تاثیر آموزش ایمن سازی در مقابل استرس براضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دوره راهنمایی ناحیه یک ارومیه

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

مقاله 2، دوره 1، شماره 4، اسفند 1387، صفحه 43-74   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رحیم بدری¹؛ سید داود حسینی نسب²؛ اصغر رشیدی³

¹استادیار دانشکده روانشناسی دانشگاه تبریز

²استاد و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

³دانش آموخته دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

چکیده

پژوهش حاضر برای بررسی تاثیر آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی بود. جامعه آماری پژوهش را دانش آموزان راهنمایی شهر ارومیه تشکیل می دادند. نمونه شامل 60 نفر دختر و پسری بودند که به صورت تصادفی از آزمودنی هایی که دارای اضطراب امتحان تشخیص داده شده بود انتخاب شده بودند. آزمودنی ها بصورت تصادفی در دو گروه آزمایشی و دو گروه گواه  ( دختر و پسر جداگانه ، هر گروه 15 نفری )قرار داده شدند روش های مداخله شامل برنامه هایی جهت آموزش تکنیک های آرامش دهی، خود فرمانی، کنترل تنفس، تصویرسازی هدایت شده و مهارت حل مسئله برای مقابله با اضطراب امتحان بود. ابزارهای بکار گرفته شده در این پژوهش پرسشنامه اضطراب امتحان فیلیپس بود. فرضیه ها با استفاده از تحلیل واریانس یکراهه و تحلیل واریانس چند راهه مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج بدست آمده از پژوهش موید آن است که آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس اضطراب امتحان آزمودنی ها را کاهش داده و بر عملکرد تحصیلی آنها تاثیر مثبت گذاشته است. همچنین نتایج نشان داد که تعامل اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی معنادار است . بعبارت دیگر آموزش ایمن سازی در مقابل استرس اثر متفاوتی بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی گروه های دختر و پسر داشته است.

کلیدواژه‌ها

آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس؛ اضطراب امتحان؛ عملکرد تحصیلی

اصل مقاله

	« علوم تربیتی» سال اول _ شماره4 _ زمستان1387 ص ص 74- 43

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تاثیر آموزش ایمن سازی در مقابل استرس براضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دوره راهنمایی ناحیه یک ارومیه 

 

دکتر رحیم بدری ^[1]

دکتر سید داود حسینی نسب^[2]

اصغر رشیدی^[3]

 

چکیده

پژوهش حاضر برای بررسی تاثیر آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی بود. جامعه آماری پژوهش را دانش آموزان راهنمایی شهر ارومیه تشکیل می دادند. نمونه شامل 60 نفر دختر و پسری بودند که به صورت تصادفی از آزمودنی هایی که دارای اضطراب امتحان تشخیص داده شده بود انتخاب شده بودند. آزمودنی ها بصورت تصادفی در دو گروه آزمایشی و دو گروه گواه  ( دختر و پسر جداگانه ، هر گروه 15 نفری )قرار داده شدند روش های مداخله شامل برنامه هایی جهت آموزش تکنیک های آرامش دهی، خود فرمانی، کنترل تنفس، تصویرسازی هدایت شده و مهارت حل مسئله برای مقابله با اضطراب امتحان بود. ابزارهای بکار گرفته شده در این پژوهش پرسشنامه اضطراب امتحان فیلیپس بود. فرضیه ها با استفاده از تحلیل واریانس یکراهه و تحلیل واریانس چند راهه مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج بدست آمده از پژوهش موید آن است که آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس اضطراب امتحان آزمودنی ها را کاهش داده و بر عملکرد تحصیلی آنها تاثیر مثبت گذاشته است. همچنین نتایج نشان داد که تعامل اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی معنادار است . بعبارت دیگر آموزش ایمن سازی در مقابل استرس اثر متفاوتی بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی گروه های دختر و پسر داشته است.

واژه‌های کلیدی:

آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس، اضطراب امتحان ، عملکرد تحصیلی.

 

مقدمه

اصولا جریان زندگی رنگین است با تلاشها، کوششها و رنجها، امیدها و ناامیدیها، فشارها و اضطراب^[4] و ... چنانچه با نظر خوشبینی به مسایل بنگریم همه خوبند و کارساز و همگی محرکند و ثمربخش(عالی، 1380).

اضطراب در مقیاس اندک به عنوان موتور محرکه ای برای فعالیتهای عادی زندگی فردی، اجتماعی عمل می کند. بنابراین اضطراب متعادل و متناسب، شخص را از حالت سکون و رکود می رهاند و منجر به تحرک او میجشود(بیابانگرد، 1386).

اضطراب به منزله بخشی از زندگی هر انسان، در همه افراد در حدی اعتدال آمیز وجود دارد و در این حد، به منزله یک پاسخ سازش یافته تلقی می شود. به گونه ای که می توان گفت که اگر اضطراب نبود همه ما پشت میزهایمان به خواب می رفتیم ( استیفن، به نقل از دادستان و منصور، 1374).

اضطراب نه تنها پدیده ای جهانی و فراگیر است بلکه نشانه ای از انسان بودن ابناء بشری است. نویسندگانی چون آلبرکامو^[5]که دوران ما را قرن ترس نامیده و آیودن^[6] که در اشعارش عصر اضطراب را مطرح کرده است و دهه هشتاد، با توجه به میزان اضطراب و اختلالهای اضطرابی، از سوی توماس و ماسر^[7] به نام دهه اضطراب نامگذاری شده است( ابوالقاسمی، 1374).

یکی از انواع اضطراب ها، اضطراب امتحان^[8] است که وقتی مقدار آن از حد مطلوب فراتر رود به احتمال قوی یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را تحت الشعاع قرار داده و باعث می شود تا بخش زیادی از منابع و استعدادهای بالقوه انسانی و اقتصادی جامعه تلف شود(بیابانگرد، 1386).

اضطراب را در واقع همه انسانها تجربه می کنند. اضطراب یک احساس منتشر، بسیار ناخوشایند و اغلب مبهم دل واپسی است که اغلب علائمی مثل تنگی قفسه سینه، طپش قلب، تعریق، سردرد، ناراحتی مختصر معده و بیقراری که با عدم توانایی برای نشستن و ایستادن مشخص می شود. مجموع علائم درافراد مختلف متفاوت است (سادوک^[9]، 1386).

به ندرت اتفاق می افتد که در خلال فرایند نوجوانی، بحرانهای اضطراب مشاهده نگردد. گاهی این اضطراب بطور ناگهانی و زمانی بصورت تدریجی ظاهر می شود. گاهی فراگیر است و زمانی به احساس مبهم و پراکنده ای محدود است (دادستان و منصور، 1374).

هیل^[10] معتقد است، اضطراب امتحان یکی از اضطرابهای موقعیتی است و با عملکرد و پیشرفت تحصیلی میلیونها دانش آموز و دانشجو رابطه تنگاتنگ دارد( به نقل از بیابانگرد، 1386).

به اعتقاد اریکسن و پال ^[11]دانش آموز دارای اضطراب امتحان فردی است که به خوبی موارد  و موضوعات درسی کلاس و دوره را فراگرفته اما به دلیل اضطراب، قادر به بیان دانسته های خویش نمی باشد( به نقل از ابوالقاسمی، 1382 ).

ساراسون^[12]معتقد است که اضطراب امتحان نوعی خود اشتغالی ذهنی است که با خود کم انگاری و تردید درباره توانایی خود بروز پیدا کرده و اغلب به ارزیابی شناختی منفی، عدم تمرکز حواس، واکنش های جسمانی نامطلوب و افت تحصیلی منجر می شود(به نقل از ابوالقاسمی، 1382). رابین، موریز و همکاران^[13]( به نقل از ربیعی و صالحی، 1386 ) در تحقیقات مختلف میزان شیوع اضطراب امتحان را بین 10 تا 30 درصد همه دانش آموزان ذکر کرده اند.

