بررسی رابطه هوش هیجانی و مهارتهای اجتماعی با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه شهر تبریز در سال تحصیلی 89-1388

بررسی رابطه هوش هیجانی و مهارتهای اجتماعی با

پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه

 شهر تبریز در سال تحصیلی 89-1388

دکتر شعله لیوارجانی[1]

سارا غفاری[2]

چکیده:

مطالعه حاضر برای بررسی و تعیین رابطه هوش هیجانی و مهارت‌های اجتماعی
با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه انجام شده است. مطالعه از نوع پیمایشی و همبستگی است. بدین منظور 385 دانش‌آموز دختر و پسر مقطع دوم دبیرستان که در سال تحصیلی 89-1388 در شهر تبریز مشغول به تحصیل بودند به شیوه نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها از 2 پرسش‌نامه‌ی هوش هیجانی شات و همکاران(1998) و مهارت‌های اجتماعی ماتسون(1983) استفاده شد. پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان نیز براساس معدل آنان برآورد گردید. داده‌ها با آزمون‌های آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج تحلیل نشان داد که بین هوش‌هیجانی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان، همبستگی مستقیم معنی‌دار وجود داشت ولی بین مهارتهای اجتماعی و پیشرفت تحصیلی، همبستگی معنی‌دار نبود. در نهایت نتایج تحلیل رگرسیون به منظور تبیین سهم هر یک از متغیرهای هوش هیجانی،‌ مهارت‌های اجتماعی به تفکیک در پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی
نشـان داد کـه از بیـن دو متغیر مـورد مطالعه، متغیر هوش هیجانی بیشترین سهم را در تبیین

 پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان داشت.

کلید واژه‌ها: پیشرفت تحصیلی، هوش هیجانی، مهارت‌های اجتماعی.

مقدمه

پیشرفت تحصیلی، به عنوان متغیر وابسته، تحت تأثیر یک عامل نیست، بلکه عوامل متعددی بر روی آن تأثیر دارند. واقعیت آن است که این عوامل و متغیرها چنان باهم تنیده شده‌‌اند و با یکدیگر کنش متقابل دارند که تعیین نقش و سهم هر یک به دشواری امکان‌پذیر است. با وجود این تحقیقات نشان می‌دهند که در بین این
عوامل، عوامل آموزشی و فردی با ماهیت‌شناختی و اجتماعی بیشترین تاثیر را بر پیشرفت تحصیلی دارند(کیت و کول[3]1992، لفرانسوا[4] 1997، به نقل از سیف و همکاران،1386).

هوش هیجانی از نظر مایر و سالووی نوعی توانایی و به عنوان ظرفیت ادراک، ابزار، شناخت، کاربرد و اداره هیجانات در خود و دیگران، تعریف شده است(مایر و سالووی[5]، 1997، به نقل از بشارت و همکاران، 1384). گلمن[6](1995) هوش هیجانی را شامل توانایی‌هایی مثل برانگیختن خود، مقاومت در مواجه شدن با ناکامی‌ها، کنترل تکانه‌ها و به تأخیر انداختن خوشی‌ها، تنظیم خلق خود، همدلی کردن و امیدوار بودن تعریف می‌کند. او همچنین هوش هیجانی را به عنوان ظرفیت بازشناسی احساسات خود و دیگران، برانگیختن خود و مدیریت صحیح هیجانات خود در روابط مختلف با سایر افراد تعریف می‌کند(گلمن، 1998؛ به نقل از فورد و سام، 1998، هولاند و استرنبرگ[7] 1997). طبق نظر بار- ان[8] هوش هیجانی مجموعه‌ای از ظرفیت‌های غیرشناختی، توانها و مهارت‌هایی است که بر توانایی‌های فرد برای موفقیت، کنار آمدن با مطالبات و فشارهای محیطی تأثیر می‌گذارد(هین[9]، 2004). در تعریف هوش هیجانی کارملی[10] چنین می‌نویسد: «هوش هیجانی در واقع مربوط به مهارت‌های احساسی، جهت درک درست و بیان احساسات، همسو کردن احساسات با فرآیندهای شناختی، درک احساسات و کارکردشان برای موقعیت‌های مختلف و بالاخره مدیریت و کنترل احساسات است»(کارملی، 2003: 788).

