بررسی تطبیقی عرفان ایرانی با ادیان و مکتب‌های فلسفی و عرفانی هند

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 1، دوره 2، شماره 3، خرداد 1389، صفحه 15-27   

نویسنده

مریم ابوالقاسمی

استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شهید بهشتی، تهران

چکیده

آمیختگی و ارتباط فرهنگی دو تمدّن باستانی ایران و هند ، نکته ای غیر قابل انکار است. از جمله نکات بسیار مهم و قابل تأمّل ، بررسی تطبیقی عرفان ایرانی با مکتب ها و ادیان عرفانی و فلسفی هند است . مسلماً هدف ما در این مقاله این نیست که ریشۀ عرفان ایرانی را در آداب و آیین های هندی بجوییم ، بلکه مقصود این است که با روشی علمی و مستند، تشابهات بین عرفان ایرانی و آداب و آیین های موجود در مکاتب و ادیان هند را به گونه ای تطبیقی و علمی، مورد بررسی و مقایسه قرار دهیم.
از بررسی و مطالعۀ دقیق متون و کتب هندی، مانند «بهگودگیتا، مها بهاراتا و اوپا نیشاد» و نیز کتب صوفیانۀ فارسی می توان تشابه فراوانی را در جنبه­ها و روش­های تربیتی و سیر و سلوک مشاهده نمود که مهم­ترین موارد و مباحث را از نظر تطبیقی می­توان در موضوعات زیر خلاصه نمود: اهمیّت و ارزش وجود انسان، عشق و معرفت، تعدّد منازل و مقامات سلوک، ارزش و اهمیّت مقام دل ، ارزش مقام پیر و مرشد، زهد و ریاضت، مبارزه با نفس، نظریۀ فنا و ... .

کلیدواژه‌ها

عرفان تطبیقی؛ ادیان و مکاتب فلسفی هند؛ عرفان ایرانی؛ عشق؛ معرفت

مراجع

1- قران کریم.

2 - الدنبرگ،هرمان، فروغ خاور، بی­تا (شرح زندگانی و آیین و رهبانیت بودا)، ترجمة بدرالدین کتابی، اصفهان، تایید.

3 - حافظ، شمس الدین محمد،1371، دیوان خواجه حافظ شیرازی، به تصحیح علامه محّمد قزوینی و دکتر قاسم غنی، تهران، زوّار.

4 - داراشکوه، محمد، 1356، اوپانیشاد، به سعی و اهتمام دکتر تارا چند و سیّد محمّدرضا جلالی نائینی، تهران، طهوری .

5 - داراشکوه, محمّد ،1359، بهگودگیتا، به تصحیح دکتر سیّد محمّدرضا جلالی نائینی، تهران، طهوری.

6 - داراشکوه، محمّد،1359، بهگودگیتا، به تصحیح دکتر محمّد علی موحّد، تهران، خوارزمی.

7 - داراشکوه، محمّد ،1335، مجمع البحرین، به سعی و اهتمام دکتر سیّد محمّدرضا جلالی نائینی، تهران، تابان.

8 - رازی، نجم الدین ابوبکر بن محمّد ،1371، مرصاد العباد، به تصحیح دکتر محمّد امین ریاحی، تهران، علمی و فرهنگی .

9 - راهول،1353، بودیسم، ترجمة قاسم خاتمی، تهران، طهوری.

10 - رجب زاده، هاشم،1371، چنین گفت بودا، تهران، اساطیر.

11 - زرّین کوب، دکتر عبدالحسین،1369، در قلمرو وجدان، تهران، علمی.

12 - شایگان، دکتر داریوش،1356، ادیان و مکتب های فلسفی هند، تهران، امیر کبیر.

13 - عابدی، دکتر امیر حسین و تاراچند، 1968، جوگ بشست، هند، دانشگاه اسلامی علیگره.

14 _ عطّار، فریدالدین،1370، تذکرة الاولیاء، به تصحیح دکتر محمّد استعلامی، تهران، زوّار.

15 _ قشیری، ابوالقاسم، 1367، ترجمۀ رسالۀ قشیریه، به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران، علمی و فرهنگی.

16 _ گلدزیهر، 1330، زهد و تصوّف در اسلام، ترجمة محمّد علی خلیلی، تهران، اقبال.

17 _ مولوی، جلال الدین محمّد،1381، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولدا. نیکلسون، تهران، سعاد.

18 _ میهنی، محمّد بن منوّر، 1366، اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابوسعید، به تصحیح دکتر محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، آگاه.

19. Zaehner R.C,1960, Hindu and muslim mysticism, London, University Of London.