رمزینه‌های اندامیِ انسان در رباعیات عین‌القضات همدانی با تکیه بر ادبیات تعلیمی، غنایی، عرفانی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 4، شماره 14، اسفند 1391، صفحه 119-138   

نویسنده

محمد رضا رضائیان

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی آکادمی علوم - جمهوری تاجیکستان

چکیده

 با بررسی و دقت در آثار ادبی، به خصوص اشعارتعلیمی و عرفانی، می‌توان دریافت که ادبیات وعرفان به نوعی هم­زادند وزبان ادبیات را، نسخه بدلی اززبان دین دانست که هر دو سرزمینی آسمانی دارند.
 صوفیه همواره درجهت تبیین عقاید و ترویج اعتقادات خویش- چه دربُعد تعلیمی و چه در بُعد توجیدی (به وجد آوردن)- از ادبیات، به‌خصوص شعر و به‌ویژه رباعی بسیار بهره برده‌اند. آن‌ها برای تبیین تجربیات عرفانی و مفاهیم کاملاً مجرد و ماورایی و نیز حالات خویش، به زبان رمزی سخن گفته‌اند. در این راستا، عین­القضات همدانی نیز به عنوان یک نویسنده والبته شاعرعارف، درآثار منثورش، از شعر، خصوصاً رباعیاتی بهره جسته که خود سروده است. وی به عنوان یکی ازپیش‌گامان عرصة رمز، با استفاده از شبکه‌های رمزی موجود، به ویژه رمزینه‌های اندامی انسان، در رباعیاتش که درواقع مکمل مباحث عرفانی اویند، زبان رمزی را درعالی‌ترین سطح به کاربسته است.
 

کلیدواژه‌ها

ادبیات عرفانی؛ تعلیمی و غنایی؛ رباعی؛ زبان رمزی؛ رمزینه‌های اندامی انسان

مراجع

- قرآن کریم

2ـ ابوالخیر، ابوسعید. (1368). سخنان منظوم، به تصحیح سعید نفیس، تهران : کتابخانه شمس.

3ـ الفا خوری،حنا و خلیل البحر. (1367). تاریخ فلسفه در جهان اسلام، ترجمة عبدالمحمد آیتی، تهران : سازمان آموزش انقلاب اسلامی.

4- الفتی تبریزی، شرف الدین حسین بن احمد. (1377). رشف الالحاظ فی کشف الالفاظ (فرهنگ نمادهای عرفانی درزبان فارسی)، به تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: مولی.

5- بایار، ژان پیر. (1387). رمز پردازی آتش، ترجمه جلال ستاری، تهران : مرکز.

6- برتلس ، یوگنی ادوارد ویچ . (1387).  تصوف و ادبیات تصوف، ترجمه سیروس ایزدی، تهران: امیرکبیر.

7- پورنامداریان، تقی .(1386). رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی، تهران : علمی فرهنگی.

8- پورجوادی ، نصرالله. (1384). عین القضات و استادان ، تهران : اساطیر .

9- حلبی، علی اصغر. (1376). تاریخ کلام درجهان اسلام، تهران: اساطیر.

10- حمویه، سعدالدین. (1389). المصباح فی التصوف، ترجمة نجیب مایل هروی، تهران: مولی.

11- دهقانی ، محمد. (1387). وسوسه عاشقی، تهران: جوانه رشد .

12- رازی ، شمس الدین بن قیس. (1373). المعجم فی معایراشعارالعجم، به کوشش سیروس شمسیا، تهران : فردوسی .

13-  زرین کوب ، عبدالحسین. (1387). ارزش میراث صوفیه، تهران : امیرکبیر.

14- -------------------.(1375). از گذشتة ادبی ایران، تهران : الهدی.

15- ------------------- . (1386). جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.

16- ------------------- . (1387). دنباله جستجو در تصوف ایران، تهران: امیر کبیر.

17- ستاری ، جلال. (1387). رمز اندیشی و هنر قدسی، تهران: مرکز.

18- ------------- . (1386). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران : مرکز.

19- سجادی ، سید جعفر. (1386). فرهنگ و اصطلاحات و تغییرات عرفانی، تهران: طهوری.

20- شمیسا، سیروس.(1387). انواع ادبی، تهران: میترا.

21- -------------- . (1387). سیر رباعی، تهران: علم .

22- صفا ، ذبیح الله. (1367).  تاریخ ادبیات در ایران، ج 1 و 2، تهران: فردوس .

23- غنی ، قاسم .(1388). تاریخ تصوف در ایران، تهران : زوار .

24- فولادی ، علی‌رضا . (1389). زبان عرفا، قم: فرا گفت.

25- قبادی ، حسین‌علی. (1388). آیین آینه، تهران: مرکز نشر آثار علمی دانشگاه تربیت مدرس.

26- کاشانی، شیخ عبدالرزاق. (1378). اصطلاحات صوفیه(فرهنگ اصطلاحات عرفان و تصوف)، ترجمة محمدخواجوی، تهران: مولی.

27- محبتی، مهدی. (1379). زلف عالم آرا، تهران: جوانه رشد.

28- ملکیان اصفهانی ، رسول. (1383). مراحل سیر و سلوک و طریق عشق و عرفان از دیدگاه عرفای بزرگ، اصفهان: شهید فهمیده.

29- همدانی، عین القضات. (1386). تمهیدات، به تصحیح عفیف عسیران، تهران: منوچهری.

30- ---------------. (1379).  لوایح، به تصحیح رحیم فردمنش، تهران: منوچهری.

31- --------------- . (1387). نامه­ها (3 جلد)، به تصحیح عفیف عسیران، تهران: اساطیر .

32- نامعلوم، مرآه العشاق(اصطلاحات صوفیان). (1388).  مقدمه وتصحیح مرضیه سلیمانی، تهران: علمی فرهنگی.