برخی از مولفان نیز از توانایی هوش هیجانی، مدل و الگو ارائه داده‌اند؛ از جمله می‌یر و همکاران(2000) هوش هیجانی را به مجموعه‌ توانایی‌هایی اطلاق می‌کنند که پردازش اطلاعات درباره‌ی هیجانات فرد و دیگران را امکان‌پذیر می‌کند (به نقل از سیف و همکاران، 1386). به عنوان مثال کار[11](2004) معقتد است که ساختار هوش هیجانی مثل قطعات ساختاری DNA عمل می‌کنند که اگر به خوبی پرروش یابند این عناصر، فرد را قادر می‌کنند که مهارت‌های ویژه و توانایی‌های اساسی هوش هیحانی خود را گسترش دهند. این عوامل ماهیت سلسله مراتبی دارند و هر سطح بر سطح قبلی قرار می‌گیرد (وی‌سینگر، 1998). بنابراین، به نظر مایر و سالووی، چهار مولفه اصلی هوش هیجانی شامل موارد زیر است:

1-   ادراک و بیان هیجان: بازشناسی و وارد کردن اطلاعات کلامی و غیرکلامی به سیستم هیجانی.

2-   تسهیل تفکر به وسیله هیجان: به کارگیری هیجان‌ها به عنوان قسمتی از شناخت ها مانند خلاقیت و حل مسأله.

3-       فهم یا شناخت هیجانی: پردازش شناختی هیجان و معلومات به دست آمده درباره‌ی احساسات خود و دیگران.

4-   مدیریت یا تنظیم هیجانی: نظام کنترل و تحت انقیاد درآوردن امور احساسی و هیجانی در نزد خود و سایر افراد ( به نقل از اکبرزاده، 1383).

مهارت اجتماعی نیز به طرق مختلف و از دیدگاههای متفاوت تعریف شده است. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهندکه مهارتهای اجتماعی بر پیشرفت تحصیلی افراد مؤثر است. در نظریات شلونت و مک‌فال[12] (1985) مهارتهای اجتماعی عبارت است از فرایندهای مرکبی که فرد را قادر می‌سازد به گونه‌ای رفتار کند که دیگران او را با کفایت تلقی کنند. این مهارتها، توانایی های لازم برای انجام رفتار هدفمند و موفقیت‌آمیز می‌باشند(به نقل از حسینی، 1386: 49). مک گواید[13] و برستیلی[14] معتقدند(1981) مهارتهای اجتماعی به رفتارهایی گفته می‌شود که شالوده ارتباط‌های موفق و رو در رو را تشکیل می‌دهند، کلی[15] معتقد است که مهارتهای اجتماعی رفتارهای معین  و آموخته  شده‌ای است که افراد در روابط میان فردی خود، برای کسب تقویت های محیطی یا حفظ آنها انجام می‌دهند (به نقل از حسینی، 1386: 50).

با توجه به تعاریف فوق می‌توان گفت: مهارتهای اجتماعی عبارت است از مجموعه‌ای از رفتارهای هدفمند، به هم مرتبط و متناسب با وضعیت که آموختنی بوده و تحت کنترل فرد می‌باشند(هارجی و همکاران، 1382). هالینگر[16](1987) مهارت‌های اجتماعی را عبارت از مهارت‌هایی می‌داند که برای داشتن ارتباط مثبت با دیگران و پذیرش توسط آنها ضروری هستند. گرشام[17] و الیوت(1981) مهارت‌های اجتماعی را رفتارهایی می‌دانند که احتمال دریافت تقویت را به حداکثر می‌رسانند و احتمال تنبیه موکول به رفتار اجتماعی فرد را کاهش می‌دهند. از نظر آنها مهارت‌های اجتماعی، رفتارهایی هستند که در موقعیت‌های معین، پیامدهای اجتماعی مهم را پیش‌بینی می‌کنند(گرشام و الیوت[18]، 1987). شنایدر و همکاران[19] (1985) مهارت‌های اجتماعی را به عنوان وسیله ارتباط میان فرد و محیط تعریف می‌کنند و معتقدند که این وسیله برای شروع و ادامه ارتباط سازنده و سالم با همسالان به عنوان بخش مهمی از بهداشت روانی، مورد استفاده واقع می‌شود(به نقل از یوسفی و مخیر،1381: 147). شریفی (1385) نیز در یافته‌های خود اظهار نموده است که آموزش حل مسئله موجب رشد تفکر دانش‌آموزان گردیـده و باعث افزایش سـازگاری اجتماعی و کاهـش اختـلالات

رفتاری آنان می‌شود (به نقل از محمدی، 1384).

