تلقی نمایند به طوری که شهروندان مذکور توانایی مقابله و آشنایی با مسائل جهانی را داشته باشند (کیا منش، 1383).

انسان امروزه صرفا ًموجودی منحصر در خانواده، جامعه و کشور خود نیست بلکه بخش جدایی ناپذیر از جهان بشری و مناسبات جهانی است ما چه بخواهیم و چه نخواهیم هر فردی متأثر از مناسبات جهانی است و به صورت موجود جهانی در آمده است از این روبرنامه­های درسی باید بر مهارت­های فردی مورد نیاز فراگیرنده مهارت­های مورد نیاز زندگی جمعی و مهارت­های مورد نیاز شهروند جهانی تأکید نمایند به طور کلی طراحان برنامه آموزش جهانی آموزش در راستای مسائل جهانی را از طریق اهداف جزئی­تر و طرح مفاهیم خاصی نظیر محیط زیست، حقوق بشر، صلح، سلامتی و بهداشت، جامعه چندفرهنگی پیگیری می­کنند (لطف آبادی، 1385).

بنابراین با پذیرش اهمیت توجه به ابعاد جهانی در امر تعلیم و تربیت و ضرورت توجه به مسائل و قضایای جهانی در برنامه­های درسی سوال اساسی این پژوهش این است که در محتوای برنامه­های درسی مطالعات اجتماعی دوره راهنمایی مؤلفه­های پدیده جهانی شدن چگونه ملحوظ شده است و تحلیل برنامه­های درسی مطالعات اجتماعی این دوره با توجه به مؤلفه­های پدیده جهانی شدن چه حقایقی را نشان می­دهد.

بر این اساس سوال­های بسیار متعددی در این زمینه وجود دارد که هنوز پاسخ علمی و مناسبی در مورد آنها ارائه نشده است و بر همین اساس این مقاله درصدد برآمد به تحلیل محتوای برنامه­های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی بر مبنای مؤلفه­­ای پدیده جهانی­شدن اقدام کند که بتواند تا حدی تصویر حقیقی از کم و کیف وضعیت موجود به دست دهد و بینش­های لازم را برای برنامه ریزان و دست اندرکاران طراحی برنامه­های درسی جهت تدوین برنامه­های درسی و پوشش دادن حیطه­ها و برنامه­های درسی معقول فراهم آورد.

 

پیشینه تحقیقات داخلی

ذکاوتی (1381) در کتاب آموزش صلح به متمم پیشنهاد یونسکو در مورد به رسمیت شناختن آموزش صلح در حکم اصلی فراگیر در آموزش اشاره کرده و نوشته است: اهداف آموزش صلح پرورش انسانی است که بتواند منتقدانه فکر کند و بر اساس عقیده و دیدگاه انسان دوستانه­ی خود نسبت به زندگی برای خلق دنیایی عادلانه با دیگران همکاری کند. در این زمینه او عقیده دارد آموزش چهار مسئله­ی اصلی جهانی یعنی انقلاب فناوری، محیط زیست، اطلاعات و ارتباطات و صلح و تبیین ارتباط آنها با یکدیگر تا حد زیادی در کاهش احتمال جنگ مؤثر است.

نوروزی و لطف آبادی (1383) در تحقیقی مشترک با عنوان بررسی نگرش دانش­آموزان دبیرستانی و پیش­دانشگاهی ایران به جهانی­شدن و تأثیر آن بر ارزش­ها و هویت دینی و ملی آنان به این نتیجه رسیده­اند که برنامه‌های آموزشی، پاسخگوی چالش­های کنونی و نیازهای مربوط به مهارت­های زندگی و تربیت شهروندی نبوده و بازندگی در عصر جهانی شدن نیز تناسب لازم را ندارد. نیز یافته­های پژوهشی ضرورت آموزش مسائل جهانی، ملی، محلی، حقوق و مسئولیت­های شهروندی به دانش­آموزان و ضرورت روش تفکر درست و تصمیم‌گیری اندیشمندانه برای ایفای نقش شهروندی را آشکار می­سازد.

کدیور (1384) در پژوهشی با عنوان ضرورت آموزش شهروندی در جامعه جهانی بیان می­کند که عرصه­های مختلف جهانی شدن چالش­هایی را برای آموزش و پرورش به طور اخص و جوامع به طور اعم به دنبال داشته است و متقابلا ًمفهوم شهروندی برای زندگی در جامعه جهانی را دستخوش تغییرات اساسی کرده است در این پژوهش او به این نتیجه رسیده است که آموزش و پرورش باید به منحصر بودن هر انسان احترام گذاشته و شهروندان را برای زندگی در دنیای جهان شمول آماده نماید و به آموزش برنامه­هایی چون توانایی دیدن مسائل و نحوه برخورد با آنها در مقام شهروند جهانی، همکاری با دیگران، حفظ محیط زیست، توانایی پذیرش دیگران و تمایل به حل تعارضات خود با دیگران و داشتن زندگی مسالمت آمیز تأکید نموده است.

درانی (1384) در پژوهشی تحت عنوان مدرسه آینده در آینده نگری نظم نوین جهانی یکی از ویژگی­های برجسته دوران حاضر را تغییر شتابنده و گریز ناپذیر در همه عرصه­های زندگی می­داند. وی در این پژوهش به این نتیجه رسیده که نظام آموزش و پرورش به منزله مؤلفه­ای از دهکده جهانی باید هم‌سو با حرکت جهانی­شدن خود را برای زیستن در دنیای امروز و آینده این انسان­ها آماده نماید.

جعفری، شریف و شایسته­فر (1384) در تحقیقی مشترک با عنوان جهانی­شدن و نظام­های نوین آموزش به این نتیجه رسیده­اند که جهانی­شدن منجر به بروز چالش­هایی شده که برای بخش آموزش و پرورش مسائل جدیدی را از قبیل تغییرات سریع و بازسازی برنامه­ها به وجود آورده است و بدین جهت مربیان و دست ­اندرکاران نظام آموزشی باید فعالیت­هایی را بر عهد بگیرند که این فعالیت­ها شامل اصلاح هدف­های کلی و هدف­های عینی در برنامه­های درسی، بسط محتوای آموزش جهانی به آن اندازه که در برنامه درسی منعکس شود و تقاضا برای برنامه درسی آموزش جهانی برای گروه­های درون مدرسه­ای و گروه­های اجتماع بیرونی می‌باشد.

آدم­زاده (1384) طی پژوهشی با عنوان تأثیر جهانی شدن بر تعلیم و تربیت به این نتیجه دست یافته است که امروزه بیش از گذشته ناگزیر هستیم که به جهان و مسائل آن بیاندیشیم جهانی­شدن واقعیتی انکار ناپذیر است که نه فقط در حوزه اقتصاد وارد شده است بلکه جوانب دیگر زندگی بشر، ازجمله تعلیم و تربیت را نیز دستخوش تغییر کرده است. بنابراین ضروری است صحیح­ترین شیوه و راه برخورد با آن را که به نظر می­رسد برای آموزش و پرورش صحیح و مناسب باشد را برگزید چرا که آموزش و پرورش نقش مهمی در تحول ساختن جهان دارد.

