بسم الله الرحمن الرحیم در منظومه‌های غنایی ادب فارسی*

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 6، دوره 4، شماره 13، آذر 1391، صفحه 99-120   

نویسنده

احمد رضا یلمه ها

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی: واحد دهاقان ـ ایران

چکیده

منظومه‌های غنایی از جمله مهم‌ترین و دراز آهنگ‌ترین و پرمخاطب‌ترین گونه‌های ادبی به شمار می‌آید. با وجود آن‌که موضوع اصلی این قبیل آثار، عشق و مضامین عاشقانه است ولیکن به دلیل ساختار، انواع معانی شعر فارسی همچون مدح، وصف، پند و اندرز، مضامین دینی و اخلاقی، مناجات و ... را در خود جمع کرده است. یکی از مضامین پربسامد که در بسیاری از این منظومه‌ها مطرح گردیده و به ویژه آغازگر بسیاری از این منظومه‌های غنایی است، مضمون بسم الله الرحمن الرحیم است. این پژوهش سعی دارد با توجه به شهرت و کثرت استعمال این عبارت شریف قرآنی در آثار سخنوران و سرایندگان زبان فارسی به جهت تیمّن، تبرّک، استعانت و نظایر آن، منظومه‌های گوناگونی را که با این عبارت آغاز می‌گردد معرفی نماید.

کلیدواژه‌ها

شعر فارسی؛ ادبیات غنایی؛ منظومه‌ها؛ قرآن؛ بسمله

مراجع

1-      اسلامی پناه (ایزدی)، مهدی. (1383). تفسیر ادبی قرآن، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.

2-      انوشه، حسن. ( 1381 ). فرهنگ‌نامة ادبی فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

3-  حلبی، علی‌اصغر. (1375). تأثیر قرآن و حدیث در ادب فارسی، تهران: دانشگاه پیام نور.

4-      خرمشاهی، بهاء‌الدین.( 1364 ). تفسیر و تفاسیر جدید، تهران: کیهان.

5-  ــــــــــــــــــ. ( 1381 ). دانش‌نامة قرآن و قرآن پژوهشی، تهران: دوستان و ناهید.

6-  خواجه عبدالله انصاری. (1390). تفسیر ادبی و عرفانی قرآن مجید به فارسی، تهران: اقبال.

7-      خیام‌پور، عبدالرسول (تاهباز زاده). (1368). فرهنگ سخنوران، تهران: طلایه.

8-  دانش‌پژوه، محمدتقی. (1340). فهرست نسخه‌های خطی کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، تهران: ا دانشگاه.

9-  درایتی، مصطفی. ( 1389 ). فهرست‌وارة دست‌نوشته‌های ایران، تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

10- دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: لغت‌نامه دهخدا.

11- ذوالفقاری، حسن. (1374). منظومه‌های عاشقانة ادب فارسی، تهران: نیما.

12- رادفر، ابوالقاسم. (1371). کتابشناسی نظامی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

13- رستگار فسایی، منصور. (1386). خمسه سرایی در ادب فارسی، فصل‌نامة آینه میراث، سال پنجم، شمارة اول و دوم، بهار و تابستان.

14- صفا، ذبیح‌الله. (1373). تاریخ ادبیات ایران، تهران: فردوس.

15- صفی علیشاه، میرزا محمدحسن اصفهانی. ( 1382 ). تفسیر صفی، به کوشش حامد ناجی اصفهانی، اصفهان: کانون پژوهش.

16- عادل، محمدرضا. (1375). فرهنگ عبارت‌های عربی در شعر فارسی تا جامی، تهران: امیرکبیر.

17- فراهی هروی، معین‌الدین. ( 1346 ). حدائق الحقایق، تصحیح سید جعفر سجادی، تهران: دانشگاه.

18- منزوی، احمد. (1351). فهرست نسخه‌های خطی فارسی، تهران: مؤسسه فرهنگی- منطقه‌ای.

19- موسوی بجنوردی، کاظم. (1387). دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.

20- مولوی آغا احمد، علی احمد. (1873). تذکرة هفت آسمان، کلکته: بپتست مشن پریس.

21- نظامی گنجوی، جمال‌الدین الیاس. (1376). گنجینه، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران : قطره.