جیمزکریستید با استفاده از 235 دانشجوی سال اول و با بهره‌گیری از پرسش‌نامه هوش هیجانی بار- آن به مطالعه همبستگی هوش هیجانی و موفقیت تحصیلی پرداخت. نتایج نشان داد که بین هوش هیجانی و موفقیت همبستگی پایین است. این یافته‌ها در مورد هوش عمومی و موفقیت تحصیلی صادق نبود و هوش عمومی، همبستگی بالایی با موفقیت تحصیلی نشان داد. همچنین نتایج این مطالعه مبین این امر بود که هوش هیجانی می‌تواند 5 تا 10 درصد واریانس شاخص موفقیت تحصیلی باشد (به نقل از منصوری، 1380).

بل[20] در مقاله‌ای بیان کرد که بهداشت روانی هیجانی عامل پیش‌بینی کننده‌ای برای موفقیت تحصیلی و شغلی است. وی با انجام مطالعه بر روی 2700 نفر از دانش‌آموزان این طور دریافت که میانگین نمرات تحصیلی دانش‌آموزان دارای هوش هیجانی بالاتر، از دانش‌آموزان دارای هوش هیجانی پایین‌تر در سطح 01/0 به طور معنی‌درای بهتر بود (به نقل از رجبی، 1385).

کاناگوسی^[21] و پیترسن^[22] در سال 1998 با انجام مطالعاتی بر روی 175 دانش‌آموزان دبیرستانی با استفاده از هوش هیجانی بارآن دریافتند که دانش‌آموزان با هوش هیجانی بالاتر، در مدرسه، خانه و رابطه با دوستان و محیط کار نسبت به سایر دانش‌آموزان شکست را کمتر تجربه می‌کنند(به نقل از رضویان شاد، 1384).

ریچاردسون^[23] و ایواز^[24] برخی از روش‌های آموزش بسندگی و صلاحیت هیجانی و اجتماعی را در جامعه چند فرهنگی شرح دادند. هدف آنها کمک به دانش‌آموزان برای ارتباط بهتر با یکدیگر بود. آنها دریافتند که پس از آموزش مهارت‌های درون فردی و بین فردی سطح عملکرد تحصیلی آنان به طور معنی‌داری (01/0= P) بهبود یافت (همان منبع).

در پژوهش منصوری (1380) بین نمرات آزمون‌ هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی همبستگی بدست آمد. براساس یافته‌های این تحقیق، بین هوش هیجانی دختران و پسران در نمره کل آزمون، مولفه خودآگاهی، خودکنترلی و هوشیاری اجتماعی از لحاظ آماری تفاوت معنی‌داری وجود داشت. ولی در مولفه‌های خودانگیزی
و مهارت‌های اجتماعی بین نمرات دانشجویان دختر و پسر تفاوت معنی‌داری
مشاهده نشد.

رضویان‌شاد (1384) در پژوهش خود بین هوش هیجانی با سازگاری اجتماعی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان رابطه مثبت بدست آورد.

زارع (1380) در پژوهشی به منظور مطالعه توان پیش‌بینی موفقیت تحصیلی از طریق هوش هیجانی دانش‌آموزان سال سوم دبیرستان، پرسش‌نامه هوش هیجانی بار آن را در شهر شیراز و بر روی افراد نمونه تحقیق خود اجرا کرده است. نتایج حاصل از این پژوهش همبستگی معنی‌داری (68/0= r) بین هوش هیجانی و موفقیت تحصیلی نشان داد یعنی 48% از واریانس کل موفقیت تحصیلی را هوش هیجانی تبیین می‌کرد (به نقل از رجبی، 1385).

در پژوهشی دیگر رحیم‌زاده (1380) بین پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان و هوش هیجانی آنها رابطه معنی‌داری بدست آورد. همچنین بین پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دختر و پسر تفاوت وجود داشت و پیشرفت تحصیلی دختران بیشتر از پسران بود. در نمره کلی هوش هیجانی بین پسران و دختران تفاوت معنی‌داری
وجود نداشت. در مقایسه مولفه‌های هوش هیجانی (خودانگیزی، خودآگاهی، خودکنترلی، هوشیاری و مهارت‌های اجتماعی) نیز فقط مولفه هوشیاری اجتماعی دختران بیشتر از پسران بود اما در سایر مولفه‌ها تفاوت معنی‌داری مشاهده نشد
(همان منبع، 1385).

بدین ترتیب مشاهده می‌شود که از طریق بررسی مجموعه عوامل که نشان دهنده هوش هیجانی به صورت مجزا و از راه ترکیب با سایر عوامل و متغیرهای روان‌شناختی و اجتماعی است، هوش هیجانی در کل قادر است پیشرفت تحصیلی و موفقیت‌های اجتماعی افراد را پیش‌بینی کند.

