نگاهی جامعه شناختی به انسجام‌گریزی غزل سبک هندی (بررسی ارتباط جهان‌‌نگری شاعران سبک هندی با ساختار غزل این سبک بر اساس نظریه‌ی ساختارگرایی تکوینی لوسین گلدمن)

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 2، شماره 3، خرداد 1389، صفحه 55-78   

نویسندگان

کاظم دزفولیان راد¹؛ منا علی مددی^{* 2}؛ معصومه طالبی²

¹استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

تحقیقات انجام­شده دربارۀ سبک هندی، غالباً محصور به مواردی چون بحث از معنای بیگانه، تمثیل و... بوده، موارد دیگری مانند ساختار قالب عمدۀ این سبک یعنی غزل، کمتر مورد توجّه محقّقان قرار گرفته است. در این تحقیق، نویسندگان با استفاده از نظریۀ ساختارگرایی تکوینی لوسین گلدمن ـ که سعی در ایجاد ارتباط میان جهان­نگری پدیدآورندگان یک اثر ادبی و ساختار آن دارد ـ ساختار غزل سبک هندی و دلیل عدم انسجام این غزل و تضادهای موجود میان ابیات آن را مورد بررسی قرار داده­اند.
آنچه از این تحقیق به دست آمده است، آن است که خردگریزی شاعران این سبک ـ که میراثی است از جهان­نگری شاعران سبک عراقی ـ در کنار نگاه جزئی­نگر آنان ـ که از یک سو، نتیجۀ خردگریزی آنان و از سوی دیگر نتیجۀ کوشش آنان برای یافتن معنای بیگانه است ـ سبب شده است تا جهان­نگری این شاعران، یک جهان­نگری غیر منسجم و غیر سیستماتیک و دارای تضاد و تناقض باشد؛ انعکاس این جهان­نگری در ساختار غزل سبک هندی را می­توان به شکل عدم انسجام درونی غزل و سستی محور عمودی آن و وجود تناقض و تضاد در میان ابیات غزل مشاهده کرد.
 

کلیدواژه‌ها

ساختارگرایی تکوینی لوسین گلدمن. عناصر معنادار. سبک هندی. ساختار غزل. جزئی­نگری. خردگریزی

مراجع

ـ اباذری، یوسف، 1387، خرد جامعه‌شناسی، چ 1، تهران طرح نو.

ـ احمدی، بابک، «دربارۀ دیالکتیک» چاپ شده در چشم‌انداز ایران، آبان و آذر 1384، صص 23 ـ 14.

ـ امیری فیروزکوهی، کریم، 1371، «در حق صائب»، چاپ­شده در مجموعۀ صائب و سبک هندی در گسترۀ تحقیقات ادبی، به کوشش محمّدرسول دریاگشت، چ 1، تهران، قطره.

ـ بیدل دهلوی، عبدالقادر، 1371، دیوان اشعار، به تصحیح خال محمّد خسته/ خلیل­الله خلیل، به اهتمام حسین آهی، چ 1، تهران، فروغی.

ـ پاسکادی، یون،1376، «ساختارگرایی تکوینی و لوسین گلدمن» چاپ شده در مجموعۀ جامعه، فرهنگ و ادبیات، لوسین گلدمن، ترجمۀ محمّدجعفر پوینده، چ 1، تهران، چشمه.

ـ چناری، عبدالامیر، 1377، متناقض­نمایی در شعر فارسی، چ 1، تهران، فروزان.

ـ حافظ شیرازی، شمس­الدّین محمّد، 1367، دیوان، به اهتمام محمّد قزوینی/ قاسم غنی، چ 5، تهران، زوّار.

ـ حسن­پور آلاشتی، حسین، 1384، طرز تازه، چ 1، تهران، سخن.

ـ ـــــــــــــــ ،1/1386، «معنی بیگانه» چاپ­شده در مجموعۀ پردگیان خیال (ارج­نامه­ی محمّد قهرمان)، به کوشش محمّدجعفر یاحقی/ محمّدرضا شفیعی کدکنی، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد،.

ـ حسینی، حسن، 1367،  بیدل سپهری و سبک هندی، چ 1، تهران، سروش.

ـ حمیدیان، سعید، 1383، سعدی در غزل، چ 1، تهران، قطره.

ـ خرمشاهی، بهاء الدّین، 1380، ذهن و زبان حافظ، چ 7، تهران، ناهید.

ـ دبیرسیاقی، محمّد، 1351، پیشاهنگان شعر فارسی، چ 1، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

ـ دشتی، علی، 1364،  نگاهی به صائب، چ 3، تهران، اساطیر.

ـ زرین‌کوب، عبدالحسین، 1347، با کاروان حلّه، چ 1، تهران، جاویدان.

ـ زنجانی، برات، 1371، «صائب نقش­آفرین»، چاپ­شده در مجموعۀ صائب و سبک هندی در گسترۀ تحقیقات ادبی، به کوشش محمّدرسول دریاگشت، چ 1، تهران، قطره.

