بنیاد ابتلاء و امتحان در منظومة خسرو و شیرین نظامی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 6، دوره 4، شماره 14، اسفند 1391، صفحه 101-118   

نویسندگان

زهرا السادات موسوی^{* 1}؛ احمد خاتمی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد علوم و تحقیقات ـ تهران

²استاد زبان و ادبیات فارسی ـ دانشگاه شهید بهشتی ـ تهران

چکیده

در این مقاله تلاش نگارندگان، تحلیل مفهوم ابتلاء و امتحان، و بررسی آثار و لوازم آن در منظومه خسرو و شیرین نظامی است. مقصود از ابتلاء و امتحان، آزمودن است و در فرهنگ قرآنی نیزبه مجموعه‌ای از برنامه‌های مستمر و مداوم که درباره انسان و عملکرد و رفتار وی اطلاق می‌شود، می‌باشد. نظامی در این منظومه، خسرو «و» شیرین را در معرض امتحانات و ابتلائات گوناگون قرار می‌دهد؛ ابتلاء به عشق، دوری، قدرت .این مقاله ابتدا پیشینۀ ابتلاء و امتحان را در قرآن و روایات معصومین و متون عرفانی پی می‌گیرد و ضمن تلخیص داستان خسرو و شیرین، ابتلائات موجود در این داستان را بررسی می‌کند. و سرانجام نتیجه می‌گیرد که نظامی در این منظومه با پرورش این دو شخصیت، و در سایه ابتلاء و امتحان، عشق آنان را خالص نموده، و از عشق زمینی و هوس آلود به عشق والای پاک و خالصانه رسانده است.
 

کلیدواژه‌ها

خسرو و شیرین؛ ابتلاء و امتحان؛ عشق؛ ادبیات غنایی

مراجع

1-    قرآن کریم.

2-    الهی قمشه‌ای، مهدی،(1387 ) صحیفه کامله سجادیه. قم: دارالعلم، چ سوم.

3- پور جوادی ,نصرالله (1372) ، شیرین در چشمه. ]از مجموعه بوی جان، مقاله‌هایی درباره عشق عرفانی فارسی [. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

4-    تفلیسی، ابوالفضل حبیش بن ابراهیم (1371)، ترجمه مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.

5-    ثروت، منصور (1381 )، یادگار گنبد دوار،. تهران: امیر کبیر، چ دوم.

6-    ________  (1378 )، گنجینه حکمت در آثار نظامی.. تهران: امیرکبیر، چ دوم .

7- دهخدا، علی اکبر (1377 )، لغت نامه. ج اول از دوره جدید. تهران: مؤسسه دهخدا، چ دوم.

8- راغب اصفهانی ،حسین بن علی(1416) مفردات الفاظ القرآن،تصحیح صفوان عدنان. قم: دارالعلم، چ سوم.

9-    ریاحی، لیلی(1376 )، قهرمانان خسرو و شیرین،. تهران: امیر کبیر، چ دوم.

10-                 زرین‌کوب، عبدالحسین(1362)، با کاروان حله. تهران: جاویدان، چ پنجم.

11-    ژنده پیل، احمد بن ابوالحسن(1347)، مفتاح النجات، تصحیح علی فاضل. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

12-                 سعیدی سیرجانی، علی اکبر(1377)، ، سیمای دو زن، تهران: نشر پیکان.

13-                 صدری نیا، باقر(1388)، فرهنگ مأثورات متون عرفانی. تهران: سخن، چ دوم.

14-    طباطبایی، محمد حسین(1388)، ترجمه تفسیرالمیزان، سید محمد باقر موسوی همدانی، ج اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ بیست و هشتم.

15-    کلینی رازی(328 ) اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، ج اول. تهران: دفتر نشر فرهنگ اهل بیت (ع).

16-                 عرب احمدی، سعید رضا،( 1384) از صورت تا معنا. تهران: اطلاعات.

17-                 عین‌القضات همدانی، عبدالله بن محمد(1341) تمهیدات. تهران: دانشگاه تهران.

18-                 غزالی، محمد بن محمد ( 1354 )، کیمیای سعادت. تصحیح حسین خدیوجم. تهران: فرانکلین.

19-    فرید تنکابنی، مرتضی (1385)، نهج الفصاحه. ج اول، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ پانزدهم.

20-                 قرشی، علی اکبر (1352  ) قاموس قرآن، ج اول. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

21-    محمدی ری شهری، محمد (1386 )، میزان الحکمه با ترجمه فارسی. ترجمه حمید رضا شیخی. ج اول، قم: دارالحدیث، چ هفتم.

22-                 معین، محمد (1371 )، فرهنگ فارسی. ج اول. تهران: امیر کبیر، چ هشتم.

23-    مکارم شیرازی، ناصر ( 1372 ) تفسیرنمونه، 27 جلد، قم: دارالکتب الاسلامیه، چ دهم.

24-                 موسوی نسب، سید جعفر (1385 )، ابتلاء در قرآن. قم: محدث.

25-    نظامی، الیاس بن یوسف (1389 )، تصحیح وحید دستگردی. به کوشش دکتر سعید حمیدیان. تهران: نشر قطره، چ یازدهم.

26-    هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1384)، تصحیح محمود عابدی. تهران: سروش، چ دوم.

27-                 یوسفی، حسین علی،  (1378 )، بنای عاشقی بر بی قراری است.. تهران: روزگار.