تحقیقات مختلف نشان داده اند که در گروه کثیری از دانش آموزان هنگام موقعیت امتحان، اضطراب گسترده ای بوجود می آید و موجبات تقلیل عملکرد تحصیلی و به تبع آن افسردگی آنها را فراهم می سازد و جامعه را از بخش قابل توجهی از نیروی انسانی خود محروم می کند. بنابراین متمایز کردن این گروه کثیر از دانش آموزان ضروری به نظر می رسد تا بتوان با استفاده از فنون درمانگری متفاوت به کاهش اضطراب آنان پرداخت و مانعی در راه شکستها و پریشانی های حاصل از این اضطراب ایجاد کرد ( دادستان و منصور، 1374).

عمده ترین شیوه های درمانی برای کاهش و از بین بردن اضطراب امتحان عبارتند : (1 )روش آموزش توجه (2) آموزش مهارتهای کنار آمدن (3 ) روش حساسیت زدایی تدریجی (4 )روش سرمشق یا مدل سازی (5 ) روش غرقه سازی (6 ) روش اظهار وجود (7 ) به خود دستور دادن (8) روش آموزش آرمیدگی (9) تمرینات تنفسی   و  . . .  می باشند (میرزائی، 1380 ).

مایکنبام و همکاران^[14]، هاینز و همکاران، سازاکی و همکاران (به نقل از ابوالقاسمی، 1382) طی پژوهش های مختلف، آموزش ایمن سازی در مقابل استرس را برای درمان اضطراب امتحان مفید و موثر گزارش نموده اند.

مطالعه حسینی(به نقل از ربیعی و صالحی، 1386 ) نشان داد میزان اثر بخشی شیوه های درمانی شناختی و رفتاری و رفتاری- شناختی در کاهش اضطراب امتحان دانش آموزان تهرانی از نظر آماری معنادار می باشد.

ابوالقاسمی و همکاران (1381) طی پژوهشی نشان دادند، آموزش ایمن سازی در مقابل استرس و حساسیت زدایی منظم در کاهش اضطراب امتحان دانش آموزان اهوازی  مفید و موثر بود.

 نتایج پژوهش عابدی و رشیدی (به نقل از ربیعی و صالحی، 1386) حاکی از موثربودن آموزش ایمن سازی در مقابل استرس برای اضطراب امتحان دانش آموزان اصفهانی بود.

بر اساس دیدگاه هیل (به نقل از ابوالقاسمی، 1381) اضطراب امتحان یک پدیده جهانی است. این پدیده یک مشکل آموزشی مهمی است که سالیانه میلیونها دانش آموز در سراسر جهان آن را تجربه می کنند.

در مورد عوامل و شیوه های مقابله با اضطراب امتحان تحقیقات فراوانی صورت گرفته صورت گرفته است. کثرت نوشته ها و تحقیقات انجام شده در پنجاه سال اخیر بیانگر اهمیت و توجه خاص کشورهای مختلف به این پدیده است.

مک رینولدز، موریس و کراچ ویل^[15] (به نقل از ابوالقاسمی، 1382 ) در پژوهش های مختلف میزان اضطراب امتحان را در دانش آموزان 10 تا 30 درصد گزارش نموده اند.

 بسیاردیده شده است که دانش آموزانی که از نظر توانایی و استعداد یادگیری در سطح یکسانی می باشند، عملکرد تحصیلی متفاوتی را به هنگام امتحان و یادگیری مطالب قبل از امتحان نشان می دهند، یکی از دلایل عدم موفقیت دانش آموزان در امتحانات مختلف اضطراب و تشویش زیاد شناسایی شده است             ( بیابانگرد، 1378).

طبق بیان اریگن^[16] (2003)  فقدان جدی تحقیقات برای کاهش اضطراب دانش آموزان ابتدایی و راهنمایی و دبیرستان وجود دارد. طی فراتحلیلی که توسط این محقق صورت گرفته معلوم شده که افرادی که از برنامه کاهش اضطراب امتحان استفاده کرده اند بطور متوسط از 74% افرادی که از این برنامه استفاده نکرده اند، عملکرد بهتری داشته اند.

از آنجایی که در بیشتر نظامهای آموزشی به ویژه نظام ایران، پیشرفت تحصیلی و ارتقاء به کلاس بالاتر براساس امتحاناتی است که در پایان سال تحصیلی از دانش آموزان به عمل می آید، بسیاری از دانش آموزان و دانشجویان، سخت ترین ساعات روزهای خود را در یام امتحانات سپری می کنند و عامل 15 تا 30 در صد افت تحصیلی یا مردودی همین اضطراب گزارش شده است (بیابانگرد، 1378).

نتایج حاصل از بررسی و مطالعه آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس   می تواند بعنوان راهنمایی مناسب برای معلمان، آموزگاران و علی الخصوص مشاورینی باشد که درصدد کمک به دانش آموزان دارای اضطراب هستند. اضطراب و نگرانی یک مرحله گذرا نیست و اگر بررسی و ارزیابی نشود تا دوران بلوغ و بزرگسالی در اکثر افراد تداوم خواهد یافت.  بدین ترتیب عدم درمان به موقع و صحیح اضطراب نه تنها باعث اتلاف سرمایه های عظیم انسانی در دوران تحصیلی می شود، بلکه باعث گسترش اضطراب از مدارس به جامعه نیز خواهد شد.

باتوجه به شیوع اضطراب امتحان در مدارس (رابین و موریز به نقل از ربیعی و صالحی 1386، بیابانگرد، 1386) و تاثیر اضطراب امتحان در تقلیل عملکرد تحصیلی دانش آموزان (دادستان و همکاران، 1374) و نتایج تحقیقات مختلف مبنی بر اثربخشی روش ایمن سازی در مقابل استرس برای کاهش اضطراب امتحان            (حسینی به نقل از ربیعی و صالحی، 1386، ابوالقاسمی و همکاران، 1381) پژوهش حاضر درصدد بود بررسی کند که:

آیا روش ایمن سازی در مقابل استرس در اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی دانش آموزان ارومیه موثر است ؟

آیا روش ایمن سازی در مقابل استرس بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی دختران و پسران تاثیر متفاوت دارد؟

اهداف پژوهش

تعیین تاثیر آموزش ایمن سازی در مقابل استرس[17] بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دوره راهنمایی ناحیه یک ارومیه

1. تعیین تاثیر آموزش ایمن سازی در مقابل استرس بر اضطراب امتحان دانش آموزان دوره راهنمایی ناحیه یک ارومیه

2.  تعیین تاثیر آموزش ایمن سازی در مقابل استرس بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان دوره راهنمایی ناحیه یک ارومیه

3. تعیین تاثیر آموزش ایمن سازی در مقابل استرس بر اساس جنسیت دانش آموزان

فرضیههای تحقیق

1. آموزش ایمن سازی در مقابل استرس اضطراب امتحان دانش آموزان (دختر و پسر) دوره راهنمایی ناحیه یک ارومیه را کاهش میدهد.

2. آموزش ایمن سازی در مقابل استرس بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان (دختر و پسر)  دوره راهنمایی ناحیه یک ارومیه تاثیر مثبت دارد.

3. اثر آموزش ایمن سازی در مقابل استرس بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر متفاوت است.

 

روش و طرح تحقیق

این پژوهش، پژوهشی تجربی با متغیر مستقل (آموزش ایمن سازی در مقابل استرس) که مجموعه ای درمان شناختی- رفتاری است و متغیرهای وابسته (میزان اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی) می باشد .

                       

پس آزمون	متغیر مستقل	پیش آزمون	انتخاب تصادفی
T2	X	T1	R	E گروه آزمایش
T2	-	T1	R	C  گروه کنترل

 

در این پژوهش از طرح تحقیق پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل استفاده شده است.

جامعه آماری

کلیه دانش آموزان سال سوم راهنمایی مدارس اداره آموزش و پرورش ناحیه یک ارومیه در سال تحصیلی 88- 1378 به تعداد 13514 نفر(6406 پسر و 7108 دختر) جامعه آماری این پژوهش می باشد.