ـ زیپولی، ریکاردو، 1363، چرا سبک هندی در غرب سبک باروک خوانده می­شود، چ 1، تهران، انجمن فرهنگی ایتالیا.

ـ سجّادی، علی محمّد، 1380، مدخلی بر تحوّل موضوعی غزل در ادب فارسی، تهران، نشر دانشگاه شهید بهشتی.

ـ سنایی غزنوی، مجدود بن آدم، 1384، دیوان اشعار، مقدّمه و تصحیح محمّد بقایی، تهران، اقبال.

ـ شفیعی کدکنی، محمّدرضا، 1376، شاعر آیینه­ها، چ 5، تهران، آگه.

ـ ــــــــــــ ، 1386، صور خیال در شعر فارسی، چ 11، تهران، آگه.

ـ ــــــــــــ ، 1386، موسیقی شعر، چ 10، تهران، آگاه.

ـ شمیسا، سیروس، 1386، سیر غزل در شعر فارسی، چ 11، تهران، فردوس.

ـ ــــــــــ ، 1383، نقد ادبی، چ 6، تهران، فردوس.

ـ شیروانی، ریاض احمد، غنی کشمیری، بی­جا، بی­تا.

ـ صائب تبریزی، 1364،  دیوان اشعار، ج 1،2 و6، به کوشش محمّد قهرمان، چ 1، تهران، علمی و فرهنگی.

ـ صبور، داریوش،1370،  آفاق غزل فارسی، چ2، تهران، گفتار.

ـ طالب آملی، کلیات اشعار، به اهتمام و تصحیح طاهری شهاب، تهران، انتشارات کتاب­خانۀ سنایی، بی­تا.

ـ ظهوری، ملا نورالدّین، دیوان اشعار، نول کشور، هند (چاپ سنگی).

ـ عبادیان، محمود، 1372، تکوین غزل و نقش سعدی، چ 1، تهران، هوش و ابتکار.

ـ عرفی شیرازی، 1378،  کلیات، 2 جلد، به کوشش محمّد ولی الحق انصاری، چ 1، تهران، دانشگاه تهران.

ـ غلامرضایی، محمّد، 1387، «تحلیل سبکی پنج غزل صائب»، چاپ­شده در مجموعۀ مقالات ادبیات گردهمایی مکتب اصفهان، ج 2، به کوشش عسکر بهرامی، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر.

ـ فتوحی رود معجنی، محمود، 1385،  نقد ادبی در سبک هندی، چ 1، تهران، سخن.

ـ ـــــــــــــــ ،1/1385، بلاغت تصویر، چ 1، تهران، سخن.

ـ کلیم کاشانی، ابوطالب، دیوان اشعار، به تصحیح ح پرتو بیضایی، بی­جا، کتاب­خانۀ خیام، بی­تا.

ـ گلدمن، لوسین، 1376، «کل و جزء» فصل اوّل از کتاب خدای پنهان، چاپ شده در مجموعه­ی جامعه، فرهنگ و ادبیات، ترجمۀ محمّدجعفر پوینده، چ 1، تهران، چشمه.

ـ لنگرودی، شمس، 1381، تاریخ تحلیلی شعر نو، ج 1، چ 4، تهران، مرکز.

ـ ـــــــــــــ ،1367،  گردباد شور و جنون، 1367، تهران، چشمه.

 ـ لووی، میشل/ سامی نعیر، 1376، «مفاهیم اساسی در روش لوسین گلدمن» چاپ شده در مجموعۀ جامعه، فرهنگ و ادبیات، لوسین گلدمن، ترجمۀ محمّدجعفر پوینده، چ 1، تهران، چشمه.

ـ مارکوزه، هربرت، 1376، «چند نکتۀ کلّی دربارۀ لوسین گلدمن» چاپ‌شده در مجموعۀ جامعه، فرهنگ و ادبیات، لوسین گلدمن، ترجمۀ محمّدجعفر پوینده، چ 1، تهران، چشمه.

ـ محمّدی، محمّدحسین، 1374، بیگانه مثل معنی، چ 1، تهران، میترا.

ـ نظیری نیشابوری، 1340، دیوان، با مقابله و تصحیح مظاهر مصفّا، چ 1، تهران، امیرکبیر/ زوّار.

ـ واحد، اسدالله، «تصاویر و مفاهیم متناقض­نما در شعر صائب تبریزی»، چاپ شده در پژوهش­نامۀ علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شمارۀ 46 ـ 45، بهار و تابستان 1384.

ـ یغمایی، حبیب، 1371، «صائب»، چاپ­شده در مجموعۀ صائب و سبک هندی در گسترۀ تحقیقات ادبی، به کوشش محمّدرسول دریاگشت، چ 1، تهران، قطره.