سازوکارهای طنزآفرینی در داستان‌های کوتاه جلال آل احمد

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 8، دوره 3، شماره 10، اسفند 1390، صفحه 173-202   

نویسندگان

حسین بهزادی اندوهجردی¹؛ مریم شادمحمدی^{* 2}

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد تهران مرکزی

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ـ دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد تهران مرکزی

چکیده

جلال آل احمد از نویسندگان پرکار دهه‌ی چهل (ه‍.ش) در آثار خود، بارها مسائل اجتماعی، سیاسی و عقیدتی را به چالش کشیده است؛ انتقاد از مسائل جامعه نه تنها در مقالات و سایر نوشته‌های او، بلکه در داستان‌های کوتاهش نیز نمود دارد.
از پنج مجموعه‌ی داستان کوتاه چاپ شده از وی، چهار مجموعه، دارای داستان‌هایی بهره‌مند از عناصر طنز هستند؛ آل احمد در این مجموعه‌ها فلاکت و عقب‌ماندگی عوام، رواج باورهای خرافی،‌ بی‌اعتنایی افراد نسبت به اجتماع و شهروندان، سیاست‌بازی و روش‌های نامطلوب مبارزه برای رسیدن به شهرت، از بین رفتن اصالت‌های فرهنگی و تعصبات دینی را در قالب داستان مورد انتقاد قرار می‌دهد و برای مطرح کردن این موضوعات،‌ مانند بسیاری از آثار انتقادی دیگر از قالب طنز استفاده می‌کند.
آل احمد، افزون بر بهره‌گیری از طنز در درون‌مایه‌ی داستان‌هایش،‌ از طنز کلامی (طنز در بیان راوی داستان یا شخصیت‌های اصلی آن) نیز استفاده می‌کند و برای این منظور، سازوکارهای طنزآفرینی را در خدمت داستان قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

جلال آل احمد؛ طنز؛ داستان کوتاه؛ دیدوبازدید؛ زن زیادی

مراجع

- آرین‌پور، یحیی،( 1372) از صبا تا نیما، تهران، زوار، چ پنجم.

2- آل احمد، جلال، (1389) پنج داستان، قم، ژکان، چ دوم.

3- ________، ( 1388 )دید و بازدید، تهران، معیار علم، چ پنجم.

4- ________،(1373) زن زیادی، تهران، فردوس، چ دوم.

5- ________، (1384) سه‌تار، تهران، جامه‌دران.

6- اخوان ثالث، مهدی،( 1374)  نقیضه و نقیضه‌سازان، به کوشش ولی‌الله درودیان، تهران، زمستان.

7- اسدی‌پور، بیژن و عمران اصلاحی،(  1376) طنزآوران امروز ایران، تهران، مروارید، چ ششم.

8- انوشه، حسن،( 1375) فرهنگ‌نامه ادب فارسی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

9- اصلانی، محمدرضا،( 1385) فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران، کاروان.

10- باطنی، محمدرضا،( 1375 )نگاهی تازه به دستور زبان، تهران، آگاه، چاپ هفتم.

11- بهارلو، محمد،( 1372) داستان کوتاه ایران، تهران، طرح نو.

12- بهزادی اندوهجردی، حسین(1378)، طنز و طنزپردازی در ایران، تهران، صدوق.

13- پلارد، آرتور،( 1378 ) طنز، ترجمه سعید سعیدپور، تهران، نشر مرکز.

14- پیروز، غلامرضا،( 1372 ) کاوشی در آثار، افکار و سبک نوشتار جلال آل احمد، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.

15- جوادی، حسن، (1384 ) تاریخ طنز در ادبیات، تهران، کاروان.

16- حق‌شناس، علی محمد،( 1370 ) مقالات ادبی زبا‌ن‌شناختی، تهران، نیلوفر.

17- حلبی، علی اصغر(1377)، تاریخ طنز و شوخ‌طبعی در ایران و جهان اسلامی، تهران، بهبهانی.

18- ________، (1386 ) خواندنی‌های ادب فارسی، تهران، زوار، چ سوم. 

19- ________ ،( 1364) مقدمه‌یی بر طنز و شوخ‌طبعی، تهران، پیک.

20- داد، سیما، (1382) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، مروارید.

21- دهباشی، علی، (1368 ) یادنامه جلال آل احمد، تهران، بزرگمهر، چ سوم.

22- دهخدا، لغت‌نامه.

23- رحیمیان، هرمز،(1380 )، ادوار نثر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران، سمت.

24- رنجبر، احمد،( 1385)بدیع، تهران، اساطیر.

25- رهنما، تورج،( 1376) داستان‌های طنزآمیز امروز، تهران، سخن.

26- سارتر،ژان پل،( 1388 ) ادبیات چیست،ترجمه ی ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، تهران، نیلوفر، چ هشتم.

27- سپانلو، محمد،( 1368 )بازآفرینی واقعیت، تهران، نگاه.

28- شفیعی کدکنی، محمدرضا،( 1374 ) مفلس کیمیافروش، تهران، سخن، چ دوم.

29- شکرخواه،یونس،( 1380) «طنز،تئوری ها و پارادایم ها»، سالنامه گل آقا، تهران.

30- شمیسا، سیروس،( 1368 ) نگاهی تازه به بدیع، فردوس.

31- شیخ رضایی،( 1381) نقد و تحلیل و گزیده داستان‌های آل احمد، تهران،روزگار.

32- صدر، رؤیا،( 1381 ) بیست سال با طنز، تهران، هومس.

33- عبداللهیان، حمید، (1378 ) کارنامه نثر معاصر، تهران، پایا.

34- کاسب، عزیزالله،(1366 ) چشم‌انداز تاریخی هجو، تهران، مؤلف.

35- میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی،( 1388) واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی، تهران، کتاب مهناز، چ دوم.

36- میرعابدینی، حسن،( 1377) صد سال داستان‌نویسی در ایران، تهران، چشمه.

37- میرعابدینی، حسن،(  1386) فرهنگ داستان‌نویسان ایران از آغاز تا امروز، تهران، چشمه.

38- نیکوبخت، ناصر،( 1380) هجو در شعر فارسی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.