 نمونه آماری

آزمودنی های این پژوهش شامل 60 نفر دانش آموز دختر و پسر (30 پسر و 30 دختر) سال سوم راهنمایی مدارس آموزش و پرورش ناحیه یک می باشد که بصورت تصادفی در قالب 2 گروه آزمایشی ( یک گروه پسر و یک گروه دختر) و 2 گروه گواه ( یک گروه پسر و یک گروه دختر ) قرار گرفتند.

روش نمونه گیری

بعد از اخذ مجوز از سازمان آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی و  مشورت با هسته مشاوره اداره آموزش و پرورش ناحیه یک ارومیه، بصورت تصادفی مدارس دخترانه و پسرانه انتخاب شدند و دانش آموزان سال سوم راهنمایی مدارس مذکور توسط آزمون اضطراب امتحان مورد ارزیابی قرار گرفته و ازبین آنان کسانی که نمره 15 و  بالاتر گرفته بودند 30 دانش آموز دختر و 30 دانش آموز پسر بطور تصادفی اتنخاب شدند سپس هر گروه 30 نفره به دو گروه 15 نفره بصورت تصادفی تقسیم شده و از این دو گروه بطور تصادفی یک گروه بعنوان گروه آزمایش و گروه دیگر بعنوان گروه گواه انتخاب شدند.

از 30 نفر گروههای آزمایش تعهد گرفته شد تا پایان آموزش در همه کلاسها شرکت کنند.

ابزارهای اندازه گیری

در این پژوهش از ابزارهای زیر استفاده شد:

1-  مقیاس اضطراب امتحان فیلیپس:

از مقیاس اضطراب مدرسه فیلیپس برای سنجش میزان اضطراب امتحان دانش آموزان به منظور انتخاب آزمودنیها استفاده شد. این مقیاس دارای 74 سوال است که از این تعداد 26 سوال به اضطراب امتحان مربوط می شود و در مقیاس اضطراب امتحان 30 سوالی ساراسون نیز همان 26 سوال وجود دارد .( در این پژوهش از این 26 سوال استفاده شد).

مقیاس اضطراب ساراسون و همکاران 30 سوال دارد که از این 30 سوال، 26 سوال آن در مقیاس اضطراب مدرسه فیلیپس نیز وجود دارد. مقیاس اضطراب مدرسه فیلیپس علاوه بر اضطراب امتحان به بررسی میزان خود ابرازی و جرات اعتماد به نفس و میزان تحمل استرس فرد می پردازد . این مقیاس دارای 74 سوال است واز این تعداد 26 سئوال به اضطراب امتحان مربوط می شود که در این پژوهش از این 26 سوال استفاده شده است.

فیلیپس ( به نقل از ابوالقاسمی،1382)همسانی درونی مقیاس اضطراب مدرسه را با شیوه کودرریچاردسون  بالاتر از 95% محاسبه کرده است. پایایی آن نیز به روش بازآزمایی در فواصل بالاتر از دو سال بین 5/. تا67/. گزارش شده است.

همچنین شواهدی دال بر روایی همزمان و سازه آزمون نیز وجود دارد. 26سوال این آزمون که به بررسی اضطراب امتحان می پردازد در سال 74 توسط عابدی ترجمه شده است. مقیاس مزبور در سال 1375 و در مطالعه ای برای بررسی اضطراب امتحان فرزندان کارکنان در شرکت فولاد مبارکه در مورد دانش آموزان راهنمایی و دبیرستان بکار برده شد( عابدی و رشیدی ، 1376).

عابدی و رشیدی( 1376) برای تعیین پایایی از روش تنصیف استفاده کردند که همبستگی محاسبه شده بین دو نیمه با فرمول اسپیرمن بروان تصحیح شد که میزان 88/0 بود. روایی این آزمون با همبستگی مقیاس اضطراب کتل 94 /0 محاسبه گردیده است.

روش نمره گذاری

به منظور نمره گذاری این پرسشنامه از آزمودنی خواسته شد که هر عبارت را خوانده و درصورتی که در مورد او صادق باشد به " بلی" و در غیر این صورت به " خیر" علامت بگذارد. روش نمره گذاری این آزمون بدین طریق بود که جوابهای " خیر" بدون نمره بوده و به هریک از جوابهای " بلی" یک نمره تعلق می گیرد. از آنجا که نقطه برش آزمون 15 است، افرادی که در این پرسشنامه نمره بیشتر از 15 گرفتند به عنوان نمونه انتخاب شدند.

2-  معدل کل نمرات سالیانه

از معدل نمرات دروس نوبت اول و دوم برای تعیین عملکرد تحصیلی دانش آموزان استفاده شد.

 

روش ایمن سازی روانی

یکی از شیوه های درمانی رفتاری- شناختی، شیوه ای است به نام آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس^[18] که توسط مایکنبام ^[19]طراحی گردیده است.

آموزش ایمن سازی در مقابل استرس یک تکنیک منفردی نیست. این عنوان یک اصطلاح عام است که به الگوی درمانی مرکب از برنامه آموزش نیمه سازمان یافته و از نظر بالینی حساس اطلاق می شود. در این نوع درمان عملیات آموزش ویژه بر حسب افراد تحت درمان متفاوت خواهد بود. آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس شامل تکنیک های زیر است: تدریس آموزشی^[20]، بحث سقراطی^[21]، بازسازی شناختی، مسئله گشایی^[22]، آموزش آرامش دهی، تمرین تصویرسازی ذهنی و رفتاری، خودبازنگری^[23]، آموزش خودفرمانی^[24]، آموزش تقویت خود.

بر اساس دیدگاه مایکنبام (1386) این آموزش سه مرحله را در برمی گیرد که با یکدیگر همپوشی دارند:

1) آموزش و پرورش( تعلیم)          2- آموزش مهارتها          3- کاربرد.

 

یافتهها

آزمون فرضیه ها

فرضیه یک

آموزش ایمن سازی در مقابل استرس اضطراب امتحان دانش آموزان (دختر و پسر) دوره راهنمایی ناحیه یک ارومیه را کاهش میدهد.

جدول (2) میانگین و انحراف معیار پیش آزمون و پس آزمون اضطراب امتحان گروههای آزمایش و کنترل

 

		تعداد	میانگین	انحراف معیار	خطای معیار
آزمایش	پیش آزمون	30	37/19	51/2	46/0
	پس آزمون	30	07/12	29/5	97/0
کنترل	پیش آزمون	30	23/18	99/1	36/0
	پس آزمون	30	06/19	76/3	69/0

 

جدول (2 ) نشان می دهد بیشترین میانگین اضطراب امتحان متعلق به پس آزمون گروه آزمایش بوده و برابر با  37/19 =   و انحراف معیار آن نیز برابر با          51 /2= S  می باشد.

 

جدول (3) میانگین و انحراف معیار پیش آزمون و پس آزمون اضطراب امتحان گروه های آزمایش و کنترل دانش آموزان  پسر

 

		تعداد	میانگین	انحراف معیار	خطای معیار
آزمایش	پیش آزمون	15	00/19	44/2	63/0
	پس آزمون	15	14	64/3	94/0
کنترل	پیش آزمون	15	33/18	16/2	55/0
	پس آزمون	15	73/18	75/1	45/0

 

جدول (3) نشان می دهد بیشترین میانگین اضطراب امتحان متعلق به پیش آزمون گروه آزمایش بوده و برابر با  00/19 =  و انحراف معیار آن نیز برابر با 44 /2=S  می باشد و همچنین کمترین میانگین اضطراب امتحان متعلق به پس آزمون گروه آزمایش بوده و برابر با 14 =   و انحراف معیار آن نیز برابر با 64/3= S  می باشد.

