بررسی رابطة بین سلامت سازمانی با اثربخشی مدیران مدارس مدیریت آموزش و پرورش شهرتهران

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

مقاله 6، دوره 2، شماره 6، شهریور 1388، صفحه 119-151   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

مهدی شریعتمداری

استاد دانشگاه آزاد

چکیده

هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطة بین سلامت سازمانی با اثر بخشی مدیران مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 شهر تهران بوده است. جامعه آماری این پژوهش کلیه دبیران (ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان) مدارس دولتی مدیریت آموزش و  پرورش منطقه پنج شهر تهران (3509 نفر) می​باشد و حجم نمونه براساس جدول مورگان 346 نفر تعیین و با روش نمونه گیری تصادفی ساده و به روش نمونه​گیری خوشه​ای چند مرحله​ای انتخاب گردید. روش انجام این پژوهش از نوع همبستگی می​باشد. برای جمع آوری داده​ها از دو پرسشنامه سلامت سازمانی (OHI) و اثربخشی سازمانی استفاده شد. روایی صوری و محتوایی آنها با استفاده از منابع موجود و نظرات صاحب نظران بدست آمد و اعتبار آنها از راه اجرای آزمایشی و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ  برای سلامت سازمانی 89/. درصد و برای اثربخشی سازمانی 91/. درصد تعیین گردید. برای بررسی ابعاد سلامت سازمانی، از الگویی که سلامت سازمانی را به شش بعد ساخت​دهی، ملاحظه​گری، پشتیبانی منابع، روحیه، تأکید علمی و یگانگی نهادی تقسیم کرده، استفاده شده است و جهت بررسی اثربخشی از الگویی که اثربخشی را به شش بُعد رهبری، یاری رساندن به دانش​آموزان، روابط سازنده با اولیاء، برخورد شایسته با معلمین، مهارت در ارزشیابی کارکنان و اداره امور مدرسه از دید دبیران  می​سنجد، استفاده شده است. در این پژوهش ارتباط سلامت سازمانی و ابعاد آن با اثربخشی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه و تحلیل داده​های پژوهش نشان داد که بین کلیه ابعاد سلامت سازمانی (ساخت​دهی، ملاحظه​گری، پشتیبانی منابع، روحیه، تأکید علمی و یگانگی نهادی) و اثربخشی سازمانی رابطه معنی​دار وجود دارد و اگر مدیران مدارس در به کاربردن روشهای ایجاد سلامت سازمانی تلاش کنند، اثربخشی مدارس آنها در تمام ابعاد بهبود خواهد یافت.     

کلیدواژه‌ها

سلامت سازمانی؛ اثربخشی سازمانی؛ ساختدهی؛ ملاحظهگری؛ پشتیبانی منابع؛ روحیه؛ تأکید علمی و یگانگی نهادی

اصل مقاله

	« علوم تربیتی» سال دوم _ شماره 6 _ تابستان 1388 ص ص 151- 119

 

 

 

 

 

 

 

بررسی رابطة بین سلامت سازمانی با اثربخشی مدیران مدارس مدیریت آموزش و پرورش شهرتهران

 

دکتر مهدی شریعتمداری[1]

 

چکیده

هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطة بین سلامت سازمانی با اثر بخشی مدیران مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 شهر تهران بوده است. جامعه آماری این پژوهش کلیه دبیران (ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان) مدارس دولتی مدیریت آموزش و  پرورش منطقه پنج شهر تهران (3509 نفر) می​باشد و حجم نمونه براساس جدول مورگان 346 نفر تعیین و با روش نمونه گیری تصادفی ساده و به روش نمونه​گیری خوشه​ای چند مرحله​ای انتخاب گردید. روش انجام این پژوهش از نوع همبستگی می​باشد. برای جمع آوری داده​ها از دو پرسشنامه سلامت سازمانی (OHI) و اثربخشی سازمانی استفاده شد. روایی صوری و محتوایی آنها با استفاده از منابع موجود و نظرات صاحب نظران بدست آمد و اعتبار آنها از راه اجرای آزمایشی و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ  برای سلامت سازمانی 89/. درصد و برای اثربخشی سازمانی 91/. درصد تعیین گردید. برای بررسی ابعاد سلامت سازمانی، از الگویی که سلامت سازمانی را به شش بعد ساخت​دهی، ملاحظه​گری، پشتیبانی منابع، روحیه، تأکید علمی و یگانگی نهادی تقسیم کرده، استفاده شده است و جهت بررسی اثربخشی از الگویی که اثربخشی را به شش بُعد رهبری، یاری رساندن به دانش​آموزان، روابط سازنده با اولیاء، برخورد شایسته با معلمین، مهارت در ارزشیابی کارکنان و اداره امور مدرسه از دید دبیران  می​سنجد، استفاده شده است. در این پژوهش ارتباط سلامت سازمانی و ابعاد آن با اثربخشی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه و تحلیل داده​های پژوهش نشان داد که بین کلیه ابعاد سلامت سازمانی (ساخت​دهی، ملاحظه​گری، پشتیبانی منابع، روحیه، تأکید علمی و یگانگی نهادی) و اثربخشی سازمانی رابطه معنی​دار وجود دارد و اگر مدیران مدارس در به کاربردن روشهای ایجاد سلامت سازمانی تلاش کنند، اثربخشی مدارس آنها در تمام ابعاد بهبود خواهد یافت.     

واژه‌های کلیدی:سلامت سازمانی، اثربخشی سازمانی، ساخت​دهی، ملاحظه​گری، پشتیبانی منابع، روحیه، تأکید علمی و یگانگی نهادی

 

مقدمه

آموزش و پرورش به عنـوان اساس و زیربنای توسعه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هر جامعه است، که امروزه در اغلب کشورها به عنوان صنعت رشد قلمداد می​شود و بیشترین بودجه دولتی را پس از امور دفاعی به خود اختصاص می​دهد. از آنجایی که بخش قابل توجهی از فعالیتهای آموزش و پرورش در مدارس صورت می​گیرد مدارس به عنوان یک نظام اجتماعی حساس و مهم، از جایگاه خاصی برخوردارند. مدارس در صورتی خواهند توانست وظیفه خطیری را که به دوش آنهاست به نحو احسن انجام دهند که سازمانهای سالم و پویایی باشند.

جو سازمانی سالم و حمایتگر باعث اعتماد بیشتر افراد و روحیه بالای آنان و بالطبع باعث افزایش کارایی معلمان می​شود که افزایش کارایی معلمان به نوبه خود عامل مهمی در افزایش اثربخشی مدرسه محسوب می​شود. آموزش و پرورش رسمی، وسیله یا ساخت و کار ویژه تحقق هدف یا هدفهایی برای جامعه به​طور کلی و یا بخشی از آن، محسوب می​شود. تحقق موفقیت​آمیز هدفها، از طریق اِعمال مدیریت اثربخش، مستلزم شناخت و فهم درست جوانب پیچیده و گوناگون سازمانهای رسمی است (علاقه​بند،1384) .   

امروزه به دلیل گسترش علوم و تجارب بشری و توسعه فناوری و پیشرفتهای صنعتی، گرایش به سازمانهای آموزش و پرورش امری فراگیر و جهانی شده است. به حدی که یکی از شاخصهای مهم رشد هر جامعه را وسعت دامنه وظایفی        می​دانند که نظام آموزش و پرورش آن به عهده گرفته است (صافی،1383) .

مطالعة تاریخچه تحول و توسعه جوامع صنعتی نشان می​دهد که نیروی انسانی ماهر و تعلیم یافته در تبدیل جوامع سنتی به صنعتی پیشرفته تاثیر فوق​العاده و مهمی دارد و مهمترین سد راه توسعه و پیشرفت خصوصاً در کشورهای جهان سوم، کمبود نیروی انسانی واجد تعلیم و تربیت صحیح و متخصص است. رفع این نقص از طریق آموزش و پرورش پویا قابل حل است و آموزش و پرورش پویا، محتاج مدارس سالم است. مدارس سالم به​عنوان خرده سیستمهای نظام آموزشی از اهمیت ویژه​ای برخوردارند.

ضرورتهای جهان کنونی، بسیاری از کشورهای پیشرفته را برآن داشته است تا نظام آموزش و پرورش خود را پیوسته بررسی، تحلیل و نقد کنند و راههای ناسودمند کار را رها سازند و شیوه‌های نو و سازگار با ضرورتهای جهان کنونی و آینده نه چندان دور را برپا دارند و کارآمد گردند.

در این میان سازمانی که از مدیریت شایسته​تری برخوردار باشد، بهتر می​تواند هدف خود را برآورده سازد. زیرا امکانات برنامه​ریزی صحیح​تری ایجاد خواهد نمود. فقدان مدیریت شایسته، موجب ناهماهنگی، انحراف از هدف، اتلاف وقت و انرژی می​شود و سازمانها را به نابسامانی و از هم پاشیدگی می​کشاند (علاقه​بند،1382) .

 نقش مدیریت به​عنوان عامل اصلی ایجاد و ارتقای سطح سلامت در سازمان حائز اهمیت ویژه می​باشد. در مدارس مدیران وظایفی دارند که برای انجام این مهم باید نقش​های سازمانی و روابط بین فردی و اهداف مدرسه را به​طور روشن درک نموده و در جهت تامین نیازهای اعضای مدرسه و ارباب رجوع تلاش کنند و سازمان مدرسه را قادر به برخورد موفقیت آمیز با نیروهای داخلی و خارجی کرده تا بتواند نیروهای مخرب را نیز در جهت هدف اصلی سازمان هدایت کرده و با تامین اهداف مدرسه، سودمندی و ادامه حیات آن را تضمین کنند. به عبارت دیگر فرآیند رهبری اثری مستقیم بر توانایی سازمان در احیای نیاز کارمندان، ایجاد جو مطلوب کاری و اثربخش دارد.

