جمال شاهد در نظر سعدی* (نگاهی به اندیشه‌های جمال‌پرستانة سعدی)

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 5، شماره 15، خرداد 1392، صفحه 111-136   

نویسندگان

علی دهقان^{* 1}؛ فاطمه علیمحمدی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد تبریز، ایران

²دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی ـ دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد تبریز ـ ایران.

چکیده

عقیده به تجلّی ربوبیّت در مظهر بشری، یا مطالعۀ جمال معنی در آینۀ طلعت شاهدان، شیوة برخی از صوفیّه در جمال‌پرستی بوده است. به عقیدۀ این گروه، نظر کردن به نکورویان، به شرط آنکه از روی شهوت نباشد بلکه به قصد اعتبار باشد و ناظر از مشاهدۀ شاهد، به غایب عنایت کند و جمال صانع را در صنع بیند، جایز است. سعدی نیز مانند عارفان منسوب به این مکتب، پرستش جمال صوری و عشق مجازی را راه وصول به جمال مطلق می‌دانست. مطالعة آثار سعدی و اشارات پژوهندگان نشان می‌دهد که عوامل و زمینه‌های متعددی سعدی را مشتاق جمال طلعت نیکورویان کرده است. او زیبارویان و حتی همه هستی را شاهد و مظهر جمال الهی می‌دانست. از این رو برای مشاهدانِ جمال، در صورت عنصریِ انسانی، شرایطی قایل شده و معتقد است که هر فرد کوردل و ظاهربین و بی‌بصری، نباید به جمال خوبان بنگرد، بلکه این نظربازی و عشق‌ورزی، باید عاری از اغراضِ نفسانی باشد. این جستار دیدگاه جمال‌پرستانة سعدی را در غزلیات وی بررسی می‌کند و کیفیت، شرایط و عوامل جمال‌پرستی را در آیینة شواهد اشعار سعدی نشان می‌دهد.
 

کلیدواژه‌ها

سعدی؛ غزلیات؛ جمال‌پرستی؛ نظر؛ معشوق؛ شاهد

مراجع

1-  ابومحبوب، احمد. (1365)، «استتیک وزیبایی در چشم­انداز عرفان»، نمایه مقالات کتابخانۀ مرکزی تبریز: نشریۀ اطلاعات.

2-  برزشآبادی، امیر عبدالله شهاب الدین. (1379)، شرح لمعات شیخ فخرالدین عراقی، مقدمه از محمد خواجوی، به اهتمام احمد قدسی، تهران: نشر مولی.

3-   بقلی شیرازی، شیخ روزبهان. (1366)، عبهرالعاشقین، به اهتمام محمد معین و هانری کربن، تهران: منوچهری، چ سوم.

4-  ________. (1360)، شرح شطحیّات، به تصحیح و مقدمة هانری کربن، انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران.

5-   پورجوادی، نصرالله. (1358)، سلطان طریقت، سوانح زندگی و شرح احوال احمد غزّالی، تهران: حقیقت.

6-   جامی، عبدالرحمان بن احمد. (بی‌تا)، نفحات‌الانس من حضرات القدس، به تصحیح، مقدمه و پیوست مهدی توحیدی‌پور، تهران: کتاب‌فروشی محمودی.

7-       خیام، عمربن ابراهیم. (1379)، نوروزنامه، به کوشش علی حصوری، تهران: چشمه.

8-      حسن­لی، کاووس.(1389)، دریچه صبح، تهران: خانه کتاب.

9-       حمیدیان، سعید. (1383)، سعدی در غزل، تهران: قطره.

10-  ستّاری، جلال. (1389)، عشق صوفیانه، تهران: نشر مرکز، چ ششم.

11-  سعدی، مصلح بن عبدالله. (1379)، کلیّات سعدی، تصحیح، مقدمه، تعلیقات و فهارس از بهاءالدین خرمشاهی، تهران: دوستان، چ دوم.

12-  شجاع، (2536)، انیس الناس، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

13-  صابری، علی محمد. (1389)، حدیث عشق: عشق از دیدگاه چهار متفکر، تهران: نشر علم.

14-  عراقی، شیخ فخرالدین ابراهیم. (1366)، کلیات دیوان، حواشی و تعلیقات از: م. درویش، با مقدمۀ سعید نفیسی، تهران: جاویدان، چ چهارم.

15-  عین القضات همدانی، عبدالله بن محمد. (1389)، تمهیدات، مقدمه از عفیف عسیران، تهران: منوچهری، چ هشتم.

16-  غراب، محمود محمود. (1389)، عشق و عرفان از دیدگاه ابن عربی، ترجمۀ سیدمحمد رادمنش، تهران: جامی، چ سوم.

17-  غزّالی، احمد. (1376)، مجموعه آثار فارسی، به اهتمام احمد مجاهد، تهران: دانشگاه تهران، چ سوم.

18-  فروزانفر، بدیع الزمان. (1380)، شرح مثنوی شریف (جزو نخستین و دوم از دفتر اول)، تهران: علمی و فرهنگی، چ دهم.

19-  مرتضوی، منوچهر. (1384). مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ شناسی، تبریز: ستوده، چ چهارم.

20-  یثربی، سید یحیی. (1385). آب طربناک، تهران: علم.