 

جدول (4) میانگین و انحراف معیار پیش آزمون و پس آزمون اضطراب امتحان گروه های آزمایش و کنترل دانش آموزان دختر

		تعداد	میانگین	انحراف معیار	خطای معیار
آزمایش	پیش آزمون	15	73/19	60/2	67/0
	پس آزمون	15	13/10	05/6	56/1
کنترل	پیش آزمون	15	13/18	88/1	48/0
	پس آزمون	15	40/19	11/5	31/1

 

جدول (4 ) نشان می دهد بیشترین میانگین اضطراب امتحان متعلق به پیش آزمون گروه آزمایش بوده و برابر با  73/19 =   و انحراف معیار آن نیز برابر با 60 /2= S  می باشد و همچنین کمترین میانگین اضطراب امتحان متعلق به پس آزمون گروه آزمایش بوده و برابر با  13/10 =   و انحراف معیار آن نیز برابر با 05 /6= S  می باشد.

 

جدول (5) تاثیر ایمن سازی روانی در مقابل استرس  بر اضطراب امتحان

	میانگین	انحراف معیار	خطای معیار	درجه آزادی	t	سطح معناداری   (Sig)
پیش آزمون- پس آزمون	30/7-	96/4	90/0	29	06/8-	001/0

 

با توجه به جدول (5) چون  001/0=P از05/0 =P کوچکتر است پس می توان گفت که ایمن سازی روانی در مقابل استرس بر اضطراب امتحان موثر بوده است. بعبارت دیگر فرضیه صفر رد شده و فرضیه خلاف تایید می شود. بنابراین می توان گفت که به احتمال 95/0 ایمن سازی روانی در مقابل استرس اضطراب امتحان را کاهش میدهد.

 

جدول (6) تاثیر ایمن سازی روانی در مقابل استرس  بر اضطراب امتحان  به تفکیک جنسیت

میانگین	انحراف معیار	خطای معیار	درجه آزادی	t	سطح معناداری   (Sig)
اضطراب امتحان	پیش آزمون – پس آزمون	پسر	5-	25/3	84/0	14	96/5-	001/0
		دختر	6/9-	38/5	39/1	14	91/6-	001/0

 

با توجه به جدول (6) چون P محاسبه شده در هر دو گروه پسران و دختران  001/0=P از 05/0 =P کوچکتر است پس می توان گفت که ایمن سازی روانی در مقابل استرس بر اضطراب امتحان  دو گروه پسران و دختران  موثر بوده است. بعبارت دیگر در هر دو گروه فرضیه صفر رد شده و فرضیه خلاف صفر تایید     می شود .

فرضیه دو

آموزش ایمن سازی در مقابل استرس بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان (دختر و پسر )  دوره راهنمایی ناحیه یک ارومیه تاثیر مثبت دارد.

 

جدول (7) میانگین و انحراف معیار پیش آزمون و پس آزمون عملکرد تحصیلی گروه های آزمایش و کنترل

 

		تعداد	میانگین	انحراف معیار	خطای معیار
آزمایش	پیش آزمون	30	39/16	21/2	40/0
	پس آزمون	30	25/17	82/1	33/0
کنترل	پیش آزمون	30	97/15	35/2	42/0
	پس آزمون	30	18/16	14/2	39/0

جدول (7) نشان می دهد بیشترین میانگین عملکرد تحصیلی متعلق به پس آزمون گروه آزمایش بوده و برابر با  25/17 =  و انحراف معیار آن نیز برابر با 82 /1= S  می باشد.

 

جدول (8) میانگین و انحراف معیار پیش آزمون و پس آزمون عملکرد تحصیلی گروه های آزمایش و کنترل دانش آموزان پسر

 

		تعداد	میانگین	انحراف معیار	خطای معیار
آزمایش	پیش آزمون	15	75/16	44/2	63/0
	پس آزمون	15	66/17	96/1	50/0
کنترل	پیش آزمون	15	14/15	10/2	54/0
	پس آزمون	15	31/15	95/1	50/0

 

جدول (8) نشان می دهد بیشترین میانگین عملکرد تحصیلی متعلق به پس آزمون گروه آزمایش بوده و برابر با  66/17 =   و انحراف معیار آن نیز برابر با 96/1= S  می باشد.

 

جدول (9) میانگین و انحراف معیار پیش آزمون و پس آزمون عملکرد تحصیلی گروه های آزمایش و کنترل دانش آموزان دختر

		تعداد	میانگین	انحراف معیار	خطای معیار
آزمایش	پیش آزمون	15	03/16	96/1	50/0
	پس آزمون	15	83/16	64/1	42/0
کنترل	پیش آزمون	15	81/16	35/2	60/0
	پس آزمون	15	05/17	02/2	52/0

 

جدول (9) نشان می دهد بیشترین میانگین عملکرد تحصیلی متعلق به پس آزمون گروه کنترل بوده و برابر با  05/17=  و انحراف معیار آن نیز برابر با 02/2= S  می باشد که با توجه نمره های پیش آزمون، بیشترین افزایش در پس آزمون گروه کنترل ایجاد شده است.

 

جدول (10) تاثیر ایمن سازی روانی در مقابل استرس  بر عملکرد تحصیلی

	میانگین	انحراف معیار	خطای معیار	درجه آزادی	t	سطح معناداری   (Sig)
پیش آزمون – پس آزمون	85/0	66/0	12/0	29	05/7	001/0

 

با توجه به جدول (10) چون 001/0=P از05/0 =P کوچکتر است پس می توان گفت که ایمن سازی روانی در مقابل استرس بر عملکرد تحصیلی موثر بوده است. بعبارت دیگر فرضیه صفر رد شده و فرضیه خلاف صفر تایید می شود.

 

جدول (11) تاثیر ایمن سازی روانی در مقابل استرس  بر عملکرد تحصیلی به تفکیک جنسیت

		میانگین	انحراف معیار	خطای معیار	درجه آزادی	t	سطح معناداری   (Sig)
پیش آزمون – پس آزمون	پسر	91/0	82/0	21/0	14	28/4	001/0
	دختر	80/0	49/0	12/0	14	41/6	001/0

 

با توجه به جدول (11) چون P محاسبه شده در هر دو گروه پسران و دختران  001/0=P از05/0 =P کوچکتر است پس می توان گفت که ایمن سازی روانی در مقابل استرس بر عملکرد تحصیلی دو گروه پسران و دختران  موثر بوده است. بعبارت دیگر در هر دو گروه فرضیه صفر رد شده و فرضیه خلاف صفر تایید      می شود.

فرضیه سه

اثر آموزش ایمن سازی در مقابل استرس بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر متفاوت است.

	آزمون	مجموع مجذورات	درجه آزادی	نسبت مربع میانگین ها     ( F )	سطح معناداری   (Sig)
گروه	آزمون اثر پیلایی آزمون اثر لامبدای ویلکز آزمون اثر هلتینگ آزمون بزرگترین ریشه روی	61/0 39/0 57/1 57/1	2 2 2 2	55/41 55/41 55/41 55/41	000/0 00/0 000/0 000/0
جنسیت	آزمون اثر پیلایی آزمون اثر لامبدای ویلکز آزمون اثر هلتینگ آزمون بزرگترین ریشه روی	06/0 93/0 07/0 07/0	2 2 2 2	79/1 79/1 79/1 79/1	176/0 176/0 176/0 176/0
گروه *جنسیت	آزمون اثر پیلایی آزمون اثر لامبدای ویلکز آزمون اثر هلتینگ آزمون بزرگترین ریشه روی	18/0 82/0 22/0 22/0	2 2 2 2	77/5 77/5 77/5 77/5	005/0 005/0 005/0 005/0

 

جدول (12)تحلیل کوواریانس چند متغیره اثر ایمن سازی روانی بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی

 

جدول (12) نشان میدهد چون 001/0=P  محاسبه شده ازP  جدول در     شاخص های آماری چهارگانه کوچکتر است پس می توان گفت که تاثیر ایمن سازی روانی در مقابل استرس و اثر متقابل ایمن سازی و جنسیت بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی معنادار است اما با توجه به اینکهP محاسبه شده برای جنسیت  176/0=P  از 05/0 =P بزرگتر است است، پس می توان گفت اثر جنسیت بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی معنادارنیست.

