جایگاه وطن، آزادی، قانون و دانش در شعر ادیب الممالک فراهانی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 10، دوره 3، شماره 8، شهریور 1390، صفحه 207-232   

نویسندگان

مضاهر مصفا¹؛ عباس سعادتی^{* 2}

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

²دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران

چکیده

آنچه شعر دوره مشروطه را از دیگر ادوار شعر فارسی متمایز و ممتاز می نماید، مضامین نو و تازه آن است. شعر ادیب الممالک ، آیینه ی تمام نمای اوضاع اجتماعی و سیاسی کشور در دوره مشروطه است. او بنا به اقتضای دوره پر تحول مشروطه، نسبت به امور و تحولات اجتماعی، سیاسی کشور بی تفاوت نیست. او نمی تواند " برج عاج" نشین باشد. ادیب الممالک از شعرای سنت گرای این دوره است. او در قالب قصیده، قطعه، مثنوی، مسمط، ترجیع‌بند و ترکیب‌بند، مضامین و مفاهیم سیاسی، اجتماعی را در شعر خود آورده است.
در این پژوهش به بررسی 4 موضوع آزادی، وطن، قانون و علم (دانش) در دیوان ادیب الممالک پرداخته شده است و نتایج گویای آن است که واژه دانش و علم نسبت به 3 مورد دیگر، بسامد بیشتری در دیوان وی دارد. از سوی دیگر، از جهل و نادانی بسیار نکوهش شده است. نتیجه اینکه جهل ستیزی‌های ادیب، محرک خوبی برای بیداری اذهان عمومی است، به خصوص هنگاهی که از زبان طنز و هزل استفاده می کند، خواننده را به نفکر و تأمل وا می دارد.

کلیدواژه‌ها

ادیب الممالک؛ علم؛ قانون؛ آزادی؛ وطن؛ مشروطه

مراجع

1ـ آقابخشی، علی. افشاری، مینو. (1383). فرهنگ علوم سیاسی. چ سوم، ویرایش سوم،‌ تهران: نشر چاپار.

2ـ دستگردی، وحید. (1312). دیوان ادیب الممالک،تهران.

3ـ زرین‌کوب، حمید. (1358).چشم‌انداز شعر نو فارسی. تهران: توس

4ـ شفیعی کدکنی،محمدرضا. (1382). ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما. ترجمه حجت الله اصیل، چ دوم، تهران:نشر نی.

5ـ صدری‌نیا، باقر. (1375). شکل‌گیری اندیشه ملیت در ایران و انعکاس آن در ادبیات مشروطیت. تهران، بی نا.

6ـ موسوی گرمارودی، سیدعلی. (1384). دیوان ادیب الممالک فراهانی، تهران، انتشارات قدیانی.

7ـ نبوی، سیدابراهیم. (1380). کاوشی در طنز ایران. ج دوم، چ اوّل، تهران:انتشارات جامعه ایرانیان.

8ـ یاحقی، محمدجعفر. (1375). چون سبوی تشنه. تهران: جامی.

9ـ یوسفی، غلامحسین. (1376). چشمه روشن (دیداری با شاعران). چ هفتم، تهران: علمی.