«مایلز» معتقد است سلامت سازمانی به دوام و بقای سازمان در محیط خود و سازگاری با آن و ارتقاء و گسترش توانایی خود برای سازش بیشتر با آن بستگی دارد. «هرزبرگ» عواملی چون طرز تلقی و برداشت کارکنان، شیوه اداره امور، خط‌ مشی‌های سازمان، ماهیت و میزان سرپرستی، امنیت کاری، شرایط کاری، مقام و منزلت، سطح حقوق و دستمزد، استقرار روابط متقابل دو جانبه، سرپرستان، همکاران و مرئوسان و زندگی شخصی کارکنان را برای تأمین و حفظ سلامت سازمان لازم دانسته است و معتقد است نبود این عوامل ممکن است چنان کارمندان را دچار عدم رضایت سازد که سازمان را ترک کرده و موجودیت آن را به مخاطره اندازند.

از نظر لایدن و کلینگل^[2] سلامت سازمانی یک مفهوم تقریباً تازه​ای است و شامل توانایی سازمان برای انجام وظایف خود به​طور موثر که خود موجب رشد و بهبود سازمان می​گردد. یک سازمان سالم جایی است که افراد می​خواهند در آنجا بمانند و کار کنند و خود افرادی سودمند و موثر باشند. بنابراین، مدارس سالم موجبات انگیزش و علاقه​مندی به کار را در معلمان به​وجود آورده و از این طریق اثربخشی خود را بالا می​برند. مفهوم سلامت سازمانی مدرسه برای فهم ماهیت تعاملهای میان دانش​آموز و معلم، معلم و معلم، معلم و مدیران ابداع شده است (هوی و ولفوک،1993).

سلامت سازمانی، یکی از گویاترین و بدیهی‏ترین شاخصهای اثربخشی سازمانی است. در یک سازمان سالم مدیر رفتاری کاملاً دوستانه و حمایتگر با کارمندان خود دارد و در برنامه​های خود دارای یگانگی است. کارمندان نیز تمایل بیشتری برای ماندن و کارکردن در سازمان دارند و به​طور موثرتری کارها را انجام          می​دهند.

ماتیو مایلز[3] یک سازمان سالم را به​عنوان سازمانی تعریف می​کند که «نه تنها در محیط خود دوام می​آورد بلکه در یک برهه زمانی طولانی نیز به​طور کافی سازش کرده و توانایی​های بقاء و سازش خود را به​طور مداوم توسعه داده و گسترش     می​دهد». چیزی که در این تعریف واضح است این است که سازمان سالم با نیروهای مانع در بیرون به​طور موفقیت آمیزی برخورد کرده، نیروی آن را به​طور اثربخشی در جهت اهداف و مقاصد اصلی سازمان هدایت می​کند (هوی و میسکل، ترجمة سید عباس​زاده، 1387، ص259) .

پارسونز[4] در تعریف یک سازمان سالم می​گوید:"همة سیستمهای اجتماعی برای بقاء و توسعه، باید خود را با محیط اطراف انطباق دهند، منابع مربوط را برای بدست آوردن مقاصد خود بسیج کنند، فعالیت​های خود را هماهنگ و همسان سازند، و در کارکنان خود ایجاد انگیزه نمایند. در این صورت سلامت آنها تضمین می​گردد" (هوی و میسکل، ترجمه سید عباس زاده،1382، ص451) .

از دیدگاه کیت دیوس[5] زمانی سازمان سالم است که کارکنان احساس کنند کاری سودمند انجام می​دهند و به احساس رشد و پرورش شخصی دست می​یابند. آنان بیشتر کاری شوق انگیز را که خشنودی درونی فراهم می​آورد دوست دارند و می​پذیرند. بسیاری از کارکنان مسئولیت و فرصت پیشرفت و کامیابی شغلی را جستجو می​کنند. آنان می​خواهند که به سخنانشان گوش داده شود و با آنان چنان رفتار شود که گویی هر یک دارای ارزش وجود فردی هستند آنان می​خواهند که اطمینان یابند سازمان به راستی برای نیازها و دشواریهای آنان دلسوزی می کند.

در تعریف دیگری از سلامت سازمان، سازمانی را سالم می​دانند که آفریننده باشد و برای این ویژگی یعنی آفرینندگی باید از ویژگیهایی برخوردار باشد که عبارتند از:

الف) دگرگونی را بپذیرد؛

ب) اندیشه​های تازه را گرامی بدارد؛

ج) آزمایش و شکست را جزئی از کامیابی بداند؛

د) از کوشش افراد قدردانی کند.

سازمانی که دارای جو سالمی است سازمانی است که:

• در مبادله اطلاعات قابل اعتماد باشد.
• دارای قابلیت انعطاف و خلاقیت برای ایجاد تغییرات لازم بر حسب اطلاعات بدست آمده باشد.
• نسبت به اهداف سازمان دارای یگانگی و تعهد باشد.
•  حمایت داخلی، آزادی از ترس و تهدید را فراهم کند زیرا که تهدید به ارتباط خوب و سالم آسیب می​رسانند و قابلیت انعطاف را کاهش می​دهد و به جای علاقه به کل نظام حفاظت از خود را تحریک می​کند (هوی و میسکل، ترجمه عباس زاده،1370، ص 65) .

سازمانی که پیوسته غیراثربخش است، به یقین از سلامت برخوردار نیست. در مجموع سلامت سازمانی، به​طور ضمنی، بر حاصل جمع انجام کار اثربخش دلالت می​کند، سازمانی که با پایین آوردن هزینه​ها یا با سرعت عمل، در کوتاه مدت به​طور اثربخش عمل می​کند، ممکن است به روحیه و رضایت کارکنان صدمه بزند. مثال کلاسیک آن نیل به کارایی از طریق کاستن هزینه​ می​باشدکه در درازمدت به نارضایتی کارکنان و ترک کار منتهی می​شود (علاقه​بند،1385).

سلامت سازمانی به ​وسیله هفت بُعد که روی هم رفته الگوهای رفتار و تعامل های ویژه درون مدرسه را تشکیل می​دهند، تعریف می​شود. این ابعاد عبارتند از: یگانگی نهادی، نفوذ مدیر، ملاحظه​گری، ساخت​دهی، پشتیبانی منابع، روحیه و تأکید علمی. این اجزای مهم هر دو دسته نیازهای ابزاری بیانی نظام اجتماعی را تأمین کرده و سطح مسئولیت و نظارت موجود در مدرسه را معرفی می​کنند. 

یگانگینهادی^[6] :یگانگی نهادی بر حسب یگانگی مدرسه مورد آزمایش قرار            می​گیرد، به بیان دیگر یگانگی نهادی، عبارت از توانایی مدرسه برای تطابق با محیط و سازش با روشهایی است که سلامت برنامه آموزشی را حفظ کند. مدارسی که دارای یگانگی نهادی هستند از تقاضای غیرمعقول والدین و محل در امان      می​باشند (هوی و میسکل، ترجمة سیدعباس زاده ،1387، ص260) در زمینه حمایت از معلمان هورالیک بیان می​کند که، الف) مدیر باید در مقابل والدین از معلمان حمایت کند حتی اگر حق به جانب معلمان نباشد. اگر مدیری می​خواهد از معلمی انتقاد کند بایستی این انتقاد را خصوصی با او مطرح کند. ب) همچنین مدیر باید در مقابل دانش آموزان از معلمان حمایت کند، و اگر معتقد است که حق به جانب دانش آموزان است، باید خصوصی با معلم در میان بگذارد و هرگز نباید معلم را در مقابل دانش آموزان مورد انتقاد قرار دهد ( شیرازی، 1373) .

نفوذ مدیر^[7] : عبارت از توانایی مدیر در تأثیر روی تصمیمات مافوق​هاست. مدیر با نفوذ، ترغیب کننده بوده و با رئیس خود به طور اثربخشی کار می​کند اما در عین حال، در فکر و عمل خود استقلال دارد. از نظر پیتر دراکر شما مجبور نیستید که رئیستان را دوست داشته باشید و او را تحسین کنید، همچنین نباید از او متنفر باشید. در هر حال، باید او را به گونه​ای اداره کنید و در او نفوذ داشته باشید که بتوانید منبعی برای موفقیت شخصی شما و موفقیت سازمان باشد (پیتر دراکر به نقل از لوبوف، ترجمة ایران نژاد، 1372) . 

ملاحظه​گری^[8] : عبارت از رفتار مدیری است که دوستانه، باز و حمایت​گر      می​باشد. این وجه رفتار شبیه بُعد ملاحظه​گری در پرسشنامه توصیف جو سازمانی (OCDO) است. ملاحظه​گری بازتاب رفتار حاکی از احترام، اعتماد متقابل، همکاری و به​عبارتی ملاحظه​گری به معنای ملاطفت و خوشرویی مصنوعی و حسابگرانه نیست، بلکه توجه صادقانه نسبت به معلمان به عنوان همکاران حرفه​ای است (هوی و میسکل، ترجمة سیدعباس​زاده، 1382، ص451) .  

از نظر خلیلی شورینی (1373): ملاحظه​گری یا مراعات عبارت است از عوامل رفتاری مربوط به حمایت کنندگی رهبر، دوستی، جانبداری، مشارکت با فرودستان، نمایندگی منافع فرودستان، باز بودن ارتباطات و به رسمیت شناختن مشارکت آنها، این رفتارهای رابطه​گرا برای ایجاد و نگهداری روابط خوب با فرودستان ضروری است.

