سـایـة بـال همــا*

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 9، دوره 4، شماره 11، خرداد 1391، صفحه 193-212   

نویسندگان

مریم السادات رنجبر¹؛ فاطمه کازرانی^{* 2}

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشکده تربیت معلم شهید رجایی ـ اصفهان

²دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد نجف‌آباد

چکیده

بنا به روایت اسطوره ها، هما مرغی فرخنده فال و پیک سعادت بوده و هر کس زیر سایة او قرار می‌گرفته، دولتمند و صاحب سعادت می شده است. این مرغ به دلیل استخوان خواری و بی­آزاری، همواره مورد اشارة شعرا بوده است. هرچند صائب، این مضامین را در شعر خویش آورده، اما طبق شیوة معمول شاعران این عصر، از آرایه‌ها و صناعات ادبی همچون کنایه، تمثیل و تشبیه استفاده می کند و با هنجارشکنی، چهره­ای متفاوت از هما ارائه می دهد. او سایة زودگذر و تیرة هما را دلیلی بر ناپایداری دولت و اصلی مهم در عدم دل‌بستگی به آن می‌داند. تصویری که صائب از این مرغ ارائه داده، هما را موجودی زمینی و ملموس ساخته است. همچنین به اعتقاد او دلیل فرخندگی  این مرغ اسطوره‌ای، تواضع و فروتنی و دلیل شهرت وی قناعت او به پاره‌ای استخوان بوده است. بنا براین، صائب خواستار این نیست که در زیر سایة بال هما قرار گیرد، چون سعادت را امری ذاتی می‌داند نه اکتسابی.
صائب از این مرغ اسطوره ای برای وصف طبیعت و آوردن تمثیل‌های گوناگون و توصیف موضوعات پیش پا افتاده و عادی استفاده کرده است، که در این مقاله به آنها اشاره شده، از جنبه‌های مختلف مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد.
 

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ هما؛ صائب؛ دیوان؛ آرایه‌های ادبی

مراجع

- باباافضل کاشانی،(1362) ، رباعیات،به کوشش سعید نفیسی،تهران: فروغی.

2- برزی،اصغر،(1374)،شرح کامل منطق الطیر،بناب: اعظم بناب،چ دوم.

3- خاقانی،افضل الدین   ،2537 ، دیوان،به اهتمام علی عبد الرسولی،]بی جا[ .

4- خیام، عمر،( 1312)، نوروزنامه، به اهتمام مجتبی مینوی، تهران: کاوه.

5- دریاشت، محمد رسول، (1371)، صائب و سبک هندی در گسترة تحقیقات ادبی، تهران: قطره.

6- دشتی، علی، ]بی تا[، نگاهی به صائب، تهران: امیر کبیر

7- دیچز،دیوید،( 1358)،شیوه های نقد ادبی، ترجمه: محمد تقی صدقیانی و غلامحسین یوسفی، تهران: علمی

8- رونی،ابوالفرج،(1347 )،دیوان،به اهتمام محمود مهدوی دامغانی ، مشهد: کتاب‌فروشی باستان

9- سازمان حفاظت محیط زیست،(1362)، پرندگان ایران، چ دوم

10- سعدی، مصلح الدین،(1366 )، دیوان غزلیات،به اهتمام خلیل خطیب رهبر،تهران: سعدی

11- ___________،] بی تا[ ، کلیات محمد علی فروغی،تهران : علمی

12- سنایی غزنوی ،]بی تا[،دیوان، به رکوشش مظاهر مصفا،]بی جا[

13- شفیعی کدکنی، محمد رضا، (1368)، موسیقی شعر، تهران: آگاه.

14- شمیسا، سیروس، (1373) انوع ادبی، تهران: فردوس، چ دوم.

15- _________، (1385)، نقد ادبی، تهران: میترا، چ دوم.

16- صائب، محمد علی، (1387) ، دیوان،ج1-6،به کوشش محمد قهرمان،تهران: علمی و فرهنگی.

17- طوسی،محمد بن محمود،(1345)، عجایب المخلوقات، به اهتمام منوچهر ستوده،تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

18- عطار،فرید الدین ،(1363) ، منطق الطیر،به کوشش محمد جواد مشکور،تهران : الهام.

19- عمعق بخاری،]بی تا[ ، دیوان، تصحیح سعید نفیسی،تهران: فروغی.

20- فتوحی، محمود، (1385)، نقد ادبی در سبک هندی، تهران: سخن، چ دوم.

21- فرخی سیستانی،(1349)،دیوان،به اهتمام محمود دبیر سیاقی، تهران: زوار،چ دوم.

22- فردوسی،ابوالقاسم،(1378)،داستان سیاوش از شاه‌نامه، به تصحیح ادیب برومند،تهران:دانش.

23- قاآنی شیرازی،(1363)،دیوان،به کوشش ناصر هیری،تهران: گلشایی.

24- لنگرودی، شمس، (1372)، سبک هندی و کلیم کاشانی (گردباد شور جنون)، تهران: مرکز.

25- موتمن، زین العابدین، (1364)، شعر و ادب فارسی، تهران: زرین، چ دوم.

26- مولوی، جلال الدین محمد، (1383)، کلیات شمس تبریزی،ج اول، به کوشش ابوالفتح حکیمیان، تهران، پژوهش.

27- ناصر خسرو،قبادیانی ،( 1367) ، دیوان ،به اهتمام مجتبی مینوی،تهران: دنیای کتاب ،چ دوم.

28- نسیمی، عماد الدین،(1373)،زندگی و اشعار، به کوشش ید الله جلالی پنداری

29- نظامی گنجوی،(1351)،کلیات ،تهران:امیر کبیر ،چ سوم

30- یاحقی، محمد جعفر، (1386)،فرهنگ اساطیر و داستان واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.