بررسی مسألۀ جبر و اختیار در آثار تعلیمی مولوی کرد*

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 8، دوره 4، شماره 13، آذر 1391، صفحه 137-158   

نویسنده

جلال احمدی

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی: واحد جامع سنندج ـ ایران

چکیده

سید عبدالرحیم مولوی(1882- 1806 م) یکی از بزرگ‌ترین عالمان و عارفان کرد در سدۀ نوزدهم میلادی است. او نه فقط عالم و عارف، بلکه شاعری چیره دست و توانا است که به زبآن‌های فارسی، عربی، کردی سورانی و اورامی شعر می‌سرود. آثاری که از او به جای مانده گویای آن است که مولوی کرد نه تنها در تفسیر و حدیث و شعر و کتابت از مقام والایی برخوردار است، بلکه به حق می‌توان او را یکی از متکلمان برجسته به شمار آورد. سه اثرِ تعلیمیِ: فوائح (= به فارسی)، الفضیله(= به عربی) و عقیدۀ مرضیه(= به کردی سورانی) در قالب نظم، دقیق‌ترین و لطیف‌ترین مباحث کلامی را تشریح و تبیین کرده است.
نگارنده در این مقاله، قصد دارد به یکی از جنجالی‌ترین مبحث از مباحث علم کلام، از منظر مولوی بپردازد. در بارۀ جبر و اختیار پژوهش‌های فراوانی شده است و از دیدگاه‌های گوناگون به آن نظر شده است؛ اما به نظر می­رسد نگاه مولوی با نگاه دیگران تفاوت‌هایی داشته باشد. از این رو نتیجه‌ای که از این پژوهش که به روش تحلیلی انجام شده، گرفته می‌شود این است که با توجه به تعریف قضا و قدر از نظر مولوی و پرداختی که به مسأله داده است، انسان در انجام افعالی که منجر به ثواب و عقاب باشد کاملاً مختار است.
 

کلیدواژه‌ها

قضا و قدر؛ جبر و اختیار؛ مولوی کرد؛ افعال انسان؛ اشعری

مراجع

1. قرآن کریم.
2. ابوحنیفه، نعمان بن ثابت (1995)، الفقه الاکبر، شرح و تصحیح: ملا علی قاری، بیروت: دار الکتب العلمیه.
3. احمدیان، عبدالله(1381)، سیر تحلیلی کلام اهل سنت، تهران: احسان.
4. اشعری، ابوالحسن (1990)، الابانه عن اصول الدیانه، تصحیح: بشیر محمد عیون، دمشق: مکتبه دار البیان.
5. اشعری، ابوالحسن(1955)، اللمع فی الرد علی اهل الزیغ و البدع،  تصحیح: حموده غرابه، مصر: مطبعه مصر.
6. ایجی، عضدالدین(1997)، کتاب المواقف، تصحیح: عبدالرحمان عمیره، بیروت: دارالجیل.
7. باقلانی، ابوبکر (1987)، تمهید الاوائل و تلخیص الدلایل، تصحیح: عماد الدین حیدر، بیروت: مؤسسه الکتب الثقافیه.
8. بدوی، عبدالرحمان(1373)، تاریخ اندیشه­های کلامی در اسلام، مشهد: آستان قدس رضوی.
9. تفتازانی، سعد الدین(1989)، شرح المقاصد، بیروت: عالم الکتب.

10. جرجانی، میر سید شریف(1377)، تعریفات، ترجمه: حسن سید عرب و سیما نوربخش، تهران: فرزان.

11. حافظ شمس الدین اباالخیر(1979)، المقاصد الحسنه فی البیان الاحادیث المشتهره، بیروت: دارالکتب العلمیه.

12. الحلبی، علی حسن علی(بی‌تا)، الموسوعه الاحادیث الضعیفه و الموضوعه، ریاض: مکتبه المعارف.

13. حلی، علامه(1385)، باب حادی عشر، ترجمه: علی شیروانی، قم: دارالفکر.

14. خه‌زنه‌دار، معروف(2010)، تاریخ ادب کردی، اربیل: آراس.

15. زمانی، کریم(1380)، شرح جامع مثنوی، تهران: اطلاعات.

16. سیوطی، جلال الدین(بی‌تا)، اللآلی المصنوعه فی الاحادیث الموضوعه، بیروت: دارالمعرفه.

17. عبدالجبار احمد همدانی(بی‌تا)، شرح اصول الخمسه، بیروت: داراحیا التراث العربی.

18. غزالی، امام محمد(1384)، احیاء علوم الدین، ترجمه: مؤیدالدین خوارزمی، تصحیح: حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.

19. قادر محمد، انور(1390)، غزلیات شاعر بزرگ کرد مولوی؛ ترجمه: جمال احمدی، سنندج: آراس.

20. مدرس، ملا عبدالکریم(1995)، فوائد الفوائح، بغداد: بدون ذکر انتشارات.

21. مدرس، ملا عبدالکریم(1988)، عقیده المرضیه، بغداد: مطبعه الإرشاد.

22. مدرس، ملا عبدالکریم(1972)، الوسیله فی شرح الفضیله، بغداد: مطبعه الإرشاد.

23. مدرس، ملا عبدالکریم(1385)، یاد مردان، سنندج: کردستان.

24. مصنف، ملا ابوبکر سید حسن(1378)، سراج الطریق، به اهتمام میرزای هورامی، سنندج: کردستان.

25. ملا کریم، محمد(1386)، مولوی کرد زندگی و آثار، ترجمه: جمال احمدی، سنندج: تافگه.