تــوبه از دیدگاه عطـــار

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 3، شماره 7، خرداد 1390، صفحه 147-158   

نویسنده

مریم محمودی

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد دهاقان

چکیده

عطار، عارف نام آور و شاعر بزرگ عرصة ادب فارسی است . او علاوه بر آنکه آثار گران‌سنگی به فرهنگ و ادب ایران عرضه کرده، دیدگاه‌های خاصی نیز در برخی مسائل عرفانی ارائه نموده است. او وعظ و تحقیق را با درد و سوز آمیخته و جذبات روحانی را با الفاظ لطیف بیان کرده است. در سیر تصوف و عرفان اسلامی، قرن ششم به دلیل ورود شعر به عرصه عرفان قابل توجه است و در شکل گیری این سنت ادبی، عطار مقدم شعرایی است که در این زمینه از سنایی پیروی کرده‌اند. بنابراین بررسی دیدگاه‌های خاص عطار در زمینه‌های مختلف عرفانی در شناختن عرفان اسلامی و ایرانی بسیار موثر است.
توبه از جمله مقام‌های عرفانی است که سالک در تزکیه نفس به عنوان اولین مقام باید آنرا تجربه کند. از نظر عطار، توبه دهندة حقیقی خداست و توبه مراتبی دارد . او در مثنوی‌های خود به توبة عام و در غزل به توبة خاص نظر دارد. نقش پیر در توبه، قابل انکار نیست، او یاور و دستگیر سالک در سلوک است، بنابراین عطار چهره دقیقی نیز از پیر در آثار خود ارائه و لزوم تبعیت مرید را از او گوشزد کرده است.
به هرحال، عطار به طور نسبتاً کامل از توبه و مراتب آن در آثار خود سخن گفته است. هر چند برخی از نظرات او منطبق با نظرات عرفای پیشین و معاصر اوست، اما در مواردی نیز تعاریفی دوباره  ارائه کرده و نظراتی خاص خود دارد.
 

کلیدواژه‌ها

عطار؛ توبه؛ پیر؛ توبة عام؛ توبة خاص

مراجع

- پورنامداریان ، تقی (1382) دیدار با سیمرغ، چ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

2- جامی، نورالدین، عبدالرحمن (1356) نفحات الانس، تصحیح مهدی توحیدی پور، چ دوم، تهران: سعدی.

3- رازی، نجم الدین (1373) مرصاد العباد، تصحیح محمدامین ریاحی، چ پنجم، تهران : علمی و فرهنگی.

4- زرین کوب، عبدالحسین (1379) جستجو در تصوف ایران، چ ششم، تهران: امیرکبیر.

5- ژنده پیل، احمدبن ابوالحسن (1350) انس التائبین و صراط الله المبین، تصحیح علی فاضل، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

6- عطار ، فرید الدین ( 1381) اسرار نامه، تصحیح سید صادق گوهرین، چ سوم، تهران: زوار.

7- __________ (1381) الهی نامه، تصحیح فواد روحانی، چ ششم، تهران: زوار.

8- __________ (1381) دیوان ، تصحیح جهانگیر ثروت، چ چهارم، تهران: نگاه.

9- __________ (1380) مصیبت نامه، تصحیح نورانی وصال، چ پنجم، تهران: زوار.

10- _________ (1372) منطق الطیر، تصحیح سید صادق گوهرین، چ نهم، تهران: علمی و فرهنگی.

11- محمدبن منور (1366) اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابوسعید، 2 ج، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی ، تهران : آگاه.

12- مستملی نجاری، ابوبکر(1372) شرح التعرف لمذهب التصوف، تصحیح محمد روشن، 4 ج، چ دوم، تهران: اساطیر.

13- هجویری ، علی بن عثمان(1375) کشف المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، چ چهارم، تهران: طهوری.

14- _________(1374) ترجمه رساله قشیریه، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، چ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.