چراغی و همکاران (1384) درمقدمه کتاب اولین گام برای آموزش حقوق بشر که به سفارش دبیرخانه­ی پروژه آموزش حقوق بشر وزارت آموزش و پرورش ترجمه شده است در مورد اهمیت آموزش حقوق بشر می‌نویسند: آموزش حقوق بشر کمک به مردم برای رشد تعالی و رسیدن به نقطه­ای است که حقوق بشر را درک و احساس کند که این حقوق مهم هستند و باید به آنها احترام گذاشت و از آنها دفاع کرد.

فرمیهنی فراهانی (1385) نیز در تحقیقی تحت عنوان جهانی شدن و تربیت شهروند جهانی اشاره می­کند که تأثیرات جهانی شدن، بحث تربیت شهروند جهانی را مطرح می­سازد. او در این بحث تربیت شهروند جهانی موارد زیر را در ابعاد جهانی مد نظر قرار می­دهد:

1- دانش و فهم: مانند آگاهی از حقوق بین­المللی، آگاهی از نقش دولت و برقراری دموکراسی، آگاهی از نقش شهروندان در سطح بین المللی.

2- مهارت: مانند داشتن مهارت­های تفکر انتقادی (توانایی نقد و انتقاد)، پذیرش تنوع و تکثر در جوامع و احترام به آنها، احترام به حقوق دیگران، توانایی درک متقابل و احترام به فرهنگ سایر کشورها.

3- ارزش: شامل داشتن روحیه قدرشناسی نسبت به میراث فرهنگی سایر کشورها، علاقه­مندی به حقوق انسانی، تحمل دیدگاه­های مخالف و سعه صدر.

لطف آبادی (1385) در تحقیقی به بررسی آموزش شهروند ملی و جهانی، همراه با تحکیم هویت و نظام ارزشی دانش­آموزان پرداخته و اشاره می­کند مفهوم شهروندی در درجه­ی اول دارای وجوه مشترک با مهارت­های زندگی در سطح محلی و ملی بوده و در درجه دوم با مهارت­های زندگی در جامعه جهانی ارتباط دارد و لازم است به نگرش دانش­آموز به پدیده جهانی و تأثیر این نگرش بر نظام ارزشی حساسیت نشان داده و آموزش و پرورش کشور خود را برای پاسخگویی مناسب به این چالش عظیم جهانی آماده سازد چرا که امروزه برنامه­ریزی ثمربخش و نوآوری در آموزش و پرورش نمی­تواند بدون توجه به تأثیرات جهانی­شدن در تعلیم و تربیت صورت گیرد.

حکیم زاده (1386) در تحقیقی با عنوان تحلیل محتوای کتاب­های درسی دوره راهنمایی با توجه به مسائل روز جهانی به تحلیل محتوای کتاب­های دوره راهنمایی با توجه به مفاهیم کلیدی برنامه آموزش جهانی پرداخته و به این نتیجه رسیده است که در کتب راهنمایی به برخی از اهداف، مفاهیم کلیدی نظیر آموزش محیطی و آموزش توسعه توجه بیشتری شده و به برخی از مفاهیم نظیر صلح، برابری، حقوق بشر، آموزش رسانه­ها و رعایت حقوق حیوانات کمتر توجه شده است.

رضایی (1387) در تحقیقی با عنوان تحلیل محتوای کتاب­های درسی دوره ابتدایی بر مبنای
مؤلفه­های آموزش جهانی انجام داده است که هدف اصلی این پژوهش تحلیل محتوای کتاب­های درسی دوره ابتدایی در راستای مؤلفه­های آموزش جهانی می­باشد. مؤلفه­های پژوهش شامل آموزش صلح، آموزش محیط زیست و آموزش سلامت هستند که لازمه تربیت شهروند جهانی در هزاره سوم می­باشند و توسط سازمان­های چون یونسکو و یونیسف نیز دنبال می­گردند. در واقع با توجه به اقتضائات عصر جهانی­شدن نادیده گرفتن تحولات جهانی در حوزه برنامه­ریزی درسی موجب دور بودن فضای مدرسه از زندگی واقعی دانش­آموزان شده است. بدین ترتیب در این پژوهش کتاب­های درسی دوره ابتدایی به عنوان مهم­ترین منبع آموزشی مورد تحلیل قرار گرفت تا مشخص شد تا چه حد در راستای مؤلفه­های آموزش جهانی می­باشند. روش مورد استفاده در تحلیل محتوای پژوهش آنتروپی شانون و نیز تحلیل کیفی بوده و واحد تحلیل نیز صفحات (متن، پرسش­ها و تمرین­ها، تصاویر) در مجموع 3349 صفحه از کتب دوره ابتدایی را شامل می­شود. جامعه آماری کلیه کتاب­های درسی دوره ابتدایی، شامل 36 جلد کتاب در سال تحصیلی 1388-1387 در هفت عنوان فارسی (بخوانیم)، فارسی (بنویسیم)، علوم،
هدیه­های آسمانی، قرآن، ریاضی و تعلیمات اجتماعی و نمونه آماری این پژوهش شش عنوان فارسی (بخوانیم)، فارسی (بنویسیم)، علوم، هدیه­های آسمانی، قرآن و تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی را شامل می­شود. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده­ها نشان می­دهد که به هر سه مؤلفه آموزش جهانی یعنی آموزش صلح، آموزش محیط زیست و آموزش سلامت به یک نسبت، ولی با توجه به حجم کتاب­ها یعنی 3349 صفحه در حد کم پرداخته شده است و این در حالی است که هر یک از خرده مؤلفه­های
آموزش­های مذکور به صورت متوازن مورد توجه قرار نگرفته و کتب درسی نیز به یک نسبت مؤلفه­های آموزش جهانی را تحت پوشش قرار نداده­اند.

 

پیشینه‌ی تحقیقات خارجی

هانوی (1976) به نقل از کرک وود (2001) برای رسیدن به فهم دیدگاهی جهانی ابعادی را مطرح می­کند که دانش­آموز را برای دستیابی به آگاهی جهانی آماده می­کند. این ابعاد شامل آگاهی دیدگاهی، آگاهی از وضع کره زمین، آگاهی از فرهنگ­های مختلف و آگاهی از تغییرات جهانی می­باشند. برای رسیدن به اولین بعد دانش­آموزان باید دیدگاه­های سایر مردم را درک نمایند بعد دوم یعنی آگاهی از وضع کره زمین نیازمند درک شرایط جهان و مسائل جهانی مانند رشد جمعیت، کمبود منابع و درگیری­های داخلی و خارجی می­باشد ولازم است که دانش­آموزان از دنیای اطرافشان آگاهی داشته باشند در بعد سوم هانوی معتقد است ارتباط مداوم با فرهنگ­های دیگر فاصله­های فرهنگی را کم می­کند. برای داشتن آگاهی از تغییرات جهانی فرد باید دنیا را به صورت سیستمی به هم مرتبط از مکانیزم­های پیچیده و نتایج غیر قابل پیش­بینی بشناسد.

