مقدّمه‌ای بر معانی و مبانی ادبیّات غیرجدّ

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 1، شماره 1، آذر 1388، صفحه 51-71   

نویسنده

سید احمد کازرونی

استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد دزفول

چکیده

پایه‌های ادبیّات غیرجدّ بر هزل، هجو، هجو و هزل، طنز، فکاهه، پارودی، شهرآشوب و شهرانگیز، لطیفه، مطایبه، تهکّم، تسخر، طعن، نکته، بذله، خبیثات، زشت‌نگاری، متلک، کاریکلماتور، استهزاء و نظایر آن‌ها که غالباً از فروع هزل، هجو و طنز است، گذاشته شده است.
این نوع ادبیّات در عرصه‌های تاریخ سیاسی، اجتماعی و ادبی ایران بر حسب اوضاع حکومت‌ها، وضع معیشت‌ها و احوال مردم و حوادث طبیعی و تاریخی در ره‌گذر زمان‌ها همواره دچار شدّت و ضعف گردیده است.
در واقع، یکی از دلایل مهم پراکنش این‌گونه ادبیّات را باید در فساد اجتماعی و انحطاط اخلاق عمومی جستجو کرد، یا به گفتۀ عوام: «از کوزه همان برون تراود که در اوست.»

کلیدواژه‌ها

جدّ و غیرجدّ؛ شوخی و ظرافت؛ نثر و نظم؛ شعر و ادب؛ سرزنش و نکوهش

مراجع

- ادیب صابر ترمذی، تصحیح احمد عبدالله، 1380، دیوان، چ اوّل، تهران، نشر بین‌المللی الهدی.

2- انوری ابیوردی، به اهتمام مدرّس رضوی، 1340، دیوان انوری، تهران، ترجمه و نشر کتاب.

3- انوری ابیوردی، تصحیح مدرّس رضوی، محمّدتقی، 1376، دیوان انوری، چ دوم، تهران، علمی و فرهنگی.

4- اوحدی مراغه‌ای، 1308، جام جم (ضمیمۀ سال هشتم مجلّۀ ارمغان)، تهران، چ وحید.

5- بهزادی، دکتر حسین، 1378، طنز و طنزپردازی در ایران، چ اوّل، تهران، صدوق.

6- جبلی، عبدالواسع، تصحیح صفا، دکتر ذبیح‌الله، 1378، دیوان عبدالواسع جبلی، چ چهارم، تهران، امیرکبیر.

7- جُرباذقانی، ابوالشّرف ناصح‌بن ظفربن سعد، به اهتمام شعار، دکتر جعفر، 1345، تاریخ عینی (ترجمه)، تهران، نشر کتاب.

8- جرجانی، سیّد شریف، 1938/1357، تعریفات، چ مصر، مطعبۀ مصطفی البابی الحلبی.

9- جوادی، دکتر حسن، 1384، تاریخ طنز در ادبیّات فارسی، چ اوّل، تهران، کاروان.

10- حکیم فردوسی، ابوالقاسم، به کوشش حمیدیان، دکتر سعید، 1382، شاه‌نامه، چ اوّل، تهران، قطره.

11- خاقانی شروانی، تصحیح سجّادی، دکتر سیّد ضیاءالدّین، 1338، دیوان خاقانی، تهران، زوّار.

12- دهخدا، علی‌اکبر، بی‌تا، لغت‌نامه، تهران، سازمان لغت‌نامه.

13- رشد آموزش ادب فارسی، ضمیمۀ شمارۀ 73، بهار 1384، ص 82، با تصرّف و تلخیص، دورۀ هجدهم، تهران، وزارت آموزش و پرورش.

14- رهنما، زین‌العابدین، 1364، شعر و ادب فارسی، چ دوم، تهران، زرّین.

15- زرّین‌کوب، دکتر عبدالحسین، 1338، چ سوم، 1354، ج اوّل، نقد ادبی، تهران، امیرکبیر.

16- سعد سلمان، مسعود، به اهتمام یاسمی، رشید، 1339، دیوان، تهران، پیروز.

17- سعدی شیرازی، خزایلی، دکتر محمّد، 1368، شرح گلستان، چ هشتم، تهران، جاویدان.