 

 

 

 

جدول (13) تحلیل کوواریانس اثرات بین گروهی ایمن سازی روانی و جنسیت  بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی

منبع	متغیر وابسته	مجموع مجذورات نوع سوم	درجه آزادی	میانگین مجذورات	نسبت مربع  میانگین ها ( F )	سطح معناداری   (Sig)
گروه	پس آزمون اضطراب عملکرد تحصیلی	04/930 88/6	1 1	04/930 88/6	17/62 79/24	001/0 001/0
جنسیت	پس آزمون اضطراب عملکرد تحصیلی	37/52 057/0	1 1	37/52 057/0	50/3 205/0	067/0 653/0
گروه *جنسیت	پس آزمون اضطراب عملکرد تحصیلی	49/100 30/1	1 1	49/100 30/1	72/6 69/4	012/0 035/0
خطا	پس آزمون اضطراب عملکرد تحصیلی	88/807 98/14	54 54	96/14 277/0
کل	پس آزمون اضطراب عملکرد تحصیلی	00/16498 28/17016	60 60

 

جدول (13) نشان میدهد چون 001/0=P  محاسبه شده برای اثر متغر مستقل از 05/0 =P کوچکتر است پس می توان گفت که تاثیر ایمن سازی روانی در مقابل استرس بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی معنادار است اما چون P محاسبه شده برای عامل جنسیت  067/0=P در اضطراب امتحان و P محاسبه شده در عملکرد تحصیلی  653/0=P از 05/0 =P بزرگتر است پس می توان گفت اثر جنسیت بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی معنادارنیست. همچنین چون P برای تاثیر متقابل جنسیت و متغیر مستقل  در اضطراب امتحان 012/0=P و عملکرد تحصیلی 035/0=P از 05/0 =P کوچکتراست پس می توان گفت که اثر متقابل ایمن سازی روانی و جنسیت بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی معنادار است. بعبارت دیگر روش آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس بر اضطراب و عملکرد تحصیلی دختران و پسران تاثیر متفاوتی دارد.

 

جدول (14)- تحلیل کوواریانس یکراهه اثر ایمن سازی روانی و جنسیت بر اضطراب امتحان

منبع	مجموع مجذورات نوع سوم	درجه  آزادی	میانگین مجذورات	نسبت مربع میانگین ها ( F )	سطح معناداری (Sig)
پیش آزمون اضطراب امتحان	165/300	1	165/300	43/20	001/0
گروه	95/933	1	95/933	56/63	001/0
جنسیت	23/52	1	23/52	56/3	065/0
گروه *جنسیت	23/111	1	23/111	57/7	008/0
خطا	63/14	55	1/808	---	---
کل	00/16498	60	---	---	---

 

جدول (14) نشان میدهد چون P محاسبه شده برای تاثیر عامل ایمن سازی در مقابل استرس 001/0=P  از 05/0 =P کوچکتر است، پس می توان گفت که اثر  ایمن سازی روانی در مقابل استرس بر اضطراب امتحان معنادار می باشد و همچنین  باتوجه به P محاسبه شده برای اثر متقابل ایمن سازی روانی در مقابل استرس و جنسیت  008/0=P  از 05/0 =P کوچکتر است، بنابراین اثر متقابل ایمن سازی روانی و جنسیت بر اضطراب امتحان نیز  معنادار می باشد. اما با توجه به 065/0=P  محاسبه شده برای جنسیت، می توان گفت اثر جنسیت بر اضطراب امتحان معنادار نیست.

 

جدول  (15) مقایسه میانگین پس آزمون اضطراب امتحان گروه  آزمایش و کنترل دختران و پسران

	ایمن سازی روانی		گروه کنترل
متغیرهای وابسته	دختر	پسر	دختر	پسر
اضطراب امتحان	19/9	79/13	07/20	20/19

جدول (15) نشان میدهد که  بیشترین میانگین اضطراب امتحان پس آزمون در گروه کنترل دختران برابر07/20=  که پس از اعمال آموزش میانگین اضطراب امتحان در گروه آزمایش دختران برابر با 19/9 =  می باشد که این نشانگر آنست که آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس در کاهش اضطراب امتحان گروه آزمایش دختران تاثیر بیشتری داشته است.

 

 

 

نمودار (4-1) نشان دهنده آنست که تاثیر آموزش ایمن سازی روانی در کاهش اضطراب امتحان گروه آزمایش دختران بیشتر از پسران است.

 

جدول (16) تحلیل کوواریانس یکراهه اثر ایمنسازی روانی و جنسیت بر عملکرد تحصیلی

منبع	مجموع مجذورات  نوع سوم	درجه آزادی	میانگین مجذورات	نسبت مربع میانگین ها (F)	سطح معناداری (Sig)
عملکرد تحصیلی	92/187	1	92/187	21/683	001/0
گروه	84/7	1	84/7	49/28	001/0
جنسیت	067/0	1	067/0	245/0	623/0
گروه *جنسیت	22/1	1	22/1	57/7	008/0
خطا	13/15	55	275/0	---	---
کل	28/17016	60	---	---	---

 

جدول (16) نشان میدهد چون P محاسبه شده برای تاثیر عامل ایمن سازی در مقابل استرس 001/0=P  از 05/0 =P کوچکتر است، پس می توان گفت که اثر  ایمن سازی روانی در مقابل استرس بر عملکرد تحصیلی معنادار می باشد و همچنین  باتوجه به P محاسبه شده برای اثر متقابل ایمن سازی روانی در مقابل استرس  و جنسیت  008/0=P  از 05/0 =P کوچکتر است، بنابراین اثر متقابل ایمن سازی روانی و جنسیت بر اضطراب امتحان نیز  معنادار می باشد. اما با توجه به 623/0=P  محاسبه شده برای جنسیت، می توان گفت اثر جنسیت بر عملکرد تحصیلی معنادار نیست.

 

جدول (17) - مقایسه میانگین عملکرد تحصیلی گروه  آزمایش و کنترل دختران و پسران

 

	ایمن سازی روانی		گروه کنترل
متغیرهای وابسته	دختر	پسر	دختر	پسر
عملکرد تحصیلی	96/16	19/17	53/16	17/16

 

جدول (17) نشان میدهد که بیشترین میانگین عملکرد تحصیلی در گروه کنترل دختران برابر53/16 = که پس از اعمال آموزش بیشترین میانگین عملکرد تحصیلی در گروه آزمایش پسران برابر با 19/17 =  می باشد که این نشانگر آنست که آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس درافزایش عمکرد تحصیلی گروه آزمایش پسران تاثیر بیشتری داشته است.

 

 

نمودار (4-2) نشانگر آنست که آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس برعملکرد تحصیلی دانش آموزان پسر تاثیر بیشتری از گروه آزمایش دختر داشته است.

 

بحث

فرضیه اول: آموزش ایمن سازی در مقابل استرس اضطراب امتحان دانش آموزان(دختر و پسر ) دوره راهنمایی ناحیه یک ارومیه را کاهش میدهد.

نتیجه پژوهش نشان میدهد که آموزش ایمن سازی در مقابل استرس، اضطراب امتحان دانش آموزان(دختر و پسر) دوره راهنمایی ناحیه یک ارومیه را کاهش داده است. بعبارت دیگر نتایج این پژوهش نشان داد که دانش آموزان دختر و پسری که آموزش های لازم در زمینه ایمن سازی روانی در مقابل استرس مانند تن آرامی^[25]، کنترل تنفس^[26]، خود فرمانی^[27] ( گفتگوی شخصی هدایت شده^[28])، تصویرسازی ذهنی هدایت شده^[29] و  مسئله گشایی^[30] را تجربه نمودند در مقایسه با سایر دانش آموزان مهارت لازم برای مواجه شدن با موقعیت امتحانی را کسب نمودند. این دانش آموزان به راحتی توانستند علایم فیزیولوژیکی اضطراب امتحان و افکار غیر منطقی خود را کنترل نمایند.