علاءالدین (1989) در مقاله­ای با عنوان «آموزش برای آگاهی جهانی» به این موضوع پرداخته است که دل­مشغولی نسبت به آموزش جهانی در محتوای کتاب­های درسی نمود می­یابد و مفاهیمی چون صلح بین‌المللی، اشتراک جهانی، همکاری مشترک انسان­ها و مطالعات مربوط به سازمان­های
بین­المللی، به هم پیوستگی مردم جهان و آگاهی در مورد فرهنگ و آداب و رسوم مردم دیگر را از مواردی برمی­شمارد که باید در زمینه­های مسائل جهانی مورد توجه قرار گیرد.

تاکر (1991) در تحقیق خود با عنوان ضرورت آموزش جهانی برای درس مطالعات اجتماعی مدارس متوسطه در پاسخ به این سوال که آیا اصلا ً آموزش جهانی باید باشد یا نه؟ نتیجه­گیری کرده است که تغییرات اساسی در جهانی در راهند و مطمئنا ًما در سال­های آتی شاهد مسائل و مشکلات جهانی مختلفی خواهیم بود به همین دلیل دانش­آموزان ما باید درباره این مسائل و مشکلات آگاهی داشته باشند و لازمه رسیدن به این آگاهی، آموزش جهانی خواهد بود. هدف آموزش جهانی گسترش درک فرد از دنیایش می­باشد افرادی که آگاهی جهانی دارند چند فرهنگ و فراملیتی بودن شرایط انسان­ها را درک می­کنند دروس مطالعات اجتماعی باید اطلاعات و دانش درباره سایر نقاط جهانی را در برگرفته تا دانش‌آموزان بتوانند خودشان و روابطشان با سایر مردم، سایر فرهنگ­ها و مسائل جهانی را بهتر درک نمایند. و لازم رسیدن به این امر دستیابی به دیدگاهی جهانی می­باشد.

تریولو (1998) در تحقیقی تحت عنوان آموزش برای شهروندی جهانی و دیدگاه­های جهانی در تدریس اذعان می­دارد که با وجود ارتباطات در جهان کنونی و پدیده­های مشترک جهانی مانند نازک­شدن لایه ازن، فقط تعداد کمی از دانش­آموزان خود را در دنیای به هم وابسته می­بینند به همین جهت این پژوهش آگاه­سازی معلمان از وجود یک دیدگاه جهانی در برنامه درسی و فهمیدن آن می­باشد ولی هدف نهایی آن توانمند کردن دانش­آموز می­باشد تا بتوانند دانش، مهارت و ارزش­ها و رفتارهای مطابق با شهروند جهانی کسب نمایند.

تای (2003) در تحقیقی تحت عنوان جهانی­شدن آموزش جهانی برای تربیت شهروندان جهان به اهمیت برنامه­های درسی جهان­نگر و این که آموزش جهانی در سراسر جهان وارد برنامه­ریزی درسی شود تأکید نموده است او در این تحقیق به بررسی چگونگی وضعیت آموزش جهانی در مدارس ابتدایی و دبیرستان 52 کشور در مناطق مختلف جهان پرداخته است هدف این محقق این بود که گزارش این مطالعه بتواند به ارتقای گفتگو و تعامل در بین مشارکت کنندگان و ارتقای برنامه­های آموزشی متنوع و متعدد در دنیا منجر شود. نتایج این تحقیق نشان می­دهد که با توجه به قضایای مشترک جهانی
عمده­ترین موضوعات جهانی مورد تأکید شامل محیط زیست، توسعه، ارتباطات بین فرهنگی، صلح و حقوق بشر، جمعیت، بهداشت (ایدز) و تبعیض نژادی می­باشد.

مک دونالد (2003) در تحقیقی تحت عنوان رویکردهای سنتی به آموزش شهروندی، جهانی­شدن به طرف یک چهارچوب برای آموزش صلح اشاره کرده است که آموزش شهروندی در قلمرو مطالعات اجتماعی باید دانش­آموزان را به نقش نگرش، مهارت­ها، ارزش­ها و حالات رفتاری مناسب مجهز کند تا آنان قادر باشند به صورت فعال و آگاهانه با چالش­های قرن 21 مواجه شوند محقق نتیجه گرفته است که در چهارچوب چشم انداز آموزش صلح جهانی باید پنج موضوع اساسی در زمینه­ی آموزش شهروندی مورد توجه قرار گیرد. درک هویت، حقوق و برخوردها، مسئولیت­ها و تکالیف و تعهدات، مشارکت و فعالیت امور عمومی، ارزش­های اجتماعی.

فوجی کان (2003) نیز آموزش جهانی را آموزش در راستای مسائل جهانی مانند تغییرات محیط زیست و درگیری­های بین فرهنگی دانسته است همچنین به وارد کردن مسائل جهانی در برنامه درسی اشاره می­کند تا بدین وسیله شهروندان توانایی پاسخ دادن به مسائل جهانی را داشته باشند در واقع هدف آموزش شهروند جهانی را آماده سازی دانش­آموزان برای زندگی در جامعه در حال تغییر می­داند.

لین (2007) در تحقیقی تحت عنوان عشق، صلح و خردمندی در آموزش: دگرگونی آموزش برای صلح به این نتیجه رسیده است که یکی از چالش­های قرن بیست و یک ارائه آموزش­هایی در زمینه دوستی بوده و هدف باید تربیت شهروندانی باشد که بتوانند صلح را در جهان حاکم سازند ولی نظام­های آموزشی و مدارس مثلا ًنظام آموزشی آمریکا در تربیت شهروندان صلح­جو کوتاهی نموده و مدارس بیشتر از این که خواهان صلح باشند بیشتر خواهان جنگ و خشونت شده­اند و برنامه­ریزی نیز بیشتر در راستای تدریس جنگ بوده تا صلح و دوستی، در حالی که آموزش و پرورش قرن بیست و یک باید به تدریس فرهنگ صلح برای دانش­آموزان تمرکز نمایند چرا که آموزش و پرورش عامل مهمی برای ایجاد صلح جهانی می­باشد. لازم است اهداف آموزش و پرورش در راستای هدف­های مربوط به آگاهی­های صلح جویانه براساس دوست داشتن تغییر جهت بدهد.

اهداف تحقیق

هدف کلی تحقیق

بررسی میزان توجه به مؤلفه­های آموزش جهانی در محتوای برنامه­های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی.