18- سنایی غزنوی، تصحیح مدرّس رضوی، 1383، حدﯾﻘﺔ الحقیقه و شرﯾﻌﺔ الطّریقه، چ ششم، تهران، دانشگاه تهران.

19- سوزنی سمرقندی، به تصحیح شاه حسینی، دکتر ناصرالدّین، 1348، دیوان، تهران، امیرکبیر.

20- شفیعی کدکنی، دکتر محمّدرضا، 1374، مفلس کیمیافروش، چ دوم، تهران، نشر سخن.

21- شمیسا، دکتر سیروس، 1373، انواع ادبی، چ دوم، تهران، فردوس.

22- صفا، دکتر ذبیح‌الله، 1332 و 1336، تاریخ ادبیات در ایران، ج 1 و 2 ، تهران، ابن‌سینا.

23- صفا، دکتر ذبیح‌الله، 1353، 1354، 1355، تاریخ ادبیات در ایران، ج 3 و 4 و 5 ، تهران، مترجمان و مؤلّفان ایران و دانشگاه تهران.

24- عبدالرّزاق اصفهانی، جمال‌الدّین محمّد، به تصحیح دستگردی، وحید، دیوان، 1320، تهران، وزارت فرهنگ.

25- عبید زاکانی، با مقدّمۀ اقبال آشتیانی، عبّاس، 1340، کلّیات، تهران، اقبال.

26- عبید زاکانی، تصحیح اتابکی، پرویز، 1343، کلّیات، چ دوم، تهران، زوّار.

27- عمران صلاحی، 1376، سال‌نامۀ گل‌آقا، مقالۀ خنده و مشتقّات آن، تهران، چاپ گل‌آقا.

28- عنصرالمعالی، کیکاووس‌بن قابوس وشمگیر زیاری، به اهتمام یوسفی، دکتر غلام‌حسین، 1352، قابوس‌نامه، تهران، ترجمه و نشر کتاب.

29- قاآنی شیرازی، به تصحیح محجوب، دکتر محمّد جعفر، 1336، دیوان اشعار قاآنی شیرازی، تهران، امیرکبیر.

30- کمال‌الدّین اسماعیل، چ دستگردی، وحید، بی‌تا، دیوان، تهران، بی‌نا.

31- معین، دکتر محمّد، 1375، فرهنگ فارسی معین (دورۀ شش جلدی)، چ نهم، تهران، امیرکبیر.

32- منوچهری دامغانی، تصحیح دبیر سیاقی، دکتر محمّد، 1338، دیوان، مشهد، زوّار.

33- مولوی بلخی، به کوشش نیکلسون، 1352، مثنوی معنوی، چ سوم، تهران، امیرکبیر.

34- مولوی بلخی، به کوشش نیکلسون، 1371، مثنوی معنوی، چ 11، تهران، امیرکبیر.

35- مولوی، علاءالدّوله، بی‌تا، مثنوی مولوی، تهران، چ علاء‌الدّوله.

36- ناصرخسرو قبادیانی، تصحیح تقوی، نصرالله، 1335، دیوان اشعار، اصفهان، تأیید.

37- ناصرخسرو قبادیانی، تصحیح مینوی، مجتبی و محقّق، دکتر مهدی، بی‌تا، دیوان ناصرخسرو، تهران، دانشگاه تهران.

38- نصرالله منشی، به اهتمام مینوی، مجتبی، 1343، کلیله و دمنه، تهران، دانشگاه تهران.

39- نظامی عروضی، به اهتمام قزوینی، محمّد و تصحیح مجدّد معین، دکتر محمّد، 1348، چهارمقاله، تهران، ابن‌سینا.

40- نظامی عروضی، تصحیح معین، دکتر محمّد، 1366، چهارمقاله، تهران، امیرکبیر.

41- نظامی گنجوی، به اهتمام دستگردی، وحید، 1313، لیلی و مجنون، تهران، زرّین.

42- هدایت، تصحیح مصفّا، دکتر مظاهر، بی‌تا، مجمع الفصحا، مجلّدات اوّل تا ششم، تهران، بی‌نا.