بررسی «عقل» در «خوان الاخوان»

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 2، دوره 2، شماره 5، آذر 1389، صفحه 37-60   

نویسنده

فاطمه حیدری

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج

چکیده

ناصر بن خسرو قبادیانی بلخی، شاعر و نویسنده‌ای چیره دست و حکیم و متکلمی متفکر و استوار است. وی در آغاز جوانی به فراگیری علوم معقول و منقول همت گماشت و از قریحه‌ی خداداد خود در جهت تبلیغ اندیشه‌های دینی، مذهبی استفاده کرد. آثار منثور و منظوم او یعنی جامع الحکمتین، وجه دین، گشایش و رهایش، زادالمسافرین، خوان الاخوان و دیوان اشعار وی سرشار از بیان مسائل کلامی و فلسفی است. او در «خوان الاخوان» اثر منثور خود که مرکّب از صدفصل است به مباحثی نظیر عقل، نفس، ثواب، عقاب، ازل، ازلیت، قیامت، قرآن، پیامبری و ... پرداخته و از طریق احتجاج و ادله‌ی عقلی، عقاید ایمانی خود را بیان کرده است. نگارنده بر آن است تا دیدگاه ناصرخسرو را درباره‌ی عقل و مراتب و ویژگی‌های آن در این اثر با توجه به آثار منثور دیگر و دیوان اشعار وی تبیین کند.
 

کلیدواژه‌ها

عقل کلی؛ عقل مجرد؛ ابداع؛ انبعاث

مراجع

1-قران کریم ، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، تهران ، مهارت

2-اولیری، دلیسی (1374) انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی، ترجمه ی احمد آرام ، چ دوم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

3-الفاخوری، حناخلیل الجر (1377) تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه ی عبدالمحمد آیتی، چ پنجم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.

4-برازش، علیرضا (1372) المعجم المفهرس لالفاظ احادیث بحار الانوار، تهران ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی .

5-راداکریشنان، سروپالی سرپرست هیأت نویسندگان (1367) تاریخ فلسفه شرق و غرب، ج دوم، ترجمه‌ی جواد یوسفیان، چ اوّل، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ اول.

6-رازی، محمد بن زکریا (1378) الدراسه التحلیلیه لکتاب الطب الروحانی، به اهتمام دکتر مهدی محقق، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

7-صفا، ذبیح الله (1371) تاریخ ادبیات در ایران، ج اول، چ دوازدهم، تهران، انتشارات فردوسی.

8- عبدالحکیم، خلیفه (1375) عرفان مولوی، ترجمه‌ی احمد محمدی و احمد میرعلایی، چ چهارم، تهران، انتشارات علمی، فرهنگی.

9-غفاری، سید محمد خالد (1380) فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق، تهران، انجمن آْثار و مفاخر فرهنگی.

10-فروزانفر، بدیع الزمان (1370) احادیث مثنوی، چ پنجم، تهران، امیرکبیر.

11-فلوطین (1366) دوره‌ی آثار فلوطین، ترجمه‌ی محمد حسن لطفی، خوارزمی.

12-فاضل، محمود(1362) معتزله، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

13-کرمانی، حمید الدین (1953) راحة العقل، قاهره.

14-محقق، مهدی (1384) شرح سی قصیده، از ناصر خسرو ، چ اوّل، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

15-محقق ، مهدی (1382) نخستین بیست گفتار، تهران، موسسه ی مطالعات اسلامی .

16-محقق ، مهدی( 1378) هزار و پانصد یادداشت، تهران، انتشارات دانشگاه تهران ، دانشگاه مک گیل.

17-ناصرخسرو قبادیانی ، ابومعین (1363) جامع الحکمتین به اهتمام دکتر معین وهانری کربن ، تهران ، کتابخانه ی طهوری.

18- ناصر خسرو قبادیانی ، ابومعین (1940) خوان الاخوان، به اهتمام دکتر یحیی الخشاب، قاهره

19-ناصرخسرو قبادیانی ، ابومعین(1387) دیوان اشعار، به اهتمام مجتبی مینوی، مهدی محقق، چ هفتم، تهران، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

20-ناصر خسرو قبادیانی، ابومعین (1385) زاد المسافرین، چ دوم، تهران، انتشارات اساطیر.

21-ناصر خسرو قبادیانی، ابومعین (1380) گشایش و رهایش، چ اوّل، تهران، انتشارات اساطیر.

22-ناصر خسرو قبادیانی، ابومعین (1384) وجه دین، چ دوم، تهران، انتشارات اساطیر.