ساخت​دهی^[9] : رفتاری است که مدیر به​طور واضح انتظارات کار، استانداردهای عملکرد و رویه​ها را صراحتاً تعیین می​کند. ساخت​دهی به رفتاری از مدیر اشاره   می​کند که وظیفه مدار و موفقیت مدار است. مدیر انتظارت خود را به هیات آموزش ارائه نموده و استانداردهای دقیق عملکرد را حفظ می​کند (هوی ومیسکل، ترجمة سید عباس​زاده، 1387، ص261،262) .  کرمن در تعریف ساخت​دهی بیان می​کند که این بعد منعکس کنندة درجه​ای است که شخص نقش خود و زیردستانش را برای نیل به هدف مشخص می​کند و ساخت می​دهد (کرمن، ترجمة شکرکن، 1370، ص247) .

پشتیبانی منابع^[10] : پشتیبانی به وسیلة منابع، عبارت از میزان تهیة مواد و وسیلة لازم و مورد درخواست معلمان است. پشتیبانی منابع به مدرسه​ای اشاره می​کند دارای مواد و وسایل آموزشی لازم بوده و وسایل اضافی دیگر به راحتی قابل وصول است (هوی ومیسکل، ترجمة سیدعباس​زاده، 1387، ص261،263).

برای اینکه معلمان بتوانند و بخواهند که به وظایف حرفه​ای خود عمل نمایند باید از شرایط مناسب این امر برخوردار شوند که این شرایط شامل سه جزء اساسی می​باشد:

1- وسایل آموزشی که شامل تجهیزات، منابع، فضا و دیگر امکانات کمکی

 2- نظام اداری که در برگیرندة قوانین، مقررات، روابط و ارتباطات و تشکیلات می​باشد

 3- منابع انسانی که به نیازها، علایق، اعتبار و حیثیت، اختیار و پیشرفت توانایی​های کارکنان و به عبارت دیگر رضایت شغلی مربوط است.

روحیه^[11] : عبارت از اطمینان، همدردی، اعتماد و احساس انجام کار است که بین هیات آموزشی وجود دارد، اشاره می​کند و در این حالت معلمان احساس خوبی به یکدیگر داشته و در عین حال احساس می​کنند که کار خود را به خوبی انجام می​دهند (هوی و میسکل، ترجمه سیدعباس​زاده، 1387، ص261،263). آنها یک واحد همبسته و منسجمی بوجود می​آورند که کار و فعالیت آموزشی خود را با شور و اشتیاق انجام می​دهند، یکدیگر را دوست دارند و به کار خود عشق می ورزند، به یکدیگر کمک می​کرده و نسبت به مدرسه خود با احساس غرور و افتخار می​کنند (هوی و میسکل، ترجمة سیدعباس​زاده،1382، ص451) . روحیه در فرایند روابط انسانی اهمیت خاصی دارد زیرا می​تواند نمایانگر وضع کلی روابط انسانی در یک سازمان باشد. روحیه مجموعه​ای از احساسات، عواطف و طرز فکر آدمی است. روحیه ممکن است مثبت یا منفی باشد، روحیة مثبت از آن کسانی است که از کار و حرفة خود راضی هستند و فکر می​کنند که خدمت آنها، هم برای جامعه مفید و مؤثر بوده و هم با افراد شایسته​ای در محیط کار خویش در ارتباط می​باشد. روحیة منفی از آن افرادی است که یأس و بدبینی در آنان سایه افکنده، و بی​اعتمادی در گفتار و رفتار آنان مشاهده می​گردد ( مافی، 1367).

تاکید علمی^[12]: عبارت از فشار مدرسه برای کسب موفقیت دانش آموزان است. اهداف علمی سطح بالا ولی قابل وصول برای دانش آموزان وضع شده است، محیط یادگیری، منظم و جدی است، معلمان به توانایی دانش آموزان برای موفقیت در یادگیری اعتماد دارند، و دانش آموزان نیز سخت کار کرده و به آنهایی که از نظر علمی پیشرفت خوبی دارند احترام قائل هستند (هوی ومیسکل، ترجمه سیدعباس​زاده، 1387، ص261،263) .    

وایلز می​نویسد: مدیر مدرسه به عنوان رهبر رسمی باید بکوشد تا بینش معلمان را نسبت به روشهای مختلفی که از طریق افکار و اندیشه​های گروهی حاصل      می​شود، افزایش دهد و در جریان به وجود آوردن بهبود دائمی، رهبری رسمی باید در تحکیم یگانگی و اتحاد گروه بکوشد و فعالیت​های تجربی و علمی آنان را ارج نهد و به سرمایة اندیشه جسمی آنان بیفزاید و روح اعتماد و آرامش را در ایشان به وجود آورد (وایلز، ترجمه طوسی، 1388، ص27) .      

باید بیان داشت که سلامت سازمانی مدارس از این جهت اهمیت دارد که نشان می​دهد وضعیت موجود این مدارس در ابعاد هفتگانه سلامت سازمانی چگونه است؟ نقاط قوت و ضعف این مدارس در کدام ابعاد است؟ آیا دبیران از روحیه خوب و بالایی برخوردارند؟ تا چه حدی به تحصیل و آموزش اجر و بها داده     می​شود؟ رفتار مدیران با دبیران بیشتر رابطه​مدار است یا وظیفه​مدار؟ در مدارس که محیط آموزشی محسوب می​شوند و بایستی روابط انسانی در آن بیشتر مطرح باشد آیا رفتار مدیران بیشتر همراه با ملاحظه و مراعات است یا متکی بر قوانین و مقررات و ساخت​دهی وظایف، و اینکه چه کاری، چه موقع و در چه مکانی و چگونه انجام شود. سلامت سازمانی روشن می​سازد این آموزشگاه​ها آیا از امکانات و تجهیزات و منابع لازم برای آموزش و تحصیل و تدریس برخوردار هستند؟ آیا شرایطی فراهم است که وسایل آموزشی در اختیار دانش آموزان و دبیران قرار بگیرد. همچنین سلامت سازمانی نشان دهندة نوع رابطة مدیر با کارکنان و رؤسا است و مشخص می​کند که آیا مدیر مدرسه از توانایی ادارة امور و هماهنگی بین اعضاء برخوردار است؟ سلامت سازمانی از جنبه​های دیگری نیز حائز اهمیت است و آن اینکه نشان دهندة رابطة مدرسه با جامعه است. سلامت سازمانی روشن می​سازد که میزان مشارکت و یا دخالت اولیاء در امور اداری و آموزشی مدرسه چگونه است؟ آیا مدارس نسبت به پیشنهادها و علایق والدین در امور آموزشی مدرسه علاقه​مند و مستعد و پذیرا هستند؟ و آیا میزان مشارکت و دخالت در حدی معقول پذیرفته شده مطرح است یا اینکه به عنوان یک عامل مزاحم مطرح می​شود؟

سلامتی سازمان و اثربخشی اثربخشی یک سازمان را می​توان در میزان نیل به اهداف از قبل تعیین شده تعریف نمود (کاظمی و ابطحی، 1381).  شاین^[13] (1996) معتقد است که نظریه​های قدیم سازمان، عواملی نظیر به حداکثر رساندن سود، فراهم ساختن خدمت مفید و روحیة قوی کارکنان را به عنوان معیارهای کافی برای اثربخشی قبول دارند. لیکن آنچه پذیرش دائمی این معیارها را متزلزل کرده، دو عمل زیر بوده است:

• کشف این واقعیت که هرگاه معیار سنجش سودآوری و خدمت مفید باشد، سازمان​ها دارای روش موثر و کارآمد نیستند.
• پی بردن به این واقعیت که سازمان​ها وظایف گوناگونی را انجام می​دهند و هدفهای جداگانه​ای دارند که پاره​ای از آنها ممکن است با هم تضاد داشته باشند (جاهد، 1384).

با قبول اینکه هر نظامی دارای وظایف مختلفی است و در محیطی به ثبات خود ادامه می​دهد که داده​های غیرقابل پیش بینی برای آن فراهم می​آورد، اثربخشی یک نظام را بدون در نظر گرفتن نوع و خصوصیات عملکرد سازمان، می​توان توانایی آن نظام در پایداری، تطبیق، نگهداری و رشد تعریف کرد.

به عقیده بنیس^[14] (1996) اگر سازمان​ها را به عنوان ساختارهای سازش​پذیر، پویا و ارگانیک مورد ملاحظه قرار دهیم، در این صورت اشتباهات مربوط به سنجش اثربخش نه براساس اندازه گیری​های غیردقیق، بلکه براساس خط مش​هایی صورت می​گیرد که سازمان با اتخاذ آنها مشکلات را بررسی و حل و فصل می​کند. به عبارت دیگر، اثربخشی یک سازمان را نمی​توان تنها در ارتباط با تولیدات سازمان سنجید، بلکه باید در سلامت آن سازمان جستجو نمود.

هوی و میسکل (2005) معتقدند که هر سازمانی برای اینکه اثربخش باشد، قبل از هر چیز بایستی بتواند در شرایط بحرانی ضمن انطباق و سازش با محیط متغیر و مقابله با هر مشکلی، بهترین منابع خود را به کار گرفته و با نیروهای تهدید کنندة خارجی به​طور موفقیت آمیز برخورد کند و نیروی آنها را در جهت هدف اصلی سازمان هدایت کند و همواره با حفظ توانایی​ها و پایداری خود، آن را رشد و توسعه دهد و به تعبیری دیگر، از سلامت سازمانی برخوردار باشد.

در الگوی پیشنهادی پارسونز (1976) نیز هر نظام اجتماعی برای ادامه حیات خود به عبارتی برای تأمین سلامتی و اثربخشی خود ضروری است که چهار مشکل اساسی خود یعنی انطباق، یگانگی، نیل به هدف و دوام را حل کند، در این حالت سازمان​ها برای حل مشکلات مربوط به انطباق، یگانگی، نیل به هدف و دوام به روش زیر عمل می​کنند:

• در مواجهه با تغییر شرایط محیط خارجی و تلاش در جهت تغییر برنامة داخلی، خود را با تغییرات محیطی منطبق می​سازند.
• پیشرفت شغلی کارکنان، تأمین منابع وکیفیت خدمات را به عنوان شاخص​های نیل به اهداف به کار می​گیرند.
• با استفاده از انسجام و یگانگی اجتماعی، به مسائل اجتماعی مورد نظر در سازمان، نظیر تأمین رضایت شغلی کارکنان، تعارض، غیبت و روحیة کارکنان غلبه می​نمایند (هوی و میسکل، ترجمة سیدعباس​زاده ،1384).