یافته‌های سوجیا و لوئیس[25]) 1996) نشان می‌دهد کودکانی که در مهارت‌های اجتماعی نقص دارند اغلب با مشکلات یادگیری و رفتاری مواجه می‌شوند. چنانکه نقص در مهارت‌های اجتماعی پایه‌ای بماند، در دراز مدت فرد را با مشکلاتی از قبیل چرخه‌های شکست، طرد شدن از طرف همسالان، ضعف تحصیلی در مدرسه و مشکلات سازگاری در بزرگسالی مواجه می‌سازد.

سخندان‌توماچ (1381) نیز به این نتیجه پژوهشی اشاره نموده‌ است که آموزش گروهی اجتماعی، مشکلات رفتاری و عاطفی کودکان را کاهش داده است. در بررسی دیگری با سنجش مهارتهای اجتماعی دانش‌آموزان مدارس راهنمایی منطقه کندوان در سال تحصیلی 84-83 نتایج زیر حاصل شده است: بین سن و جنس و مهارتهای اجتماعی تفاوت معنی‌داری مشاهده شد. در ابراز وجود بین دختران و پسران تفاوت معنی‌داری مشاهده گردید. در مورد همدلی، دختران از توانایی بیشتری برخوردارند. در مورد کنترل خود هم دختران بیشتر از پسران می‌توانند خود را کنترل کنند. همچنین در مورد ابعاد مختلف مهارتهای اجتماعی تفاوت معنی‌داری مشاهده گردیده است.

در بررسی رابطه مهارتهای اجتماعی با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان سوم راهنمایی شهرستان لامرد که توسط فروتن (1382) انجام شد ضریب همبستگی بدست آمده بین این دو متغیر 43/0 بود که نشان داد رابطه معناداری بین رشد اجتماعی با پیشرفت تحصیلی آنان وجود ندارد. از سویی دیگر آمارهای توصیفی نشان داد که شاخصهای رشد اجتماعی در این تحقیق نظیر استقلال، اعتماد به نفس، میانه روی، سازگاری اجتماعی، احساس مسئولیت و آینده نگری در سطح بالایی نیستند. در مجموع شاخص میانه‌روی با 49%  بالاترین رشد و اعتماد به نفس با 35% پائین‌ترین رشد را دارا بودند.   

هدف از اجرای تحقیق، تعیین رابطه بین هوش هیجانی و مهارتهای اجتماعی با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه است. بدین منظور فرضیه‌های ذیل مورد بررسی قرار گرفت.

فرضیه 1: بین هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه رابطه وجود دارد.

فرضیه 2:  بین مهارتهای اجتماعی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه رابطه وجود دارد.

روش تحقیق

پژوهش حاضر از نوع طرح‌های توصیفی یا به طور دقیق‌تر طرح همبستگی و از نوع پیش‌بین (رگرسیون) است.

جامعه آماری، حجم نمونه و شیوه نمونه‌گیری

کلیه دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه که در سال تحصیلی 89-88 مشغول به تحصیل می‌باشند که تعداد آن شامل 35917 نفر می‌باشد.. برای تعیین حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 385 نفر انتخاب شد شیوه نمونه‌گیری در این تحقیق طبقه‌ای بود، نخست کل جامعه آماری با معیار جنس طبقه‌بندی و سپس از داخل هر طبقه به شیوه تصادفی تعداد نمونه‌های لازم انتخاب گردید.

روش گردآوری اطلاعات

در قسمت چارچوب نظری از منابع و مأخذ گوناگون مانند کتابها، مجلات
علمی، پایان‌نامه‌ها استفاده شد، جمع‌آوری اطلاعات نیز با استفاده از پرسشنامه‌های استاندارد و توزیع آن در میان نمونه آماری صورت خواهد گرفت و اطلاعات لازم جمع‌آوری گردید.

ابزار

پرسش‌نامه‌ هوش هیجانی، پرسشنامه مهارت‌های اجتماعی.