یافته های پژوهش مختلف در تایید پژوهش حاضر است. نتوماتیس^[31] (2008 ) نیز در تحقیقات خود به این نتیجه دست یافت که شرکت کنندگان در تلقیح فشار روانی، اکتساب مهارت ها و گروه آرامش عضلانی جسمی، نسبت به گروه کنترل کاهش قابل ملاحظه ای را در نشانگان روانی فیزیولوژیکی، واکنش های نگرانی و هیجان پذیری در بعد از تست نشان دادند. در حالی که آرامش عضلانی جسمی در کاهش نشانگان روانی فیزیولوژیکی، موثرتر از شرایط درمان دیگر بود. ولی تلقیح استرس در کاهش واکنش های نگرانی و هیجان پذیری شرکت کنندگان نسبت به وضعیت های ارزشی موثرتر بود.

نتایج ساندرز^[32] (1996 ) نیز حاکی از آن بود که تعلیم تلقیح فشار روانی یک روش موثر برای کاهش اضطراب عملکرد، کاهش اضطراب حالت، و بهبود عملکرد زیر فشار روانی بود.

هوران (2004) در مقایسه با شرکت کنندگان در مرحله کنترل شرکت کنندگانی که در ابتدا آموزش ایمن سازی در مقابل استرس^[33] را دریافت کردند، در استرس شخصی، عاطفی و عمومی، کاهش نشان دادند. تحلیل های اضافی نشان داد که تمامی شرکت کنندگانی که آموزش ایمن سازی در مقابل استرس را دریافت کردند سطوح پایینی از اضطراب، استرس و غیرمنطقی بودن را طی زمان نشان دادند.

ابوالقاسمی (1381) طی تحقیقی که بر روی دانش آموزان سال دوم دبیرستانهای اهواز انجام داد، به این نتیجه رسید که حساسیت زدایی منظم و آموزش                  ایمن سازی در مقابل استرس درکاهش اضطراب امتحان، تاثیر دارد.

در تبیین یافته های پژوهش حاضر می توان گفت که  آموزش ایمن سازی روانی یک روش شناختی- رفتاری است که برای کاهش استرس های موجود از تکنیکهای رفتاری متنوعی استفاده شده است. تکنیکهای رفتاری شامل تن آرامی و کنترل تنفس، باعث تعدیل جنبه های فیزیولوژیکی اضطراب امتحان می شوند و تکنیک های شناختی نیز که شامل خودفرمانی، تصویرسازی ذهنی هدایت شده ، و مسئله گشایی است باعث ایجاد تغییرات شناختی در فرد می شود. تن آرامی به روشنی بر کاهش برانگیختگی ناشی از موقعیتهای امتحانی تاثیر دارد. از طرف دیگر  کاهش اضطراب امتحان به میزان زیادی تابعی از پاسخهای شناختی است. بر اساس دیدگاه موریس و مایکنبام(به نقل از ابوالقاسمی، 1385) می توان گفت که کارایی روشهای شناختی در کاهش سازه شناختی  اضطراب امتحان بیشتر است. این روشها به گونه ای کارآمد به فرد کمک می کنند که درگیریهای ذهنی نگران کننده و اندیشه های منفی و نا وابسته به تکلیف را کاهش دهد. پس می توان گفت تغییرات فیزیولوژیکی و شناختی ایجاد شده توسط روشهای آموزش داده شده باعث کاهش اضطراب امتحان آزمودنی ها گردیده است.

فرضیه دو: آموزش ایمن سازی در مقابل استرس بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان(دختر و پسر)  دوره راهنمایی ناحیه یک ارومیه تاثیر مثبت دارد.

نتیجه پژوهش نشان می دهدکه آموزش ایمن سازی در مقابل استرس بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان(دختر و پسر) دوره راهنمایی ناحیه یک ارومیه تاثیر مثبت گذاشته است.

بر اساس دیدگاه مایکنبام و باتلر ( به نقل از ابوالقاسمی، 1382) روش شناختی به دانش آموز مبتلا کمک می کند تا تمرکز بر تکلیف و عدم تمرکز بر پاسخ های خودمحوری را فراگیرد. در این روش، درمانگر، دانش آموزان را از افکار به وجود آورنده اضطراب امتحان خویش آگاه ساخته و به آنها آموزش می دهد که به بیان و ابراز احساسات و مسائل خود به پردازند و پاسخ های شناختی سازش نایافته خود را بیرون بریزند و روش های تفسیر کردن و برچسب زدن برانگیختگی هیجانی را به کار گیرند. به بیان دیگر دانش آموزان شرکت کننده در آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس در انجام فعالیت های مرتبط با تکلیف به دلیل کنترل علائم اضطراب ( علی الخصوص علائم فکری ) با استفاده تکنیک های آموزش دیده در دوره آموزشی، موفق تر از گروه کنترل بوده و عملکرد تحصیلی آنان بهبود یافته است که این یافته با یافته های  پژوهش های مختلف همخوان است.

هوران( 2004 ) به بررسی تاثیر ایمن سازی روانی در مقابل استرس و عملکرد تحصیلی دانشجویان سال اول حقوق پرداخته و نشان داد که کاربرد ایمن سازی روانی در مقابل استرس باعث کاهش استرس و اضطراب امتحان و همچنین بهبود عمکرد تحصیلی و حرفه ای دانشجویان می شود.

دادستان (1376) در بررسی دختران دانش آموز دبیرستانی نشان داد که روش خود آموزش دهی مایکنبام به گونه ای معنادار در کاهش اضطراب آزمون و بهبود نمره های تحصیلی دانش آموزان کارایی دارد (به نقل از ابوالقاسمی و همکاران، 1385).   

دلیل افت تحصیلی در بسیاری از دانش آموزان ناتوانی در  یادگیری یا ضعف هوشی نبوده است، بلکه ناشی از سطح بالای اضطراب امتحان می باشد(صاحبی، 1381).

در مطالعه ای کلاسیک یرکز و دادسون (به نقل ازصبحی قراملکی، 1385)  تایید کردند که  اضطراب امتحان بالا می تواند عملکرد را تخریب کند.

سالوی و هار ^[34] (به نقل از ابوالقاسمی، 1382) در تحقیقی نشان دادند آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس، آموزش فرایند نوشتن و کنترل توجه باعث کاهش اضطراب امتحان و بهبود عملکرد تحصیلی می شود. موریس و لیبرت و مایکنبام (به نقل از ابوالقاسمی و همکاران، 1385) بیان می کنند که مقابله های شناختی در کاهش مولفه ( شناختی) نگرانی اضطراب امتحان موثرترند، این مقابله ها به طور خیلی موثرتری به فرد کمک می کند که اشتغالات ذهنی و نگران کننده و افکار منفی و نامربوط به تکلیف را کاهش دهند.

در تبیین یافته های پژوهش می توان عنوان نمود که چون در آموزش ایمن سازی روانی از تکنیک های رفتاری و شناختی مختلفی بهره گرفته می شود و با توجه به اینکه کاهش  عملکرد آزمودنی های دارای اضطراب امتحان به میزان زیادی تابعی از پاسخ های شناختی و توجهی غیرانطباقی است به کارگیری تکنیک هایی شناختی مختلفی مثل خودفرمانی، تصویرسازی هدایت شده و مسئله گشایی باعث ایجاد تغییرات شناختی در آزمودنی ها شده و کاهش سازه شناختی اضطراب را موجب  می شود و نیز با عنایت به اینکه دلیل افت تحصیلی در بسیاری از دانش آموزان ناتوانی در یادگیری یا ضعف هوشی نبوده بلکه ناشی از سطح بالای اضطراب امتحان می باشد(صاحبی، 1381) می توان گفت با اجرای آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس عملکرد تحصیلی دانش آموزان بهبود یافته است. بنابرین می توان گفت آموزش ایمن سازی روانی با کاهش اضطراب امتحان باعث افزایش عملکرد تحصیلی شده است.   

سئوال پژوهش: آیا ایمن سازی روانی در مقابل استرس بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی دختران و پسران تاثیر متفاوت دارد؟

می توان گفت که اثر متقابل ایمن سازی روانی و جنسیت بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی معنادار است. بعبارت دیگر روش آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس بر اضطراب و عملکرد تحصیلی دختران و پسران تاثیر متفاوتی دارد.