 

در نهایت سازمان​های سالم و اثربخش از کارکنان خود تعهد زیاد و رفتار مناسب را انتظار دارند و شاخص​های اصلی در این گونه سازمان​ها، برای حل مشکل دوام که به حفظ و نگهداری نظام ارزشی اشاره دارد، شامل وفاداری و توجه به فعالیت​های سازمان، حس هویت مشترک با سازمان و انگیزه​های فرد برای کارکردن می​باشد (بارکر، 2006) .  

محمت کورکماز (2007) در تحقیقی خود به بررسی تأثیر سبکهای رهبری بر روی سلامت سازمانی مدارس ترکیه پرداخته است. او در این تحقیق بیشتر تأثیر سبکهای رهبری تحولی و تبادلی همراه با رضایت معلمان در سلامت سازمانی را مورد بررسی قرار داده است، هدف اصلی آن تحقیق در این رابطه است که تا چه میزان تغییرات سلامت سازمانی مدارس با سبک​های رهبری و رضایت شغلی معلمان مرتبط می​باشد. برای دستیابی به این هدف پرسشنامه​ای درجه​بندی شده از نوع لیکرت بین 635 معلم شاغل در مدارس ترکیه اجرا شد. نتایج این تحقیق و اکثر یافته​ها نشان دادند که سبک​های رهبری تحولی- تبادلی تاثیر اساسی بر روی رضایت شغلی معلمان دارد، در حالیکه سبک​های رهبری تحولی- تبادلی به​طور مستقیم و رضایت شغلی به​طور غیرمستقیم بر سلامت سازمانی مدارس تاثیر دارند (Korkmaz, mehmet , 2007) .

چنگی و تسی (1999) ارتباط بین سلامت سازمانی مدرسه و تعهد شغلی معلمان را مورد بررسی قرار داده​اند. این تحقیق در بین20 مدرسه ابتدائی و433 معلم شهر هنگ کنگ انجام گرفت و با استفاده از تجزیه و تحلیل چند عاملی نتایج زیر حاصل شده است:

1- عوامل3 گانه سلامت سازمانی از جمله: روحیه، رعایت و یکپارچگی نهادی با تعهد شغلی معلمان مرتبط می​باشند.

 2- همچنین این عوامل با خصوصیات شغلی معلمان از قبیل: جایگاه شغلی، وظیفه تأهل و سنوات خدمت در مدرسه دارای تأثیر متقابل هستند. نتیجه تحقیق نشان داد که سلامت سازمانی مدرسه و تعهد شغلی به خصوصیات شخصیتی معلمان ارتباط دارد (Tsui  k.t, chengy.c,1999) .

رابطة سلامت سازمانی مدارس راهنمایی و اعتماد و اطمینان و مشارکت در تصمیم​گیری دبیران عنوان رساله دکترای، بارنز، کوین میشل می​باشد که با دو هدف صورت گرفته است:

1-     توسعه روایی و اعتبار اندازه­گیری سلامت سازمانی مدارس راهنمایی و توضیح روابط بین ابعاد سلامت سازمانی

2-    همچنین اعتماد و اطمینان دبیران به مدیر و رابطة سلامت سازمانی با میزان محرومیت در تصمیم­گیری و شرکت در تصمیمات مربوط به کلاس و تصمیمات مدیریت

در این تحقیق از تجزیه و تحلیل همبستگی و رگرسیون چند متغیره برای آزمایش فرضیه​ها استفاده شد. شش بُعد سلامت سازمانی در این تحقیق عبارتنداز: وابستگی معلم، رهبری آموزشی، حمایت منابع، تأکید علمی، یگانگی نهادی و نفوذ مدیر. نتایج تحقیق نشان داد که بین اعتماد دبیران به مدیران، مدرسه و سلامت سازمانی رابطه وجود داشت. همچنین رابطه­ای معکوس بین محرومیت تصمیم­گیری معلمین در تصمیمات کلاس و محرومیت شرکت در تصمیمات مدیریت سازمان با سلامت سازمان وجود داشت ( نقل ازخیاط جدیدی،1381، ص71) .

میلر استنلی جان در تحقیق خود در زمینه سلامت سازمانی به رابطة بین ادراک معلمین از سلامت سازمانی مدارس متوسطه و اعتماد و اطمینان به مدیر، همکاران و سازمان مدرسه پرداخته است. ابزار پژوهش پرسشنامه OHI بود که از سازمان یک مقیاس کلی فراهم می­آورد و شامل هفت زیر تست بود. اعتماد به مدیر و همکاران و سازمان به وسیله مقیاس اعتماد و اطمینان معلمین (FTS) اندازه­گیری شد. نمونه پژوهش شامل 43 نفر از دبیران کلاسهای هفتم و هشتم یک دبیرستان بود. یافته­های تحقیق نشان داد بین سلامت سازمان و اعتماد معلمین همبستگی مستقیم وجود داشت. یافته­های دیگر تحقیق همبستگی مثبت بین سطح اعتماد دبیران به مدیر، همکاران و سازمان با ادراک آنها از سلامت سازمانی بود. (میلر،جان اسنلی،1990)[15]

تحقیقات داخل کشور نیز سلامت سازمانی را در حوزه​های مختلف مورد بررسی قرار داده​اند از جمله زنگل (1374) با عنوان بررسی و مقایسه جو سازمانی از بُعد سلامت سازمانی در مدارس دولتی و غیرانتفاعی در دوره­های تحصیلی راهنمائی و متوسطه شهر تهران انجام داده است. یافته​های تحقیق نشان داد که میان مدارس دولتی و غیرانتفاعی در مقاطع تحصیلی راهنمائی و متوسطه از لحاظ سلامت سازمانی در سطح نهادی تفاوت معنی​داری وجود نداشت ولی در سطوح اداری و فنی تفاوت معنی­دار بود. همچنین بین اثرات تعاملی مدرسه و مقطع با جو مدرسه از نظر سلامت سازمانی در هر سه سطح فنی و اداری، نهادی رابطة معنی​داری وجود داشت. و نیز میان نوع مدرسه با سلامت سازمانی در سطح نهادی و اداره و فنی تفاوت معنی­داری وجود داشت. ایضاً میان نوع مدرسه با جو مدرسه از بُعد سازمانی در سطح نهادی تفاوت معنی­داری وجود نداشت ولی در سطح اداری و فنی تفاوت معنی​داری وجود داشت.

طاهری(1381) نیز تحقیقی تحت عنوان بررسی رابطة بین سلامت سازمانی و روحیة دبیران دبیرستانهای پسرانه شهر تهران انجام داده است. یافته​های تحقیق فوق نشان داد که بین سلامت سازمانی و روحیه دبیران همبستگی بالایی وجود دارد. میزان سلامت سازمانی و روحیه دبیران دبیرستانهای تهران نامناسب تشخیص داده شد و می​توان گفت سلامت سازمانی نامناسب مدارس تا حد زیادی در کاهش روحیة دبیران دخیل بوده است.

با توجه به طرح مبانی نظری و پیشینه موضوع مورد پژوهش هدف پژوهش حاضر بررسی رابطة سلامت سازمانی با اثربخشی مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 شهر تهران می​باشد. و بر اساس هدف کلی یاد شده در این پژوهش فرضیه​های زیر مورد بررسی قرار گرفته است:

- بین ساخت دهی و اثربخشی در مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 شهر تهران رابطة معنی​داری وجود دارد.

- بین ملاحظه گری و اثربخشی در مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 شهر تهران رابطة معنی​داری وجود دارد.

- بین پشتیبانی منابع و اثربخشی در مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 شهر تهران رابطة معنی​داری وجود دارد.

- بین روحیه و اثربخشی در مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 شهر تهران رابطة معنی​داری وجود دارد.

- بین تأکید علمی و اثربخشی در مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 شهر تهران رابطة معنی​داری وجود دارد.

 - بین یگانگی نهادی و اثربخشی در مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 شهر تهران رابطة معنی​داری وجود دارد.

 روش پژوهش

با توجه به هدف اصلی پژوهش، تحقیق فوق کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری داده​ها، تحقیق حاضر توصیفی از نوع همبستگی می​باشد. جامعه آماری این پژوهش کلیه معلمان (ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان) مدارس دولتی مدیریت آموزش و پرورش منطقه پنج شهر تهران (3509 نفر) در سال تحصیلی 89- 1388 می​باشد. حجم نمونه براساس جدول مورگان 346 نفر تعیین و با روش نمونه گیری تصادفی ساده و به روش نمونه گیری خوشه​ای چند مرحله​ای انتخاب گردید.

