بررسی زبانی و ادبی کتیبه‌ی داریوش در نقش رستم (DNb)

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 1، دوره 3، شماره 7، خرداد 1390، صفحه 17-36   

نویسنده

فرخ حاجیانی

دانشیار گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران دانشگاه شیراز

چکیده

فارسی باستان، گونه­ی زبانی به کار رفته به خط میخی در سنگ نوشته­های شاهان هخامنشی (سده­های ششم تا چهارم پیش از میلاد) است که در حقیقت نشان دهنده­ی گویشی از گویش­های ناحیه­ی پارس و یکی از گویش­های جنوب غربی ایران است. این زبان با واژه­هایی از گویش دیگر و با گونه­هایی کهن­گرا نوشته شده است و به خوبی ویژگی­های سبکی و زبان ادبی بودن را در خود دارد.
در کتیبه­ی فارسی باستان آرامگاه، داریوش که در کنار در ورودی آرامگاه داریوش نوشته شده و به کتیبه­ی DNb معروف است، داریوش خود را در یک هیأت شاه آرمانی معرفی می­کند که می­توان آن را «آیین شهریاری» نامید و داریوش می­خواهد خود را در آن آیینه جای دهد و در قالب پیامی به گوش جهانیان برساند. مقایسه­ی نوشته­های دیگر داریوش با این کتیبه­ی آرامگاه که آخرین سخنان اوست، این تصور القا می­شود که این کتیبه شاید نوعی وصیت­نامه باشد.
در بند آخر کتیبه­ی داریوش، شامل ده سطر اندرزی است که به یکی از جوانان جامعه که احتمالاً از آنانی که در صف سربازان جاویدان یا فرماندهان آینده قرار می­گیرند، می­دهد. از دیگر ویژگی­های این کتیبه، مسائل و مباحث اخلاقی است که داریوش بر آن تأکید فراوانی دارد.
 

کلیدواژه‌ها

زبان‌های ایرانی ـ زبان‌های ایران باستان ـ کتیبه‌های فارسی باستان ـ کتیبه‌های داریوش اول ـ نقش رستم

مراجع

الف) فارسی:

- ابوالقاسمی، محسن (1373)، تاریخ زبان فارسی، تهران: سمت.

- اشمیت، رودیگر (1382)، «فارسی باستان» در راهنمای زبان­های ایرانی، ترجمه­ی فارسی زیر نظر حسن رضایی­ باغ­بیدی، ج ا ، تهران: ققنوس.

- تفضل، احمد (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.

- راشد محصّل، محمدتقی (1380). کتیبه­های ایران باستان. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.

- رضایی باغ­بیدی، حسن (2009). تاریخ زبان­های ایرانی. ژاپن: مرکز پژوهش­ زبان­های دنیا، دانشگاه اوساکا.

- شارپ، رلف نارمن (1364). فرمان­های شاهنشاهان هخامنشی. شیراز: دانشگاه شیراز.

- قریب، بدرالزمان (1347). کتیبه­ی تازه یافته­ی خط میخی منسوب به خشایارشاه. مجله­ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 1و2 سال 96، بهمن­ماه 1347، ص1-28.

-  قریب‌، بدرالزمان (1387). وصیت­نامه­ی داریوش در سنگ­نوشته­ی نقش رستم. مجله­ی فارسی شناخت بنیاد فارسی­شناسی، دوره جدید، شماره­ی 1، بهار 1387 ص 107-114.

- مولایی، چنگیز (1384). راهنمای زبان فارسی باستان، تهران، مهر نامگ.

 

ب) آلمانی، انگلیسی و فرانسوی:

- Bailey, H.W. (1979). Dictionary of khotan saka, Cambridge.

- Bartholomae, ch (1961) Altiranisches wörterbuch, Berlin.

- Brandstein, W. und M. Mayrhofer. (1964) Handbuch des Altpersischen, Wiesbaden.

- Hoffmann, K. (1976). Aufsätze zur Indo-iranistik, Bd. 2, Wiesbaden.

- Kent, R.G. (1953) old Persian, Grammar, Texts, Lexicon, New Haeven.

- Locoq, P. (1997) Les inscriptions de La Perse achéménide, Gallimard.

- Mackenzie, D. N. (1990) A Concise Pahhavi Dictionary, London.

- Mayrhofer, M. (1986-2001). Etymologisches wörterbuch des Altindoarischen, I-III, Heidelberg.

- Schmitt. R. (1991). The Bisitun Inscriptions of Darius the Great, old Persian Text, London.

- Schmitt. R. (2000). The old Persian Inscriptions of Naqsh-i Rustam and Persepolis, London.

- Schmitt. R. (2009). Die altPersischen Inschriften der Achaimeniden, Wiesbaden.

- Sims-Williams, N. (1981). The final paragraph of The Tomb-Inscription of Darius I (DNb, 50-60): The old Persian Text in The light of an Aramaic versian, BSOAS, XLIV, 1, 1981 , pp.1-7.