ناز و نیاز در ادبیّات غنایی فارسی* ( با تکیه بر غزلیّات سنایی، حافظ و وحشی بافقی)

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 10، دوره 4، شماره 13، آذر 1391، صفحه 177-192   

نویسندگان

شیما فرجی فر^{* 1}؛ هادی خدیوی²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی: واحد همدان ـ ایران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد همدان

چکیده

ناز و نیاز یکی از مضمون‌های غنایی متداول در غزلیّات عاشقانه و عارفانه‌ُ ادبیّات فارسی است و شاعران و عارفان هر یک به نوع خویش این مضمون را در اشعار به کار گرفته‌اند. اساس روابط در اشعار عاشقانه و عارفانه بر پایه‌ُ عشق استوار شده و معشوق اهل ناز و عاشق پر از حسّ نیاز است. در تمامی این روابط، زمانی که معشوق روی به ناز می‌آورد، طرف مقابل یعنی عاشق نیز خریدار ناز شده و احساس نیازمندی در او نمایان می‌گردد. سبب‌ اصلی نازِ معشوق نهفته در زیبایی خود اوست و منشأ نیاز در عاشق بیش از همه وابسته به ناز معشوق است. در این مقاله بررسی توأمان ناز و نیاز در اشعار سنایی به عنوان شاعری عارف، حافظ به عنوان شاعری عاشقانه ـ عارفانه‌گو و وحشیِ عاشقانه‌سرا در نوع خود جالب توجّه است و نگارندگان می‌کوشند به سؤالاتی از این دست پاسخ دهند: ناز و نیاز عاشقانه چیست؟ ناز و نیاز عارفانه چیست؟ ناز و نیاز عاشقانه چه وجوه اشتراک و افتراقی با ناز و نیاز عارفانه دارد ؟ نیز انواع ناز و نیاز مورد مداقه واقع می‌شود.

کلیدواژه‌ها

ناز؛ نیاز؛ سنایی؛ حافظ؛ وحشی بافقی

مراجع

1-   قرآن کریم

2- اسکویی، نرگس.(1384).«صائب تبریزی و مکتب جمال در عرفان اسلامی». کیهان فرهنگی. ش 230- 231.  6 ص : از 76 تا 81.

3-   اسلامی ندوشن، محمّدعلی. (1335). «ویس». سخن . دوره هفتم. 13ص: از 651تا 664.

4-   بهشتی، احمد. (1374). «نقد براهین،حدوث اجسام». کلام اسلامی. ش 15. 13 : 29-17.

5- حافظ شیرازی، محمّد.(1379). دیوان غزلیات حافظ . به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: صفی‌علی‌شاه. چ بیست و هفتم.

6- حمزه‌ای‌یان[حمزئیان]، عظیم (1378)، دین الهی و دین طبیعی،‌تهران: مشکات،‌ شماره 65-62 : 254-237.

7- دهخدا، علی اکبر.(1377).لغت نامه. زیر نظر محمّد معین و سیّد جعفر شهیدی.تهران: دانشگاه تهران. چ دوم از دورهُ جدید.

8- رازی، نجم‌الدین.(1352). مرصادالعباد. ب‍ه س‍ع‍ی‌ و اه‍ت‍م‍ام‌ ح‍س‍ی‍ن‌ ال‍ح‍س‍ی‍ن‍ی‌ ال‍ن‍ع‍مة ‌ال‍ل‍ه‍ی‌.تهران: علمی و فرهنگی.

9- رودگر، محمّدجواد. (1384). «فقر وجودی انسان در قرآن با رویکردی فلسفی- عرفانی».اندیشه‌های  فلسفی. ش3. 22 : 160-139.

10- ستاری، جلال.(1374). عشق صوفیانه.تهران: مرکز. چ ششم.

11- سجادی، جعفر.(1383). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری. چ هفتم.

12-                   سروش یار، جمشید. (1378).« بسوخت دیده ز‌ حیرت». دانش. ش9.17: 71-55.

13- سنایی غزنویی، مجدود بن آدم. (1385). دیوان سنایی. مدرس رضوی.. تهران: سنایی. چ ششم

14- شمیسا، سیروس. (1381). شاهدبازی در ادبیّات فارسی. تهران: فردوس.

15- عراقی، فخرالدّین‌ابراهیم و طبسی، محمّد و فیض‌کاشانی، محسن.(1363) شناخت شاخص‌های عرفانی. تهران: نور فاطمه.

16-                   قربانی،رحیم.( 1384).«حافظ و الهام‌پذیری از معارف توحیدی‌حضرت علی علیه‌السلام». شیعه‌شناسی.  ش11. 30 : 94-65.

17- قمی، عباس. (1383). مفاتیح‌الجنان. قم: اعلام التقی. چ دوم

18- مرتضوی، منوچهر.(1388). مکتب حافظ.ج دوم.تهران: توس.چ پنجم

19- معین، محمّد. (1385). فرهنگ فارسی. تهران: اشجع. چ اول

20- وحشی بافقی، شمس‌الدّین. (1384).دیوان وحشی بافقی. حسین آذران (نخعی). تهران: امیرکبیر.چ نهم

21- یثربی، یحیی. (1384). »جایگاه شریعت در قلمرو عرفان». کتاب نقد. ش 36-35: 128-93.