 

سؤالات تحقیق

1- میزان توجه به آموزش شهروندی برای تربیت شهروند جهانی تا چه حد می­باشد؟

2- میزان توجه به آموزش چند فرهنگی برای تربیت شهروند جهانی تا چه حد می­باشد؟

3- میزان توجه به آموزش صلح برای تربیت شهروند جهانی تا چه حد می­باشد؟

4- میزان توجه به آموزش محیط زیست برای تربیت شهروند جهانی تا چه حد می­باشد؟

5- میزان توجه به آموزش سلامت برای تربیت شهروند جهانی تا په حد می­باشد؟

 

روش تحقیق

در این تحقیق از روش تحلیل محتوی استفاده  شده است و واحد تحلیل نیز صفحات (متن،
پرسش­ها، تمرین­ها، تصاویر) می­باشد. کتاب درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی شامل بخش­های نوشتاری، تصاویر، تمرین­ها و پرسش­ها می­باشد به همین خاطر واحد تحلیل صفحات انتخاب گردید تا همه موارد را شامل شود. برای تحلیل محتوی مراحل مختلفی طی می­شود از جمله این مراحل میتوان سه مرحله عمده زیررا ذکر نمود: (سرمد، 1380)

1- مرحله قبل از تحلیل (آماده­سازی و سازمان­دهی)

2- بررسی مواد (پیام)

3- پردازش نتایج

کانون توجه این تحقیق بر مرحله سوم تحلیل محتوی یعنی پردازش داده­های جمع­آوری شده از پیام می‌باشد یعنی پس از رمزگذاری پیام و مقوله­بندی آن، اطلاعات به دست آمده تحلیل شده است امروزه فنون بسیاری در این خصوص ارائه شده است که اساس آنها بر درصد گیری از فراوانی مقوله­ها می­باشد این دسته از فنون دارای مشکلات ریاضی خاص خود می­باشد که نتایج آنها را کم اعتبار خواهد کرد در این تحقیق تلاش شده است از روش جدیدی که برگرفته از تئوری سیستم­هاست برای پردازش نتایج استفاده شود. این روش آنتروپی شانون می­باشد که پردازش داده­ها را در بحث تحلیل محتوی با نگاه جدید مطرح می­کند بر اساس این روش تحلیل داده­ها در تحلیل محتوی بسیار قوی­تر و معتبرتر عمل خواهد کرد. آنتروپی در تئوری اطلاعات شاخصی است برای اندازه­گیری عدم اطمینان که به وسیله یک توزیع احتمال بیان می­شود. براساس این روش که به مدل جبرانی مشهور است محتوی کتاب­های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی از نقطه نظر پنج پاسخگو (کتاب سال­های اول، دوم و سوم راهنمایی) و پنج مؤلفه مورد هدف (مؤلفه­های آموزش جهانی) طبقه بندی شده است در ابتدا پیام بر حسب مقوله­ها به تناسب هر پاسخگو در قالب فراوانی شمارش می­شود بر اساس داده­های جدول فراوانی مراحل زیر به ترتیب انجام می­شود:

مرحله اول: ماتریس فراوانی­های جدول فراوانی باید بهنجار شوند که برای این کار از این رابطه استفاده می‌شوند:

 

 

هنجار شده­ی ماتریش فروانی =P       فروانی مقوله=F        شماره پاسخگو=i    شماره مقوله = j              

 تعداد پاسخگو = m

 

مرحله دوم: بار اطلاعاتی هر مقوله را محاسبه کرده و در ستون­های مربوطه قرار می­دهیم و برای این منظور از رابطه زیر استفاده می­شود:

 

 

هنجار شده­ی ماتریس = P

 J =(1,2,…,n)

لگاریتم =        شماره مقوله = j         شماره پاسخگو = I      تعداد پاسخگو = m

 

مرحله سوم: با استفاده از بار اطلاعاتی مقوله­ها (i=1,2,…,n) ضریب اهمیت هر یک از مقوله­ها محاسبه شده و هر مقوله­ای که دارای بار اطلاعاتی بیشتری باشد از درجه اهمیت (Wj) بیشتری برخوردار است. که برای محاسبه­ی ضریب اهمیت از رابطه زیر استفاده شده:

 

درجه­ی اهمیت =       باراطلاعاتی هرمقوله = Ej    تعداد مقوله­ها = n    شماره مقوله = j

 

لازم به ذکر است در محاسبه­ی Ej مقادیر Pij که برابر صفر باشد به دلیل بروز خطا و جواب بی‌نهایت در محاسبات ریاضی با عدد بسیار کوچک 00001/0 جایگزین شده است اما  jشاخصی است که ضریب اهمیت هر مقوله را در یک پیام با توجه به شکل پاسخگوها مشخص می­کند از طرفی با توجه به بردار W، مقوله­های حاصل از پیام را نیز رتبه­بندی می­کنیم (آذر،1380).

 

جامعه‌ی آماری

جامعه‌ی آماری این تحقیق کتاب­های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی شامل کتاب­های درسی سال اول، دوم و سوم راهنمایی می­باشد که وزارت آموزش و پرورش در سال 1389 چاپ کرده است.

انتخاب دوره راهنمایی به این دلیل بود که پس از تأکید بر آموزش پایه در مرحله ابتدایی دوره‌ی راهنمایی شروع مرحله­ی آموزش­های عمومی است و هنوز برنامه­های تخصصی و دانشگاه محور دوره­ی متوسطه شروع نشده است از این رو می­توان انتظار داشت که در محتوای کتاب­های درسی توجه بیشتری به آموزش­های همه جانبه و جهان­نگر و مرتبط با قضایای مشترک جهان مبذول شود.

 

شیوه‌ی نمونه­گیری

نمونه­ی مورد بررسی شامل سه کتاب دوره راهنمایی است که از هر پایه سه کتاب تعلیمات اجتماعی انتخاب می‌شود.

نمونه­گیری هدفمند و در جهت سوالات تحقیق است و کتاب تعلیمات اجتماعی از این جهت مورد توجه قرار گرفت که توقع طرح مسائل روز جهانی در آن وجود دارد.

 

یافته­های تحقیق و تفسیر یافته­ها

یافته­های این تحقیق شامل تحلیل کمی و کیفی کتاب­های درسی تعلیمات اجتماعی دوره‌ی راهنمایی بر اساس پنج مؤلفه‌ی آموزش جهانی (آموزش شهروندی، آموزش چندفرهنگی، آموزش صلح، آموزش محیط زیست، آموزش سلامت) می­باشد. ابتدا مجموع فراوانی­ها به دست آمده برحسب مؤلفه در کتب تعلیمات اجتماعی سه پایه دوره‌ی راهنمایی در جدول شماره 1 تهیه گردیده و در جداول شماره 2،3و4 داده­های این جداول بر اساس مرحله اول روش آنتروپی شانون به صورت داده­های بهنجار شده در
آمده­اند (جدول شماره 2) سپس براساس مرحله دوم روش آنتروپی شانون مقدار عدم اطمینان داده­ها در جدول شماره 3 آورده شده­اند بعد براساس مرحله سوم روش آنتروپی شانون ضریب اهمیت اطلاعات در جدول شماره 4 به دست آمدند و بدین طریق مشخص می­شود که به طور کلی بیشترین میزان توجه و اهمیت به کدام مؤلفه تعلق دارد.