به عبارت دیگر نتایج این پژوهش موید آن است که تاثیر آموزش ایمن سازی در مقابل استرس بر دختران و پسران و میزان یادگیری و استفاده آنان از تکنیک های مختلف رفتاری و شناختی دروه آموزشی مذکور متفاوت بوده و بعد از اتمام دوره، دانش آموزان دختر و پسر عملکرد  متفاوتی از خود نشان داده اند که این امر مبین تفاوت جنیستی در آموزش فوق می باشد.

یافته های پژوهش حاضر در راستای  نتایج پژوهش های ذیل است.

نتایج پژوهش اینولا (2007 ) نیز حاکی از آن است که بین سرعت درون سازی و عملکرد نوجوانانی که آموزش ایمن سازی در مقابل استرس دریافت نموده اند، تفاوت معنادار جنسیتی موجود است.

یافته های حاصله از پژوهش ساردوبی و خسروپور(1381) موید آن است که تفاوت معناداری در انتخاب روشهای مقابله ای با استرس و پرخاشگری در دختران و پسران وجود دارد.

در تبین یافته های این پژوهش عوامل مختلفی دخلیل اند:

در آموزش ایمن سازی در مقابل استرس از تکنیک های مختلف رفتاری و شناختی استفاده می شود که حاصل استفاده از تکنیک های شناختی، ایجاد تغییرات شناختی در فرد و کاهش سازه شناختی (نگرانی) اضطراب امتحان می باشد. براساس دیدگاه توبیاس(به نقل از بیابانگرد، 1386) می توان گفت رابطه منفی بین اضطراب و عملکرد تحصیلی برای زنان بالاتر از مردان است، این رابطه در مورد مولفه نگرانی اضطراب امتحان بیشتر از مولفه هیجان پذیری می باشد. از سویی دیگر با عنایت به اینکه طبق نظر ساراسون ( به نقل از علی محمدی،1375)اضطراب امتحان آسیب زننده به عملکرد فرد بوده و چون دختران بیشتر از پسران و با شدت بیشتری اضطراب امتحان را تجربه می کنند بنابراین دارای آسیب عملکرد تحصیلی  بیشتری هستند.

همچنین تفاوت آموزش های دریافتی از طرف مربیان مختلف و انگیزه های متفاوت تحصیلی دانش آموزان نیز می تواند از عوامل موثر در ایجاد تفاوت حاصله باشد. بنابراین می توان گفت مجموع عوامل فوق  باعث ایجاد تغییرات معنادار در آموزش دانش آموزان دختر و پسر گردیده است.

پیشنهادها

در راستای نتایج بدست آمده از پژوهش، موارد زیر پیشنهاد می گردد :

1-     تکرار پژوهش برای گروه هایی از آزمودنی ها که از لحاظ مقطع و رشته تحصیلی تقسیم بندی شده اند.

2-     پیشنهاد می شود پژوهشگران از سایر تکنیک های شناختی- رفتاری در کنار روشهای بکارگرفته شده در روش ایمن سازی در مقابل استرس استفاده نمایند و کارایی این روش را با سایر مداخلات مقایسه کنند.

3-     با شناسایی دانش آموزان مبتلا به اضطراب امتحان و درمان آنها، هرچند وقت یک بار، آموزش و راهبردهای لازم دوباره به آنها ارائه شود.

4-     به پژوهشگران پیشنهاد می شود که این پژوهش را در مقطع دبیرستان و درشهرهای مختلف انجام دهند.

5-     با توجه به یافته های پژوهش حاضر مبنی بر اثربخشی دوره آموزش          ایمن سازی روانی در مقابل استرس بر اضطراب امتحان پیشنهاد می شود دوره آموزشی چگونگی آموزش ایمن سازی روانی در مقابل استرس به شکل کارگاهی برای مشاوران مدارس ارومیه تشکیل شود.

6-     بر اساس یافته های این پژوهش در مدارس ارومیه می توان برای دانش آموزان دارای اضطراب امتحان دروه ایمن سازی روانی در مقابل استرس بصورت گروهی آموزش داده شود.

7-     با توجه به اثر بخشی بیشتر دوره آموزشی در دختران پیشنهاد پژوهش حاضر برگزاری کارگاه های آموزشی برای مشاوران زن ضرورت اساسی است. در این دوره آموزشی این مشاوران می توانند با چگونگی اجرای ایمن سازی روانی در مقابل استرس را  فرا گرفته و در به کارگیری آن در مدارس موفق تر باشند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست منابع :

-   ابوالقاسمی، ع (1374)، ساخت و اعتباریابی مقدماتی پرسشنامه اضطراب امتحان وبررسی رابطه اضطراب امتحان با اضطراب عمومی– عزت نفس ، پایگاه اجتماعی- اقتصادی، عملکرد تحصیلی و انتظارات معلم در دانش آموزان پسر سال سوم راهنمایی شهرستان اهواز،پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی تربیتی، دانشگاه شهید چمران.

-   ابوالقاسمی، ع (1381) ، بررسی میزان همه گیر شناسی اضطراب امتحان و اثر بخشی دو روش درمانی در کاهش اضطراب امتحان    دانش آموزان دوم دبیرستان شهر اهواز ، پا یان نامه دکتری روانشناسی ، دانشگاه شهید چمران اهواز.

-   ابوالقاسمی، ع (1382) ،  اضطراب امتحان، اردبیل: انتشارات نیک آموز .

-   ابوالقاسمی، ع. مهرابی زاده، م. کیامرثی، آ.درتاج، ف(1385)، بررسی کارآمدی دو روش شناختی و منطقی- هیجانی در کاهش اضطراب آزمون و بهبود کارکرد تحصیلی، اندیشه های نوین تربیتی . دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه الزهراس . دوره ی دو ، شماره 1 و 2 بهار و تابستان 1385 صص، 123-137.

-   بیابانگرد، ا (1381) ، اثربخشی درمان چند وجهی لازاروس، عقلانی – عاطفی الیس و آرام سازی بر کاهش اضطراب امتحان دانش آموزان ، مجله اندیشه و رفتار، سال هشتم ، شماره 3، صص 42-36.

-   بیابانگرد، ا (1386)،اضطراب امتحان. تهران: دفتر نشر فرهنگ ا اسلامی.

-   دادستان، پ. منصور، م (1374) ، روانشناسی ژنتیک 2 نظام های تحولی از روان تحلیل گری تا رفتارشناسی و نظامهای عینی.، تهران: مجتمع بهزیستی نابینان رودکی.

-    دادستان، پ (1376)، سنجش و درمان اضطراب امتحان، مجله روان شناسی، سال اول، شماره 1، صفحه 31-60.

-   ربیعی، م. صالحی، ر (1386)، روان درمانی گام به گام اضطراب امتحان،شهرکرد: انتشارات صدرامنتهی، چاپ اول.

-   ساردوبی، غ. خسروپور، ف (1381)، بررسی کارایی آموزش مهارتهای مقابله با استرس در دانشجویان دانشگاه شهید باهنر کرمان، دومین کنگره روانشناسی بالینی ایران، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، معاونت پژوهش.

-   صاحبی، ع. اصغری، م (1381)، اعتباریابی مقیاس اضطراب انتحان در بین دانشجویان دانشگاه فردوسی.

-   صبحی قراملکی، ن (1385)، بررسی اثر بخشی شناخت درمانی و آموزش مهارت های مطالعه در کاهش اضطراب امتحان و افزایش عملکرد تحصیلی با توجه به مولفه های شخصیتی، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس ، دانشکده علوم انسانی.

-   عابدی، م. رشیدی، ع (1376)، تاثیر روش ایمن سازی روانی بر کاهش اضطراب ناشی از امتحان در دانش آموزان دختر سال دوم متوسطه ناحیه 2 شهرستان اصفهان، شورای تحقیقات آموزش و پرورش استان اصفهان.