ابزار پژوهش در این تحقیق دو نوع پرسشنامه سلامتی سازمان (OHI) و اثربخشی می​باشد. پرسشنامه سلامت سازمانی دارای 47 سئوال به صورت مقیاس پنج درجه​ای (بسیار کم، کم، متوسط، زیاد و بسیار زیاد) می­باشد که هر یک از گزینه​ها به ترتیب (1 ، 2 ، 3 ، 4 ، 5) امتیاز دارند. این پرسشنامه برای سنجش ابعاد مختلف سلامت سازمانی از نظر پارسونز شامل: یگانگی نهادی، ملاحظه​گری، ساخت​دهی، پشتیبانی منابع، روحیه و تأکید علمی با محیط تهیه شده است. همچنین پرسشنامه اثربخشی سازمانی دارای30 سوال به صورت پنج گزینه ای (بسیار کم، کم، متوسط، زیاد و بسیار زیاد) می­باشد که هر یک از گزینه​ها به ترتیب (1 ، 2 ، 3 ، 4 ، 5) امتیاز دارند. در این پرسشنامه برای تعیین اثربخشی مدیران از شش شاخص (رهبری، یاری رساندن به دانش​آموزان، روابط سازنده با اولیاء، برخورد شایسته با معلمین، مهارت در ارزشیابی کارکنان و ادارة امور مدرسه) استفاده شده است. روایی صوری و محتوایی آنها با استفاده از منابع موجود و نظرات صاحب نظران بدست آمد و اعتبار آنها از راه اجرای آزمایشی و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ  برای سلامت سازمانی 89/. درصد و برای اثربخشی سازمانی 91/. درصد محاسبه گردید.

برای تجزیه و تحلیل داده​ها از روش​های آمار توصیفی مانند میانگین، انحراف معیار، ترسیم جدولها، توزیع فراوانی، درصد، نمودارها و... نیز آمار استنباطی مانند ضریب همبستگی گشتاوری پیرسون و سطح معنی​داری این آزمون استفاده شده است.

یافته​های پژوهش

فرضیه اول:بین ساخت​دهی و اثربخشی در مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 تهران رابطة​ معنی​دار وجود دارد.

جدول شماره1: رابطة بین ساخت دهی و اثربخشی

	اثربخشی
ساخت​دهی	ضریب همبستگی گشتاوری پیرسون	0.716
	سطح معنی داری	000.
	تعداد	318

 

در آزمایش فرضیه رابطة بین ساخت​دهی و اثربخشی مدارس از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. همانگونه که جدول شماره 1 نشان می​دهد، ضریب همبستگی مشاهده شده (0.716r= ) بیانگر رابطة قوی و مثبت بین متغیر ساخت​دهی و اثربخشی است. به این معنا که در سازمانی که ساخت​دهی در سطح بالاتری قرار داشته باشد، اثربخشی نیز افزایش خواهد داشت. این رابطه در سطح اطمینان 99 درصد (0.000P= ) معنی​دار است، بنابراین فرضیه اول تحقیق تائید می​گردد.

فرضیه دوم:بین ملاحظه​گری و اثربخشی در مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 تهران رابطة معنی​دار وجود دارد.

جدول شماره2: رابطة بین ملاحظه گری و اثربخشی

	اثربخشی
ملاحظه​گری	ضریب همبستگی گشتاوری پیرسون	0.764
	سطح معنی داری	000.
	تعداد	318

 

در آزمایش فرضیه رابطة بین ملاحظه​گری و اثربخشی مدارس از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. همانگونه که جدول شماره 2 نشان می​دهد، ضریب همبستگی مشاهده شده (0.764r=) بیانگر رابطة قوی و مثبت بین متغیر        ملاحظه​گری و اثربخشی است. به این معنا که در سازمانی که ملاحظه​گری در سطح بالاتری قرار داشته باشد، اثربخشی نیز افزایش خواهد داشت. این رابطه در سطح اطمینان 99 درصد (0.000P= ) معنی​دار است، بنابراین فرضیه دو تحقیق تائید   می​گردد.

فرضیه سوم:بین پشتیبانی منابع و اثربخشی در مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 تهران رابطة معنی​دار وجود دارد.

جدول شماره3: رابطة بین پشتیبانی منابع و اثربخشی

	اثربخشی
پشتیبانی منابع	ضریب همبستگی گشتاوری پیرسون	0.708
	سطح معنی داری	000.
	تعداد	318

 

در آزمایش فرضیه رابطة بین پشتیبانی منابع و اثربخشی مدارس از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. همانگونه که جدول شماره 3 نشان می​دهد، ضریب همبستگی مشاهده شده (0.708r= ) بیانگر رابطة قوی و مثبت بین متغیر پشتیبانی منابع و اثربخشی است. به این معنا که در سازمانی که پشتیبانی منابع در سطح بالاتری قرار داشته باشد، اثربخشی نیز افزایش خواهد داشت. این رابطه در سطح اطمینان 99 درصد (0.000P= ) معنی​دار است، بنابراین فرضیه سوم تحقیق تائید می​گردد.

فرضیه چهارم:بین روحیه و اثربخشی در مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 تهران رابطة معنی​دار وجود دارد.

 

جدول شماره4: رابطة بین روحیه و اثربخشی

	اثربخشی
روحیه	ضریب همبستگی گشتاوری پیرسون	0.743
	سطح معنی داری	000.
	تعداد	314

 

در آزمایش فرضیه رابطة بین روحیه و اثربخشی مدارس از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. همانگونه که جدول شماره 4 نشان می​دهد، ضریب همبستگی مشاهده شده (0.743r= ) بیانگر رابطة قوی و مثبت بین متغیر روحیه و اثربخشی است. به این معنا که در سازمانی که روحیه در سطح بالاتری قرار داشته باشد، اثربخشی نیز افزایش خواهد داشت. این رابطه در سطح اطمینان 99 درصد (0.000P= ) معنی​دار است، بنابراین فرضیه چهارم تحقیق تائید می​گردد.

فرضیه پنجم:بین تاکید علمی و اثربخشی در مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 تهران رابطة معنی​دار وجود دارد.

جدول شماره5: رابطة بین تأکید علمی و اثربخشی

	اثربخشی
تاکید علمی	ضریب همبستگی گشتاوری پیرسون	0.729
	سطح معنی داری	000.
	تعداد	314

 

در آزمایش فرضیه رابطة بین تاکید علمی و اثربخشی مدارس از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. همانگونه که جدول شماره 5 نشان می دهد، ضریب همبستگی مشاهده شده (0.829r=) بیانگر رابطة قوی و مثبت بین متغیر تاکید علمی و اثربخشی است. به این معنا که در سازمانی که تاکید علمی در سطح بالاتری قرار داشته باشد، اثربخشی نیز افزایش خواهد داشت. این رابطه در سطح اطمینان 99 درصد (0.000P= ) معنی​دار است، بنابراین فرضیه پنج تحقیق تائید می​گردد.

فرضیه ششم:بین یگانگی نهادی و اثربخشی در مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 تهران رابطة معنی دار وجود دارد.

جدول شماره6: رابطة بین یگانگی نهادی و اثربخشی

	اثربخشی
یگانگی نهادی	ضریب همبستگی گشتاوری پیرسون	0.773
	سطح معنی داری	000.
	تعداد	314

 

در آزمایش فرضیه رابطة بین یگانگی نهادی و اثربخشی مدارس از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. همانگونه که جدول شماره 6 نشان می​دهد، ضریب همبستگی مشاهده شده (0.773r=)  بیانگر رابطة قوی و مثبت بین متغیر یگانگی نهادی و اثربخشی است. به این معنا که در سازمانی که یگانگی نهادی در سطح بالاتری قرار داشته باشد، اثربخشی نیز افزایش خواهد داشت. این رابطه در سطح اطمینان 99 درصد (0.000P= ) معنی​دار است، بنابراین فرضیه شش تحقیق تائید می​گردد.

بحث و نتیجه​گیری

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطة بین سلامت سازمانی با اثربخشی مدیران مدارس مدیریت آموزش و پرورش منطقه 5 شهر تهران انجام پذیرفت. در این قسمت فرضیه​های تحقیق هر کدام به​طور جداگانه مطرح و نتایج به دست آمده از آزمون فرضیه​ها مورد بحث، تعبیر و تفسیر قرار گرفته و سپس نتیجه​گیری لازم به عمل خواهد آمد.

فرضیه اول تحقیق:آزمون فرضیه اول به بررسی رابطة بین اثربخشی با ساخت​دهی می​پردازد. ساخت​دهی یکی از معیارهای اندازه​گیری سلامت سازمانی می​باشد، معیاری که در تعامل با ابعاد دیگر باعث افزایش کارآیی و اثربخشی سلامت سازمانی مدرسه خواهد شد. در فرضیه اول این تحقیق با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون، ضریب همبستگی مشاهده شده (0.716r = ) بیانگر رابطة قوی و مثبت بین متغیر ساخت​دهی و اثربخشی است.این معیار با وظیفه سازمان ارتباط داشته و در سطح اداری، یعنی با هدفهای سازمان که برای اعضای آن کاملاً روشن و قابل پذیرش است قرار می​گیرد و با وجود روشنی هدف، پذیرش آن را باید برای سلامت سازمان شرطی لازم ولی ناکافی دانست. همچنین هدفها باید با توجه به منابع موجود و در دسترس، قابل حصول و مناسب و کم و بیش همخوان و موافق با خواستها و تقاضاهای محیط باشند (علاقه بند،1378، ص 18).رهبران موفق رفتار خود را طوری انطباق می​دهند که نیازهای گروه و وضعیت خاص خود را برآورده سازند. اثربخشی به رهبر، زیردستان و سایر متغیرها بستگی دارد. یعنی اثربخشی تابعی از رهبری، زیردستان و موقعیتهای سازمانی است.

روحی (1379) در تحقیق خود به بررسی رابطة بین شیوه​های تصمیم​گیری مدیران و سلامت سازمانی مدارس متوسطة شهر اصفهان پرداخته است. در این تحقیق میزان سلامت سازمانی در بُعد ساخت​دهی در مدارس دولتی بیشتر از مدارس غیرانتفاعی است. اما اینکه آیا بین شیوه​های تصمیم​گیری مدیران در مدارس دولتی و غیرانتفاعی با ساخت​دهی ارتباطی وجود دارد یا خیر، در این تحقیق بررسی انجام نشده است. بنابراین از نتایج این تحقیق تنها می​توان این برداشت را داشت که میزان ساخت​دهی در مدارس دولتی نسبت به مدارس غیرانتفاعی بالاتر است.