 

جدول (1): جدول توزیع فراوانی توجه به مؤلفه­های پدیده جهانی شدن در صفحات کتب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی

مؤلفه­ها کتاب	آموزش شهروندی	آموزش چندفرهنگی	آموزش صلح	آموزش محیط زیست	آموزش سلامت
تعلیمات اجتماعی اول راهنمایی	45	42	44	10	18
تعلیمات اجتماعی دوم راهنمایی	73	16	16	35	41
تعلیمات اجتماعی سوم راهنمایی	104	12	13	1	25
جمع	222	70	73	46	84

 

جدول فوق نشان می­دهد که در کتب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی به ترتیب به مؤلفه­های آموزش شهروندی 222 صفحه، آموزش سلامت 84 صفحه، آموزش صلح 73 صفحه، آموزش چند فرهنگی 70 صفحه توجه شده است و کم­ترین توجه به مؤلفه آموزش محیط زییست 46 صفحه و بیشترین توجه به مؤلفه آموزش شهروندی 222 صفحه شده است.

 

جدول (2): جدول داده­های بهنجار شده توجه به مؤلفه­های پدیده جهانی­شدن در صفحات کتب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی

مؤلفه­ها کتاب	آموزش شهروندی	آموزش چند فرهنگی	آموزش صلح	آموزش محیط زیست	آموزش سلامت
تعلیمات اجتماعی اول راهنمایی	202/0	600/0	602/0	217/0	214/0
تعلیمات اجتماعی دوم راهنمایی	328/0	228/0	219/0	760/0	488/0
تعلیمات اجتماعی سوم راهنمایی	468/0	171/0	178/0	021/0	297/0

 

پس از نرمال­سازی داده­ها با استفاده از فرمول مرحله دوم روش شانون مقدار بار اطلاعاتی (عدم اطمینان) هر یک از مؤلفه به دست می­آید که در جدول زیر آورده شده است:

 

جدول (3): جدول مقادیر بار اطلاعاتی مؤلفه­های پدیده جهانی­شدن در صفحات کتب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی

مؤلفه­ها	آموزش شهروندی	آموزش چند فرهنگی	آموزش صلح	آموزش محیط زیست	آموزش سلامت
مقدارباراطلاعاتی (Ej)	949/0	859/0	859/0	564/0	945/0

 

درمرحله­ی پایانی ضریب اهمیت مؤلفه­های پدیده جهانی­شدن با استفاده از فرمول مرحله سوم روش آنتروپی شانون به دست آمده و هر مقوله­ای که دارای بار اطلاعاتی بیشتری باشد از درجه اهمیت(wj)  بیشتری برخوردار است.

 

جدول (4): جدول ضریب اهمیت مؤلفه­های پدیده جهانی­شدن در صفحات کتب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی

مؤلفه­ها	آموزش شهروندی	آموزش چند فرهنگی	آموزش صلح	آموزش محیط زیست	آموزش سلامت
ضریب اهمیت(wj)	227/0	205/0	205/0	135/0	226/0

 

جدول فوق نشان می­دهد که در کلیه کتب تعلیمات اجتماعی مقطع راهنمایی بیشترین ضریب اهمیت مربوط به مؤلفه‌ی آموزش شهروندی می­باشد و کمترین ضریب اهمیت برای مؤلفه‌ی آموزش محیط زیست به دست آمده است به طور کلی ضریب اهمیت مؤلفه­های آموزش چند فرهنگی و آموزش صلح به یک نسبت و مؤلفه­های آموزشی شهروندی و آموزش سلامت نزدیک به هم است و مؤلفه‌ی آموزش محیط زیست کمترین ضریب اهمیت را دارد.

 

جدول (5): جدول توزیع فراوانی توجه به مؤلفه­های تحقیق در صفحات کتب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی

مؤلفه	آموزش شهروندی				آموزش صلح					آموزش محیط زیست
شاخص   شاخص عناون کتب     عناون کتب	مشارکت  فعالانه در تصمیم گیری های جامعه و توجه به فعالیتهای گروهی	روحیه پرسش گری	داشتن روحیه قانون مداری و احترام به قوانین و مقررات جامعه	معرفی سازمان های دولتی و وظایف دولت	انعکاس تنوع قومی نژادی، محیطی، دینی و مذهبی در برنامه های درسی	مطالعه­ی فرهنگ­های دیگر مردم جهان	تقویت روحیه تحمیل و پذیرش افکار متفاوت	حس همبستگی	فرهنگ گذشت و بخشش	احساس مسئولیت در برابر دیگران	اهمیت صلح در زندگی انسان­ها	آسیب­های جنگ	مشکلات محیط زیست و لزوم حفظ محیط زیست	حفظ جنگل­ها، اهمیت درختکاری و فضای سبز	رعایت حقوق حیوانات و مهربانی با آنها	صرفه­جویی	اهمیت حیوانات در زندگی	بهداشت جسمانی نظافت شخصی و سلامت	بهداشت محیط، نظافت خانه و مدرسه و کوچه	ارتباطات سالم با دیگران و همدلی و همدردی با انسان‌ها
تعلیمات اجتماعی اول راهنمایی	22	14	8	1	28		14	17	8	16		3	1	4	1		4	11	3	4
تعلیمات اجتماعی دوم راهنمایی	8	13	11	1	14		2	10	1	3		2	17	9	2	2	5	8	17	16
تعلیمات اجتماعی سوم‌راهنمایی	20	11	43	30	9		3	9		4			1					1	1	23
جمع کل	50	38	62	72	51		19	36	9	23		5	19	13	3	2	9	20	21	43

 

با توجه به اطلاعات به دست آمده می­توان نتیجه گرفت که مؤلفه آموزش شهروندی بیشترین میزان توجه را در کتب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی داشته است به طوری که کتاب تعلیمات اجتماعی سال سوم راهنمایی بیشترین توجه را نسبت به کتاب تعلیمات اجتماعی سال اول و دوم راهنمایی دارا می­باشد و از بین شاخص­های مؤلفه آموزش شهروندی معرفی سازمان­های دولتی و وظایف دولت بیشترین میزان توجه را در کتب تعلیمات اجتماعی دارد و در مورد مؤلفه آموزشی چند فرهنگی نیز با توجه به اطلاعات به دست آمده از پژوهش حاضر بیشترین توجه را کتاب تعلیمات اجتماعی سال اول راهنمایی دارا می­باشد و از بین شاخص­های مؤلفه آموزشی چند فرهنگی انعکاس تنوع قومی، نژادی، محیطی، دینی و مذهبی در برنامه­های درسی بیشترین میزان توجه را در کتب تعلیمات اجتماعی دارد و بیشترین توجه در کتاب تعلیمات اجتماعی پایه اول راهنمایی مشاهده شده است وبه مطالعه­ی فرهنگ­های دیگر مردم جهان توجهی نشده است و این شاخص مورد غفلت قرار گرفته است در حالی که در همین زمینه دروس تعلیمات اجتماعی باید اطلاعات و دانش درباره سایر نقاط جهان را دربرگیرد تا دانش­آموزان بتوانند خودشان و روابطشان را با سایر مردم، سایر فرهنگ­ها و مسائل جهانی را بهتر درک کنند چرا که جوامع کم‌کم به سمت جهانی نزدیک می‌شوندکه مرزها کنار می­رود و امکان شناخت بیشتر در نوعی مفاهیم فرهنگی تقویت می­گردد از این رو مطالعه­ی فرهنگ­های دیگر مردم جهان بایستی از اهداف اساسی تعلیم و تربیت باشد و دانش­آموز باید در عین آشنایی با هویت فرهنگی و ملی خود و وفاداری به آن با فرهنگ‌های گوناگون جهانی نیز آشنا شده و توانایی زندگی در دنیای حال تغییر داشته باشد.

