کهن ریشه‌های ادب غنایی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 2، دوره 4، شماره 13، آذر 1391، صفحه 31-44   

نویسندگان

مونا احمدی^{* 1}؛ احمد خاتمی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد علوم و تحقیقات: تهران ـ ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی ـ دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

ادب غنایی، یکی از مؤثرترین و پرمخاطب‌ترین انواع ادبی در زبان فارسی است. قدمت وگستردگی آن به گونه‌ای است که شاید نتوان هیچ متن ادبی را یافت که به نوعی با ادبیات غنایی آمیخته نباشد. پژوهش حاضر، بر آن است به این پرسش پاسخ بدهد که آیا ادب غنایی ریشه در ادبیات پیش از اسلام دارد؟ واگر چنین است، میزان و نوع بهره‌گیری متون غنایی از ادبیات پیش از اسلام چگونه و به چه میزان بوده است؟ برای دست یابی به پاسخی علمی، نخست تاریخچة تلفیق شعر و موسیقی وپیشینة ترانه سرایی درایران باستان، از رهگذر کاوش در سنّت شفاهی ادبیات _– یعنی خسروانیات، فهلویات و موضوعات مطرح شده در این نــوع از شعر _– بررسی و سپس با تامّل در دو منظومه ویس و رامین فخرالدین اسعدگرگانی وخسرو و شیرین نظامی گنجوی، میزان تأثیر ادبیات پیش از اسلام، در روند تکامل تدریجی ادبیات غنایی فارسی، نشان داده می‌شود.
 
 

کلیدواژه‌ها

خسرو و شیرین؛ ویس و رامین؛ ادبیات غنایی؛ فهلویات؛ خسروانیات

مراجع

1. باباطاهر عریان، (1368). دوبیتی‌ها، مقدمة مهدی الهی قمشه‌ای، تهران:فروغ.

2. بویس، مری، فارمر، هنری جورج، (1368)،دو گفتار دربارة خنیاگری و موسیقی ایران، ترجمة بهزاد باشی، تهران: آگاه.

1. بهار، محمد تقی، بهار وادب پارسی، (1351)، (مجموعه یک‌صد مقاله از ملک الشعرای بهار)، به اهتمام محمد گلبن، ج1، تهران: امیرکبیر.

4. تفضلی، احمد، شکوهی، فریبا، بهار (1358)، فهلویات، مجله نامة فرهنگستان، ش 29 : 130-119.

5. حاکمی، اسماعیل، (1386)، تحقیق در ادبیات غنایی ایران و انواع شعر غنایی، تهران: دانشگاه تهران.

6. __________ ، (1371) مروری بر سیر غزل در جهان اسلام. مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شماره 4 و 5 : 24-7.

7. خالقی مطلق، جلال،تابستان (1376)، روزی به ترانه ای به چنگ آورمت ،تابستان مجله ایران شناسی، شماره : 258-252.

1. داوری آشتیانی، حسین، (1352)، رابطه موسیقی ایرانی با شعر پارسی، مجله گوهر، ش7 : 629-622.

9. رازی، شمس الدین محمد قیس، (1388)، المعجم فی معاییر اشعارالعجم، به تصحیح سیروس شمیسا، تهران: علم.

10. شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1358)، موسیقی شعر، تهران: آگاه.

11. شمیسا، سیروس، (1374)، سیر رباعی در شعر فارسی، تهران: فردوس.

12. فاطمی، ساسان، زمستان (1378) ، بررسی دو آواز مازندرانی،مجلة هنر، ش 42 : 168-146.

13. کامگار پارسی، محمد، (1372)، رباعی و رباعی سرایان از آغاز تا قرن هشتم هجری، به اهتمام دکتر اسماعیل حاکمی، تهران: دانشگاه تهران.

14. گرگانی، فخرالدین اسعد، (1381)، ویس و رامین، تصحیح محمد روشن،  تهران: صدای معاصر.

15. محمدی، هاشم، اردیبهشت (1380)، داستان های منظوم غنایی در ادب پارسی، مجلة کیهان فرهنگی، شماره 175 : 31-28.

16. ملاح، حسینعلی، (1385)، پیوند شعر و موسیقی، تهران: فضا.

17. نظامی گنجوی، (1384)، خسرو و شیرین، تصحیح وحید دستگردی، تهران: نگاه.

18. وحیدیان کامیار، تقی، (1370)، بررسی منشأ وزن شعر فارسی، تهران: آستان قدس رضوی.

همایونی، صادق، بی‌تا، یکهزار و چهارصد ترانة (محلی)، شیراز: کانون تربیت شیراز.

همایی، جلال الدین، (1375)، تاریخ ادبیات ایران، به کوشش ماهدخت بانو همایی، تهران: بی‌نا.

_________ ، (1339)، غزل وتحول اصطلاحی آن در قدیم وجدید، مجلة یغما، ش 2، : 24-7.