پرسشنامه هوش هیجانی استاندارد شات^[26](EIS): این مقیاس یک آزمون 33 سوالی است که به وسیله شات و همکاران و براساس الگوی هوش هیجانی مایر و سالوی ساخته شده است. پرسش‌های آزمون سه مقوله سازه هوش هیجانی شامل تنظیم هیجان‌ها، بهره‌وری از هیجان‌ها و ارزیابی هیجان‌ها را در مقیاس پنج درجه‌ای لیکرت(کاملاً مخالف تا کاملاً موافق) می‌سنجد. مقیاس هوش هیجانی گرچه از سه مولفه پیش گفته اشباع شده، تنها یک نمره کلی برای هوش هیجانی بدست می‌دهد که دامنه آن از 33 تا 165 است. پایایی این مقیاس در میان جوانان زندانی و برای هوش هیجانی کلی 85/0 و برای خرده مقیاس‌های آن به ترتیب75/0، 81/0 و 88/0 بدست آمده است(میری و اکبری بورنگ،1386).

پرسشنامه مهارتهای اجتماعی ماتسون: این پرسشنامه توسط ماتسون و همکاران درسال 1983 و برای سنجش مهارت‌های اجتماعی افراد 4 تا 18 ساله تدوین گردیده است. این مقیاس، دارای 62 عبارت است که مهارت‌های اجتماعی کودکان را توصیف می‌کنند. برای پاسخگویی به آن، آزمودنی باید هر عبارت را بخواند و سپس پاسخ خود را براساس یک شاخص 5 درجه‌ای از نوع مقیاس لیکرت با دامنه‌ای از
نمره 1 (هرگز/ هیچ وقت) تا 5 (همیشه) مشخص نماید. پایایی پرسشنامه در این تحقیق با روش آلفای کرونباخ 92/0 بدست آمد.

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات: داده‌ها با استفاده از نرم افزار آماری spss نسخه 16 در دو بخش توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل گردید. در بخش توصیفی از شاخص‌های مرکزی و پراکندگی(میانگین، انحراف‌استاندارد، حداقل، حداکثر و ... ) و در بخش استنباطی برای آزمون همه فرضیه‌ها از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندمتغیری گام‌به‌گام استفاده گردید.     

یافته‌های تحقیق

الف: یافته‌های توصیفی

جدول(1) توزیع فراوانی جنسیت دانش‌آموزان مورد مطالعه

توزیع پراکندگی میزان پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مورد مطالعه

پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان براساس نمره معدل آنها سنجیده شده است. طبق اطلاعات جدول(2) ملاحظه می‌شود که متوسط میزان پیشرفت تحصیلی دانش‌‌آموزان برابر 17/2±15/16 محاسبه گردیده که حداقل نمره پیشرفت 15/9 و حداکثر 99/19 می‌باشد و ضریب کجی(چولگی) 5/0- =sk است که بیانگر منفی بودن توزیع داده‌هاست. در مجموع می‌توان گفت میزان پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مورد مطالعه در حد متوسط می‌باشد.

جدول(2) توزیع پراکندگی نمره  پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مورد مطالعه

توزیع پراکندگی نمره هوش هیجانی و مهارت اجتماعی دانش‌آموزان مورد مطالعه
 

طبق اطلاعات جدول (3) ملاحظه می‌شود که متوسط هوش هیجانی دانش‌آموزان برابر 51/19±13/122 محاسبه گردیده که حداقل نمره هوش هیجانی 33 و حداکثر 164 می‌باشد. همچنین متوسط نمره مهارتهای اجتماعی دانش‌آموزان برابر 12/23± 99/131 محاسبه گردیده که حداقل نمره حمایت اجتماعی 69 و حداکثر 220 می‌باشد. در مجموع می‌توان گفت که دانش‌آموزان مورد مطالعه از هوش‌هیجانی و مهارت‌های اجتماعی متوسطی برخوردارند.

جدول(3) توزیع پراکندگی نمره هوش هیجانی و مهارتهای اجتماعی

دانش‌آموزان مورد مطالعه

ب) آ زمون فرضیه‌‌ها

 فرضیه کلی تحقیق: رابطه بین هوش هیجانی و مهارتهای اجتماعی با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه رابطه وجود دارد.

نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چندمتغیری در جدول (4)، ضریب همبستگی 165/0 را بین متغیرهای هوش هیجانی و مهارت اجتماعی در یک طرف و پیشرفت تحصیلی را در طرف دیگر نشان می‌دهد که با توجه به اطلاعات جدول (5) این رابطه معنی‌دار است و بین هوش هیجانی و مهارتهای اجتماعی با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان رابطه وجود دارد. این  نتیجه که حاصل تحلیل رگرسیون از راه تحلیل واریانس (ANOVA) است  نشان دهنده آن است که فرض تحقق تأیید می‌شود. بنابراین بین هوش هیجانی و مهارت اجتماعی با پیشرفت تحصیلی رابطه وجود دارد. 