در مؤلفه آموزش صلح بیشترین توجه در کتاب تعلیمات اجتماعی سال اول راهنمایی دارد و از بین شاخص­های مؤلفه آموزش صلح حس همبستگی بیشترین میزان توجه را در کتب تعلیمات اجتماعی دارد و پررنگ­تر از سایر شاخص‌هاست و از آن جا که هیچ کس نمی­تواند منکر اهمیت یک جهان سالم­تر، با آرامش­تر و صلح پذیرتر باشد چنین جهانی به دست نخواهد آمد مگر اینکه اذهان انسان از همان سنین نوجوانی از هرگونه خشونت، بیزاری و نفرت مبرا شوند بنابراین مدارس باید ازهمان دوران کودکی و نوجوانی از هر فرصتی برای ارائه چنین آموزش­هایی استفاده نماید. به طور کلی آموزش واقعی نباید در جهت طرد دیگران قدم بردارد و به طوری که مواجه شدن با دیگران از طریق گفتگو و مذاکره یکی از ابزارهایی است که تعلیم و تربیت در قرن حاضر به آن نیازمند می­باشد در حالی که در کتب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی اهمیت صلح در زندگی انسان­ها مورد غفلت قرار گرفته است و آسیب­های جنگ خیلی کم مورد توجه قرار گرفته است و از آن­جا که از ارکان تعالیم اسلامی عفو و گذشت دیگران، اجتناب از درگیری، همدردی با هم نوع، آزادی انسان­ها صرف نظر از تمایزات قومی، نژادی و مذهبی می­باشد از این رو باید در کتب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی مورد توجه قرار گیرد در حالی که براساس تحقیقات انجام شده توسط جینگ لین (2007) مدارس در این زمینه کوتاهی نموده و بیشتر از آن که طرفدار صلح باشند بیشتر خواهان جنگ و خشونت شده و صفحات کتب درسی به موضوع جنگ اختصاص یافته­اند.

در مؤلفه آموزش محیط زیست نیز بیشترین توجه را کتاب تعلیمات اجتماعی سال دوم راهنمایی دارا می­باشد و از بین شاخص­های مؤلفه آموزش محیط زیست مشکلات محیط زیست و لزوم حفظ محیط زیست بیشترین میزان توجه را در کتب تعلیمات اجتماعی دارد و در حالت کلی شاخص­های آموزش محیط زیست در کتاب تعلیمات اجتماعی سال سوم راهنمایی مورد غفلت قرارگرفته است و فقط در شاخص مشکلات محیط زیست و لزوم محیط زیست یک صفحه در کتاب سوم راهنمایی مورد توجه قرار گرفته است و بقیه شاخص­ها هم در پایه سوم راهنمایی مورد غفلت قرار گرفته است از بین مؤلفه­های آموزش جهانی­شدن آموزش محیط زیست کمترین ضریب اهمیت و توجه را دارا می­باشد در حالی که با توجه به اهداف دوره راهنمایی انتظار می­رفت که حداقل به مؤلفه­های آموزش محیط زیست تا حد مورد قبول پرداخته شود و دانش­آموزان هر چه بیشتر در کتاب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی با مسائل مربوط به آموزش محیط زیست از جمله صرفه جویی، رعایت حقوق حیوانات و مهربانی با آنها آشنا شوند.

در مؤلفه آموزش سلامت نیز بیشترین میزان توجه در کتاب تعلیمات اجتماعی سال دوم راهنمایی می­باشد و از بین شاخص­های مؤلفه آموزش سلامت شاخص ارتباطات سالم با دیگران و همدلی و همدردی با انسان­ها بیشترین میزان توجه را در کتب تعلیمات اجتماعی دارد و از آن جا که طبق تحقیقات محققانی چون شنفلاک و اسبراند (2006) هدف از آموزش جهانی ارتقاء دانش فراگیران برای زندگی در یک جامعه جهانی و آماده شدن برای آینده ای مبهم و به دست آوردن دانش لازم برای رویارویی با پیچیدگی و ابهامات موجود می­باشد و نیز برای نسل­های آینده برقراری روابط سالم با دیگران ضروری است و طبق نظریه عمل نیز توجه به مسائل جهانی ضروری می­باشد بنابراین پر واضح است در کتب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی بیشترین توجه را از بین شاخص­های آموزش سلامت شاخص برقراری روابط سالم با دیگران دارا می­باشد. البته آموزش سلامت و آموزش شهروندی از نظر میزان توجه نزدیک به هم می­باشند. بنابراین از بین مؤلفه­های آموزش جهانی مؤلفه آموزش شهروندی بیشترین میزان توجه را دارد و از آن جا که یادگیری برای با هم زیستن به عنوان یکی از مهم­ترین موضوعات در تعلیم و تربیت امروز در جهان آکنده از تنش و تضاد می­باشد از طریق تقویت حس احترام برای سایر انسان­ها، فرهنگ­ها و ارزش­های معنوی دیگر می­توان انتظار زندگی گروهی و همکاری با دیگران و نیز شرکت در فعالیت­های گروهی و تصمیم­گیری­های مهم جامعه را نیز داشت این یادگیری ناظر به مجموعه گسترده‌ای از دانش، مهارت­ها، توانایی­ها، نگرش­ها و ارزش­هایی است که فرد را برای شرکت جستن و همکاری با دیگران در کلیه امور انسانی آماده می­کند از این رو در کتب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی نیز به این امرتوجه شده است.

 

 

پیشنهادهای کاربردی

باتوجه به اینکه مؤلفه‌ی آموزش شهروندی بیشترین توجه و ضریب اهمیت را طبق بررسی­های انجام شده در پژوهش حاضر دارا می­باشد توصیه می­شود که سازمان تدوین کتب درسی آموزش شهروندی را به دلیل اهمیت بسیار به عنوان یک واحد درسی در بین واحدهای درسی مورد مطالعه در مدارس در نظر بگیرند.

