زبان، صور و اسباب ایجاد طنز

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 8، دوره 1، شماره 1، آذر 1388، صفحه 108-120   

نویسنده

ابوالقاسم رادفر

استاد زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه

چکیده

    طنز و طنزپردازی یکی از شیوه­های خاصّ برای بیان مسائل انتقادی جامعه است. از این رو،طنزآور پاسدار ارزش­­های انسانی است و با حربة بیان از تزلزل و تباهی معنویات در روزگار خود دفاع می­کند. طنز بیش از هر چیز انسان را به ما می شناساند و هم آنان را که مورد طنز قرار گرفته-­ اند.
    از نظر اهل ادب، طنز شیوة خاص بیان مفاهیم تند اجتماعی و انتقادی و سیاسی و طرز افشای حقایق تلخ و تنفّرآمیز ناشی از فساد و بی­رسمی­های فرد یا جامعه است.
    عنصری که بیش از همه در بیان مسائل طنز کارآمد است، خود کلمه است که دردهای درونی را نشان می دهد. کلمه در طنز، هم ظرف معنی شاعر است و هم برانگیزندة خیال. در طنز باید کلمات دقیق و کم و با بیش­ترین مفهوم انتخاب شود.
    عوامل ایجاد طنز، علاوه بر خنده که پایه و اساس آن است، عبارتند از: زبان خاص ـ که با توجّه به انواع طنز و مقتضای حال فرق می­کند ـ ضرب­المثل­­ها، گوشه و کنایه­ها، تعریض­ها، بهره­جویی از انواع آرایه­های لفظی و معنوی و بیانی چون ذمّ شبیه به مدح، تشبیهات، استعارات، مجازها، اغراق،‌ تمثیل، کاربردهای عامیانه­ای و لهجه­ای و کنار هم قرار دادن دو چیز نامناسب در کنار هم که ایجاد خنده کند. همچنین هدف طنز استفاده از ترکیبات بجا و مناسب و درخور مقام و مقتضای حال برای شخصیت­بخشی به مردمی است که در طی سال­های طولانی در عرصة سیاسی و ... به بازی گرفته نشده­اند.
 

کلیدواژه‌ها

طنز؛ طنزپردازی؛ زبان؛ صورواسباب؛ محتوا

مراجع

اصلانی، محمد رضا،‌ 1385. فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز،‌تهران،‌ کاروان.

انجوی شیرازی، ابوالقاسم، 1352. بازی­های نمایشی، تهران،‌ امیرکبیر،‌ چ 1، (مقدمه امیرحسین جهانبگلو).

براون، ادوارد، 1358. تاریخ ادبی ایران، ترجمة علی پاشا صالح،‌ تهران،‌ امیرکبیر.

بهزادی اندوهجردی، حسین، 1378. طنز و طنزپردازی در ایران، تهران،‌ صدوق،‌ چ 1.

پناهی سمنانی، محمد احمد، 1369. شعر کار در ادب فارسی، تهران، مؤلف.

جمال­زاده، محمد علی، 1321. فرهنگ لغات عامیانه،‌ تهران،‌ ابن سینا.

رادفر، ابوالقاسم،‌ 1364. «طنز چیست؟» در گسترة تاریخ و ادب ، ش 1، تهران،‌ نشر گستره، ص­ص 109- 122.

رحیمی، مصطفی، 1348. مجلة جهان نو،‌خرداد، صص 4 و 5.

زرویی نصرآباد، ابوالفضل، 1374. «معجونی از نیش و نوش،‌گفتگو با ابوالفضل زرویی نصرآباد»، سروش،‌ ش 771، شنبه 16 دی ماه،‌ ص 44.

زرّین­کوب، عبدالحسین، 1355(2535). شعر بی­دروغ، شعر بی­نقاب، تهران،‌ جاویدان – علمی، چ2.

سارتر، ژان پل، 1356 (2536). ادبیات چیست، ترجمة ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، تهران،‌ زمان.

صفوی، کورش، 1384. «پیش درآمدی بر طنز از منظر زبان­شناسی»، الفبا، دو ماه­نامة داخلی، مرکز آفرینش­های ادبی حوزة هنری،‌ س 2، ش 7، مرداد و شهریور، ص 26.

ظریفی، سیامک، 1374. «گفتگو با سیامک ظریفی»، سروش، ش 771، شنبه 16 دی، صص 51،52.

کیمیاگر، مسعود،‌1374. «نقد سازنده نه سوزنده؛ گفتگو با مسعود کیمیاگر»، سروش، ش 771، شنبه 16 دی ماه، ص 46.

گویا، محمد علی، 1374. «طنز یعنی خندة پر اشک و آه»، سروش، ش 771، شنبه 16 دی، صص 30، 31- 32.