تحلیل انتقادی حقیقت گزاره های اخلاقی در پرتو تبیین افعال انسان

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 4، دوره 4، شماره 10، مهر 1394، صفحه 83-100   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رضا کایدخورده^{* 1}؛ قاسمعلی کوچنانی²

¹دانش‌آموخته دکترای فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران

²دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

سرنوشت بسیاری از مباحث اختلافی فلسفه اخلاق به این مسأله گره خورده است که حقیقت گزاره‌های اخلاقی چیست؟ در این‌باره دو نظریه عمده وجود دارد؛ عده‌ای اصول کلی اخلاق را حکایت‌گر از عالم خارج می‌دانند و گروهی منکر این حکایت‌گری‌اند. مناقشه این دو گروه امروزه نیز ادامه دارد. به نظر نگارندگان این مقاله، گره بحث در این مناقشه مبنایی با مباحث انسان‌شناسی باز می‌شود.
معتقدان به حکایت‌گری گزاره‌های اخلاقی دو راه بیش ندارند: یا باید نشان دهند که بدون طرح عناصر غیر حکایت‌گر نیز می‌توان مسائل مرتبط با اخلاق را حل‌وفصل کرد یا دست‌کم نشان دهند که عناصر غیر حکایت‌گر در اصول کلی اخلاق جایگاهی ندارد. بنابراین، برای قضاوت درست میان این دو گروه، باید از دو امر بحث کرد: «ضرورت وجود ادراک اعتباری» و «ملاک اعتبار».
گروه مقابل، در پرتو تبیین افعال اختیاری انسان اثبات می‌کنند که هر دو راه مسدود است؛ اولاً، بدون اعتقاد به ادراکات اعتباری نمی‌توان افعال انسان را تبیین کرد، ثانیاً، گزاره‌های اخلاقی ـ‌به‌ویژه اصول کلی اخلاق‌ـ از ملاک اعتبار برخوردارند و بنابراین، اعتباری و غیرحکایت‌گرند.

کلیدواژه‌ها

حقیقت گزاره‌های اخلاقی؛ اصول کلی اخلاق؛ ادراکات اعتباری؛ تحلیل فعل؛ ملاک اعتبار؛ علامه طباطبایی

مراجع

جوادی، محسن (1382/ زمستان) «توجیه جاودانگی اصول اخلاقی بر مبنای نظریه اعتباریات از دیدگاه شهید مطهری»، قبسات، ص53-68.

حائری یزدی، مهدی (1361) کاوش‌های عقل عملی، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.

سبحانی، جعفر (1382) حسن و قبح عقلی یا پایه‌های اخلاق جاودان، قم: مؤسسه امام صادق(ع).

سروش، عبدالکریم (1358) دانش و ارزش، پژوهشی در ارتباط علم و اخلاق، تهران: انتشارات آسمان.

طباطبایی، محمدحسین (1380) اصول فلسفه و روش رئالیسم، به همراه پاورقی‌های شهید مطهری، ج2، تهران: انتشارات صدرا.

همو. (1385) نهایة الحکمه، تصحیح و تعلیقات غلامرضا فیاضی، ج4، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

همو. (1428الف) مجموعه رسائل الانسان و العقیده، قم: انتشارات مکتبة فدک لإحیاء التراث.

همو. (1428ب) مجموعه الرسائل العلامه الطباطبایی، قم: انتشارات مکتبة فدک لإحیاء التراث.

لاریجانی، صادق (1384) «استدلال در اعتباریات»، پژوهش‌های فلسفی‌ـ کلامی، شماره 24، ص4-30.

مصباح یزدی، محمدتقی (1386) فلسفه اخلاق، تهران: انتشارات بین‌الملل.

مطهری، مرتضی (1378) نقدی بر مارکسیسم، در مجموعه آثار، ج13، تهران: انتشارات صدرا.

همو. (1380) «پاورقی بر اصول فلسفه و روش رئالیسم» در طباطبایی، محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج2، تهران: انتشارات صدرا.

همو. (1384) کلیات علوم اسلامی، در مجموعه آثار، ج22، تهران: انتشارات صدرا.

مظفر، محمدرضا. (1373) المنطق، قم: انتشارات سیدالشهدا.