فرضیه دوم تحقیق:این فرضیه به بررسی رابطة بین بُعد ملاحظه​گری با اثربخشی می​پردازد. که در این تحقیق با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون، ضریب همبستگی مشاهده شده (0.764r=) بیانگر رابطة قوی و مثبت بین متغیر ملاحظه​گری و اثربخشی است.

در این فرضیه معیار دیگر سلامت سازمانی که با وظیفه سازمان ارتباط دارد و در سطح اداری قرار گرفته، یعنی ملاحظه​گری مورد بررسی قرار می​گیرد. سطح اداری کارکردهای مدیریتی درونی سازمان را نظارت و اداره می​کند. فراگرد مدیریت، از لحاظ کیفیت، فراگردی متفاوت با تدریس است. مدیران، کارگزاران اصلی مدارس هستند. آنها باید راههایی برای جلب وفاداری و اعتماد و همکاری معلمان پیدا کنند، تلاشها آنها را برانگیزند و فعالیتهای آنها را هماهنگ سازند. آنها، خرده سیستم فنی را به دو طریق کنترل و اداره می​کنند: اول بین معلمان و دانش​آموزان و والدین آنها میانجیگری می​کنند و دوم، منابع لازم برای تدریس اثربخش را فراهم می​سازند. پس نیازهای معلمان مسالة اصلی خرده سیستم اداری است.(پارسونز1976) که با توجه به نتیجة آزمون فرضیة دوم، با اثربخشی در ارتباط بوده و همبستگی معنی داری را نشان می​دهد. ملاحظه​گری بازتاب رفتار حاکی از احترام، اعتماد متقابل، همکاری و پشتیبانی است. ملاحظه​گری به معنای ملاطفت و خوشرویی مصنوعی و حسابگرانه نیست بلکه توجه صادقانه نسبت به معلمان به عنوان همکاری حرفه​ای است. این معیار را می​توان با عنوان "کفایت ارتباط" نیز بیان کرد. کفایت ارتباط بدان معناست که ارتباطات نسبتاً عاری از تحریف در جهت افقی و عمودی و همچنین متقابلاً بین سازمان و محیط آن وجود دارد و به خوبی در گردش است (علاقه​بند،1378،ص19) .

در تحقیقی که در زمینه سلامت سازمانی توسط میلر استنلی جان (1993) صورت گرفته، به رابطة بین ادراک معلمین از سلامت سازمانی مدارس متوسطه و اعتماد و اطمینان به مدیر، همکاران و سازمان مدرسه پرداخته است. یافته​های تحقیق نشان داد که بین سلامت سازمان و اعتماد معلمین همبستگی مستقیم وجود داشت. تحقیق حاضر نیز تبادل اطلاعات، مشارکت در امر تصمیم​گیری و در کل اعتماد به سازمان مدرسه و در نتیجه اثربخش بودن سازمان مدرسه را تایید می​کند. لازم به ذکر است که در این رابطه در بین تحقیقات انجام شده در ایران مورد خاصی مشاهده نگردید.

فرضیه سوم تحقیق:این فرضیه به بررسی رابطة بین بُعد پشتیبانی منابع در سازمان با اثربخشی می​پردازد که در این تحقیق با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون، ضریب همبستگی مشاهده شده (0.708r = ) بیانگر رابطة قوی و مثبت بین متغیر پشتیبانی منابع و اثربخشی است. این فرضیه در دومین گروه از ابعاد سلامت سازمانی که با وضع درونی نظام سازمانی و نیازهای "حفظ و نگهداری" اعضای آن ارتباط دارند قرار می​گیرد. یعنی در سطح اداری که عبارت از پشتیبانی یا کاربرد منابع در جهت اداره اثربخش امور مدرسه است، می​باشد.

یکی از مدلهای سنجش اثربخشی سازمانی، مدل"منبع- سیستم" است. در این مدل اثربخشی را به عنوان توانایی سازمان برای تأمین موقعیت مذاکرة مفید در محیطش و استفادة بهینه از آن موقعیت برای حصول به منابع با ارزش و کمیاب توصیف می​کند و معیار اثربخشی توانایی سازمان برای بدست آوردن این منابع   می​باشد (هوی ومیسکل، ترجمة سید عباس زاده، 1387، ص380) .

اثربخشی سازمان، به عامل بازدهی سازمان مربوط می​شود. بازدهی سازمان نشان دهندة توانایی آن در استفاده از منابع در راستای جوابگویی به مهمترین نیازهای زیرسیستم یا فراسیستم​های سازمان می​باشد. بررسی رابطة بین سلامت سازمانی و تعهد سازمانی معلمان در مقطع ابتدایی شهر همدان در سال تحصیلی 83-82 عنوان پایان​نامه محسن ذوالقدرنسب (1384) است که، با هدف بررسی و مقایسه رابطة بین سلامت سازمانی و تعهد سازمانی در مقطع ابتدایی این شهر انجام شده است. یافته​های پژوهش حاکی از آن است بین سلامت سازمانی در بُعد پشتیبانی منابع و تعهد سازمانی در جامعه آماری رابطة معنی​داری وجود دارد.

فرضیه چهارم تحقیق:این فرضیه بررسی رابطة بین روحیه در سازمان با اثربخشی می​پردازد که در این تحقیق با توجه به ضریب همبستگی پیرسون، ضریب همبستگی مشاهده شده (0.743r = ) بیانگر رابطة قوی و مثبت بین متغیر روحیه و اثربخشی است. در این فرضیه سعی شده است مفهومی که در ادبیات روانشناختی و جامعه شناختی مبهم است و کاربرد آن را با تردید رو به رو می سازد، آزمون شده تا رابطة آن با اثربخشی روشن گردد. شاید معنای ضمنی"روحیه"، رفاه، خوشی یا رضایت باشد. البته، رضایت برای وجود سلامت در سازمان کافی نیست. شخص ممکن است ضمن اینکه با موفقیت، هیجانات، کینه​ها و تعارضهای درونی خود را نفی می​کند، اظهار کند که رضایت و خوشی احساس می​کند. با وجود این، کاربرد مفهوم روحیه در سطح سازمان، سودمند است. لیکرت(1967) براساس تحقیقاتی که به عمل آورده معتقد است که رابطة مستقیم و نزدیکی بین "بازدهی و اثربخشی" و"روحیه" وجود دارد. یعنی به همان نسبت که روحیه کارکنان بالا می​رود بازدهی آنان نیز افزایش می​یابد. لیکرت از تحقیقات انجام شده نتیجه می​گیرد که حفظ و پرورش نیروی انسانی عامل بسیار موثری در کارآیی سازمان  به شمار می​رود و نتایج تحقیق حاضر نیز ارتباط بین این دو را تأیید می​کند. روحیه که در سطح فنی قرار گرفته عبارت است از حالتی، حاصل از احساسات فردی که بر حول آن احساس رفاه، رضایت و انبساط خاطر قرار دارد. فقدان روحیه حاصل احساسهای ناراحتی، فشارهای ناطلبیده و نارضایتی است.(علاقه بند 1378، ص20)

در این تحقیق "روحیه" خاص محیط​های آموزشی بوده و به نوعی نشان از رضایت یا عدم رضایت فرد از حضور وی در این محیط آموزشی خواهد بود. مثلاً اگر دبیری نسبت به خود و دیگران احساس احترام نموده و خود را تنها حس نکرده و حضور در مدرسه برایش مهم و لذت بخش باشد و صداقت او در روابط با دیگر دبیران آشکار بوده و اتاق دبیران در ساعتهای تفریح نشانگر گفت و شنودی دوستانه بین او و معلمین باشد، در این صورت می​توان گفت که این دبیر از روحیه خوبی برخوردار است. چنین دبیری تمایل به غیبت و عدم حضور در مدرسه را نداشته و نسبت به وظایف خود احساس مسئولیت می​کند و با جدیت و دلسوزی کار خود را انجام می​دهد. او و دیگر معلمان یک واحد همبسته و منسجمی را بوجود می​آورند که کار و فعالیت آموزشی خود را با شور و اشتیاق انجام می​دهند، یکدیگر را دوست دارند و به کار خود عشق می​ورزند، به یکدیگر کمک می​کنند و نسبت به مدرسه خود احساس غرور و افتخار می​کنند.

بررسی و مقایسه دبیرستانهای دخترانه دولتی و غیرانتفاعی از نظر سبک مدیریت و میزان روحیه دبیران در شهر تبریز عنوان پایان​نامه شبناز شمس المعالی تبریزی (1381) است. که با هدف بررسی و مقایسه روحیه دبیران و سبک مدیریت مدارس دولتی و غیرانتفاعی در سطح دبیرستانهای این شهر انجام شد. یافته​های پژوهش حاکی از آن است که بین سبک مدیریت و روحیه دبیران مدارس دولتی و غیرانتفاعی تفاوت معنی​داری وجود دارد و دبیران مدارس غیرانتفاعی از میزان روحیه بالاتری برخوردارند. نتایج این پژوهش نشان دهندة همبستگی مثبت بین نمرات حاصل از سبک مدیریت و روحیه دبیران است.

