تأملی در نقش تعلیمی داستان‌های شاه‌نامه*

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 4، شماره 13، آذر 1391، صفحه 121-136   

نویسندگان

مریم رضایی بیگی^{* 1}؛ علی سلیمی²

¹مربی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی: واحد کرمانشاه ـ ایران

²دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی، کرمانشاه

چکیده

با وجود این که شاه‌نامه فردوسی سراسر رزم و بزم و جوشش است، اما اشارات تعلیمی فراوانی، پیرامون عبرت گرفتن از دنیا در آن وجود دارد. این شاه کار سترگ، در قالب توصیف زندگانی شهریاران و پهلوانان، زیباترین و آموزنده ترین وصف‌ها را دربارۀ مرگ و زندگانی بیان نموده است. این کتاب، از سر تا به بُن، نفس گرم حکیمی را با خود دارد که با هنرمندی تمام، خردورزی ایرانیان را با باورهای اسلامی پیوند زده، ترکیبی متوازن از اندیشه‌های انسانی در امر تعلیم و تربیت خلق نموده است. در جای جای این اثر جاودان، شکوفایی و سپس پرپر شدن زندگی پادشاهان با دیده عبرت نگریسته شده است. حکیم توس، در لابلای شرح حال آنها، خوشی ها را با نا کامی ها در هم آمیخته است و از آنجا که نگرش او ملهم از بینش دینی است، مرگ برای او به منزله نردبان انتقال از جهان فانی به سرای باقی است. علاوه بر این، نگاه او به دنیا، به منزله دار مکافات، از ویژگی‌های بارز اندیشه حاکم بر شاه‌نامه است و غالب قهرمانان او، در همین دنیا به سزای کردار خویش می‌رسند.

کلیدواژه‌ها

فردوسی؛ شاه‌نامه؛ خردورزی ایرانیان؛ آموزه‌های تعلیمی؛ باورهای دینی

مراجع

1-  قرآن کریم.

2- ابوالحسنی(منذر)، علی(1382)، فردوسی و معاد اندیش، هنر دینی، شمارۀ 17و 18 : 173-204.

3-  اسلامی ندوشن، محمد علی(1376)، زندگی و مرگ پهلوانان در شاه‌نامه، تهران: آثار، چ7.

4- امیر المؤمنین علی علیه السّلام، (1375)، نهج البلاغه(خطبه ها، نامه ها و سخنان کوتاه)، ترجمه حاج شیخ علی نقی فیض الاسلام، تهران: فقیه.

5- البرز، پرویز(1369)، شکوه شاه‌نامه در آئینۀ اخلاق و تربیت پهلوانان، تهران: دانشگاه الزهراء.

6-  بهار، مهرداد(1381)، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگاه، چ4.

7-  چوبینه، سجّاد(1377)، حکمت نظری و عملی در شاه نامۀ فردوسی، شیراز: نوید.

8- حجازی، بهجت السّادات(1381)، دین و اسطوره در اندیشه فردوسی، پژوهش نامۀ علوم انسانی، شمارۀ 33 : 272-253.

9- خطیبی، ابوالفضل(1371 تا 1374)، راوی و روایت مرگ جهان پهلوان درشاه‌نامه، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تربیت معلم تهران، شمارۀ 6 و 7و 8 : 145-133.

10- رستگار فسایی، منصور(1379)، فرهنگ نام های شاه‌نامه ( دوره دو جلدی)، تهران: پژوهش گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چ2.

11- رستگار فسایی، منصور(1384)، فردوسی و شاعران دیگر، تهران: طرح نو.

12- رنجبر، احمد(1379)، جاذبه های فکری فردوسی، تهران: امیر کبیر.

13- ریاحی، محمد امین(1380)، فردوسی، تهران: طرح نو، چ3.

14- سید الشهدایی، رویا(1383)، خوانشی زیباشناسانه از مرگ در شاه نامۀ فردوسی(مرگ سیاوش)، فصل نامۀ پژوهش های ادبی، شمارۀ 4 : 131-144.

15- شمیسا، سیروس(1383)، انواع ادبی، تهران: فردوسی، چ 10.

16- طباطبایی اردکانی، سید محمود(1375)، مروری به مسألۀ مرگ و جهان پس از مرگ در شاه‌نامه، فصل نامۀ ادب و زبان، شمارۀ 1 : 106-77.

17- فردوسی، ابوالقاسم(1388)، شاه‌نامه، از روی چاپ مسکو، به کوشش و زیرنظر سعید حمیدیان، تهران: قطره، چ10.

18- فلاح، مرتضی(1387)، سه نگاه به مرگ در ادبیات فارسی، دو فصل نامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 11 : 254-222.

19- قریب، مهدی(1369)، بازخوانی شاه‌نامه: تأملی در زمان و اندیشه فردوسی، تهران: توس.

20- نصر اصفهانی، محمد رضا و رخشتده مند، علی سینا(1388)، رودکی و عمر خیام، پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه اصفهان، شمارۀ 2 : 88-67.