جدول (4) نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چند متغیری

جدول (5) تحلیل واریانس برای خطی بودن روابط بین متغیرهای مورد مطالعه

اطلاعات به دست آمده در مورد هوش هیجانی و مهارت اجتماعی در ارتباط با پیشرفت تحصیلی که در جدول (6) آمده نشان می‌دهد متغیر هوش هیجانی در ارتباط با پیشرفت تحصیلی دارای ضریب معنی‌دار بوده اما ضریب متغیر مهارت اجتماعی معنی‌دار نیست.

جدول (6) ضرایب مربوط به رابطه بین هوش هیجانی

و مهارت اجتماعی با  پیشرفت تحصیلی

فرضیه 1: بین هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه رابطه وجود دارد.

جدول(7) همبستگی بین هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی

چنانکه در جدول (7) مشاهده می‌شود میزان ضریب همبستگی 155/0 بوده که در سطح  003/0 معنی‌دار است. بنابراین فرض صفر رد و فرضیه تحقیق تایید شده و با اطمینان بیش از 99 درصد می توان گفت بین دو متغیر مذکور  یک رابطه مستقیم  و نسبتا ضعیف وجود دارد.

فرضیه 2:  بین مهارتهای اجتماعی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه رابطه وجود دارد.

جدول (8) ضریب همبستگی  بین مهارتهای اجتماعی و پیشرفت تحصیلی

برای بررسی این فرضیه نیز از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است که نتیجه آن در جدول (8) مشاهده می‌شود. میزان ضریب همبستگی 041/0- بوده و سطح معنی داری آن 426/0 است. بنابراین فرض صفر رد نشده و فرضیه تحقیق تایید نمی‌شود و می‌توان گفت بین دو متغیر مذکور  رابطه وجود ندارد.

بحث و نتیجه‌گیری

در مقاله حاضر، رابطه بین هوش هیجانی و مهارت‌های اجتماعی با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه شهر تبریز بررسی شد و سهم هر یک از عوامل هوش هیجانی و مهارت اجتماعی بر پیشرفت تحصیلی افراد مطالعه و تعیین شد.

نتایج حاصل از تجزیه  وتحلیل داده‌ها، بیان کننده آن است که بین هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی در سطح 01/0 رابطه معنی‌دار است. نتایج بدست آمده با پژوهش‌های زیر همسو و هم جهت است. در بررسی مایر و همکاران(2001) که هوش هیجانی دانش‌آموزان تیزهوش را بررسی نموده‌اند مشخص شد که دانش‌آموزان دارای هوش هیجانی بالاتر در شناخت احساسات خود و دیگران و استفاده از این شناخت در هدایت رفتار و مقاومت در برابر فشار همسالان، توانایی بیشتری دارند.

گیلفورد و مرسمان[27](2008) نیز تأثیر آموزش‌های هیجانی‌ـ اجتماعی بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دارای اختلال خاص یادگیری را نشان دادند. همچنین
در مطالعات هریت[28] و همکاران(2004) که در میان دانشجویان اجرا شده بود،
تأثیر هوش هیجانی بر پیشرفت تحصیلی و یادگیری سازمانی آنها نشان داده شد. همچنین کنت و نواک[29](2007 به نقل از عبدالملکی،1385) نشان داده‌اند که
ترکیب هوش هیجانی و هوش تحصیلی در رشد دانش و پیشرفت عملکرد تحصیلی دانشجویان عاملی مهم است. محققان دیگر از جمله ساراف[30](2008) نیز تأثیر
هوش هیجانی بر موفقیت شغلی و تحصیلی را نشان دادند. از نظر او در اجرای موفقیت‌آمیز برخی از تکالیف شغلی و تحصیلی، نقش هوش هیجانی حتی از
هوش شناختی نیز بالاتر است. در مقابل برخی از تحقیقات، از جمله تحقیقات وان‌درزی واساکل(2002) بین هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی رابطه‌ای ضعیف
را گزارش می‌کنند. با این حال، با توجه به نتیجه تحقیق می‌توان گفت به
هرحال هوش هیجانی قادر است بر دو متغیر پیشرفت تحصیلی و موفقیت‌های اجتماعی

تأثیرگذار باشد. همچنانکه تحقیق استونلمیر[31](2002) بین هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی، همبستگی زیادی را نشان می‌دهد.

