لیـلای وطن درآغوش شعر مشـروطیت

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 10، دوره 3، شماره 10، اسفند 1390، صفحه 227-255   

نویسندگان

ناصر الدین شاه حسینی¹؛ مسعود سرحدی^{* 2}

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد علوم و تحقیقات

²دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی ـ دانشگاه آزاد اسلامی تهران ـ واحد علوم و تحقیقات

چکیده

وطن پرستی در معنای وسیع کلمه، یکی از شاخص های اصلی شعر عصر مشروطیت محسوب می شود. این مهم با آنکه در ایران مسبوق به سابقه بود اما پس از یک فترت چند صد ساله، مجدداً در این دوره احیا گردید. تجاوزات پی درپی همسایگان و دخالت‌های منافع طلبانه ی فرنگی ها که با تحقیر و تخفیف ملت ایران همراه بود از یک سو و ضعف و زبونی دولتمردان در مدیریت جامعه وصیانت از تمامیت ارضی کشور از سویی دیگر، غرور هر ایرانی وطن خواهی را جریحه دار می کرد. لذا شعرا نظر به رسالت اجتماعیشان، به عزم  برانگیختن شور و شعور مردم از حس مقدس وطن خواهی، تیغ دو لبه برای کوتاه کردن دست درباریان و بریدن پای بیگانگان ساختند. البته وطن پرستی آنان عموماً عاطفی و عاری از نضج و عمق فکری و فلسفی بود. به همین منظور، رویکردشان به وطن، ترکیبی از تمامی باورهای مختلف وطن خواهی اعم از: ناسیونالیسم، انترناسیونالیسم، شوونیزم و حتی در معنای مسقط الراس و زادگاه بوده است. در این نوشتار به جهت در آمیختگی نگاه وطن پرستانه‌ی شعرا، و با توجه به پیشینه ذهنی و زبانی آنان سعی بر این است که انگیزه‌ها و سطوح وطن دوستی در شعر شاعران برجسته وتاثیر گذار این برهه بررسی شود.
 

کلیدواژه‌ها

مشروطیت؛ شعر؛ وطن؛ ناسیونالیسم

مراجع

1- آبراهامیان، یرواند.1389.ایران بین دو انقلاب. ترجمه ی احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی .تهران: نشر نی، چ شانزدهم.

2- آجودانی، ماشاالله. 1387. یا مرگ یا تجدد. تهران :اختران، چ چهارم.

3- آدمیت، فریدون. 1357.اندیشه های میرزاآقاخان کرمانی. تهران: پیام، چ دوم.

4- ـــــــــــــ ،اندیشه‌های طالبوف تبریزی،بی جا،بی نا    

5- آرین پور، یحیی.1372. ازصبا تا نیما. ج2. تهران: زوار، چ چهارم.

6- آشوری، داریوش.1387.دانش‌نامه‌ی سیاسی. تهران. مروارید، چ شانزدهم.

7- احمدی گیوی، حسن.1387. ستایشگر میهن وآزادی. تهران: قطره.

8- اخوان ثالث، مهدی. 1369.بدایع وبدعت ها وعطاولقای نیمایوشیج، تهران: بزرگمهر، چ دوم.

9- ادیب الممالک فراهانی. 1384 .دیوان کامل اشعار (به اهتمام مجتبی بوزآبادی فراهانی). تهران: فردوسی.

10- اسحاق، محمد.1363. سخنوران نامی ایران درتاریخ معاصر. تهران: سیروس، چ دوم.

11- ایرج میرزا.1353. دیوان کامل به اهتمام محمد جعفر محجوب. تهران: اندیشه،‌ چ سوم.

12- بهار، محمد تقی(ملک الشعرا).1381. دیوان اشعار. تهران: علم.

13- حائری، هادی.1364.عارف قزوینی، شاعر ملی ایران. تهران: جاویدان.

14- ـــــــــــــ .1373. سده ی میلاد میرزاده عشقی. تهران: مرکز.

15- حسینی، سید اشرف الدین.1364.کلیات باغ بهشت. تهران: رجبی،‌ چ سوم.

16- دهخدا، علی اکبر.1366. دیوان اشعار به کوشش  محمد دبیر سیاقی. تهران: تیراژه،‌ چ چهارم.

17- رضوانی، محمد اسماعیل. دی 67. تاریخ مشروطه. کیهان فرهنگی. س1367. ش10.

18- زرین کوب، عبدالحسین.1369. نقد ادبی. ج دوم. تهران: امیر کبیر،‌ چ چهارم.

19- سپانلو، محمدعلی. 1369. چهار شاعر آزادی. تهران: نگاه.

20- ـــــــــــــ .1375. شهر شعر عارف. تهران: علم .

21- سعدی. 1371 .کلیات. تهران: جاویدان، چ هشتم.

22- سمیعی، حسین (ادیب السلطنه). بی تا. دیوان اشعار. تهران: موسسه‌ی مطبوعاتی علمی .

23- صفا، ذبیح الله.1375 .تاریخ ادبیات در ایران. ج دوم. تهران: فردوسی، چ دوازدهم.

24- شریعتی، علی. 1361. باز شناسی هویت ایرانی-اسلامی (مجموعه‌ی آثار27 ). تهران: الهامی.

25- شفیعی کدکنی، محمدرضا.1383. دوار شعرفارسی از مشروطیت تاسقوط سلطنت. تهران: سخن،‌ چ دوم.

26- شهریار، محمد حسین. 1379. متن کامل غزلیات (مقدمه‌ی یدالله عاطفی). تهران: نگاه.

27- شیخ بهایی، محمد بن حسین.1385. نان و حلوا. تهران. آگاهان ایده .

28- طالبوف، عبدالرحیم. 2536 . کتاب احمد. تهران: انتشارات شبگیر،‌ چ دوم.

29- عارف قزوینی، ابوالقاسم.1387. دیوان اشعار(تدوین محمد علی سپانلو-مهدی اخوت). تهران: نگاه،‌ چ دوم.

30- عشقی، سیدمحمد رضا (میرزاده ).1357. کلیات مصور. تهران: جاویدان.

31- فرخی یزدی، محمد.1363. دیوان اشعار (به اهتمام:حسین مکی). تهران: امیر کبیر، چ هفتم.

32- لاهوتی، ابوالقاسم. 1358. دیوان اشعار به کوشش احمد بشیری. تهران: سپهر.

33- ناظم الاسلام  کرمانی، محمد.1384. تاریخ بیداری ایرانیان، تهران: امیرکبیر، چ هفتم.

34- وزین پور، نادر. 1374 . مدح داغ ننگ بر سیمای ادب فارسی. تهران: معین.

35- یوسفی، غلام حسین.1373.  چشمه ی روشن. تهران. علمی،‌ چ هفتم.