-   عالی، ک (1380)، اضطراب امتحان و شیوه های درمان آن. تبریز: انتشارات فجر امید.

-   علی محمدی، ح (1375)، بررسی رابطه اضطراب امتحان، دون گرایی- برون گرایی دانش آموزان، تحصیلات و شغل والدین با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان سال سوم راهنمایی، پایان نامه چاپ نشده کارشناسی ارشد ، دانشگاه شیراز.

-   مایکنبام، د.، ترجمه: سیروس مبینی (1386)، آموزش ایمن سازی در مقابل استرس، تهران: نشر رشد.

-   میرزائی، پ (1380)، روشهای غلبه بر اضطراب امتحان و کنکور. تهران: انتشارات    تازه های روز

-   نریمانی، م. اسلامدوست، ث. غفاری، م (1385)، علل اضطراب امتحان در دانشجویان و راه های مقابله با آن، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی. شماره 39، صص 23-40.

 

-  Ergene, T. (2003), Effective interventions on test anxiety reduction: A meta-analysis, School Psychology, vol. 24, pp 313.

-  Eniola, M. (2007), the effects of stress inoculation training on test anxiety and academic performance of adolescents with visual impairment, Pakistan Journal of Sciences 4, pp 496 – 499.

-  Horan, H .,and Sheehy, R (2004), Effects of stress inoculation training for 1st-Year law students, International Journal of Stress Management, Vol. 11, PP 41-55.

-  Ntoumanis, N., and Jones, G. (2008), Interpretation of competitive trait anxiety symptoms as a function of locus of control beliefs, International Journal of Educational Research, Vol. 4, pp 1-8.

-  Saunders, T., and Johnston, S. (1996), the effect of stress inoculation training on anxiety and performance, Journal of Occupational Health Psychology, vol. 1, pp 170-86.

---

1. استادیار دانشکده روانشناسی دانشگاه تبریز

2. استاد و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

3. دانش آموخته دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز ([e-mail])

[4] .a nxiety

[5]. Alber Kamus

[6]. Auden

[7]. Tomas & Masser

[8] .test Anxiety

[9]. Kaplan & Sadock

[10]. Hill

[11]. Eriksen & paul

[12]. Sarason

[13]. Rubin ¸ murys

[14] .Meichenbaum & Hains & Sasaki

[15]. Mcreynolds ¸  Morris & Kratochwill

[16]. Ergene

[17]. stress inoculation training

[18]. stress inoculation training

[19]. Meichenbaum

[20]. didactic teaching

[21]. socratic discussion

[22]. problem-solving

[23]. self- monitoring

[24]. self- instruction

[25]. relaxation

[26]. breath control

[27]. self- instruction

[28]. guided self-dialogue

[29]. guided imagery

[30]. problem-solving

[31]. Ntoumanis

[32] .Saunders

[33]. stress inoculation training (SIT)

[34]. Salovey & Haar

مراجع

-   ابوالقاسمی، ع (1374)، ساخت و اعتباریابی مقدماتی پرسشنامه اضطراب امتحان وبررسی رابطه اضطراب امتحان با اضطراب عمومی– عزت نفس ، پایگاه اجتماعی- اقتصادی، عملکرد تحصیلی و انتظارات معلم در دانش آموزان پسر سال سوم راهنمایی شهرستان اهواز،پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی تربیتی، دانشگاه شهید چمران.

-   ابوالقاسمی، ع (1381) ، بررسی میزان همه گیر شناسی اضطراب امتحان و اثر بخشی دو روش درمانی در کاهش اضطراب امتحان    دانش آموزان دوم دبیرستان شهر اهواز ، پا یان نامه دکتری روانشناسی ، دانشگاه شهید چمران اهواز.

-   ابوالقاسمی، ع (1382) ،  اضطراب امتحان، اردبیل: انتشارات نیک آموز .

-   ابوالقاسمی، ع. مهرابی زاده، م. کیامرثی، آ.درتاج، ف(1385)، بررسی کارآمدی دو روش شناختی و منطقی- هیجانی در کاهش اضطراب آزمون و بهبود کارکرد تحصیلی، اندیشه های نوین تربیتی . دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه الزهراس . دوره ی دو ، شماره 1 و 2 بهار و تابستان 1385 صص، 123-137.

-   بیابانگرد، ا (1381) ، اثربخشی درمان چند وجهی لازاروس، عقلانی – عاطفی الیس و آرام سازی بر کاهش اضطراب امتحان دانش آموزان ، مجله اندیشه و رفتار، سال هشتم ، شماره 3، صص 42-36.

-   بیابانگرد، ا (1386)،اضطراب امتحان. تهران: دفتر نشر فرهنگ ا اسلامی.

-   دادستان، پ. منصور، م (1374) ، روانشناسی ژنتیک 2 نظام های تحولی از روان تحلیل گری تا رفتارشناسی و نظامهای عینی.، تهران: مجتمع بهزیستی نابینان رودکی.

-    دادستان، پ (1376)، سنجش و درمان اضطراب امتحان، مجله روان شناسی، سال اول، شماره 1، صفحه 31-60.

-   ربیعی، م. صالحی، ر (1386)، روان درمانی گام به گام اضطراب امتحان،شهرکرد: انتشارات صدرامنتهی، چاپ اول.

-   ساردوبی، غ. خسروپور، ف (1381)، بررسی کارایی آموزش مهارتهای مقابله با استرس در دانشجویان دانشگاه شهید باهنر کرمان، دومین کنگره روانشناسی بالینی ایران، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، معاونت پژوهش.

-   صاحبی، ع. اصغری، م (1381)، اعتباریابی مقیاس اضطراب انتحان در بین دانشجویان دانشگاه فردوسی.

-   صبحی قراملکی، ن (1385)، بررسی اثر بخشی شناخت درمانی و آموزش مهارت های مطالعه در کاهش اضطراب امتحان و افزایش عملکرد تحصیلی با توجه به مولفه های شخصیتی، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس ، دانشکده علوم انسانی.

-   عابدی، م. رشیدی، ع (1376)، تاثیر روش ایمن سازی روانی بر کاهش اضطراب ناشی از امتحان در دانش آموزان دختر سال دوم متوسطه ناحیه 2 شهرستان اصفهان، شورای تحقیقات آموزش و پرورش استان اصفهان.

-   عالی، ک (1380)، اضطراب امتحان و شیوه های درمان آن. تبریز: انتشارات فجر امید.

-   علی محمدی، ح (1375)، بررسی رابطه اضطراب امتحان، دون گرایی- برون گرایی دانش آموزان، تحصیلات و شغل والدین با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان سال سوم راهنمایی، پایان نامه چاپ نشده کارشناسی ارشد ، دانشگاه شیراز.

-   مایکنبام، د.، ترجمه: سیروس مبینی (1386)، آموزش ایمن سازی در مقابل استرس، تهران: نشر رشد.

-   میرزائی، پ (1380)، روشهای غلبه بر اضطراب امتحان و کنکور. تهران: انتشارات    تازه های روز

-   نریمانی، م. اسلامدوست، ث. غفاری، م (1385)، علل اضطراب امتحان در دانشجویان و راه های مقابله با آن، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی. شماره 39، صص 23-40.

 

-  Ergene, T. (2003), Effective interventions on test anxiety reduction: A meta-analysis, School Psychology, vol. 24, pp 313.

-  Eniola, M. (2007), the effects of stress inoculation training on test anxiety and academic performance of adolescents with visual impairment, Pakistan Journal of Sciences 4, pp 496 – 499.

-  Horan, H .,and Sheehy, R (2004), Effects of stress inoculation training for 1st-Year law students, International Journal of Stress Management, Vol. 11, PP 41-55.

-  Ntoumanis, N., and Jones, G. (2008), Interpretation of competitive trait anxiety symptoms as a function of locus of control beliefs, International Journal of Educational Research, Vol. 4, pp 1-8.

-  Saunders, T., and Johnston, S. (1996), the effect of stress inoculation training on anxiety and performance, Journal of Occupational Health Psychology, vol. 1, pp 170-86.