جلوه‌های تصاویر تعلیمی در دیباچه‌های مثنوی*

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 4، شماره 12، شهریور 1391، صفحه 85-105   

نویسنده

ابراهیم ابراهیم تبار

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد بابل

چکیده

بی شک جلال الدین محمّد مولوی یکی از پرمایه‌ترین گویندگان ایرانی است. شهرت او به کتاب عظیم الشان مثنوی است؛ و اطلاعات کم نظیر مولوی در این اثر موج می‌زند. دربارة این اثر بی مانند، آثار زیادی به چاپ رسیده است؛ امّا به دلیل حجم مطالب و موضوعات متنوع، هنوز جای خالی تحقیقات احساس می شود. یکی از موضوعات قابل بحث، جلوه‌های تصاویر بیانی در دیباچه های مثنوی است که عرصة تبلور اندیشه‌های تعلیمی مولاناست. به تعبیر دیگر، مولانا از گونه‌های بیانی نه به قصد تزیین کلام، بلکه برای تفهیم و تعلیم مطالب آسمانی و روحانی با زبان رمز به سالکان طریقت بهره‌های فراوان برده است. با توجه به گستردگی حوزة تخیّل شاعر، و بهره‌وری از تصاویر در مثنوی، می‌توان به دو گونة استعاره و تشبیه اشاره نمود که بیش از سایر عناصر بیانی، در خدمت تعلیمات حقایق الهی قرار گرفته است این پژوهش بر آن است تا زمینه‌های تعلیمی تصاویر بیانی را در دیباچة شش گانه مثنوی بررسی نماید.
 

کلیدواژه‌ها

مولوی؛ مثنوی؛ تشبیه؛ استعاره؛ تعلیمی

مراجع

- قرآن کریم

2- اسلامی ندوشن، محمدعلی، (1377)، باغ سبز عشق، تهران، یزدان، تهران.

3- براون، ادوارد، (1366)، تاریخ ادبیات ایران، از فردوسی تا سعدی، نیمه دوّم، ترجمة غلامحسین صدری‌افشار، تهران، مروارید، چ سوم.

4- پورنامداریان، تقی، (1375)، رمز و داستان های رمزی، تهران، علمی و فرهنگی، چ دوم.

5- تلمذحسین، 1361، مرآت المثنوی، سلسله نشریات «ما» به طریقه افست دانشگاه تهران، نوبت چاپ.

6- جرجانی، عبدالقاهر، (1370)، اسرارالبلاغه، ترجمه جلیل تجلیل، تهران، دانشگاه تهران.

7- جعفری، محمدتقی، (1363)، تفیسر و ... تحلیل مثنوی، جلد 9، تهران، اسلامی، چ دهم.

8- حافظ، شمس‌الدین محمّد، (1378)، دیوان غزلیات به کوشش خطیب رهبر، تهران، صفی علیشاه، چ سوم.

9- دشتی، علی، (1380)، سیری در دیوان شمس، به کوشش ماخوری، تهران، قلم آشنا.

10- رازی، نجم‌الدین، (1365)، مرصاد العباد، به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران، علمی و فرهنگی، چ دوم.

11- زرین‌کوب، عبدالحسین، (1379)، سر نی 2 جلدی، تهران، علمی، چ هشتم.

12- زمانی، کریم، (1377)، شرح جامع مثنوی 6 جلدی، تهران، اطلاعات، چ چهارم.

13- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا، (1370)، صور خیال در شعر فارسی، تهران، آگاه، چ چهارم.

14- شمیسا، سیروس، (1371)، بیان، تهران، فردوس، مجید، چ دوم.

15- فاطمی، سیدحسین، (1379)، تصویرگری در غزلیات شمس، تهران، امیرکبیر.

16- فرشیدورد، خسرو، (1373)، درباره ادبیات و نقد ادبی، 2 جلدی، تهران، امیرکبیر، چ دوم.

17- فروزانفر، بدیع‌الزمان، (1351)، شرح زندگانی من، تهران، انتشارات تیرگان، چ سوم.

18- کروچه بندرتو، 1384، کلیات زیباشناسی، مترجم فواد رحمانی، تهران، علمی و فرهنگی، چ ششم.

19- گولیپنارلی، عبدالباقی، (1363)، مولانا جلال‌الدین، مترجم توفیق سبحانی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات.

20- مجیدی، عنایت‌اله، (1351)، مجموعة مقالات و اشعار فروزانفر، تهران، کتاب‌فروشی دهخدا.

21- مولوی جلال‌الدین محمد، (1363)، کلیات شمس، تصحیح فروزانفر، تهران، امیرکبیر، چ سوم.

22- ـــــــــــــــــــــــ ، (1361)، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسن، تهران، دنیای کتاب.