در خصوص رابطه بین مهارت‌های اجتماعی و پیشرفت تحصیلی در این تحقیق مشخص شد که بین این دو متغیر همبستگی معنی‌داری وجود ندارد. که با نتایج یافته‌های سوجیا و لوئیس[32](1996) و سخندان‌توماچ (1381) مغایر می‌باشد، نتایج سوجیا و لوئیس نشان ‌داد کودکانی که در مهارت‌های اجتماعی نقص دارند اغلب با تشکلات یادگیری و رفتاری مواجه می‌شوند. سخندان‌توماچ نیز به این نتیجه پژوهشی اشاره نموده‌اند‌ که آموزش گروهی اجتماعی، مشکلات رفتاری و عاطفی کودکان را کاهش داده است. نتایج فروتن (1382) نیز نشان داده است که بین مهارتهای اجتماعی و پیشرفت تحصیلی رابطه معنی‌داری وجود ندارد این یافته با نتایج مقاله حاضر در یک راستا می‌باشد. در توجیه این یافته می‌توان گفت که مسأله رشد مهارتهای اجتماعی در آموزش و پرورش تا حدودی نادیده گرفته می‌شود و همگام با پیشرفت تحصیلی تکامل نیافته است. به تعبیری آموزش و پرورش در افزایش مهارتهای اجتماعی دانش‌آموزان موفق عمل نکرده است.

پیشنهادها

برای ارتقا پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان پیشنهاد می‌شود برنامه‌هایی جهت آموزش راهبردهای خودیاری برای بهبود هوش هیجانی در مدارس شامل خودبازبینی، خود نظم‌دهی و چگونگی برقراری ارتباط و  آموزش حل مسأله به کار گرفته شود زیرا طبق تحقیقات کار (2000) آموزش مهارت‌های خودبازبینی، خودنظم‌دهی، ارتباط و حل مسأله سبب می‌شود که هوش هیجانی در نوجوانان و بزرگسالان رشد کند. به نظر می‌رسد که در شرایط طبیعی، هوش هیجانی از یک مسیر رشد قابل پیش‌بینی پیروی می‌کند.

نظر به اهمیت هوش هیجانی و مهارتهای اجتماعی در زندگی اجتماعی، پیشنهاد می‌شود که در مدارس، برنامه‌ریزی و هماهنگی لازم جهت استفاده از روش‌های آموزش هوش هیجانی و مهارتهای اجتماعی، از طرف مدیر و معلمان و سایر دست‌اندرکاران برنامه‌های آموزش و پرورش انجام گیرد.

منابع:

آزاد فلاح، پ. (1383). بررسی رابطه حمایت‌های اجتماعی و رضایت از زندگی در
          سالمندان. مجله روانشناسی، شماره 12، صص 38-34.

اکبرزاده، ن. (1383)، هوش هیجانی، تهران، انتشارات فارابی، چاپ اول.

بشارت، م. و همکاران. (1383). بررسی تأثیر هوش هیجانی بر سلامت روانی و موفقیت
          تحصیلی. مجله علوم روانشناختی، شماره، 46-21.

حسینی، سیدمجید. (1386). مهارتهای اجتماعی، از صفحات 48 الی 57، فصلنامه
          علمی‌آموزشی آرامش، شماره 22و23، صص 57-48.

خویشتن‌دار، پ. (1385) ، بررسی رابطه بین هوش هیجانی و حمایت اجتماعی با
          رضایت از زندگی در دانش‌آموزان دبیرستانی شهرستان بوئین‌زهرا،
          پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم تربیتی
          و روان‌شناسی.

رجبی، ف. (1385). مقایسه هوش عاطفی دانش‌آموزان با توجه به شیوه‌های فعال
          و غیرفعال معلمین، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تبریز.

رضویان شاد، م. (1384). رابطه هوش هیجانی با سازگاری اجتماعی و پیشرفته
          تحصیلی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تبریز.

زارع، ع. (1380). مقایسه سهم هوش هیجانی و هوش عمومی در پیش‌بینی
          پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان پایه سوم متوسطه شهر شیراز. پایان‌نامه
          کارشناسی‌ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی.

سخندان‌ توماچ، ر. (1381). بررسی اثربخشی آموزش گروهی مهارتهای اجتماعی
          بر مشکلات رفتاری و عاطفی کودکان دبستانی شهرستان
          گنبدکاووس، راهنما: دکتر ایران باغبان. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد،
          دانشگاه اصفهان.

سیف، س و دیگران.، (1386). روانشناسی رشد، تهران، انتشارت سمت.