به برنامه­ریزان و دست اندرکاران مسایل آموزشی و درسی توصیه می­شود بررسی تطبیقی برنامه­های درسی با رویکرد فرهنگی در کشورهای مختلف را انجام داده و از تجارب کشورهای مختلف در راستای آموزش جهانی بهره­گیری کنند و سازمان تدوین کتب درسی نیز در محتوای دروس مؤلفه‌ی آموزش چند فرهنگی را مد نظر قرار دهد.

براساس تحقیقات انجام گرفته در پژوهش حاضر به برنامه­ریزان و متخصصان درسی و آموزشی و سازمان تدوین کتب درسی پیشنهاد می­شود که به جای این که صفحات کتب درسی بیشتر به موضوع جنگ اختصاص یابد، در مورد آسیب­های جنگ و آموزش صلح نیز به دانش­آموزان­ آگاهی­های لازم داده شود.

با توجه به این که مؤلفه‌ی آموزش محیط زیست کم‌ترین ضریب اهمیت و میزان  توجه را در کتب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی براساس تحقیقات انجام گرفته در پژوهش حاضر داشته است به سازمان تدوین کتب درسی توصیه می­شود که آموزش محیط زیست نیز به عنوان یک واحد درسی در بین واحدهای درسی مورد مطالعه در مدارس گنجانده شود.

باتوجه به این که آموزش سلامت در جامعه به خصوص بحث آموزش سلامت در مدارس و آموزش و پرورش که با کودکان و نوجوانان سروکار دارند و به دلیل این که جامعه سالم است که پیشرفت می­کند دارای اهمیت قابل توجهی می­باشد بنابراین به سازمان تدوین کتب درسی توصیه می­شود که آموزش سلامت نیز به عنوان یک واحد درسی در برنامه­های درسی مدارس گنجانده شود.

باتوجه به سوالات پژوهش: به برنامه­ریزان و دست اندکاران مسائل آموزشی و تدوین کتب درسی توصیه می­شودکه به گسترش شیوه­های خلاقانه و خط مشی­های نوگرایانه در راستای آموزش مؤلفه­های پدیده جهانی شدن اقدام کرده و به ایجاد برابری آموزشی در راستای آموزش جهانی کمک نمایند و نیز با تشکیل اتحادیه­ای از مراکز آموزشی و تحقیقاتی و همکاری نزدیک و متقابل فرهنگی با یکدیگر در راستای جهانی­شدن برنامه­های درسی قدم­های بیشتری بردارند و به بین­المللی کردن برنامه­ها درسی و نگریستن به عنوان شهروند جهانی و ترویج فرهنگ شهروند جهانی کمک نمایند.

 

 

بحث و نتیجه‌گیری

با توجه به تحلیل محتوای کتاب­های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی می­توان از یافته­های به دست آمده از تحلیل کمی دریافت که در کلیه صفحات کتب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی ضریب اهمیت مؤلفه‌های آموزش چند فرهنگی و آموزش صلح به یک نسبت و مؤلفه­های آموزش شهروندی و آموزش سلامت نیز نزدیک به هم است. ولی به طور کلی بیشترین ضریب اهمیت و میزان توجه مربوط به مؤلفه‌ی آموزش شهروندی و کمترین ضریب اهمیت و میزان توجه مربوط به مؤلفه‌ی آموزش محیط زیست می­باشد و با توجه به اطلاعات به دست آمده از طریق تحلیل کیفی محتوای کتاب­های تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی در زمینه توجه و همسویی محتوای کتاب­ها با مفاهیم کلیدی آموزش جهانی می­توان نتیجه گرفت که در مجموع برخی کتب تعلیمات اجتماعی از همخوانی بیشتری نسبت به سایر کتب برخوردارند و توجه بیشتری به آن شاخص یا مؤلفه کرده­اند و این در حالی است که مطابق تحقیق توجه به مسائل از نظریه آموزش جهانی پایک و سلبی (2000) این مسائل به یک درس یا کتاب و کلاس ویژه اختصاص ندارد و در سطوح مختلف و در درس­های گوناگون می­توانند جایگزین شوند.

 

مآخذ

آدم زاده، فاطمه (1384). تأثیر جهانی ­شدن بر تعلیم و تربیت. مجموعه مقالات اولین همایش ملی جهانی­شدن و تعلیم و تربیت. تهران: وزارت امور خارجه.

آذر، عادل (1380). بسط و توسعه روش آنتروپی شانون برای پردازش داده­ها در تحلیل محتوی. تهران: فصلنامه علمی و پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س) سال یازدهم، شماره 38 و 37.

تافلر، آلوین (1379). جابه­جایی در قدرت. ترجمه­ی شهیندخت خوارزمی. تهران: سیمرغ.

جعفری، ابراهیم؛ شریف، مصطفی و شایسته فر، عباس (1384). جهانی­شدن و نظام­های نوین آموزشی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی جهانی­شدن و تعلیم و تربیت. تهران :وزارت امورخارجه.

چراغی، خلیل و همکاران (1384). اولین گام­های آموزش حقوق بشر. تهران: شورا.

حکیم زاده، رضوان (1385). بررسی مبانی فلسفی برنامه آموزش جهانی و میزان هم‌خوانی اهداف و محتوای کتاب­های درسی دوره راهنمایی با اهداف و مفاهیم کلیدی این برنامه. رساله جهت دکتری رشته علوم تربیتی برنامه ریزی درسی. دانشگاه تربیت معلم. دانشکده روان شناسی و تربیتی.

درانی، کمال (1384). مدرسه آینده در آینده­نگری نظم نوین جهانی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی جهانی شدن و تعلیم و تربیت. تهران: وزارت امور خارجه.

ذکاوتی قراگزلو، علی (1381). آموزش صلح. تهران: نوروز هنر.

رضایی، فرزانه (1387). تحلیل محتوای کتاب­های درسی دوره ابتدایی بر مبنای مؤلفه­های آموزش جهانی. پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه ریزی آموزشی. دانشگاه مازندران.

سرمد، زهره و حجازی، عباس (1380). روش­های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات سپهر.

عطاران، محمد (1382). جهانی شدن، فناوری اطلاعات (IT) و تعلیم و تربیت. تهران: موسسه­ی آفتاب مهر با همکاری انتشارات ایتا.

علاقه بند، علی (1380). جامعه شناسی آموزش و پرورش. [چاپ 29]، تهران: روان.

فرمیهنی فراهانی، محسن (1385). جهانی­شدن و تربیت شهروندی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی جهانی­شدن و تعلیم و تربیت. تهران: وزارت امورخارجه.

 کاردان، محمد علی (1381). نوسازی و نوآوری در آموزش و پرورش، امکانات و شرایط آن. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی. شماره­ی 1، سال اول.

کدیور، پروین (1384). ضرورت آموزش شهروندی در جامعه جهانی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی جهانی شدن و تعلیم و تربیت. تهران: وزارت امور خارجه.

کیامنش، علیرضا (1383). آموزش همه جانبه و مشارکتی در دوره ی ابتدایی. دستاوردها و چشم­اندازها فصلنامه‌ی نوآوری­های آموزشی. سال سوم، شماره10.