فرضیه پنجم تحقیق:این فرضیه به بررسی رابطة بین بُعد تأکید علمی در سازمان با اثربخشی می​پردازد که در این تحقیق با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون، ضریب همبستگی مشاهده شده (0.829r= ) بیانگر رابطة قوی و مثبت بین متغیر تاکید علمی و اثربخشی است. تأکید علمی از ابعاد سلامت سازمانی، در سطح فنی سازمان قرار می​گیرد. سطح فنی محصول را تولید می​کند. در مدارس، کارکرد فنی، فراگرد تدریس و یادگیری است. معلمان و راهنمایان آموزشی به​عنوان کارکنان حرفه​ای، مستقیماً مسؤولیت کارکرد فنی را بر عهده دارند. دانش آموزان فرهیخته و تحصیل کرده، محصول مدارس به شمار می​روند و این بُعد به حدی که مدرسه برتری علمی و فرهنگی را طالب بوده و برای نیل بدان تلاش می​ورزد و این بُعد نشان دهنده آن است و مدرسه دارای استانداردهای عالی ولی قابل حصول در زمینة عملکرد تحصیلی دانش​آموزان است و محیط یادگیری جدی و منظم است. مدیران و معلمان و دانش​آموزان برای نیل به موفقیت تحصیلی و علمی، باید به یک اندازه کوشش کنند. معلمان دانش​آموزان خود را باور دارند و دانش​آموزان با شور و حرارت به انتظارات آنان پاسخ می​دهند. دانش​آموزان به پیشرفت علمی تحصیلی به عنوان یک هدف و کار عمده احترام می​گذارند. دانش​آموزان موفق مدرسه و دانش​آموزانی که به نوعی پیشرفت تحصیلی، علمی و... داشته​اند، مورد تشویق قرار می​گیرند. دانش​آموزان به نحو احسن در استفاده از منابع و امکانات مادی و تجهیزات موفق هستند و در نهایت مدرسه به عنوان یک سیستم اجتماعی موفق مطرح می​شود.

مطالعه وضعیت سلامت سازمانی مدرسه نه تنها از لحاظ فهم شرایط کار و پویایی​های آن اهمیت دارد بلکه پیش​بینی کننده اثربخشی مدرسه در زمینه پیشرفت تحصیلی دانش​آموزان می​باشد. در آزمون فرض پنجم مجموعه موفق مدرسه به عنوان یک نظام که در مقایسهای اثربخشی خود دارای سطح بالایی است، مطرح می​شود.

سنجش میزان سلامت سازمانی و مقایسه آن در مدارس نواحی یک و دو شهر زنجان در سال تحصیلی 81 – 80 عنوان پایان​نامه حمید خدایی است. یافته​های پژوهش حاکی از آن است که از نظر سلامت سازمانی در بُعد تاکید علمی، بین مدارس نواحی یک و دو ، تفاوت معنی​داری وجود دارد. یعنی مدارس ناحیه دو از نظر تاکید علمی از وضعیت سالم​تری نسبت به مدارس ناحیه یک، برخوردارند. با توجه به میانگین بالای مدارس در هر دو ناحیه این مدارس از نظر تاکید علمی در وضعیت سالم خوبی قرار دارند.

فرضیه ششم تحقیق:این فرضیه به بررسی رابطة بین بُعد یگانگی نهادی در مدرسه با اثربخشی مدیران می​پردازد که در این تحقیق با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون، ضریب همبستگی مشاهده شده (0.773r=)  بیانگر رابطة قوی و مثبت بین متغیر یگانگی نهادی و اثربخشی است. این فرضیه در سطح نهادی که از سطوح پیشنهادی پارسونز در رابطة با نیازهای یک سازمان رسمی است مورد استفاده قرار می​گیرد. در این سطح سازمان با محیط خود پیوند داده می​شود. چرا که مدرسه باید در اجتماع یا محلی که خدمت می​کند، مشروعیت داشته و مورد حمایت و پشتیبانی قرار گیرد. مدیران و معلمان برای اجرای وظایف و انجام خدمات خود به این مشروعیت و حمایت به شکلی موزون و فارغ از فشارها و مداخله​های ناروای افراد و گروه​های خارج مدرسه نیازمندند. در همین رابطه یگانگی نهادی اشاره می​کند به توانایی مدرسه به سازگاری با محیطش به طریقی که یگانگی، انسجام و تمامیت برنامه های آموزشی خود را حفظ کند. معلمان از فشارها و خواسته​های نامعقول والدین و انجمن اولیاء و مربیان محافظت می​شوند و مدرسه در مقابل فشارها شکننده نیست. وقتی خواستهای محیطی با برنامه​های مدرسه هماهنگ نیست، گروه​های محلی و والدین معترض نمی​توانند بر عملیات مدرسه اثر چندانی بگذارند. شورای مدرسه و مدیریت آن در مقابله با نیروهای مخرب بیرونی با موفقیت عمل می​کنند.در عین حال مدرسه در جهت جذب نیروهای مثبت محیطی و خواستهای معقول والدین، راهنمایی​ها و همیاری​های محیطی و والدین فعال است. انجمن اولیاء و مربیان در جهت اهداف و استراتژیهای مدیریتی و آموزشی فعال بوده و به عنوان بازویی یاری دهنده در محیط آموزشی مطرح می​شود. دبیران رابطه​ای همراه با آرامش روحی و کاری با انجمن اولیاء و مربیان و والدین دارند و مدیریت در قبال خواستهای نامعقول، حامی دبیران می​باشند. در چنین محیطی نیروهای اجتماع در جهت اهداف مدرسه جذب و مورد استفاده قرار می​گیرد و اثربخشی  مدیر و مدرسه بالا می​رود. ارتباط بین اثربخشی معلمان و ابعاد هفت گانه سلامت سازمانی موضوع بررسی هوی وولفوریک (1993) می​باشد و آنها دریافتند که تنها دو عامل از بین ابعاد سلامت سازمانی یعنی یگانگی نهادی و روحیه معلمان در ارتباط با اثربخشی تدریس گروهی معلمان می​باشد و باعث بالا رفتن اثربخشی می​گردد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع و مآخذ:

-   اسکات، ریچارد (1388).  سازمان های حقیقی، حقوقی و باز. ترجمه محمدرضا بهرنگی. تهران: کمال تربیت.

-   اندرودی، راضیه (1381).  بررسی رابطة بین سلامت سازمانی با تعهد سازمانی دبیران در مدارس راهنمایی دخترانه شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، چاپ نشده.

-   بلانچارد، هرسی (1385). مدیریت رفتار سازمانی. ترجمة علی علاقه بند،تهران: امیرکبیر.

-   پاتریک، انچیونی )1385(.چهار دغدغه مدیران (سلامت سازمانی) . ترجمة فضل ا... امینی، تهران: سازمان فرهنگی فرا.

-   پولانی، مایکل )1386(. اقداماتی در جهت سلامت سازمانی. ترجمة محمد رضا علیپور، موسسه پژوهش و آموزش همکاران سیستم

-   پیتر دراکر)1380(. چالشهای مدیریت در سده 21. ترجمة عبدالرضا رضایی نژاد،تهران: سازمان فرهنگی فرا.

-   تمیمی نژاد، ایمان )1386(. ارزیابی سلامت سازمانی دانشگاه شیراز و دانشگاه علوم پزشکی شیراز از دیدگاه کارکنان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز، چاپ نشده.

-   جاهد، حسینعلی )1384(. سلامت سازمانی. ماهنامه تدبیر،شماره159.

-   حاجی​پور، مژگان )1375(. مطالعه و مقایسه سلامت سازمانی دبیرستانهای دخترانه دولتی و غیرانتفاعی شهر تهران از دیدگاه دبیران در سال تحصیلی 75-74. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، چاپ نشده.

-   خیاط​جدیدی، معصومه )1384(. بررسی رابطة بین سلامت سازمانی با اثربخشی مدارس راهنمایی دخترانه شهر تهران در سال تحصیلی 81-80. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران، چاپ نشده.

-   ذوالقدرنسب، محسن )1384(. بررسی رابطة بین سلامت سازمانی و تعهد سازمانی معلمان در مقطع ابتدایی شهر همدان در سال تحصیلی 83-82. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم.

-   رابینز، استیفن )1387). مبانی رفتار سازمانی. ترجمة علی پارسائیان و محمد اعرابی. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی

-   رابینز، استیفن )1388). تئوری سازمان. ترجمة مهدی الوانی و حسن دانایی فرد. تهران: صفار.

-   روحی، اکبر )1379(. بررسی رابطة بین شیوه‌های تصمیم‌گیری مدیران و سلامت سازمانی مدارس متوسطه شهر اصفهان در سال تحصیلی 79- 78. پایان نامه کارشناسی ارشد، مرکز آموزش مدیریت دولتی اصفهان

-   زنگویی، سلیمان )1374(. تفکیک مدیران اثربخش و غیراثربخش از دیدگاه دبیران و مقایسه برخی از ویژگیهای آنها در دبیرستانهای شهرستانهای بیرجند در سال تحصیلی 74-73. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم.

-   شریعتمداری، مهدی )1388).  اصول و مبانی مدیریت. تهران: کوهسار.

-   شریعتمداری، مهدی )1388).  تحقیق و پژوهش در علوم رفتاری. تهران: کوهسار.

-   شمس​المعالی​تبریزی، شبناز )1381(. بررسی و مقایسه دبیرستانهای دخترانه دولتی وغیرانتفاعی از نظر سبک مدیریت و میزان روحیه دبیران در شهر تبریز در سال تحصیلی 81-80. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا.

-   صافی، احمد )1383(. آموزش و پرورش ابتدایی، راهنمایی و متوسطه. تهران: سمت.

-   عباس​زاده، میرمحمد )1369(. حرفة معلمی و رضایت شغلی. فصلنامة تعلیم و تربیت، شماره 1

-   علاقه بند، علی )1378(. سلامت سازمانی مدرسه. فصلنامة مدیریت در آموزش و پرورش، شماره 21، ص 14.

-   کریمی، عبدالعزیز )1384(. تبیین معیارهای سنجش اثربخشی ساختار سازمانی. پایان نامه کارشناسی ارشد، وزارت نیرو، موسسه تحقیقات و آموزش مدیریت، چاپ نشده.

-   لطیفی، فریبا و کیانی،غلامرضا )1378(. شاخصهای سلامت سازمانی در قرن 21. ماهنامه تدبیر، شماره 100.

