خاتون حصاری* (بررسی جایگاه اجتماعی و حقوق زنان) در مثنوی‌های لیلی و مجنون و خسرو و شیرین

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 6، دوره 3، شماره 10، اسفند 1390، صفحه 129-152   

نویسنده

میر اسماعیل قاضی شیراز

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ورامین ـ پیشوا

چکیده

زنان، همان خواهران و مادران و دختران و همسران ما هستند که از دیدگاه ما، مردان، پاک‌ترین و نجیب‌ترین و زیباترین و دوست داشتنی ترین انسان‌های روی زمین‌اند و هیچ گونه بد گمانی یا بد اندیشی درباره‌ی آنها را بر نمی تابیم، امااز زمان‌های باستان، دیدگاه‌های متفاوتی درباره‌ی برابری حقوق و آزادی زن ومرد مطرح است. متأسفانه، بنیاد این بحث‌ها وداوری‌ها بر نوعی کج اندیشی استوار است که همان تصور نادرست برتری مرد بر زن است وچون خشت اول کج نهاده شده است، حاصل تمام این مباحث هم نادرست بوده است و اگر این تصور باطل اصلاح نشود، سخن هم به جایگاه اصیل خود بر نمی‌گردد. خوشبختانه درآثار ادبی ما به این مهم توجه شده است، در شاه‌نامه‌ی فردوسی، بسیاری از چهره‌های حماسی زنان، بر مردان پیشی می‌گیرند و تدبیر و چاره اندیشی آنان، شگفت انگیز و کارساز است.
گروهی بی‌هیچ دلیلی مرد را مظهر کمال انسانیت می‌دانند وزنان را از لحاظ جنسی و فکری کمتر می‌بینند، بی آنکه به این نکته­ی مهم بیندیشند: چه کسی گفته است، مرد انسان کامل است ؟! و زن نمی‌تواند با او برابر باشد!
نظامی در دو مثنوی معروف خود، جایگاه های اجتماعی متفاوت زنان را به تصویر کشیده است. لیلی که اسیر سنت‌های خانوادگی و قبیله‌ای عرب است و شیرین که در جامعه‌ی نسبتاً آزاد ایران و ارمن پرورش یافته است، هر یک اصالت و نجابت  خود را به گونه ای دیگر به نمایش می‌گذارند.

کلیدواژه‌ها

لیلی؛ شیرین؛ زن؛ آزادی؛ اسارت

مراجع

1. قرآن مجید

2. ابوالحسن علی بن عثمان الجلابی الهجویری الغزنوی، 1358، کشف المحجوب، به تصحیح ژوکوفسکی، تهران، طهوری

3. افضل الدین بدیل بن علی نجار، خاقانی شروانی، 1357، دیوان ضیاءالدین سجادی، تهران، زوار، چ دوم

4. ابوالمعانی نصرالله منشی، 1362، ترجمه کلیله و دمنه، تصحیح مجتبی مینوی، تهران،‌ بی‌نا، چ هفتم

5. عتصامی پروین، 2535،  دیوان، ابوالفتح اعتصامی، تهران،‌ بی‌نا، چ هفتم

6. حکیم ابومعین حمیدالدین ناصربن خسرو قبادیانی، بی‌تا، دیوان، به اهتمام مجتبی مینوی تعلیقات علی اکبر دهخدا، تهران، دنیای کتاب

7. حکیم ابوالقاسم فردوسی، 1384، شاه‌نامه، ویرایش و گزارش شاه‌نامه، میرجلال‌الدین کزازی (نامه باستان) ج 1 تهران، سمت

8. حکیم ابوالقاسم فردوسی، 1385، شاه‌نامه، گزارش واژگان دشوار و بر گردان همه‌ی ابیات به فارسی روان، دکتر عزیزا... جوینی، دانشگاه تهران

9. حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی، بی‌تا، دیوان، به اهتمام مدرس رضوی، تهران، کتاب‌خانة سنایی

1. خرمشاهی، بهاءالدین، 1372، حافظ‌نامه، تهران، علمی و فرهنگی، صداو سیمای  جمهوری اسلامی، چ پنجم
2. رضا زاده‌ی شفق، 1367، گزیده او په نیشدها، تهران، علمی و فرهنگی، چ دوم
3. رهی معیری، 1386، دیوان کامل به اهتمام کیومرث کیوان، تهران، مجید، چ هفتم،
4. سعدی شیرازی، 1369، گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران، خوارزمی، چ دوم
5. شیخ فرید الدین محمد عطار نیشابوری، 1370، منطق الطیر به اهتمام سید صادق گوهرین، تهران، علمی و فرهنگی، چ هفتم
6. شمس الدین محمد حافظ، بی‌تا، دیوان، تهران، انجمن خوش‌نویسان ایران، چ ششم
7. فاطمه علایی رحمانی، 1369، زن از دیدگاه نهج البلاغه، تهران، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی
8. فخرالدین اسعد گرگانی، 2535، ویس ورامین، تهران، چاپ‌خانه بانک ملی ایران
9. صفا، ذبیح الله، 2536، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، امیر کبیر، چ پنجم
10. نظامی، الیاس، 1363، لیلی و مجنون، تصحیح و تحشیه وحید دستگردی، تهران، علی اکبر علمی، چ دوم
11. نظامی، الیاس، 1363، خسرو و شیرین، تصحیح و تحشیه وحید دستگردی، تهران، علی اکبر علمی، چ دوم
12. نورالدین عبدالرحمن بن احمد جامی خراسانی، بی‌تا، مثنوی هفت اورنگ، به تصحیح مدرس گیلانی، تهران، کتاب فروشی سعدی