 لطف آبادی، حسین (1385). آموزش شهروندی ملی و جهانی همراه با تحکیم هویت و نظام ارزشی دانش‌آموزان فصلنامه نوآوری­های آموزشی. شماره­ی 7، سال پنجم.

 نوروزی، وحیده و لطف آبادی، حسین (1383). بررسی نگرش دانش­آموزان دبیرستانی و پیش­دانشگاهی ایران به جهانی­شدن و تأثیر آن بر ارزش­ها و هویت دینی و ملی آنان. فصلنامه علمی پژوهشی نوآوری­های آموزشی، شماره 9.

Alladin, Ibrahim (1989).Teaching for Global Awareness. ATA Magazine.

Fujikan, Hiroko (2003). Approaches to Global Education in the united states, the united kingdom and japan, International Review of Education, kluwer Academic publishers.

Kirkwood, Tonifuss (2001). Our Global Age Requires Global Education: Clarifying Definitonal Ambiguities. The Social Studies.

Lin, jing (2007). Love, peace and wisdom in Education: Transforming Education for peace, Marvard Education Review: Academic research library.

Macdonald, Lawrence Gerard (2003). Traditional Approaches To citizen Education, Globalization, Towards peace Education Framework Canada: Haouse university.

Scheunp flog, Annette & Asbrand, Barbara (2006). Global Education And Education for sustainability, Enviromental Education Research, Vol.12, No.1, pp. 33-46.

Selby, David (2000). Global as Transformative Education zep23, jg. Heft3. pp3-9.

Triolo, Rosalie (1998). Civics and Citizenship Education, Monash University, Proquest Education Journals.

Tucker, janl (1991). Global Education Is essential to secondary school social studies, http://bul.sagepub.com.

Tye, Kenneth (2003). Globalizing Global Education to nurture world citizens, Published at p.o box 789, Blooington.

 

 

 

---

• [1]-  استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، اصفهان، ایران.
• [2]- کارشناس ارشد علوم تربیتی- برنامه ریزی آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، اصفهان، ایران.

 

مراجع

آدم زاده، فاطمه (1384). تأثیر جهانی ­شدن بر تعلیم و تربیت. مجموعه مقالات اولین همایش ملی جهانی­شدن و تعلیم و تربیت. تهران: وزارت امور خارجه.

آذر، عادل (1380). بسط و توسعه روش آنتروپی شانون برای پردازش داده­ها در تحلیل محتوی. تهران: فصلنامه علمی و پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س) سال یازدهم، شماره 38 و 37.

تافلر، آلوین (1379). جابه­جایی در قدرت. ترجمه­ی شهیندخت خوارزمی. تهران: سیمرغ.

جعفری، ابراهیم؛ شریف، مصطفی و شایسته فر، عباس (1384). جهانی­شدن و نظام­های نوین آموزشی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی جهانی­شدن و تعلیم و تربیت. تهران :وزارت امورخارجه.

چراغی، خلیل و همکاران (1384). اولین گام­های آموزش حقوق بشر. تهران: شورا.

حکیم زاده، رضوان (1385). بررسی مبانی فلسفی برنامه آموزش جهانی و میزان هم‌خوانی اهداف و محتوای کتاب­های درسی دوره راهنمایی با اهداف و مفاهیم کلیدی این برنامه. رساله جهت دکتری رشته علوم تربیتی برنامه ریزی درسی. دانشگاه تربیت معلم. دانشکده روان شناسی و تربیتی.

درانی، کمال (1384). مدرسه آینده در آینده­نگری نظم نوین جهانی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی جهانی شدن و تعلیم و تربیت. تهران: وزارت امور خارجه.

ذکاوتی قراگزلو، علی (1381). آموزش صلح. تهران: نوروز هنر.

رضایی، فرزانه (1387). تحلیل محتوای کتاب­های درسی دوره ابتدایی بر مبنای مؤلفه­های آموزش جهانی. پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه ریزی آموزشی. دانشگاه مازندران.

سرمد، زهره و حجازی، عباس (1380). روش­های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات سپهر.

عطاران، محمد (1382). جهانی شدن، فناوری اطلاعات (IT) و تعلیم و تربیت. تهران: موسسه­ی آفتاب مهر با همکاری انتشارات ایتا.

علاقه بند، علی (1380). جامعه شناسی آموزش و پرورش. [چاپ 29]، تهران: روان.

فرمیهنی فراهانی، محسن (1385). جهانی­شدن و تربیت شهروندی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی جهانی­شدن و تعلیم و تربیت. تهران: وزارت امورخارجه.

 کاردان، محمد علی (1381). نوسازی و نوآوری در آموزش و پرورش، امکانات و شرایط آن. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی. شماره­ی 1، سال اول.

کدیور، پروین (1384). ضرورت آموزش شهروندی در جامعه جهانی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی جهانی شدن و تعلیم و تربیت. تهران: وزارت امور خارجه.

کیامنش، علیرضا (1383). آموزش همه جانبه و مشارکتی در دوره ی ابتدایی. دستاوردها و چشم­اندازها فصلنامه‌ی نوآوری­های آموزشی. سال سوم، شماره10.

 لطف آبادی، حسین (1385). آموزش شهروندی ملی و جهانی همراه با تحکیم هویت و نظام ارزشی دانش‌آموزان فصلنامه نوآوری­های آموزشی. شماره­ی 7، سال پنجم.

 نوروزی، وحیده و لطف آبادی، حسین (1383). بررسی نگرش دانش­آموزان دبیرستانی و پیش­دانشگاهی ایران به جهانی­شدن و تأثیر آن بر ارزش­ها و هویت دینی و ملی آنان. فصلنامه علمی پژوهشی نوآوری­های آموزشی، شماره 9.

Alladin, Ibrahim (1989).Teaching for Global Awareness. ATA Magazine.

Fujikan, Hiroko (2003). Approaches to Global Education in the united states, the united kingdom and japan, International Review of Education, kluwer Academic publishers.

Kirkwood, Tonifuss (2001). Our Global Age Requires Global Education: Clarifying Definitonal Ambiguities. The Social Studies.

Lin, jing (2007). Love, peace and wisdom in Education: Transforming Education for peace, Marvard Education Review: Academic research library.

Macdonald, Lawrence Gerard (2003). Traditional Approaches To citizen Education, Globalization, Towards peace Education Framework Canada: Haouse university.

Scheunp flog, Annette & Asbrand, Barbara (2006). Global Education And Education for sustainability, Enviromental Education Research, Vol.12, No.1, pp. 33-46.

Selby, David (2000). Global as Transformative Education zep23, jg. Heft3. pp3-9.

Triolo, Rosalie (1998). Civics and Citizenship Education, Monash University, Proquest Education Journals.

Tucker, janl (1991). Global Education Is essential to secondary school social studies, http://bul.sagepub.com.

Tye, Kenneth (2003). Globalizing Global Education to nurture world citizens, Published at p.o box 789, Blooington.