-   میرزا​ جانزاده، حسن )1380(. مقایسه سلامت سازمانی مدارس دولتی و غیردولتی مقطع ابتدایی شهرستان تبریز. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت مرکز آموزش عالی ضمن خدمت فرهنگیان، چاپ نشده.

-   نیکنامی، مصطفی )1375(. مفاهیم کارایی واثربخشی مدیران مدارس، فلسفه مدیریت در آموزش و پرورش. دوره چهارم.

-   وایلز، کیمبل )1388(. مدیریت و رهبری آموزشی. ترجمة محمد علی طوسی. تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.

-   هوی و میسکل )1387(. تئوری وتحقیق و عمل در مدیریت آموزشی. ترجمة میرمحمد سیدعباس زاده. ارومیه: انزلی.

-  Akbaba, Sadegul. (1999),Organizational Health of Secondary Schools in Turkey .Turkey.

-  Bacal, A. (2007“Organizational Health and Success” viewed on 30 jul.2007 [www.organizationalhealth.org].

-  Carmen Panzar X. (2003), an Organizational Efficiency Model ASTD Conference. ContiGroup Corporate, Counter: Audit  Organization

-  Herington. David E. (2004). Educational administration candidates in multiple Roles as evaluators, learners and consumers within a principal preparation program. National forum of educational administration and supervision journal, Vol 22E.

-  Hoy, Mcber.(2004). Oceii Oce Training guide, style of Climate.  Supervision Journal, Vol, 11 (pp.18-23)

-  Hoy, W.k., Tarter, J. & Kottkamp, R. (1993), Open schools/ Healthy schools: Measuring organizational climate Sage publications, the international professional publisher as NewburyPark. London, New Delhi.

-  Hoy, W.K. &Woolfolk, A.E. (1989), Teachers' sense of efficacy and the organizational health of schools. Elementary school journal, Vol, No.4 (pp.355-372)

-  Hoy, W.K. &Miskel, C.G. (1987). (2005), Educational administration, theory, research and practice, New York, MC Grow hill

-  Lynde J.A&Klingle, W. (2000), “Supervising organizational health”.  supervision journal, Vol , 27 (pp.3-5

-  Miller, Stanley John. (1993), the relationship between junior high school teachers, perceptions of a healthy school environment and their trust in the principle, colleagues and the school organization.

-  Zimmerman .C.M.A (2007),”Health Behavior and Education”, articles [www.Michigen  University.com]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

3- استادیار و عضو هیات عملی سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی و رئیس مرکز مطالعات و آموزش نیروی انسانی منطقه هشت دانشگاه آزاد اسلامی ([e-mail])

[2]- lynde and Klingle

[3]-Matthew Miles

[4]-Parsons

[5]- Kit Davis

[6] - Horalick

[7] - Principal Influence

[8] - Consideration

[9] - Initiating Structure

[10] - Resource Support

[11] - Morale

[12]-Academic emphasis

[13]-Cheyenne

[14]-Bnys

[15] - Miller, Stanly John, 1990 

مراجع

-   اسکات، ریچارد (1388).  سازمان های حقیقی، حقوقی و باز. ترجمه محمدرضا بهرنگی. تهران: کمال تربیت.

-   اندرودی، راضیه (1381).  بررسی رابطة بین سلامت سازمانی با تعهد سازمانی دبیران در مدارس راهنمایی دخترانه شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، چاپ نشده.

-   بلانچارد، هرسی (1385). مدیریت رفتار سازمانی. ترجمة علی علاقه بند،تهران: امیرکبیر.

-   پاتریک، انچیونی )1385(.چهار دغدغه مدیران (سلامت سازمانی) . ترجمة فضل ا... امینی، تهران: سازمان فرهنگی فرا.

-   پولانی، مایکل )1386(. اقداماتی در جهت سلامت سازمانی. ترجمة محمد رضا علیپور، موسسه پژوهش و آموزش همکاران سیستم

-   پیتر دراکر)1380(. چالشهای مدیریت در سده 21. ترجمة عبدالرضا رضایی نژاد،تهران: سازمان فرهنگی فرا.

-   تمیمی نژاد، ایمان )1386(. ارزیابی سلامت سازمانی دانشگاه شیراز و دانشگاه علوم پزشکی شیراز از دیدگاه کارکنان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز، چاپ نشده.

-   جاهد، حسینعلی )1384(. سلامت سازمانی. ماهنامه تدبیر،شماره159.

-   حاجی​پور، مژگان )1375(. مطالعه و مقایسه سلامت سازمانی دبیرستانهای دخترانه دولتی و غیرانتفاعی شهر تهران از دیدگاه دبیران در سال تحصیلی 75-74. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، چاپ نشده.

-   خیاط​جدیدی، معصومه )1384(. بررسی رابطة بین سلامت سازمانی با اثربخشی مدارس راهنمایی دخترانه شهر تهران در سال تحصیلی 81-80. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران، چاپ نشده.

-   ذوالقدرنسب، محسن )1384(. بررسی رابطة بین سلامت سازمانی و تعهد سازمانی معلمان در مقطع ابتدایی شهر همدان در سال تحصیلی 83-82. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم.

-   رابینز، استیفن )1387). مبانی رفتار سازمانی. ترجمة علی پارسائیان و محمد اعرابی. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی

-   رابینز، استیفن )1388). تئوری سازمان. ترجمة مهدی الوانی و حسن دانایی فرد. تهران: صفار.

-   روحی، اکبر )1379(. بررسی رابطة بین شیوه‌های تصمیم‌گیری مدیران و سلامت سازمانی مدارس متوسطه شهر اصفهان در سال تحصیلی 79- 78. پایان نامه کارشناسی ارشد، مرکز آموزش مدیریت دولتی اصفهان

-   زنگویی، سلیمان )1374(. تفکیک مدیران اثربخش و غیراثربخش از دیدگاه دبیران و مقایسه برخی از ویژگیهای آنها در دبیرستانهای شهرستانهای بیرجند در سال تحصیلی 74-73. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم.

-   شریعتمداری، مهدی )1388).  اصول و مبانی مدیریت. تهران: کوهسار.

-   شریعتمداری، مهدی )1388).  تحقیق و پژوهش در علوم رفتاری. تهران: کوهسار.

-   شمس​المعالی​تبریزی، شبناز )1381(. بررسی و مقایسه دبیرستانهای دخترانه دولتی وغیرانتفاعی از نظر سبک مدیریت و میزان روحیه دبیران در شهر تبریز در سال تحصیلی 81-80. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا.

-   صافی، احمد )1383(. آموزش و پرورش ابتدایی، راهنمایی و متوسطه. تهران: سمت.

-   عباس​زاده، میرمحمد )1369(. حرفة معلمی و رضایت شغلی. فصلنامة تعلیم و تربیت، شماره 1

-   علاقه بند، علی )1378(. سلامت سازمانی مدرسه. فصلنامة مدیریت در آموزش و پرورش، شماره 21، ص 14.

-   کریمی، عبدالعزیز )1384(. تبیین معیارهای سنجش اثربخشی ساختار سازمانی. پایان نامه کارشناسی ارشد، وزارت نیرو، موسسه تحقیقات و آموزش مدیریت، چاپ نشده.

-   لطیفی، فریبا و کیانی،غلامرضا )1378(. شاخصهای سلامت سازمانی در قرن 21. ماهنامه تدبیر، شماره 100.

-   میرزا​ جانزاده، حسن )1380(. مقایسه سلامت سازمانی مدارس دولتی و غیردولتی مقطع ابتدایی شهرستان تبریز. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت مرکز آموزش عالی ضمن خدمت فرهنگیان، چاپ نشده.

-   نیکنامی، مصطفی )1375(. مفاهیم کارایی واثربخشی مدیران مدارس، فلسفه مدیریت در آموزش و پرورش. دوره چهارم.

-   وایلز، کیمبل )1388(. مدیریت و رهبری آموزشی. ترجمة محمد علی طوسی. تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.

-   هوی و میسکل )1387(. تئوری وتحقیق و عمل در مدیریت آموزشی. ترجمة میرمحمد سیدعباس زاده. ارومیه: انزلی.

-  Akbaba, Sadegul. (1999),Organizational Health of Secondary Schools in Turkey .Turkey.

-  Bacal, A. (2007“Organizational Health and Success” viewed on 30 jul.2007 [www.organizationalhealth.org].

-  Carmen Panzar X. (2003), an Organizational Efficiency Model ASTD Conference. ContiGroup Corporate, Counter: Audit  Organization

-  Herington. David E. (2004). Educational administration candidates in multiple Roles as evaluators, learners and consumers within a principal preparation program. National forum of educational administration and supervision journal, Vol 22E.

-  Hoy, Mcber.(2004). Oceii Oce Training guide, style of Climate.  Supervision Journal, Vol, 11 (pp.18-23)

-  Hoy, W.k., Tarter, J. & Kottkamp, R. (1993), Open schools/ Healthy schools: Measuring organizational climate Sage publications, the international professional publisher as NewburyPark. London, New Delhi.

-  Hoy, W.K. &Woolfolk, A.E. (1989), Teachers' sense of efficacy and the organizational health of schools. Elementary school journal, Vol, No.4 (pp.355-372)

-  Hoy, W.K. &Miskel, C.G. (1987). (2005), Educational administration, theory, research and practice, New York, MC Grow hill

-  Lynde J.A&Klingle, W. (2000), “Supervising organizational health”.  supervision journal, Vol , 27 (pp.3-5

-  Miller, Stanley John. (1993), the relationship between junior high school teachers, perceptions of a healthy school environment and their trust in the principle, colleagues and the school organization.

-  Zimmerman .C.M.A (2007),”Health Behavior and Education”, articles [www.Michigen  University.com]