عبدالملکی، ج. (1385). بررسی رابطه بین هوش هیجانی و خلاقیت با پیشرفت تحصیلی در
          دانشجویان دانشگاه خلاشاهد، مجله اندیشه‌های نوین تربیتی، دانشکده علوم
          تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه الزهرا، دوره 5، شماره 2، صص 78-55.

فروتن، خ. (1382). بررسی رابطه مهارتهای اجتماعی با پیشرفت تحصیلی
          دانش‌آموزان  مدارس راهنمایی شهرستان لامرد مهر، پایان‌نامه
          کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی شیراز.

قربانی، م. (1387). بررسی رابطه بین فشار روانی و حمایت اجتماعی در
          دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد تبریز.

محمدی، ر. (1384). سنجش مهارتهای اجتماعی دانش‌آموزان  مدارس راهنمایی
          منطقه کندوان.

منصوری، ب. (1380). هنجاریابی آزمون هوش هیجانی سیبر یا شرینگ در بین
          دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه های دولتی تهران، پایان نامه
          کارشناسی ارشد.

میری، م و اکبری بورنگ، م.(1386). رابطه بین هوش هیجانی و اضطراب دانشگاهی در
          دانش‌آموزان دبیرستانی استان خراسان جنوبی، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی
          بیرجند، دوره 14، شماره 1.

هارجی، ا و همکاران. (1382). مهارتهای اجتماعی در ارتباطات میان فردی، چاپ
          سوم، تهران: رشد.

یوسفی، ف و مخیر، م. (1381). بررسی پایایی و روایی مقیاس سنجش مهارتهای اجتماعی ماتسون
          و مقایسه عملکرد دختران و پسران دبیرستانی در این مقیاس، مجله علوم اجتماعی
          و انسانی دانشگاه شیراز، دوره هیجدهم، شماره دوم.

Carr, A.(2004) Positive psychology, the science of happiness and
          human strengths: Brunner- Routledge.

Carmeli, A. (2003). The relationship between emotional
          intelligence and work attitudes, behavior and outcomes,
          Journal of Managerial Psychology, 18, 788-795.

Cobb, S.(1976). "Social support as a Mederator of life stress"
          Psychosmatatic Medicine, Vol.3, pp300-314.

Ford, sam, A, (1998). Factor Leading to innovation : a study of
          managers perspective about factor creativity research,
          Journal of creativity, No3, pp:33-99.

Fuligni, A. J.(1997), "The Academic Achivement of Adolescence
          from Immigrant Families", Child Development Vol. 68.
          No. 2, PP 351/63.

Gonzales, N. A., Yun Tein, J., Sandler, I. V., Friedman,
          R.J.(2001), "On the Limits of Coping: Interaction Between
          Stress and Coping for Inner City Adolescents", Journal Of
          Adolescent Research, Vol. 16, No.4.

Golemen, D. (1995), Emotional intelligence. New York: Bantam.

Guilford, K & Mersman. J, (2008). Emotional social Learning,
          Macgraw hill company.

Green, S.G.(1991), "Professional Entry and the Adviser
          Relationship: Socialization" Commitment and Prodactivity.
          Group Organization Studies, Vol. 604, PP, 387-407.

Gresham FM, Elliot SN.(1987). Social skills rating system manual.
          Cricle pines M.N: American Guidance Service: 17.

Hein, S.(2004), Short definition of emotional intelligence,
          Emotional Intelligence, Homepage.

Kelly W.E. (2002). An investigation of worry and sense of humor.
          Journal of Psychology, 136(6), 657-666.

Lewis, c., & Sujia, A. (1990). Three-year-olds' problems with false
          belief: Conceptual deficit or linguistic artifact? Child
          Development, 61, 1514-1519.

Mayer, J.D., Salovey, P., & Caruso, D.R. (2001). Models of
          emotional intelligence. In R.J. Sternberg (Ed.), Handbook of
          intelligence (PP. 396-420). Cambridge, England: Cambridge
          university press.

Mayer, J.D., Salovey, P., & Caruso, D. (2003). Emotional
          intelligence: theory, findings, and implications. Psychological
          Inquiry, 15, 197-215.

Tomchin, E. M., Callahan, C. M.; Sowa, C.J. & May, K.M.(1996),
          "Coping And Self_ Concept Adjusment In Gifted
          Adolescente". See Gifted Educ. 81: 16-27.

Van der zee, K., Thijs, M.,& Schakel, L.(2002). The relationship
          of emotional intelligence with academic intelligence and the
          Big Five. European Journal of Personality; 16:103-125.

Weisinger, J., (1998), Emotional Intelligence at work. 1^th ed.
          Jossey Bass.